KOMPOZİT REZİNLERİN RENK STABİLİTESİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Transkript

1 A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. 45(2) , 2018 KOMPOZİT REZİNLERİN RENK STABİLİTESİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER The Factors Affecting The Color Stability Of Composite Resins Tuğba ÇONGARA KIVRAK * Osman GÖKAY ** ABSTRACT The aesthetic success of restorations depends on their compatibility with natural teeth. Matching the color between tooth and restoration is extremely important in terms of dentistry and it is desirable that aesthetic filling materials retain their color on oral conditions because coloration is one of major aesthetic failures. Increasing interest in aesthetics, elevated levels of social consciousness, and reflection of this awareness in the field of dentistry have caused patients to demand longer-lasting aesthetic restorations, and composite resins have become materials that are frequently preferred by physicians. Significant progresses have been recorded in composite resin structures in recent years. However, color stability is still an ongoing problem, and aesthetic defects are one of the most common causes of restoration make over. The purpose of this review is to investigate the factors affecting the color stability of composite resins with the support of current literature. Factors to be investigated are; effect of structure of composite resin, water absorption, polymerization method, applied finishing and polishing processes, effect of dyeing factors, surface hardness, surface roughness, oral hygiene and pellicle, and the age of composite resin. Furthermore; the issues that physicians and patients should pay attention to during and after treatment are summarized. Key words: Composite resins, color stability ÖZET Restorasyonların estetik başarısı doğal dişlerle olan uyumuna bağlıdır. Diş ve restorasyon arasında renk uyumunu sağlamak diş hekimliği açısından son derece önemlidir ve estetik dolgu maddelerinin oral şartlarda renklerini muhafaza etmeleri istenir, çünkü renklenme major estetik başarısızlıklardandır. Günümüzde estetiğe olan ilginin artması, toplumsal bilinç düzeyinin yükselmesi ve bu bilinçlenmenin diş hekimliği alanına da yansıması, hastaların daha uzun ömürlü estetik restorasyonlar talep etmelerine neden olmuştur ve kompozit rezinler hekimler tarafından sıklıkla tercih edilen materyaller haline gelmişlerdir. Son yıllarda kompozit rezin yapılarında önemli değişimler kaydedilmiştir. Buna rağmen, renk stabilitesi hala bir problemdir ve estetik bozukluklar restorasyon yenilenmesinin en yaygın sebeplerinden biridir. Bu derlemenin amacı kompozit rezinlerin renk stabilitesine etki eden faktörleri güncel literatür desteğiyle incelemektir. İncelenecek faktörler; kompozit rezinin yapısı, su emilimi, polimerizasyon yöntemi, uygulanan bitirme ve cila işlemleri, boyayıcı faktörlerin etkisi, yüzey sertliği, yüzey pürüzlülüğü, oral hijyen ve pelikıl, kompozit rezinin yaşıdır. Aynı zamanda tedavi sırasında ve sonrasında hekimin ve hastaların dikkat etmesi gereken konular da özetlenecektir. Anahtar kelimeler: Kompozit rezinler, renk stabilitesi KOMPOZİT REZİNLERİN RENK STABİLİTESİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER Restorasyonların estetik başarısı doğal dişlerle olan uyumuna bağlıdır. Diş ve restorasyon arasında renk uyumunu sağlamak diş hekimliği açısından son derece önemlidir ve estetik dolgu maddelerinin oral şartlarda * Dt., Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği, Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı. ** Prof. Dr. Dt., Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği, Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı

2 106 TUĞBA ÇONGARA KIVRAK -OSMAN GÖKAY renklerini muhafaza etmeleri istenir, çünkü renklenme major estetik başarısızlıklardandır. Diş hekimliğinde kompozit rezinler, hastaların artan estetik talepleri, ön ve arka bölgedeki bütün kavite sınıflamalarında kullanılabilmesi, bağlayıcı ajan teknolojilerindeki gelişmeler nedeniyle klinik olarak yaygın bir kullanım alanı bulmaktadır. 1 Son yıllarda kompozit rezin yapılarında önemli değişimler kaydedilmiştir. Buna rağmen, renk stabilitesi hala bir problemdir ve estetik bozukluklar restorasyon yenilenmesinin en yaygın sebeplerinden biridir. 2 Renk stabilitesini etkileyen faktörler; kompozit rezinin yapısı, su emilimi, polimerizasyon yöntemi, uygulanan bitirme ve cila işlemleri, boyayıcı faktörlerin etkisi, yüzey sertliği, yüzey pürüzlülüğü, oral hijyen ve pelikıl, kompozit rezinin yaşıdır. Kompozit Rezinin Yapısı Kimyasal yolla ve ışık ile polimerize olan kompozit rezinlerin zaman içerisinde iç ve dış kökenli boyanmalara maruz kaldığı bildirilmiştir ve ışıkla sertleşen kompozit rezinler renklenmeden daha az etkilenmektedir. 3 Modern kompozitlerin çağı Bowen ın sunduğu rezin bisglisidil metakrilat (BisGMA) ile başlamıştır. Zamanla trietilen glicol dimetakrilat (TEGDMA) veya üretan dimetakrilat (UDMA) gibi farklı monomerler geliştirilmiş ve kompozitlerin ürün profiline farklı yönlerden katkı sağlanmıştır. Boyanmaya yatkınlıkta rezin matriksin tipi önemli rol oynar. Organik matriks genellikle BisGMA ve UDMA esaslıdır. UDMA esaslı kompozit rezinler daha iyi renk stabilitesine sahiptirler. 4 Inokoshi ve ark. (1996) renk stabilitesinde etkili olan faktörün rezin içeriği ve aktivatör sistemi ile ilgili olduğunu, organik matriks oranındaki artışın daha fazla renklenmenin meydana gelmesine yol açtığını, makropartiküllü ve BisGMA miktarı fazla olan rezinlerde, mikropartiküllü ve ışıkla polimerize olan rezinlere göre daha çok iç renklenmeye rastlandığını, inorganik kısmın fazla, rezin içeriğinin az olduğu durumlarda renklenmenin daha az olduğunu bildirmişlerdir. 5 Farklı rezin materyallerinin polimerizasyonları sonucu sarı renk değerlerindeki değişimin incelendiği başka bir çalışmada, hibrit tip kompozitin daha fazla renk değişimi gösterdiği ve bu sonucun kompozit materyallerin içerdiği kamferokinon miktarı ile ilişkili olduğu belirtilmiştir. 6 Saraç ve ark. (2006) yaptıkları bir çalışmada inorganik doldurucu oranı yüksek olan nanohibrit kompozit rezini renklenmeye karşı mikrohibrit ve hibrit kompozit rezinlere göre daha dirençli bulmuşlardır. 7 Kompozit rezin materyallerde rezin matriks miktarındaki artış ile renklenme miktarında da bir artış görülmektedir. Yani inorganik doldurucu oranındaki artış daha düşük renk farklılıklarına neden olmaktadır. 8 Son yıllarda polimerizasyon büzülmesi daha az, yüksek oranda reaktif, biyouyumlu ve intraoral şartlara daha dayanıklı olan yeni bir katyonik zincir açılımlı monomer sistemi (siloran) geliştirilmiştir. Siloran bazlı materyaller daha düşük su emilimi ve çözünebilirliğin yanında, sulu ortama maruz kaldıklarında daha yüksek kimyasal stabilite göstermişlerdir. 9 Siloran adını yapı taşları olan siloxane ve oxirandan alır. Siloksan temel hidrofobik yapı kazandırır. Hidrofobik materyaller günlük beslenmedeki renklenmelerden daha az etkilenme eğiliminde oldukları için, hidrofilik materyallere göre exojen renklenmelere daha az hassastır. 10 Lazzetti ve arkadaşları da (2000) genel olarak hidrofobik materyallerin daha az renk değişimine uğradığını, yani daha iyi renk stabilitesine sahip olduğunu açıklamışlardır. 11 Son yıllarda daha fazla kullanılan BisEMA (etoksile bisfenol A dimetakrilat) ise TEGDMA ya göre daha hidrofobik özelliğe sahiptir. 12 Su Emilimi Kompozitin su emilimi kapasitesi içeceklerin kimyasal kompozisyonundan etkilenir ve bu içecekler renk stabilitesinde önemli rol oynar. Rezin kompozitin boyanmaya yatkınlığı, rezin matriksin su emilim derecesi ve hidrofilitesi ile yakından ilişkilidir. Eğer rezin kompozit suyu absorbe edebiliyorsa, boyanmasına neden olacak diğer sıvıları da absorbe edebilir. 13 Su emilimi dental restoratif materyalin klinik başarısında önemli rol oynar. Kompozit

3 KOMPOZİT REZİNLERDE RENK STABİLİTESİ 107 rezinin hidrolitik stabilitesi materyalin boyanmasına, mekanik güçlerinin bozulmasına, aşınmaya olan direncinin azalmasına ve rezin doldurucu ara yüzeyindeki bağlanmanın yıkımına yol açar. 14 BisGMA nın viskozitesini düzenlemek için katılan TEGDMA su emilimini arttırır. %1 oranında TEGDMA ilavesi BisGMA nın su emilimini %6 ya varan oranda arttırmaktadır. 15 TEGDMA daki etoksi gibi hidrofilik gruplar su moleküllerine afinite gösterirler. Daha az TEGDMA, daha az boyanmadır. 12 Diğer bir matriks sistemi olan BisEMA bir BisGMA analoğudur, hidroksil gruplarının olmaması nedeni ile düşük viskoziteye sahiptir. UDMA, BisGMA ya göre daha iyi adezyon sağlar ve renk stabilitesi daha iyidir. BisEMA ve UDMA-BisEMA esaslı rezinler, BisGMA esaslı rezinlere göre su emilimi ve çözünmesine karşı daha dayanıklıdırlar. 