AVRUPA EKONOMİK KOMİSYONU ÇEVRE POLİTİKASI KOMİTESİ Dördüncü Bakanlar Konferansı Avrupa İçin Çevre Aarhus, Danimarka Haziran 1998

Transkript

1 AVRUPA EKONOMİK KOMİSYONU ÇEVRE POLİTİKASI KOMİTESİ Dördüncü Bakanlar Konferansı Avrupa İçin Çevre Aarhus, Danimarka Haziran 1998 ÇEVRESEL KONULARDA BİLGİYE ERİŞİM, KARAR VERMEDE HALKIN KATILIMI VE YARGIYA BAŞVURU SÖZLEŞMESİ * Bu Sözleşmenin Tarafları, İnsan çevresi üzerine Stockholm Bildirgesinin 1. prensibini hatırlatarak, Ayrıca, Çevre ve kalkınma üzerine Rio bildirgesinin 10. prensibini de hatırlatarak, Ek olarak, Doğa Dünya Nizamnamesi hakkındaki 28 Ekim 1982 tarihli 37/7 sayılı BM genel Kurul kararları ile herkes için sağlıklı bir çevrenin garanti altına alınması hususundaki ihtiyaç üzerine 14 Aralık 1990 tarihli 45/94 sayılı BM Genel Kurul Kararlarını hatırlatarak, 8 Aralık 1989 tarihinde Almanya nın Frankfurt kentinde yapılan Dünya Sağlık Örgütünün Birinci Avrupa Çevre ve Sağlık Konferansında kabul edilen Çevre Nizamnamesini hatırlatarak, Çevre durumunu korumak, muhafaza etmek, geliştirmek ve sürdürülebilir ve çevresel açıdan duyarlı bir kalkınma sağlamak üzere olan gereksinimi onaylayarak, Çevrenin yeterli bir şekilde korunmasının, insan refahı ve yaşam hakkının kendisi dahil olmak üzere temel insan haklarından yararlanılması açısından hayati olduğunu tanıyarak, Ayrıca, her bireyin, hem bireysel hem de diğer bireylerle ortak olarak sağlığı ve refahı ve görevleri açısından uygun olan bir çevre içerisinde yaşamaya, bugünkü ve gelecekteki nesillerin yararına çevreyi koruma ve geliştirme hakkına sahip olduğunu da tanıyarak, Bu hakkı teyit edebilmek ve bu görevi gözetebilmek üzere vatandaşların bilgiye erişime sahip olmaları, karar alma sürecine katılıma hak kazanmaları ve çevresel konularda yargıya başvuruda bulunmaya sahip olmaları gerektiğini düşünerek ve bu açıdan vatandaşların haklarını kullanmaları için yardıma ihtiyaç duyabileceklerini doğrulayarak, Çevresel konularda bilgiye erişimin ve karar alma sürecine halk katılımının artmasının kararların kalite ve uygulanması şansını arttırdığı, çevresel konularda * Nihai metin, Avrupa İçin Çevre konulu Bakanlar Konferansında kabul edilmek üzere, Mart 1998 tarihindeki özel oturumunda Çevre Politikası Komitesi tarafından onaylanmıştır. halkın bilinçlendirilmesine katkıda bulunduğunu, halka kaygılarını belirtmek üzere fırsat tanıdığını ve kamu otoritelerinin bu gibi kaygıları doğru bir şekilde gözönünde bulundurmalarını sağladığını tanıyarak, Bu şekilde karar alma sürecinde şeffaflığı arttırmayı ve çevresel kararlar için halk desteğini güçlendirmeyi amaçlayarak, Hükümetin tüm düzeylerinde şeffaflığın tercih edilebilirliğini tanıyarak ve kanun yapıcı organları kararlarında bu Sözleşmenin prensiplerini uygulamaya davet ederek, Ayrıca, çevresel konularda karar verme sürecine katılım prosedürleri hakkında halkın bilgilendirilme, bunlara serbest bir şekilde erişme ve bunları nasıl kullanacağını öğrenme gereksinimini de tanıyarak, Ek