1997 Mali Yılı Bütçe Kanunu'nda Yerel Yönetimler

Transkript

1 1997 Mali Yılı Bütçe Kanunu'nda Yerel Yönetimler Şer({Öner* Uğur Yıldırın1 ** Bütçe kanunları, devletin veya devlete ait kuruııı ve kuruluşların bir yıllık gelir ve giderlerini tahmini olarak gösteren. ödeneklerin harcama usul ve esasları III belirleyen bir yasa olmanın yanında, bütçe uygulaması ile ilgili olan diğer yasaların uygulanması esaslarını. usullerini ve parasal sınırlarını da beliı'tirler. Bütçe kanunlarında. yerel yönetimlerle ilgili hükümler yer almaktadır Mali Yılı Bütçe Kanulıu'llda 18 ve 61. gibi maddeler yerel yönctimlerle doğrudan ilgili iken, I, 5. 7, 8, 42, 45, 46, 47, 51, ve 59. maddeler genci hükümleri kapsamakla birlikte yerel yönelimk:ri de ilgilendirmektedir. Maliye Bakanlığı. 26 Aralık 1996 tarih ve mükerrer sayılı Resmi Gazete'cle yayımlanan ve i Ocak 1997 tarihinde yürürlüğe giren 1997 Mali Yılı Bütçe Kanunu'na dayanarak. bütçc uygulama talimatları yayıınlaınaktadır. Bütçe Kanunu ve buna bağlı olarak çıkanlan bütçe uygulama talimatlarıyla: yerel yönctimleri de ilgilendircn bazı yasaların esas, usul ve parasal sınırları belirlenmektedir. Bu yazıda 1997 Mali Yılı Bütçe Kanunu ile getirilen ve yerel yönetimleri de ilgilendiren yükümlülükler incelenmektedir. Yerel Yönetimler-Gider Bütçesi İlişkisi 1997 Mali Yılı Bütçe Kanunu'nun 1. maddesine göre, bütçe kanunlarına bağlı (A) işaretli cetvellerdeki ödeneklerin (I). (2) ve (3) ödenek tiirü altında yer alan personel giderleri ödeneği, Yükseköğretim Kredi ve Yurtlar Kurumu ödeneği, yerel yönelimlere yapılacak yardilli re ödemeler.... hazine yardımı almayan katma biitçeli daire ve idarelerin ödenekleri hariç olmak lizere, genel ve katma bütçeli daire ve idarelerin ödeneklerinin % 5'j karşılığı olan i milyon lira ödenek iptal edilmiştir. Bu iptal ile ilgili bütçe işlemlerini gerçekleştinneye ve bu işlemler SOIlUCU doğacak hazine yardımı fazlalarını iptal etmeye Kahramanmaraş SOtçü imam Üniversitesi ikti!iudi n: İdari Oilimler Fakültesi Araştırma Görevlisi. Dr.. Kahramanmaraş SOtçll imam Üniversitesi İktisadi ve idari Bilimler hıkliltesi Araşıırma Görevlisi. Çağdaş Yerel röl1eıimler. Cilı 6 Sayı 2 Xismı s, 1./-19.