16 Bulk fill kompozitlerden BisGMA ve TEGDMA içerikli olanlar, esas olarak modifiye UDMA matriks veya diğer organik matriks yapısı içerenlere göre, daha yüksek su emilimi gösterirler. 17 Tiba ve ark. (2013) ise yaptığı çalışmada bulk-fill kompozitlerin su emilimlerini, karşılaştırıldıkları iki geleneksel kompozitten düşük bulmuştur. 18 Fazla su emilimi rezin komponentin genişlemesine ve plastikleşmesine, silanın hidrolize olmasına ve mikro çatlak formasyonuna neden olabilir. Böylelikle oluşan mikro çatlaklar ya da doldurucu ile matriks ara yüzeyinde oluşan boşluklar, boya penetrasyonuna ve renklenmeye izin verir. Polimerik matriksin hidrofilik davranışı nedeni ile su emilimi büyük ölçüde rezin matrikse direk absorbsiyon şeklinde olur. Doldurucu partiküller ise suyu absorbe etmezler, ancak yüzey üzerine adsorbe edebilirler. 19 Polimerizasyon Yöntemi Kompozit rezin restorasyonlar estetik gereklilikleri karşılamaları ile birlikte yetersiz polimerizasyonlarında çoğunlukla problem yaratır. İyi bir klinik performans, optimal fiziksel ve kimyasal özellikleri sağlamak için restoratif materyalin yeterli polimerizasyonu gereklidir. Yetersiz polimerizasyon, reaksiyona girmemiş monomerlerle sonuçlanır. 20 İlk olarak su varlığı yetersiz polimer ağında şişmeye neden olarak polimer zincirler arasındaki sürtünme kuvvetlerini azaltarak, polimeri yumuşatır. 21 Yumuşama sürecinden sonra, polimerin sişme ve yumuşama kapasitesine bağlı olarak, çevreye polimer ağından ayrılan reaksiyona girmemiş monomerler salınır. Daha fazla yumuşama kapasitesi ve daha hidrofilik polimer ağı kısa sürede kütle azalmasına neden olarak, materyaldeki nano-aralıklardan daha hızlı monomer akışına neden olacaktır. 22 Böylece fiziksel özellikler azalır, çözünebilirlik artar, mikro sızıntı artar ve sonuç olarak renk değişikliklerine sebep olur. Kompozit rezinlerin farklı ışık kaynakları ile polimerizasyonunu inceleyen bir çalışmada, farklı polimerizasyon derinliklerinin elde edildiği saptanmıştır. 23 Amacı iki farklı ışık kaynağı (QTH ve LED) ile polimerizasyon işleminin, üç farklı yapıdaki (nanohibrit, mikrohibrit ve hibrit) kompozitin renk stabiliteleri üzerindeki etkilerini incelemek olan bir çalışmada ise halojen ışığın etkin spektrumunun, kamforokinonu LED ışığından daha iyi dönüştürdüğü sonucuna varılmıştır. Ayrıca en yüksek sarı renk değeri değişimi hibrit tip kompozitte görülmüştür. Her üç kompozit rezinde QTH ile polimerizasyonu yapılan örneklerde LED e göre daha az sarı renk değeri değişimi elde edilmiştir. 2 Sabatini (2015) iki farklı ışık kaynağı, farklı doldurucu partikül kompozisyonuna sahip kompozit rezin ve farklı saklama periyodlarının renk stabilitesine etkisini incelediği kapsamlı çalışmasında elde ettiği başlıca sonuçlar şöyledir; LED yada QTH ışık cihazı kullanımı renk değişimini önemli derecede etkilememiştir, kullanılan kompozit rezin tipi önemli etkide bulunmuştur, en fazla renk değişimi ilk 24 saatte meydana gelirken, sonraki periyodlarda (1 hafta-1 ay-3 ay) renk değişimi çok azalmıştır. 24 Uygulanan Bitirme Ve Cila İşlemleri Başarılı bir restorasyon için temel gereklilik restorasyon yüzeyinin mümkün olduğunca düzgün olmasının sağlanmasıdır. Kompozit rezinlere uygulanan bitirme ve cila işlemlerinde renk stabilitesinin, estetik

4 108 TUĞBA ÇONGARA KIVRAK -OSMAN GÖKAY kalitenin sağlanması ve plak retansiyonunun engellenmesi amaçlanır. Konturlama ve bitirmenin boyamayı azalttığı ve restorasyonun ömrünü arttırdığı yapılan bazı çalışmalarda görülmüştür Kompozit rezinlerde iyi bir yüzey düzgünlüğü sağlayacak pek çok bitirme ve cila tekniğinin etkinliği araştırılmış, elde edilen sonuçlar doğrultusunda ideal bir restorasyon için bitirme ve cilanın gerekli olduğu, farklı bitirme ve cila işlemlerinin yüzey pürüzlülüğü ve marjinal uyum üzerine etkili olduğu, tekniğin seçiminin kompozit rezinin cinsine göre yapılması gerektiği belirtilmiştir Kompozit rezinlerin yerleştirilmesi sırasında hava ile teması kompozitin polimerizasyonu üzerine olumsuz etki yapabilir. 29 Oksijen inhibisyon tabakasının varlığını engellemek ve düzgün bir yüzey elde etmek son derece önemlidir. 