olarak, sırasıyla vatandaşların, sivil toplum örgütlerinin ve özel sektörün çevre korumada oynayabilecekleri rollerin önemini tanıyarak, Çevrenin ve sürdürülebilir kalkınmanın daha fazla anlaşılmasını sağlamak üzere, çevre eğitimini geliştirmeyi, çevre ve sürdürülebilir kalkınmaya etki eden kararlar hakkında halkın yaygın olarak bilinçlendirilmesini ve katılımını teşvik etmeyi arzu ederek, Bu çerçevede, basın, elektronik ya da diğer iletişim şekillerinden yararlanmanın önemine dikkat çekerek, Hükümet karar alma süreci içerisine çevresel konuları tam olarak entegre etmenin ve bunu müteakip kamu otoritelerinin doğu, kapsamlı ve güncel çevresel bilgiye sahip olmaları gereksiniminin önemini tanıyarak, Kamu otoritelerinin çevresel bilgiyi kamu çıkarına muhafaza ettiğini teyit ederek, Meşru çıkarların korunması ve kanunun yürütülmesi için, etkin yargı mekanizmalarının, organizasyonlar dahil olmak üzere, kamuya açık olması gerektiğini düşünerek, Tüketicilerin çevresel seçenekler hakkında bilgilendirilebilmeleri için ürün bilgilerinin tüketicilere yeterli bir şekilde sağlanmasının önemine dikkat çekerek, Kamunun, genetik olarak değişikliğe uğramış organizmaların çevreye kasti olarak bırakılması hakkındaki kaygısını ve bu konuda karar alma sürecinde daha fazla şeffaflık ve daha fazla halk katılımı için olan gereksinimini tanıyarak, Bu Sözleşmenin uygulanmasının, Birleşmiş Milletler- Avrupa Ekonomik Komisyonu (AEK) bölgesinde demokrasiyi güçlendirmeye katkıda bulunacağı hakkında ikna olmuş olarak, 1

2 Bu açıdan AEK tarafından oynanan rolün bilincinde olarak ve 25 Ekim 1995 tarihinde Bulgaristan ın Sofya kentinde yapılan Avrupa İçin Çevre konulu Üçüncü Bakanlar Konferansı nda imza edilen Avrupa Ekonomik Komisyonunun, Çevresel Bilgiye Erişim, Çevresel Karar Verme Sürecine Halk Katılımı hakkındaki prensiplerini diğer şeylerin yanısıra hatırlatarak, 25 Şubat 1991 tarihinde Finladiya nın Espoo kentinde imzaya açılan Sınıraşan Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Sözleşmesi ile her ikisi de 17 mart 1992 de Helsinki de imzaya açılan Sınai Kazaların Sınır Ötesi Etkileri konulu Sözleşme ve Sınır Ötesi suların ve Uluslar arası Göllerin Kullanımı konulu Sözleşmede yer alan hükümleri akılda tutarak, Bu Sözleşmenin kabul edilmesinin Avrupa İçin Çevre sürecinin daha fazla güçlendirilmesine ve Haziran 1998 de Danimarka nın Aarhus kentinde yapılacak Dördüncü Bakanlar Konferansının sonuçlarına katkıda bulunmuş olacağının bilincinde olarak, Aşağıdakiler üzerinde karara varmıştır: Madde 1 AMAÇ Şimdiki ve gelecek nesillerin kendi sağlığı ve refahı açısından uygun olan bir çevrede yaşaması hakkının korunmasına katkıda bulunmak üzere, her bir Taraf, bu Sözleşmenin hükümlerine uygun olarak çevresel konularda bilgiye erişim, karar alma sürecine halkın katılımı ve yargıya başvuru haklarını garanti altına alacaktır. Madde 2 TANIMLAR Bu sözleşmenin amaçları açısından, 1. Taraf metin aksini göstermedikçe, bu Sözleşmeyi taahhüt eden bir ülke anlamına gelmektedir. 