2 J997,\ laii yıı, Biiıçe KWIlIllU 'ııda }erel Yöneliıııler 15 Maliye Bakanı yetkilidir. Gider bütçesindeki yaklaşık 107 trilyon liralık ödenek iptalinden, yerel yönetimlerin istisna tutulması, siyasi iktidarın yerel yönetimlere yapacağı yardım ve ödemelerde olumsuz bir değişikliğe yol açmaması, yerel yönetimler açısmdan umut vericidir. Gelir ve Giderlerinin İzlenmesi 1997 Mali Vılı Bütçe Kanunu'nun 5. maddesine göre, 1997 mali yılında, genel bütçeye dahil dairelerle, katma bütçeli idareler, döner sermayeli kuruluşlar, bütçenin transfer tertibinden yardım alan kuruluşlar, belediye/er, belediye/ere hağlz kuruluşlar. özel idare/er. kamu iktisadi teşebbüsleri ile benzeri kuruluşlar, fonlar ve fonlara tasarruf eden kuruluşlar. Maliye Bakanlığı'nca tespit edilecek esaslar ve sürelerde, gelir tahminlerini. gider tahmınlerini. mali t"bloları, birbirleriyle borç ve alacak durumlarını, personele ilişkin bilgileri vermek zoruııdadırlar. Maliye Bakanı, madde kapsamımı giren kurum ve kuruluşlardan, her türlü mali işlemleri ilc ilgili bilgi, belge ve hesap durumlarını almaya. bu bdge ve hesap durumları ile borçlanma ve borç ödeme imkanları üzerinde inceleme yaptırmaya. programlarına uygujl harcama yapmayan bilgi. belge ve hesap durum ları nı ibraz etmeyen idnre. kurum ve kuruluşların bütçe ödenekleri ile i19i ii g~rckli önlemleri almaya. bu maksatla gerektiğinde ilgili kurul11 ve kuruluşlardan alınan önlemlerin uygulanmasını istemeye yetkilidir. DPT - Etüd ve Proje Ödenekleri Bütçe Kanunu'nun 7. maddesinin (1.1) fıkrasına güre. Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığı bütçesinin, (I i i -o i ı -300) tertibindeki ödenekten bi r kısııı ın i DPT Müsteşarlığı'nca gerekı i görü len ha llerde, harcama i lkeleri ne uygun çalışmaların yaptırılması amacı ile büıçelerin ilgili tertibinc aktarmaya ve bununın ilgili diğer işleri yapmaya Maliye Bakanı yetkilidir. DPT Müsteşarlığı aynı amnçlarla il özel idarelerine, iktisadi devlet teşekküllerine ve diğer kamu teşebbüslerine yaptıracağı hizmetlerin bcdellerini peşin ödeyebilir. Yatırım Harcamaları Bütçe Kanıııııı'nun 8. maddesinin (a) fıkrası, yıllık programlara ek yatırım cetvellerinde yer alan projeler dışında herhangi bir projeye yatırım harcaması yapılamaz hükmünü getirmektedir. Buna bağlı olarak 8. maddesinin (c) fıkrasına göre, yıllık yatırım programına ek yatırım cetvellerinde yer alan projelerden ilgili bakanın onayı ile il özel idarelerince valinin yetki ve sorumluluğunda gerçekleştirilmesi uygun görülenlerin bedelleri, münhasıran proje ile ilgili harcamalarda kullanılmak üzere hizmetin ait olduğu il özel idaresine ödenir. Mahalli hizmet niteliği taşıyan işler, bu fıkrada belirtilen esaslar çerçevesinde program