30 Bazı çalışmalarda kompozit rezinlerin yüzey pürüzlülüğünün boyanma üzerine direk etkiye sahip olduğu gösterilmiştir Diğer bazı çalışmalarda ise yüzey pürüzlülüğü ile boyanma arasında direk korelasyon olmadığı rapor edilmiştir Sarkis (2012) ise kompozit rezinlere uyguladığı bitirme işleminin boyanmayı sadece 7 gün için azalttığını, 21 gün sonunda ise tüm kompozitler bitirme işlemi uygulansın ya da uygulanmasın önemli renk değişimi gösterdiğini bildirmiş, 34 Imamura ve arkadaşları da (2008) cila işleminin kompozit rezinlerin boyanmasını etkilemediğini rapor etmişlerdir. 35 Genellikle inorganik doldurucular, tipi, büyüklüğü ve organik matrikse katılma oranları ile kompozit rezinin tipini belirlemekte ve kompozit rezine uygulanacak bitirme ve cila işlemini etkilemektedirler. Büyük doldurucu partikülleri yüzeyde yüksek yüzey pürüzlülüğü meydana getirirken, küçük partiküllerle daha pürüzsüz yüzeyler elde edilmektedir Örneğin mikrofil rezin kompozitler düşük pürüzlülük ve sonuç olarak yüksek parlaklık göstermişlerdir. 37 Kompozit rezinlerde en parlak yüzeyin bant karşısında sağlandığı, ancak uygun bitirme ve cila işlemleri ile daha sert ve boyanmaya daha dirençli yüzeyler oluştuğu bildirilmiştir. 38 Yalnız selüloit bant ile bitirilmiş rezin kompozitlerin cila işlemleri uygulanmış kompozitlere göre daha çok renklenme gösterdiklerini rapor etmişlerdir. Yine Alaçam ve Burgaz (1989) bant karşısında bitirilen örneklerde daha fazla boyanma meydana geldiğini rapor etmişlerdir. 31 Buna ek olarak kompozit rezinlerde yiyeceklerin, boyayıcı maddelerin ve alkollü içeceklerin kombine etkisi yüzey hasarlarına neden olabilir. Bu da yüzeyin pürüzlenmesiyle sonuçlanır. 39 Pirkoca ve ark. ları (2010) bitirme ve cila işlemlerinin siloran esaslı bir kompozit rezinin yüzey sertliğini önemli derecede etkileyerek, çeşitli likitlerin olası zararlı etkilerini önemli derecede azalttığını bulmuşlardır. 40 Boyayıcı Faktörlerin Etkisi Oral kavitede boyanmanın derecesi genellikle diyet alışkanlıkları ile ilgilidir Renklendirici solusyonların kompozit rezinler üzerindeki etkileri ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır Kahve, kırmızı şarap, kola, çay gibi çok kullanılan içecekler yanısıra , günümüzde oldukça popüler olan bitki çaylarının 46, enerji içeceklerinin 47 ve popüler çocuk içeceklerinin 48 kompozit rezinlerin renk stabilitesi üzerine etkilerini inceleyen çalışmalar bulunmaktadır. Bu tip içeceklerde renklenme restoratif materyal yüzeyine absorbsyon ya da adsorbsyon ile meydana gelmektedir. 49 Boyayıcı kolorantlardan çayın sadece yüzeye absorbe olduğu, kahvede ise hem absorbsiyon hem de adsorbsiyon meydana geldiği bildirilmiştir. Nonpolar ve hidrofilik olan kahve kolorantlarının yüzeye yapıştıktan sonra o bölgede sabit kaldığı, polar ve daha az hidrofilik olan çay kolorantlarının ise daha sonra yüzeyden uzaklaştığı ve kahvedeki boyanmanın bu nedenle daha fazla olduğu rapor edilmiştir. 50 Kolanın renklendirici etkisinin test edildiği bir çalışmada içeriğindeki asit nedeni ile sahip olduğu düşük ph değerinin organik matriksi olumsuz etkileyeceği, yüzeyde oluşturacağı yumuşama etkisi ile daha fazla boyanmaya neden olacağı açıklanmıştır. 51 Bununla birlikte çeşitli ph derecelerine sahip solüsyonların kompozit rezinlerin renk

5 KOMPOZİT REZİNLERDE RENK STABİLİTESİ 109 stabilitesine etkisini inceleyen bir çalışmada bir nanohibrid kompozitin çeşitli renkleri (A2,A3,B1,B2) değerlendirilmiş olup, asidiknötral yada alkali solüsyonların hiçbirinde önemli renk değişimine rastlanmamıştır. 52 Bir hibrit kompozit üzerine kahve, çay ve kırmızı şarabın etkilerinin ve ilaveten mekanik fırçalama ve klorheksidinin de içeceklerle olan boyanmaya etkisinin incelendiği bir çalışmada ise şarap en ciddi boyanmaya neden olmuş, kahve ve çay bunu izlemiştir. 4 hafta sonra mekanik fırçalama ile yüzeydeki şarapla meydana gelmiş boyanmada azalma gözlenmiştir. Aksine fırçalama klorheksidin çay ve kahvenin boyanmaya etkisini artırmıştır. 53 Şekerin, kahve ve çay renklenmesine etkisinin de değerlendirildiği bir çalışmada şekerli ve şekersiz kahve ve çay grupları kıyaslandığında her ikisinde şekerli örneklerin daha fazla renklenmeye neden olduğu, kahvedeki yapay kremanın da renklenmeyi azalttığı gözlenmiştir. 43 Güler ve ark. nın (2013) çalışmasında kompozit rezinlerdeki boyanmanın kullanılan içeceğin tipi ve kompozit rezinin yapısından önemli derecede etkilendiği, siloran esaslı kompozit rezinin dış kökenli renk değişimlerine daha dirençli olduklarını bildirmişlerdir. Çalışmalarında en az renk değişimi suda bekletmede, en fazla boyanmanın ise kahve ve şarap karşısında olduğunu gözlemişlerdir. 