2. Kamu otoritesi aşağıdaki anlamlara gelmektedir: a. Ulusal, bölgesel ve diğer düzeylerdeki hükümet, b. Çevre ile ilgili olarak özel görevler, faaliyetler ya da hizmetler dahil olmak üzere ulusal mevzuat çerçevesinde kamu idari işlevlerini yerine getiren gerçek ya da tüzel kişiler, c. Yukarıdaki (a) ve (b) alt paragrafların içerisine giren herhangi bir kuruluş/kişinin kontrolü altında çevreyle ilişkili olarak kamu sorumluluklarına ya da işlevlerine sahip olan ya da kamu hizmetleri sağlayan gerçek ya da tüzel kişi, d. Bu Sözleşmeye taraf olan, 17. maddede sözedilen herhangi bir bölgesel ekonomik entegrasyon organizasyonunun kurumları; Bu tanım, yargısal ya da yasama yetkisi içinde hareket eden kurum ya da organları içermez. 3. Çevresel Bilgi aşağıdakiler hakkında yazılı, görsel, işitsel, elektronik ya da diğer herhangi bir somut formdaki bütün bilgiler anlamına gelmektedir: a. Genetik olarak değişikliğe uğramış organizmalar dahil olmak üzere hava, atmosfer, su, toprak, kara, peyzaj ve doğal sitler, biyolojik çeşitlilik ve bileşenleri gibi çevre elemanlarının durumu ve bu elemanlar arasındaki karşılıklı etkileşim, b. Yukarıdaki (a) paragrafının kapsamı içindeki çevre elemanlarını etkileyen ve muhtemelen etkileyecek olan enerji, gürültü, radyasyon ve idari önlemler, çevresel anlaşmalar, politikalar, mevzuat, planlar ve programlar, çevresel karar verme süreci içerisinde kullanılan fayda-maliyet analizi, diğer ekonomik analizler ve çevresel karar verme sürecinde kullanılan varsayımlar, c. Çevre elemanları tarafından ya da bu elemanlar aracılığıyla yukarıdaki (b) alt paragrafı içerisinde sözedilen faktörler, faaliyetler ya da önlemler tarafından etkilendiği ya da etkilenebileceği kadarıyla insan sağlığı ve güvenliği, insan hayatının, kültürel sitlerin ve inşa edilmiş yapıların durumu, 4. Halk, bir ya da daha fazla sayıdaki gerçek ya da tüzel kişi ve ulusal mevzuat ve uygulamalara göre bunların dernekleri, organizasyonları ya da grupları anlamına gelmektedir. 5. İlgili kamu, çevresel karar verme sürecinden etkilenen ya da muhtemelen etkilenecek olan veya bu süreçte menfaati olan kamu anlamına gelmektedir; tanımın bu amacıyla çevresel korumayı geliştiren ve ulusal mevzuat çerçevesindeki bütün gereklilikleri karşılayan sivil toplum örgütleri de bir menfaat sahibi olarak görülecektir. 2

3 Madde 3 GENEL HÜKÜMLER 1. Her bir taraf, bu Sözleşme hükümleri çerçevesinde, çevresel konularda bilgiye erişim, halkın katılımı ve yargıya başvuruyu teminen gerekli yasal, düzenleyici ve diğer önlemleri alacak ve bu kapsamda açık, şeffaf ve tutarlı bir çerçeve oluşturacaktır. 2. Her bir Taraf, devlet memurlarının ve otoritelerinin halkın bilgiye erişiminde, karar verme sürecine katılımında ve çevresel konularda yargıya başvurusunda yardımcı olmalarını ve kılavuzluk yapmalarını sağlamak üzere çaba gösterecektir. 