Doğada Kendiliğinden Yetişen Mantarların Aile İçi Öztüketimdeki Yerinin Saptanması ve Gelir Arttırmadaki Rolü

Transkript

1 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Doğada Kendiliğinden Yetişen Mantarların Aile İçi Öztüketimdeki Yerinin Saptanması ve Gelir Arttırmadaki Rolü H. Karahan 1, C. Başdar, İ. Bülent Gürbüz 1 Öğr. Gör. Uludağ Üni. Keles Meslek Yüksekokulu Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölümü, Bursa, Türkiye, E-posta: hkarahan@uludag.edu.tr ÖZET Bu araştırmanın amacı Bursa nın dört ilçesini kapsayan (Keles, Harmancık, Orhaneli, Büyükorhan) bölgede doğal olarak yetişen ve bölge halkı tarafından toplanarak aile tüketiminde değerlendirilen mantarların aile ekonomisindeki yerinin belirlenmesi ve bölge halkı için mantar üreticiliğinin yaygınlaştırılması aracılığı ile bölgede son derece düşük gelire sahip ailelere ek gelir sağlanmasıdır. Sonuç olarak, yöre halkının mantarın ekonomilerine olan katkısının farkında oldukları, gıda tüketimlerinin büyük bölümünün Ekim ve Kasım aylarında Melki ve Dede Börük mantarından oluştuğu ve bu nedenle kırsal kalkınmada büyük rol oynayacağı anlaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Aile Ekonomisi, Öztüketim, Mantar. Exploring the Place of Natural Mushrooms in Home Consumption and it s Contribution to Family Income ABS TRACT The aim of this study is to determine the place of naturally grown fungus in Bursa covering four districts (Keles, Harmancık, Orhaneli, Buyukorhan ) which are collected by local people in family consumption and to provide additional income for the people with low incomes with the popularization of fungi production. Consequently, local people are aware of fungus importance in their economy and the majority of food consumption during the months of October and November is formed from fungus named as Melki and Dede Börük that s why the production of fungus is observed as a major role in rural development. Key Words: Family Economics, Core comsumpti, Fungi. 1. GİRİŞ Türkiye her ne kadar bir sanayi ülkesi olsa da tarım ürünleri ülkemizin önemli gelir kaynaklarından biridir. Tarım ürünlerinden elde edilen gelir ülke ekonomisine önemli ölçüde katkı sağlamaktadır. Yenen ve tıbbi öneme sahip mantarlar da tarım ürünlerinden olup, yapılacak çalışmalar ve düzenlemelerle aile ekonomisi ve bölgesel kalkınmalara önderlik edebileceği düşünülmektedir. Ancak ülkemizde doğal olarak ta yetişme imkânı olan mantarların ülke ekonomisine katkısı ülkenin sahip olduğu potansiyelin oldukça gerisindedir. Bu bağlamda mantarlardan elde edilecek gelirin artırılması için üretim kapasitesinin artırılması ve doğadan toplama konusunda toplumu bilinçlendirmesi önemli hususlardandır. Kültür mantarı yetiştiriciliğinin yanı sıra son yıllarda doğa mantarına olan ilgi dünyada olduğu gibi ülkemizde de artmıştır. Ülkemiz sahip olduğu flora ve iklim koşulları nedeniyle değişik ortamlarda yetişen doğa mantarları yönünden oldukça zengindir. Bu nedenle yenen makromantar türleri ülkemizin pek çok yöresinde, yetişme mevsimlerinde toplanarak, ya yemeklik olarak kullanılmakta ya da ticareti yapılmaktadır. Bununla ilgili olarak bazı yörelerimiz ormanlarda kendiliğinden yetişen mantarlarıyla ünlenmeye başlamış ve bu konuda özellikle ormanlarımızda organik olarak mantar yetiştirilmesi konusunda bazı çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Ülkemizde mantar tüketimi besleyici değerine rağmen oldukça azdır. Türkiye de kişi başı mantar tüketimi Avrupa ülkelerinin çok gerisinde bulunmaktadır. Avrupa Birliği ülkelerinde kişi başına yıllık mantar tüketimi 2,5 kilogramın üzerinde iken Türkiye de bu rakam 500 gramı geçmemektedir.(paksoy, Aksüt, 2012). 2. MATERYAL VE METOD Araştırmada yörede doğada kendiliğinden yetişen mantar türlerinin ailelerde ne şekilde değerlendirildiği ve yöre için bu mantar türlerinin ekonomik öneminin belirlenmesinde İlçe Tarım Müdürlükleri, Orman İşletme Müdürlükleri ve konu ile ilgili daha önce yapılmış çalışmalardan yararlanılmıştır. Mantar konusunda yeterli kaynak olmamasından dolayı bu çalışmanın ekonomik yönünü ortaya koymak için, kırsalda ikamet eden ve 70 yaş üzeri ve mantar konusunda bilgi sahibi kişilerden alınan bilgilerde kullanılmıştır. 265