54 Öztürk (2016) çalışmasında kullandığı tüm kompozitlerde (nanohibrid-akışkan bulk fill-nonvisköz bulk fill) en fazla boyanmanın kahvede olduğunu, bunu sırası ile çay, kola ve vişne suyu izlerken en az renk değişiminin ise distile su grubunda bulunduğunu bildirmiştir. 55 Topçu ve ark. (2009) ise çalışmalarında değerlendirdikleri üç farklı kompozit rezine boyayıcı solüsyonların etki sırasını şarap, kahve, vişne suyu, kola ve su şeklinde bulmuşlardır. 56 Benzer olarak Arocha ve ark. (2013) boyanma sırasını şarap, kahve, çay ve kontrol (su) olarak rapor etmişlerdir. 57 Ergücü ve ark. (2008) çayın renklendirici etkisinin içeriğindeki tannik asitten kaynaklandığını, 58 Bagheri ve ark. da (2005) kolalı içeceklerin sarı renklendiricileri olmadığı için çay kadar renklenme yapmadığını bildirmişlerdir. 15 Park ve ark. (2004) çalışmalarında nanohibrid kompozit rezinlerin kahve ile kabul edilemeyecek renk değişimi gösterdiklerini gözlemişlerdir. 59 Luiz ve ark. (2007) boyanmanın hem absorbsiyon hem de adsorbsiyondan meydana geldiğini bildirmişlerdir. 60 Elhejazi ve Ateyah (2005) birisi ormoser esaslı olmak üzere 2 adet kompozit rezin ve bir kompomer materyalinin renk stabilitesi üzerine 3 ağız gargarasının (listerine, orasept, emuflor) etkisini değerlendirdikleri çalışmalarında ormoser esaslı kompozit rezinin en yüksek renk değişikliği gösterdiğini ve Emuflor isimli gargaranın tüm restorasyonlarda en fazla boyanmaya neden olduğunu bildirmişlerdir. Yine araştırmacılar gargaralara ilave edilen renk faktörleri ve florun boyanmadan sorumlu olduğunu bildirmişlerdir. 61 Klorheksidin, Listerine, Tantum Verde, Andorex, Pharmol Zn, Gengigel in kullanıldığı bir başka çalışmada; klorheksidin ve listerine gargaralarına ait gruplardaki örneklerde E değerlerinin 2,7 in üzerinde olduğu saptanmıştır. 62 Yüzey Sertliği Gıdalarda bulunan bazı organik maddelerin kompozit rezinlerin yüzeyinde yumuşama meydana getirdiği, yumuşama sonucu oluşan kimyasal yıkım ile polimer yapıda çözünmenin olduğu, rezin matriksten doldurucu kaybının görüldüğü ve sonuçta renklenme eğiliminin arttığı rapor edilmiştir. 41 Ağartma ajanlarının da kompozitlerin yüzey sertlikleri ve pürüzlülükleri üzerine etkileri bulunmuştur Yüzey Pürüzlülüğü Pürüzlü yüzeylerin boyayıcı partikülleri tutması ile renklenme olabileceği gibi yüzey pürüzlülüğü ile renklenme arasında her zaman bir ilişki de olmayabilir. 65 Lu ve ark.(2005) yüzey pürüzlülüğü ile renklenme arasında her zaman doğru orantı olmadığını, yüzey pürüzlülük değeri 0.1µm değerinin altında olduğu zaman yüzey pürüzlülüğünün renklenmeyi etkilemediğini bildirmişlerdir. 66

6 110 TUĞBA ÇONGARA KIVRAK -OSMAN GÖKAY Yapılan çalışmalarda mikrofil kompozitlerin, hibrit kompozitlerden daha düzgün yüzeylere sahip olduğu ve rezin matriks oranı yüksek olan kompozitler ile daha pürüzlü yüzeyler oluştuğu bildirilmiştir. 67 Oral Hijyen Ve Pelikıl Restoratif rezinler plak içinde üretilen organik asitlerle yumuşamaya duyarlıdırlar. Yumuşamış bir yüzey renklenmeye daha duyarlı olduğundan, rezin restorasyonların plak ile kaplanması restorasyonun yüzey renklenmesine katkıda bulunabilir. 68 Um ve Ruyter (1991) oral hijyen alışkanlıklarının renklenmede etkili olabileceğini bildirmişlerdir. 50 Kompozit Rezinin Yaşı Kompozit restorasyonlar ağız içinde zamanla yaşlanmaya bağlı olarak renklenme gösterirler. Kompozit rezinlerin zaman içindeki özellikleri yapay yaşlandırma yöntemleri kullanılarak değerlendirilebilir. Hızlandırılmış yaşlandırma ile renk stabilitesinin ve parlaklığın muhafazasının 4 kompozit ile (Filtek silorane, Herculite XRV, Tetric Evoceram and QuiXfil) değerlendirildiği bir çalışmada, siloranda renk değerleri dimetakrilat kompozitlere oranla daha stabil olmakla birlikte tüm kompozitlerde renk değişikliği izlenmiştir. Materyallerin hiçbiri boyama ajanına maruz bırakılmamıştır. Fizikokimyasal değişimler sonucu oluşan bu renklenmeler, internal reaksiyonlardan dolayı meydana gelmiştir. Bu çalışmada kullanılan ışıkla yaşlandırma prosedürü esas olarak rezin matriksi etkiler, rezin kimyasındaki farklılıklar, ışık-başlatıcı sistem ve polimerizasyon derecesi, doldurucu miktarı ve çeşidinden daha etkili olmuştur. 