3. Her bir Taraf, özellikle çevresel konularda bilgiye nasıl erişileceği, karar verme sürecine nasıl katılım sağlanacağı ve yargıya nasıl başvurulacağı konularında halk arasında çevresel eğitim düzeyini ve çevresel bilinci geliştirilecektir. 4. Her bir Taraf, çevrenin korunmasına yardımcı olan derneklerin, organizasyonların ve grupların uygun bir şekilde tanınması ve bunlara destek verilmesi konusunda hükümler koyacak ve ulusal hukuk sisteminin bu yükümlülük ile uyumlu olmasını sağlayacaktır. 5. Bu Sözleşmenin hükümleri, herhangi bir Tarafın bu Sözleşmenin gerektirdiklerinden daha fazla, çevresel konularda bilgiye erişim, karar alma sürecine daha geniş halkın katılımı ve daha geniş bir yargıya başvuru sağlayan önlemleri uygulama hakkını etkilemeyecektir. 6. Bu Sözleşme, çevresel konularda bilgiye erişim, karar verme sürecine halkın katılımı ve yargıya başvuru için mevcut haklarda kayba neden olmayacaktır. 7. Her bir Taraf, uluslar arası çevresel karar verme sürecinde ve çevre ile ilgili konularda uluslar arası organizasyonların çerçevesini oluşturmasında, bu Sözleşmenin prensiplerinin uygulanmasının artmasına yardımcı olacaktır. 8. Her bir Taraf, bu Sözleşmenin hükümleri ile uyumlu olarak haklarını kullanan insanların bundan ötürü herhangi bir şekilde cezalandırılmamasını, baskı altında tutulmamasını ve taciz edilmemesini garanti altına alacaktır. Bu hüküm, ulusal mahkemelerin yargısal işlemler için makul maliyetler belirleme yetkisini etkilemeyecektir. 9. Bu Sözleşmenin ilgili hükümleri çerçevesinde, vatandaşlık, milliyet ve ikametgah ayrımı yapılmaksızın ve tüzel kişi olması durumunda nerede tescil edilmiş olduğu ya da faaliyetlerinin etkin merkezinin neresi olduğu konusunda ayırım yapılmaksızın, halk çevresel konularda bilgiye erişme, karar alma sürecine katılma olanağına ve yargıya başvuru hakkına sahip olacaktır. Madde 4 ÇEVRESEL BİLGİYE ERİŞİM 1. Her bir Taraf, bu maddenin aşağıdaki paragraflarında konu edildiği üzere, kamu otoriteleri tarafından, talep edildiği yerlerde, ulusal mevzuat çerçevesinde ve aşağıdaki (b) paragrafına tabi olmak üzere, çevresel bilgileri içeren gerçek belgelerin kopyaları dahil olmak üzere, çevresel bilgi talebine yanıt olarak, bu gibi bilgilerin: a. Menfaat ilişkisi aranmaksızın, b. Aşağıdakiler olmadıkça talep edilen formda, i. Kamu otoritesi açısından diğer bir formda kullanılabilir kılmak mümkün ise ve bu durumda da bu bilgiyi bu formda vermenin nedenleri belirtilmiş ise ii. Bilgi hali hazırda diğer bir formda mevcut ise, Halkın kullanımına sunulmasını garanti edecektir. 2. Yukarıda sözü edilen çevresel bilgi, mümkün olan en kısa sürede ve bilginin kapsam ve karmaşıklığı sürenin bilgi talebinden sonraki iki aya kadar uzatılmasını haklı göstermedikçe, bilgi talebinden sonraki bir ay içerisinde kullanılabilir kılacaktır. 3. Aşağıdaki durumlarda çevresel bilgi talebi reddedilebilir: a. Eğer talebin sunulduğu kamu otoritesi, talep edilen bilgiye sahip değilse, b. Talep açık, anlaşılır ve makul değilse ya da çok genel formüle edilmişse, c. Eğer talep, tamamlanma yolunda materyali içeriyorsa ya da kamu yararı gözönünde bulundurularak ulusal hukuk ya da uygulamalarda bir muafiyet sağlanmış olması durumunda, kamu otoritelerinin iç yapısını ilgilendiriyor ise. 4. Çevresel bilgi talebi, aşağıdaki durumlarda da reddedilebilir: a. Ulusal mevzuat çerçevesinde, kamu otoriteleri için gizliliğin öngörüldüğü yerlerde, b. Uluslar arası ilişkilerin, ulusal savunma ya da kamu güvenliği konularının olumsuz etkilendiği yerlerde, 3