3 16 Çağdaş Yerel Yönetimler, 6 (2) Nisan 1997 ve proje safhasında da valilerin yetki ve sorumluluğuna devredilebilir. Bu şekilde yürütülecek projelerin, etüd, keşif ve kontrollük hizmetleri ilgili bakanlık ve genel müdürlüğün il teşkilatlarınca, ihale veya emanet suretiyle yaptırılması ve bedeııerinin ödenmesi il özel idarelerince, valinin onayı ile gerçekleştirilir. İl Özel İdarelerine Aktarılacak Yatırım ve İşçilik Ödenekleri Bütçe Kanunu'nun ı 8. maddesinin (a) ve (b) fıkralarına göre, genel ve katma bütçeli kuruluşlarca yürütülen hizmetlerin i! özel idarelerince yerine getirilmesi halinde, bu işlerle ilgili kuruluş bütçelerinde yatırım ve işçi! ik ödeneklerinin, il özel idarelerine ödenmek üzere bu kuruluş bütçelerinde mevcut veya yeniden a çılacak mahalli idarelere yapılacak ödemeler tertibine aktarmaya, kuruluşlarm teklifi üzerine Maliye Bakanı yetkilidir. Bu takdirde, ödenek aktarılan projeler, ilgili kuruluşlarca DPT Müsteşarlığı'na bildirilerek revize işlemi yaptırıltr. Personelin Özlük Hakları Bütçe Kanunu'nun 42. maddesinin (a) fıkrasına göre, 657 sayıli Devlet Memurları Kanunu'na tabi memurların, aylık katsayısı ı. ı. ı ı 997 döneminde 3.3 ı 5'tir. Memuriyet taban ayhğı göstergesine uygulanacak taban aylığı katsayısı ise ilgili dönemde olarak belirlenmiştir. Yerel yönetimlerde çalışan ıııernurlar da bu haktan yararlanmaktadır. Bütçe Kanunu'nun 42. maddesinin (f) fıkrasına göre, İçişleri Bakanlığı'nca tespit edilecek asgari ve azami sınırlar dahilinde belediye başkanlarının aylık ö demeleri, belediye meclislerince kararlaştırılır. Kadroların Kullanımı Bütçe Kanunu'nun 45. maddesinin (c) fıkrasına göre, il özel idareleri ve belediyeler ile bunlarm kurdukları birlik ve müeesseselere tahsis edilmiş bulunan serbest memur kadroları ile sürekli işçi kadrolarından 3 ı.12. ı 996 tarihi itibariyle boş olanlar ile bu tarihten sonra boşalacak olanlarm açıktan atama amacıyla kullanılması, İçişleri Bakanlığı'nm iznine tabidir. Sözleşmeli Personel İstihdamı Bütçe Kanunu'nun 46. maddesine göre, genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, döner sermayeli kuruluşlar, belediyeler, il özel İdareleri, kanunla kurulan fonlar, sosyal güvenlik kuruluşları, genel ve katma bütçelerin transfer tertiplerinden yardım alan kuruluşlar ile 8.6. ı 984 tarih ve 233 sayilı KHK kapsamı dışmda kalan kuruluşlarda sözleşme ile çalıştırılacak personel hakkmda, 6.6. ı 978 tarih ve sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile ek ve değişikliklerinin uygulanmasına devam olunur.

4 J997 Mali Yılı Biitçe Kanunu 'nda Yerel Yönetimler 17 Birinci fıkrada sayılan kuruluşlar, 657 sayılı kanun dışında diğer kanun hükümlerine göre çalıştırdıkları sözleşmeli personelin unvan, sayı ve ücretlerini belirten cetvelleri ve tip sözleşme örneklerini, 1997 yılı Ocak ayı sonuna kadar Maliye Bakanlığı'na vize ettirmiş olacaklardır. Özel kanunlar uyarınca kadro karşılığı gösterilmek suretiyle çalıştırılan sözleşmeli personelin unvan, sayı ve ücretleri vizeye tabii değildir. Ancak kuruluşlar bunlara ait tip sözleşme örneklerini 1997 yılı Ocak ayı sonuna kadar Maliye Bakanlığı'na vize ettirmiş ve her ay bu şekilde çalıştırdıkları sözleşmeli personelin isim, unvan, kadro derecesi ve sözleşme ücretlerini gösterir cetvelleri ertesi ayın sonuna kadar Maliye Bakanlığı'na bilgi için göndermiş olacaklardır. Bütçe yılı içinde ilgili mevzuat hükümlerine dayanılarak sonradan görevlendirilecek yeni sözleşmeli personel (kadro karşılığı çalıştırıian sözleşmeli personel hariç) için de kuruluşlarca ayrıca düzenlenecek ek cetvellerin ve farklı hükümler kapsaması halinde tip sözleşme örneklerinin Maliye Bakanlığı'na vize ettirilmesi gereklidir. Yukarıdaki fıkralara göre vize işlemleri yapılmadan sözleşme yapılamaz ve herhangi bir ödernede bulunulamaz. 