69 Opaklık, kalınlık, translusensi, parlaklık, absorbsiyon, ışığın durumu, polimerizasyon süresi ve şekli gibi diğer faktörler de kompozit rezinin rengini etkilemiş olabilir Materyaller yapay yaşlandırma işlemi sırasında su banyosunda da tutulduklarından renk değişimine su emiliminin de katkısı olduğu düşünülmelidir. Kolbeck ve ark. (2004) yaptıkları bir çalışmada ilk 24 saatlik yaşlandırmada tüm materyaller renk farklılığı göstermişler ancak 24 saatlik ve 72 saatlik periyotların sonunda önemli renk farklılıkları bulamamışlardır. Hatta bazı gruplarda bu periyotta renklenmede gerileme gözlenmiştir. 72 Bu durum başka çalışmalarda da desteklenmiştir Yeni restorasyonların renklenmelerini önlemek için hasta ağzında yapılan kompozitlere optimal cila ve ışık polimerizasyonu sağlanmasının, laboratuvarda bitimi tamamlanan estetik kompozit restorasyonların ise renklenmeye karşı dayanıklılıklarının artırılması için 72 saat UV ışınına maruz bırakılmasının tavsiye edilebileceği rapor edilmiştir. 72 SONUÇ Kompozit restorasyonların ağız içinde uzun dönem renk stabilitesini sağlamak için yapılan çalışmalarda endojen ve eksojen kaynaklı pek çok faktörün etkili olduğu görülmektedir. Materyalin direkt olarak yapısını ilgilendiren endojen faktörlerin minimale indirilmesi yeni materyallerin geliştirilmesi ile mümkün olacaktır. Mevcut materyallerdeki eksojen renklenmeleri azaltmak için ise materyalin uygulama kurallarına göre kullanılması önem kazanmaktadır. Bununla birlikte olası renk değişiklikleri konusunda diş hekimleri hastalarını uyarmalı ve bilgilendirmelidirler. KAYNAKLAR 1. Dayangaç B. Kompozit Restorasyonlar. Quintessence Yayıncılık Ltd Şti, Ankara Saraç D, Saraç Ş, Külünk T, Külünk Ş, Kural Ç. Kompozitlerin Renk Stabilitelerine Işık Kaynaklarının Etkisi. HÜ Diş Hek. Fak. Dergisi 2006;30: Burrow MF, Makinson OF. Color change in light cured resins exposed to daylight. Quint Int 1991;22: Dietschi D, Campanile G, Holz J, Meyer JM. Comparison of the color stability of ten new-generation composites: an in vitro study. Dent Mater 1994; 10: Inokoshi S, Burrow MF, Katsumi M, Yamada T, Takatsu T. Opacity and color changes of tooth-colored restorative materials. Oper Dent 1996;21:73-80.

7 KOMPOZİT REZİNLERDE RENK STABİLİTESİ Janda R, Roulet JF, Kaminsky M, Steffin G, Latta M. Color stability of resin matrix restorative materials as afunction of the method of light activation. Eur J Oral Sci.2004;112: Saraç D, Saraç Ş,Külünk T, Külünk Ş, Kural Ç. Farklı inorganik doldurucu içerikli kompozit rezinlerin renk sabitliği üzerinde polisaj yöntemlerinin ve yüzey verniği uygulamasının etkisi. GÜ Diş Hek Fak Derg 2006;23: Schulze KA, Marshall SJ, Gansky SA, Marshall GW. Color stability and hardness in dental composites after accelerated aging. Dent Mater 2003;19: Eick JD, Smith RE, Pinzino CS, Kostoryz EL. Stability of dental monomers in aqueous systems. J Dent 2006;34: Palin WM, Fleming GJ, Nathwani H, Burke FJ, Randal RC. In vitro cuspal deflection and microleakage of maxillary premolars restored with novel low-shrink dental composites. Dent Mater 2005;21: Lazzetti G, Burgess JO, Gardiner D, Ripps A. Color stability of fluoride-containing restorative materials. Oper Dent 2000;25: Alawjali SS, Lui JL. Effect of one step polishing system on the color stability of nanocomposites. J Dent 2013;41: Van Noort R, Brown D, Clarke R, Combe EC, Curtis R, Mccabe JF, Nicholson J, Sherriff M. et al. Dent Mater; 1992 literature review. J Dent 1994;22: Fay RM, Servos T, Powers JM. Color of restorative materials after staining and bleaching. Oper Dent 1994;24: Bagheri R, Burrow MF, Tyas M. Influence of food simulating solutions and surface finish on susceptibility to staining of aesthetic restorative materials. J Dent 2005;33: Alshali RZ, Salim NA, Satterthwaite JD, Silikas N. Post-irradiation hardness development, chemical softening and thetmal stability of bulk-fill and conventional resin-composites. J Dent 2015;43: Ruttermann S, Dluzhevskaya I, Grosssteinbeck C, Raab WH, Janda R. Impact of replacing BisGMA and TEGDMA by other commercially available monomers on the properties of resin-based composites. Dent Mater 2010;26: Tiba A, Zeller G, Estrich C, Hong A. A laboratory evaluation of bulk-fill versus traditional multi-increment-fill