4 c. Adaletin işleyişinin, kişinin adil bir yargılama görme hakkının ya da kamu otoritesinin cezai ya da disiplin niteliğindeki bir soruşturma yürütmesi ehliyetinin olumsuz etkilendiği yerlerde, d. Ticari ya da endüstriyel bilginin, meşru ekonomik çıkarları korumak üzere, hukuk tarafından koruma altına alındığı durumlarda. Bu çerçevede, çevre korunması ile ilgili olan emisyonlar hakkındaki bilgiler açılacaktır. e. Fikri hakların olumsuz etkilendiği durumlarda, f. Gerçek kişilerin, bilgilerin kamuya açılması konusunda muvaffakat vermemesi ve bu hususun ulusal hukukta hükme bağlanmış olması durumunda, g. Bunu yapmak üzere, yasal bir zorunluluk altında olmaksızın ya da yasal zorunluluk altına sokulmaksızın talep edilen bilgileri sağlayan ve bu materyalin yayınlanmasına rıza göstermeyen üçüncü bir tarafın çıkarlarının olumsuz etkilenmesi durumunda, h. Üreme alanları, nadir türler vb. bilginin olumsuz etkilenmesi durumunda. Yukarıda sözü edilen reddetme durumları, kamu yararı ve talep edilen bilginin çevreye verilen emisyonlar ile ilgili olup olmaması gözönünde bulundurularak kısıtlayıcı bir şekilde yorumlanacaktır. 5. Bir kamu otoritesinin talep edilen bilgiye sahip olmaması durumunda, kamu otoritesi mümkün olan en kısa sürede başvuru sahibine, talep edilen bilgi için başvurunun mümkün olduğuna inandığı kurum/kuruluş hakkında bilgi verecek ya da bu talebi ilgili otoriteye iletecek ve başvuru sahibini buna uygun olarak bilgilendirilecektir. 6. Her bir Taraf, yukarıda bahsolunan ve halka açılmaktan muaf tutulan bilgiler için önyargısız olarak hareket edecek ve diğer bilgilerin halka açılmasını sağlayacaktır. 7. Herhangi bir bilgi talebine karşı verilen ret cevabı, eğer talep yazılı ise ya da başvuru sahibi bu şekilde talep ediyor ise yazılı olarak verilecektir. Ret kararında nedenleri belirtilecek ve 9. madde çerçevesinde hükme bağlanan yeniden inceleme prosedürü hakkında bilgi verilecektir. Ret kararı mümkün olan en kısa süre içerisinde ve talep edilen bilginin karmaşıklığı bu sürenin talepten sonraki iki aya kadar uzatılmasını haklı göstermedikçe, en geç bir ay içerisinde verilmelidir. Başvuru sahibi, herhangi bir uzatma ve bu uzatmayı haklı çıkaran nedenler hakkında haberdar edilecektir. 