657 sayılı kanunun 4. maddesinin (b) fıkrası ile ek geçici 16. maddesi uyarınca 1996 mali yılında sözleşme ile çalıştırılanlardan 1997 mali yılında görevlerine devam etmeleri ilgili bakanlık veya kuruluşlarca uygun görülenlerin, Ocak Şubat ve Mart aylarına ait sözleşme ücretleri, sözleşme ile çalıştırılmaları konusundaki kanuni işlemleri tamamlanıncaya kadar, 1996 mali yılında vize edilmiş sözleşmelerine göre, yeni sözleşmeleri esas alınarak gerekli düzeltmeler daha sonra,yapılmak üzere, Maliye BakaJ)lığl vizesi aranmaksızın ödenir. İşçilik Ödenekleri ve Geçiçi İş Pozisyonları Bütçe Kanunu'nun 47. maddesinin (e) fıkrasına göre, il özel idareleri ve belediyeler ile bunların kurdukları birlik ve müesseselerde çalıştırılacak geçici işçilere ait geçici iş pozisyonları her yıl İçişleri Bakanlığı'na vize ettirilir. Vize e dilmiş geçici iş pozisyonları, İçişleri Bakanlığı tarafından b~şka unvanlı geçici iş pozisyonları ile değiştirilebilir veya iptal edilebilir. İçişleri Bakanlığı tarafından vize edilen geçici iş pozisyonlarına ait vize cetvejlerinin bir örneği Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı'na gönderilir. Bu vize işlemi yapılmadan geçici işçi çal i Ştı rılamaz ve herhangi bir ödeme yapılamaz. Su ve Doğalgaz Tarıfe Bedellerinin Belirlenmesi Bütçe Kanunu'nun 51. maddesine göre, genel ve katma bütçeli idarelerin kullandıkları su (atık su dahil) ve doğalgaz için yerel yönetimler tarafından belirlenecek tarife bedeııeri, konutlar için uygulanacak tarife bedellerinin % 30 '

5 18 çağdaş Yerel Yönetimler, 6 (2) Nisan 1997 fazlasını aşamaz. Okul ve hastahanelerde kul1anılan su ve doğalgaza, konutlar için belirlenmiş olan tarife bedelleri uygulanır. Amme Alacağına Karşılık Kabul Edilebilecek Gayrimenkullerin Düzenlenmesi Bütçe Kanunu'nun 59. maddesine göre, özelleştirme kapsamına alınan kuruluşlar dahil 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine tabii iktisadi devlet teşekkülleri, kamu iktisadi kuruluşları, bunların müesseseleri, bağlı ortakhkları, iştirakleri ile büyükşehir belediyeleri, belediyeler, il özel idareleri veya bunlara ait tüzel kişilerin veya bunlara bağlı müstakil bütçeli ve kamu tüzel kişiliğini haiz kuruluşların, devlete ait olan ve 6183 sayılı kanun kapsamına giren borçlarına karşılık olarak, mülkiyeti bu idarelere ait olan ve üzerinde herhangi bir takyidat bulunmayan gayrimenkullerinden Maliye Bakanlığı'nca ihtiyaç duyulanlar, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu'nun 13. maddesine göre oluşturulacak komisyon tarafından takdir edilecek değeri üzerinden, borçlu kurumun da uygun görüşü alınarak, bütçenin gelir ve gider hesapları İle ilgilendirilmeksizin Maliye Bakanlığı'nca satın alınabilir. İl Özel İdarelerince Gerçekleştirilen Yahrımlar Bütçe Kanunu'nun 61. maddesine göre, illerin ulaşım, sanayi, tarım, köy hizmetleri ve benzeri işlerinin mahalli düzeyde gerçekleştirilmesi amacıyla il ö zel idarelerinin programında olan projeler ile Yüksek Planlama Kurulu kararı ile yıl içinde yatırım programına dahil edilen projeler;n bedelleri, münhasıran belirtilen