2 Kırsal Kalkınma 3. BULGULAR Çalışma konusu içerisinde yer alan Kanlıca (Melki) Mantarı ve Dedebörük Mantarı ülkemizde çamların ve çalı formunda bulunan ardıçların altlarında bulunmaktadır. Çıkış mevsimi sonbahar aylarındadır. Çanakkale, İzmir, Manisa, Bursa, Balıkesir, Muğla, Antalya, Bolu, Trabzon ve bazı diğer illerimizde de ortay çıkan yaygın türlerdir. Bursa ili sınırları içerisinde dağ yöresi olarak adlandırılan ve Orhaneli, Harmancık, Keles ve Büyükorhan ilçeleri, Bursa nın diğer ilçeleri ile karşılaştırıldığında ormanlık ve fundalık arazi toplam arazi içerisinde %60 lar civarındadır. Bölgenin dağlık ve orman arazileriyle kaplı olması mantar türlerinin yayılması açısından en uygun bölge olarak nitelendirilmektedir. Çizelge 3.1. Bursa İlçeleri Orman ve Fundalık Arazi Varlığı İlçeler Toplam Arazi Orman ve Toplam Araziye Oranı Miktarı(Ha) Fundalık(Ha) (%) Büyükorhan Gemlik ,94 Harmancık ,34 İnegöl ,9 İznik ,5 Keles ,8 Kestel ,3 Mustafakemalpaşa ,1 Orhaneli ,51 Yıldırım Kaynak: Bursa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, yılları için Bursa bölgesinde hanehalkı tüketim harcaması içinde en fazla harcama 27,1 ile konut ve kira grubunda yapılmıştır. Gıda harcamalarına yapılan harcama 20,1 ile ikinci sırada yer almaktadır. Gelire göre hane halkı tüketim harcamalarına bakıldığında, birinci % 20 lik grupta (en düşük gelir grubu) yer alan hane halklarının gıda harcamasına ayırdıkları pay % 29 iken, beşinci % 20 lik gruptaki (en yüksek gelir grubu) hane halklarının gıda harcamalarına ayırdığı payın % 14,4 olduğu görülmektedir. Düşük gelirli hane halklarının, yüksek gelirli hane halklarına göre gıdaya iki kat daha fazla pay ayırdığı görülmektedir. Dağ yöresi bölgesi olarak adlandırılan yörenin gelir durumunu ile gıda harcamaları arasındaki ilişkiye bakıldığında, gelir içerisinde gıda harcamaları payının yüksek olduğu görülmektedir. Gıda harcamalarının payının gelir içerisindeki payının düşürülmesi ve mantarcılık vasıtasıyla yöre halkının gelir seviyesinin yükseltilmesi, özellikle çok düşük maliyetlerle bu mantarların elde edilebileceği düşünüldüğünde yöre için kalkınmada etkili bir faktör olarak ortaya çıkacaktır. Çizelge3.2. Harcama Türlerine Göre Hanehalkı Tüketim Harcamasının Dağılımı(%) Bursa Hanehalkı Tüketim Harcamaları Yıllar Harcama Türleri Toplam Gıda ve alkolsüz içecekler 20,5 20,1 19,1 Alkollü içecekler, sigara ve tütün 4,3 4,5 4,2 Giyim ve ayakkabı 4,9 4,9 5,4 Konut ve kira 28,4 27,1 25,3 Mobilya, ev aletleri ve ev bakım hizmetleri 6,6 6,4 6,5 Sağlık 1,9 2,1 2 Ulaştırma 15,3 15,8 17,9 Haberleşme 4,1 4,3 4,3 Eğlence ve kültür 3 2,8 3,2 Eğitim hizmetleri 2 2,3 2,2 Lokanta ve oteller 6 6,4 6,7 Çeşitli mal ve hizmetler 3 3,2 3,2 Kaynak: Tüik, 2012 Yörede yaklaşık 32 adet mantar türü yetişmektedir. Halk yenilebilir mantarlar arasından sadece kanlıca(melki) ve dedebörük türlerini tüketmektedir. ( Dağ ilçeleri arasında her ne kadar sosyal ve kültürel anlamda birbirine benzeme söz konusu olsada yemek kültürü arasında farklılık ortaya çıkmaktadır. Örneğin; Harmancık ilçesinde 266