8. Her bir Taraf, kamu otoritelerinin bilgi vermek için bir ücret belirlemesine izin verebilir ancak bu makul bir miktarı geçmeyecektir. Bilgi vermek için bir ücret belirleme niyetinde olan kamu otoriteleri, ücretin hangi durumlarda ne zaman alınacağı hususundaki ücret tarifesini başvuru sahibine verecektir. Madde 5 ÇEVRESEL BİLGİNİN TOPLANMASI VE DAĞITILMASI 1. Her bir Taraf, aşağıdaki hususlarla yükümlüdür: a. Kamu otoritelerinin işlevleri ile ilgili olan çevresel bilgiye sahip olmaları ve bunları güncellemeleri, b. Çevreyi önemli ölçüde etkileyebilecek planlanan ya da mevcut faaliyetler hakkında kamu otoritelerine yeterli bilgi akışı olması için zorunlu sistemlerin kurulmasını, c. Gerek insan faaliyetleri sonucu oluşturulsun gerekse doğal nedenlerle meydana gelsin, insan sağlığına ya da çevreye yönelik bir tehdit olması durumunda, halkın tehdidi önlemek ya da bu tehditten kaynaklanan zararı hafifletmek üzere önlem alınmasını sağlayacak olan ve bir kamu otoritesinin elinde bulunan bütün bilgilerin, etkilenebilecek olan halk bireylerine anında ve gecikme olmaksızın dağıtılmasını. 2. Her bir Taraf, ulusal mevzuatı çerçevesinde, kamu otoriteleri tarafından halk için çevresel bilgilerin sağlanması yönteminin şeffaf olmasını ve çevresel bilgiye etkin bir şekilde erişilmesini diğer şeylerin yanısıra aşağıda yer aldığı şekilde sağlayacaktır: a. İlgili kamu otoritelerinin elinde bulunan çevresel bilginin türü ve kapsamı, bu gibi bilgileri kullanılabilir ve erişebilir kılma temel şart ve koşulları ve bunların elde edilebilme yöntemi hakkında halka yeterli bilgi sağlamak. b. Aşağıdaki gibi pratik düzenlemelerin yapılması. i. Halk tarafından ulaşılabilir listeler, kayıtlar ya da dosyalar hazırlanması. ii. Devlet memurlarının bu Sözleşme çerçevesinde 4

5 iii. Temas noktalarının tanımlanması. c. Yukarıda madde (b) (i) de sözedilen liste, kayıt ya da dosyalar içinde bulunan çevresel bilgilere ücretsiz olarak ulaşılması. 3. Her bir Taraf, çevresel bilgilerin halka açık telekomünikasyon ağları aracılığıyla halk tarafından kolay erişilebilir olan elektronik veri tabanlarında kullanılabilir hale gelmesini sağlayacaktır. Elektronik formda erişilebilecek bilgiler aşağıda sunulmaktadır: a. 4. maddede sözedilecek olan çevre durum raporları, b. Çevre ile ilgili mevzuat metinleri c. Uygun olduğu ölçüde çevre ile ilgili politikalar, planlar, programlar ve çevre anlaşmaları, d. Bu Sözleşmenin hükümlerinin yerine getirilmesine yönelik ulusal hukukun uygulanmasını hızlandırıcı diğer diğer bilgiler. 4. Her bir Taraf, üç ya da dört yılı geçmemek kaydıyla düzenli aralıklarla, çevre kalitesi ve çevre üzerindeki baskılar konusundaki bilgiler dahil olmak üzere çevre durumu hakkında ulusal bir rapor yayınlayacak ve dağıtacaktır. 5. Her bir Taraf, diğer şeylerin yanısıra aşağıdaki belgeleri dağıtmak amacıyla kendi ulusal mevzuatı çerçevesinde önlemler alacaktır: a. Hükümetin çeşitli düzeylerinde hazırlanmış çevreyle ilgili stratejiler, programlar ve eylem planları gibi hukuki ve politik belgeler ve bunların uygulanması hakkındaki gelişme raporları, b. Çevresel konular ile ilgili uluslararası anlaşmalar ve sözleşmeler, c. Uygun olduğu ölçüde çevre ile ilgili diğer önemli uluslararası belgeler. 