projelerde valinin yetki ve sorumluluğunda kullanılmak üzere Maliye Bakanlığı bütçesinin ( ] -900) tertibinden il özel idarelerine ödenir. Belirtilen projelerin yürütü Imesİ ile ilgili etüd, keşif ve kontrollük hizmetleri, proje ile bağlantılı bakanlık ve genel müdürlüğün il teşkilatlartnca yerine getirilir. İhale veya emanet suretiyle yaptırılması ve bedellerinin ödenmesi ise, il ö zel idarelerince valinin onayı ile gerçekleştirilir. Bu şekilde yürütülen projeler için gerekli olan iş makineleri, valinin talebi halinde ilgili yatırımcı kuruluşlarca sağlanır. Kamu kurum ve kuruluşlarından sağlanan iş makineleri için, bu projelerde kullanıldıkları sürece hiçbir bedel ödenmez. Sonuç 1997 Mali Yılı Bütçe Kanunu'nun ı. maddesi ve,gider bütçesinde yer alan hükümlerle, hazine yardımı almayan katma bütçeli idarelerin ödenekleri ve yerel yönetimlere yapılacak yardım ve ödemeler korunurken, genel ve katma bütçeli daire ve idareterin ödeneklerinden belirli bir kısmı iptal edilmiştir. Böylece,

6 J997 Mali }'ı/ı Bii/çe Kanunu 'nda Yerel Yönetimler 19 bundan önceki bütçe kanunlarında yer almayan yerel yönetimler ile ilgili bir hüküm, bütçe yasasına konulmuştur.' Bütçenin ikinci bölümünde yer alan mali politikaya ilişkin hükümlerden, kamu kuruluşlarının gelir ve giderlerinin izlenmesini düzenleyen 5, 7, 8. maddeler, önceki bütçe yasalarında olduğu gibi aynen korunmuştur. Bütçe uygulamasına ilişkin hükümlerin yer aldığı 3. bölümün 18. maddesinin (a) ve (b) fıkralarında, il özel idarelerine aktarılacak yatırım ve işçilik ödenekleri düzenlenmiştir. Bütçe Kanunu'nun 3. kısmında yer alan, kamu personeline İ lişkin hükümlerin 1. bölümünde özlük hakları, katsayılar, yurt dışı aylıkları, ücret, sözleşme ücreti ve ek tazminat tavanıarı düzenlenmiştir. İlgili bölümün 42. maddesinin (f) fıkrasına göre, belediye başkanlarının aylık ödemeleri, İçişleri Bakanlığı'nca belirjenecek asgari ve azami sınırlar dahilinde belediye meclislerince belirlenir. Söz kolll1"li uygulama ı 995 yılından beri uygulanmaktadır ve diğer yıllardan farklı olarak 1997 mali yılı bütçesinde yer almıştır. İlgili kısmın 2. bölümünde, istihdam esasları ve kadroların kullanımı ile ilgili hükümlere yer verilmiştir. 45. maddenin (c) fıkrası, yerel yönetimlerde kadroların kullammını düzenlemektedir. 46. maddede, yerel yönetimleri de ilgilendiren İstihdam esaslan düzenlenmiştir. 47. maddenin (e) fıkrasmda yerel yönetimlerde işçilik ödenekleri ve geçici iş pozisyonları hakkmda hükümler yer almaktadır. 3. kısmın 2. bölümünde yer alan 45, 46 ve 47. maddelerde düzenlenen istihdam esasları önceki bütçe yasalarmdaki gibi düzenlenmiş bulunmaktadır. Çeşitli hükümleri içeren 4. kısımda, su ve doğalgaz tarife bedelleri, amme a Jacağma karşı kabul edilebilecek gayrimenkuller, il özel idarelerince gerçekleştirilen yatırımlara ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Bundan önceki bütçelerde yer alan, yerel yönetimlere genel bütçe gelirlerinden verilen payların hesaplanması ve dağıttm esaslarını belirleyen hükümler 1997 mali yılında yer almamıştır. i Bkz. Uğur Yıldırım, "1994 Mali Yılı Bütçe Kanunu'nda Yerel Yönetimler", Çıı~daş Yerel Yönetimlel' Dergisi, Cilt3. Sayı ı, Ocak 1994, s