resin-based composites. J Am Dent Assoc 2013;10: Mair LH. Staining of in vivo subsurface degradation in dental composites with silver nitrate. J Dent Res 1991;70: Yap AU, Lee HK, Sabapathy R. Release of methacrylic acid from dental composite. Dent Mater 2000;16: Ferracane JL, Berge HX, Condon JR. In vitro aging of dental composites in water- Effect of degree of conversion, filler volume and filler/matrix coupling. J of Biomed Mater Res 1998;42: Sideridou I, Tserki V, Papanastasiou G. Study of water sorption, solubility and modulus of elasticity of light-cured dimethacrylate-based. Biomaterials 2003;24: Tsai PC, Meyers IA, Walsh LJ. Depth of cure and surface microhardness of composite resin cured with blue LED curing lights. Dent Mater 2004;20: Sabatini C. Color Stability Behavior of Methacrylate-based Resin Composites Polymerized with Light-emitting Diodes and Quartz-Tungsten-Halogen. OPER DENT 2015;40(3): Cooley RL, Barkmeier WW, Mathis BA, Siok JF. Staining of posterior resin restorative materials. Quint Int 1987;18: Köprülü H, Dayangaç B, Gürgan S, Önen A. Farklı posterior kompozitlerin kahve ve çay ile boyanması. A Ü Diş Hek. Fak Derg.1992;19:

8 112 TUĞBA ÇONGARA KIVRAK -OSMAN GÖKAY 27. Peultzfeld A, Asmussen E. Color stability of three composite resin used in the inlay/onlay technique. J Dent Res 1990;98: Reinhardt JW, Denehy GE, Chan KC. Determining smoothness of polished microfil composite resin. J Prosthet Dent 1983;49: Gordan VV, Patel SB, Barrett AA, Shen C. Effect of surface finishing and storage media on bi-axial flexure strength and microhardness of resin-based composite. 2003;28: Kurachi C, Tuboy AM, Magalhaes DV, Bagnato VS. Hardness evaluation of a dental composite polymerized with experimental LED-based devices. Dent Mater 2001;17: Alaçam A, Burgaz Y. Çeşitli Polisaj Yöntemlerinin Restoratif Resin Renkleşmeleri Üzerine Etkisi. AÜ Diş Hek Fak Derg 1989;16: Reis AF, Giannini M, Lovadino JR, Ambrosano GM. Effects of various finishing systems on the surface roughness and staining susceptibility of packable composite resins. Dent Mater 2003;19: Shintani H, Yamaki M, Inoue T. Analysis of camphorchinone in visible light-cured composite resins. Dent Mater 1985;1: Sarkis E. Color change of some aesthetic dental materials: Effect of immersion solutions and finishing of their surfaces. The Saudi J. 2012;24: Imamura S, Takahashi H, Hayakawa I, Loyaga-Rendon P.G, Minakuchi S. Effect of filler type and polishing on the discoloration of composite resin artificial teeth. Dent Mater 2008;27; Maalhagh-Fard A, Wagner WC, Pink FE, Neme AM. Evaluation of surface finish and polish of eight provisional restorative materials using acrylic bur and abrasive disc with and without pumice. Oper Dent 2003;28: Attar N. The effect of finishing and polishing procedures on the surface roughness of composite resin materials. J Contemp Dent Pract 2007;8: Ozgunaltay G, Yazici AR, Gorucu J. Effect of finishing and polishing procedures on the surface roughness of new tooth-coloured restoratives, J Oral Rehabil 2003;30: Sarrett DC, Coletti DP, Peluso AR. The effects of alcoholic beverages on composite wear. Dent Mater 2000;16: Pirkoca G. Siloran Bazlı Bir Kompozitin Mikrosızıntı,Yüzey Sertliği Ve Düzgünlüğü Üzerinde Farklı Işık Cihazlarının Etkileri. Ankara Üniversitesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı Doktora tezi. (2013) 41. Kesim B, Belli E. Estetik materyallerde çay, kahve ve kolanın renk stabilitesine etkisi. SÜ Diş Hek Fak Derg 1994;4: Ertas E, Guler AU, Yucel AC, Koprulu H, Guler E. Color stability of resin composites after immersion in different drinks. Dent Mater J 2006;25: Guler AU, Yılmaz F, Kulunk T, Guler E, Kurt S. Effect of different drinks on stainability of resin composite provisional restorative materials. J Prosthet Dent 2005;2: Patel SB, Gordan VV, Barrett AA, Shen C. The effect of surface finishing and storage solutions on the color stability of resinbased composites. J Am Dent Assoc 2004;5; Samra APB, Pereira SK, Delgado LC, Borges CP. Color stability evaluation of aesthetic restorative materials. Braz Oral Res 2008;22: Gokay O, Mujdeci A, Uguz O, Kesgin S. Bitki çaylarının minenin boyanması üzerine etkileri. AÜ Diş Hek Fak Derg 2007;34: Erdemir U, Yıldız E, Eren MM. Effects of sports drinks on color stability of