6. Her bir Taraf, uygun olması durumunda, gönüllü ekolojik etiketleme ya da ekolojik denetim programları ya da diğer araçları kullanarak, çevre üzeride önemli etkileri olan işletmecileri, faaliyetlerinin ve ürünlerinin çevresel etkileri hakkında düzenli olarak halka bilgi vermeye teşvik edecektir. 7. Her bir Taraf, a. İlgili gördüğü ya da çevresel politika önerilerinin çerçevesini oluşturmada önemli olduğunu düşündüğü gerçekleri ve bu gerçeklerin analizlerini yayınlayacaktır. b. Bu Sözleşme kapsamındaki konularda, halkı ilgilendiren açıklayıcı materyali yayımlayacak, erişilebilir ve kullanılabilir kılacaktır. c. Hükümetin tüm düzeylerindeki kamu faaliyetlerinin yerine getirilmesi ya da kamu hizmetlerinin sağlanması hakkında uygun bir formda bilgi sağlayacaktır. 8. Her bir Taraf, tüketicilerin çevresel seçenekler hakkında bilgilendirilmesini sağlayacak şekilde yeterli miktarda ürün bilgisinin kamu açısından kullanılabilir hale getirilmesini sağlamak üzere mekanizmalar geliştirecektir. 9. Her bir Taraf, uygun olması durumunda, uluslar arası süreçleri gözönünde bulundurarak, kamunun ulaşılabilirliğini sağlayacak şekilde, standartlaştırılmış rapor almaya imkan verecek, bilgisayar ortamına aktarılmış kirlilikle ilgili veri tabanı veya kayıtlama sistemlerini ulusal ölçekli olarak kurmak üzere aşamalar gerçekleştirilecektir. Bu tür bir sistem, belirli faaliyetlerden kaynaklanan ve alıcı ortamlara saha içi ve saha dışı arıtım ve bertaraf sahalarına bırakılan ve taşınan su, enerji gibi belli madde ve ürünleri içerebilir. 10. Bu madde içerisindeki hiçbir hüküm, Tarafların Madde 4, paragraf 3 ve 4 e göre belirli çevresel bilgilerin halka açılmasını önyargısız olarak reddetme haklarına zarar vermeyecektir. Madde 6 BELİRLİ FAALİYETLER HAKKINDAKİ KARARLARA HALKIN KATILIMI 1. Her bir Taraf, a. Ek-I de listelenen ve planlanan faaliyetlere izin verip vermemek hakkındaki kararlara ilişkin olarak bu madde hükümlerini uygulayacaktır. b. Ulusal mevzuata göre, ayrıca çevre üzerinde önemli bir etkiye neden olabilecek ve Ek-I de listelenmemiş planlanan faaliyetler hakkındaki kararlara da bu madde hükümlerini uygulayacaktır. Bu çerçevede, Taraflar bu gibi planlanan bir faaliyetin bu hükümlere tabi olup olmadığını belirleyeceklerdir. c. Durumdan duruma değişen bir şekilde, ulusal mevzuat çerçevesinde bir hükme bağlanmış olması durumunda, taraflar bu madde hükümlerini ulusal güvenli amaçlarının olumsuz etkilenmesi ihtimalinde, ulusal güvenlik amaçlarına hizmet eden planlanan 5

6 2. İlgili Kamu, uygun bir şekilde, gerek duyuru yoluyla gerekse uygun olması durumunda bireysel olarak, çevresel karar alma sürecinin erken bir aşamasında yeterli, zamanlı ve etkin bir şekilde diğer şeylerin yanısıra aşağıdakiler hakkında bilgilendirilecektir: a. Hakkında kararın alınacağı planlanan faaliyet ya da başvuru, b. Olası kararların ya da taslak kararın içeriği, c. Kararı verecek kamu otoritesi, d. Aşağıdakiler hakkında bilgi ve bu bilgilere ne zaman erişilebileceğinin gösterilmesi i. Halkın katılımı prosedürünün