3 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Mart ve Nisan aylarında yetişen Ağzıaçık ve Hosalak adlı mantar türleri diğer ilçelerde tanınmamaktadır. Aynı şekilde Keles ilçesinde bulunup tüketilen saçaklı mantar diğer ilçelerde tanınmamaktadır.) Sadece bu mantarların tüketilmesinin nedeni, lezzet, diğer mantar türlerine göre daha fazla çıkış göstermesi ve elde etme sırasında düşük bir maliyet oluşmasından kaynaklanmaktadır. Mantarlar aile içerisinde taze veya cam kavanozlarda konserve şeklinde tüketilmektedir. Mantarların yetişme dönemlerinde, halk tarafından toplanan mantarlar, gelir sağlama açısından yeteri kadar değerlendirilememektedir. Özellikle ilçe pazarlarında ve yol kenarlarında satışa sunulmaktadır. Fakat halkın çoğu tarafından toplama söz konusu olduğu için pazarlarda satışa sunulan mantarlar satılamamaktadır. Şehir merkezinin uzaklığı toplanan mantarların şehir merkezinde yer alan pazarlarda satılmasını kısıtlamaktadır. Ancak köylü pazarı olarak nitelendirilen pazarlarda köylerden şehir merkezine başka bir işi için gelen halk tarafından sınırlı miktarda satışa sunulabilmektedir. Bu pazarlarda sadece dağ ilçelerinden şehre göç etmiş kişiler tarafından satın alma sö z konusudur. Halk tarafında kültür mantarı dışında diğer mantarların tanınmaması bu mantarlara olan talebi azaltmaktadır. Kanlıca(Melki) Mantarı Dede Börük Mantarı 4. SONUÇ Halkın lezzeti, besin değeri, populasyon yoğunluğu ve ekonomik açıdan bakıldığında bu iki mantar türünün tanınması sağlanmalıdır. Bu türlerin tanınması, toplanması ve değerlendirilmesi hakkında halkın bilinçlendirilmesi için gerekli girişimlerin yapılması gerekmektedir. Özellikle kırsal kesimde fazla iş gücü gerektirmeden ve düşük masraflı bir üretim ve doğadan toplama ( üretim ayrıca bir alana ihtiyaç olmaması) bazı aileleri için ek bir gelir kaynağı olabilmektedir. Mantarların iyi bir protein kaynağı olması, kolesterol içermemeleri ve vitamin ve mineral bakımından zengin olmaları nedeniyle(chang ve Miles, 2004;Tamer vd., 2008; Kasık, 2010)., ilgili kurumlar aracılığı ile bilgilendirme yapılması bu mantarlara olan talebi arttıracaktır. Şehirde yaşayan halka kültür mantarı dışında da mantarların varlığı anlatılmalıdır. Tüketim alışkanlılarına bakıldığında yörede sadece taze ve konserve şeklinde tüketim söz konusudur. Ancak mantarlar bu tüketim şekilleri dışında kurutularak ve dondurulmuş olarak da tüketiciye sunulmaktadır. Yöre halkına mantarları değerlendirme konusunda gerekli eğitimin verilmesi toplanan mantarların daha iyi bir şeklide değerlendirilip daha uzun bir zaman yayılarak halkın tüketimine sunulması söz konusu olabilecektir. Bölgenin ormanlık alan bakımından zengin bir populasyona sahip olması bu bölgede yaşayan halka gelir sağlama yönünden mantarların ön plana çıkmasını sağlayacaktır. 5. KAYNAKLAR DURKAN N., IŞILOĞLU M., KABAR K., DURKAN A., Büyük Menderes Havzası Bazı Yemeklik Mantarları, IX. Türkiye Yemeklik Mantar Kongresi, Pamukkale Üniversitesi, sayfa; 18-24, Ekim 2012, Denizli. METIN İ., GÜNGÖR H., ÇOLAK Ö., Ülkemizdeki Bazı Mantar ve Mantar Ürünlerinin Dış Ticareti Üzerine Bir Araştırma ve Küresel Pazarlanmasına Yönelik Öneriler, Mantar Dergisi/ The Journal Of Fungus, Ekim(2013)4(2)1-9 (2013). ÖZDEMİR C., Mantar Yetiştiriciliği, T.C. Samsun Valiliği İl Tarım Müdürlüğü, 2010, Samsun. PAKSOY M., AKSÜT M., Mantar Tüketimi ve Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi: Kahramanmaraş İli Örneği,, IX. Türkiye Yemeklik Mantar Kongresi, Pamukkale Üniversitesi, sayfa; , Ekim 2012, Denizli. ŞEN S., YALÇIN M., Dünya da ve Türkiye de Kültür Mantarcılığı ve Geliştirilmesi, III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, Düzce Üniversitesi, Orman Müh. Bölümü, Cilt:III sayfa; , Mayıs

4 Kırsal Kalkınma GÜL, A., AKBAY, A. O., DOLEKOGLU, C.O., OZEL, R., AKBAY, C., Adana İli Kentsel Alanda Ailelerin Ev Dışı Gıda Tüketimlerinin Belirlenmesi. Çukurova Üniversitesi Araştırma Fonu Projesi. Tarımsal Ekonomik Araştırmalar Enstitüsü Yayınları, Ankara. JOHNS, N. F., PINE, R Consumer behaviorin the food industry: A review. International Journal of Hospitality Management, 21(2), MCCRACKEN, X., & BRANDT, J Household consumption of food away from home: Total expenditure and by type of food facility. American Journal of Agricultural Economics, 69, ORUÇ BÜYÜKBA Y, E., SAYILI, M., UZUNÖZ, M., Tüketicilerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri İle Salça Tüketimleri Arasındaki İlişki: Tokat İli Örneği. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt:4 No:1, Tokat. 268