9 KOMPOZİT REZİNLERDE RENK STABİLİTESİ 113 nanofilled and microhybrid composites after long term immersion. J Dent 2012;40:e Tunc ES, Bayrak S, Guler AU, Tuloglu N. The effects of children s drinks on the color stability of various restorative materials. J Clin Pediatr Dent 2009;34: Settembrini L, Penugonda B, Scherer W, Strassler H, Hittleman E. Alcoholcontaining mouthwashes: Effect on Composite Color. Oper Dent 1995;20: Um CM, Ruyter IE. Staining of resinbased veneering materials with coffee and tea. Quint int 1991;22: Nasim I, Neelakantan P, Sujeer R, Subbarao CV. Color stability of microfilled, microhybrid and nanocomposite resins--an in vitro study. J Dent 2010;38(2): Moon JD, Seon E, Son S, Jung K, Kwon Y, Park J. Effect of immersion into solutions at various ph on the color stability of composite resins with different shades. Restor Dent Endod 2015;40(4): Omata Y,Uno S,Nakaoki Y,Tanaka T,Sano H,Yoshida S,Sidhu SK. Staining of hybrid composites with coffee,oolong tea,or red wine. Dent mater 2006;25: Guler E, Gonulol N, Yucel AÇ, Yılmaz F, Ersoz E. The comparison of color stability of composite resins after immersion in different drinks. J Dent Fac Ataturk Uni 2013;21: Öztürk Ö. İki Bulk-Fill Kompozitin Renk Stabilitesi. Ankara Üniversitesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı Uzmanlık tezi. (2016) 56. Topcu FT, Sahinkesen G, Yamanel K, Erdemir U, Oktay EA, Ersahan S. Influence of different drinks on the color stability of dental resin composites. Eur J Dent 2009;3: Arocha MA, Mayoral JR, Lefever D, Mercade M, Basilio J, Roig M. Color stability of siloranes versus methacrylatebased composites after immersion in staining solutions. Clin Oral Investig 2013;17: Ergucu Z, Turkun LS, Aladag A. Color stability of nanocomposites polished with one-step systems. Oper Dent 2008;33: Park SK, Lee YK, Lim BS, Kim CW. Changes in properties of short-term-use soft liners after thermocycling. J Oral Rehabil 2004;31(7): Luiz BKM, Amboni R, Prates LHM, Bertalino JRB, Pires ATN. Influence of drinks on resin composite: Evaluation of degree of cure and color parameters. Polym Test 2007;26: Elhejazi AA, Ateyah N. The effect of different mouthwashes on color stability of tooth-colored restorative materials. Egypt Dent J 2005;51: Öngül D, Mim A, Şahin H, Değer S. Ağız gargaralarının restoratif materyallerin renk stabilitesine olan etkisi. İÜ Diş Hek Fak Derg 2012;46: Yap AU, Wattanapayungkul P. Effects of in-office tooth whiteners on hardness of tooth-col-ored restoratives. Oper Dent 2002;27: Langsten RE, Dunn WJ, Hartup GR, Murchinson DF. Higher-concentration carbamide peroxide effects on surface roughness of composites. J Esthet Rest Dent 2002;14: Doray PG, Eldiwany MS, Powers JM. Effect of resin surface sealers on improvement of stain resistance for a composite provisional material. J Esthet Restor Dent 2003;15: Lu H, Roeder LB, Lei L, Powers JM. Effect of surface roughness on stain resistance of dental resin composites. J Esthet Restor Dent 2005;17: Nagem Filho H, D Azevedo MT, Nagem HD, Marsola FP. Surface roughness of composite resins after finishing and polishing. Braz Dent J 2003;14:37-41.

10 114 TUĞBA ÇONGARA KIVRAK -OSMAN GÖKAY 68. Asmussen E. Surface discoloration of restorative resins in relation to surface softening and oral hygiene. Europ J Oral Sciences 2007;94: Adilson Y, Furusea B. Colour-stability and gloss-retention of silorane and dimethacrylate composites with accelerated aging. J of Dent 2008;36: Janda R, Roulet JF, Latta M, Kaminsky M, Ruttermann S. Effect of exponential polymerization on color stability of resinbased filling materials. Dent Mater 2007;23: Lee YK. Influence of scattering/absorption characteristics on the color of resin composites. Dent Mater 2007;23: Kolbeck C, Rosentritt M, Lang R, Handel G. Discoloration of facing and restorative composites by UV-irradiation and staining food. Dent Mater 2004;22: Vichi A, Ferrari M, Davidson CL. Color and opacity variations in three different resin-based composite products after water aging, Dent Mater 2004;20: Stober T, Gilde H, Lenz P. Color stability of highly filled composite resin materials for facings. Dent Mater 2001;17: Yazışma Adresi: Tuğba ÇONGARA KIVRAK Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı. Ankara, Türkiye. Tel: Fax: tugbacongara@hotmail.com