başlatılması ii. Halkın katılımda bulunması için olanaklar, iii. Planlanan herhangi bir halk katılım toplantısının zamanı ve yeri iv. İlgili bilgilerin alınabileceği ve ilgili bilgilerin halk tarafından incelenmek üzere tutulduğu kamu otoritesinin belirtilmesi, v. Soruların ve yorumların yöneltilebileceği ilgili kamu otoritesinin ya da resmi kuruluşun, yorum ve soruların sunum zaman çizelgesinin belirtilmesi ve vi. Planlanan faaliyetle ilişkili hangi bilgilerin mevcut olduğunun belirtilmesi, e. Faaliyetin ulusal ya da sınır ötesi çevresel etki değerlendirme prosedürüne tabi olup olmadığı gerçeği. 3. Halkın katılımı prosedürleri, farklı aşamalar için yeterli zaman sürelerini içererek, 2. paragrafa göre halkın bilgilendirilmesi ve halkın çevresel karar verme sürecine etkin bir şekilde hazırlanmasına ve katılımda bulunmasına izin verecektir. 4. Her bir Taraf, bütün seçenekler açık iken ve halkın etkin katılımının sağlanması mümkün iken, erken bir halkın katılımını sağlayacaktır. 5. Her bir Taraf, uygun olduğunda, izin için başvuru yapılmadan önce, ilgili kamuyu tanımlamak, tartışmalara girmek ve başvurunun amaçları ile ilgili bilgi sağlamak üzere faaliyet sahiplerini teşvik edecektir. 6. Her bir Taraf, ulusal mevzuatı çerçevesinde hükme bağlanmış olması halinde, 4. maddenin 3. ve 4. paragraflarında konu edilen belirli bilgileri açmayı reddetme hakkına halel getirmeksizin, halkın katılımı sürecinde mevcut olan ve bu madde içerisinde söz edilen karar alma süreciyle ilgili bilgilerin, ilgili kamu için kamu otoriteleri tarafından ücretsiz olarak erişilebilir kılınmasını isteyecektir. İlgili bilgi, en azından ve 4. maddenin hükümlerine halel getirmeksizin aşağıdakileri içerecektir: a. Beklenen atıkların ve emisyonların, tahmini de dahil olmak üzere, planlanan faaliyetin yerinin fiziksel ve teknik özelliklerinin bir tanımı, b. Planlanan faaliyetin çevre üzerindeki önemli etkilerinin tanımı, c. Emisyonlar da dahil olmak üzere bu etkileri önlemek ve/veya azaltmak üzere tasarlanan önlemlerin tanımı, d. Yukarıdakilerin tekin olmayan bir özeti, e. Faaliyet sahibi tarafından araştırılan ana alternatiflerin hatları f. Ulusal mevzuat ile uyumlu olarak, ilgili kamu yukarıdaki 2. paragrafa göre bilgilendirileceği anda mevcut olan, kamu otoriteleri tarafından düzenlenen ana raporlar ve öneriler. 7. Halkın katılım prosedürleri, halkın yazılı olarak ya da uygun olması durumunda faaliyet sahibinin de yer aldığı halkın katılımı toplantılarında ifade yoluyla, planlanan faaliyete ilişkin yorum, bilgi, analiz ya da görüşlerini sunmasına izin verecektir. 8. Her bir Taraf, kararda halkın katılımı sonucunun dikkate alınmasını garanti edecektir. 9. Her bir Taraf, karar kamu otoritesi tarafından alındığında, halkın uygun prosedürler ile alınan karar hakkında hemen bilgilendirilmesini sağlayacaktır. Her bir Taraf, kararın dayandığı gerekçeler ve mütalaalar ile birlikte karar metnini halk tarafından erişilebilir kılacaktır. 10. Her bir Taraf, 1. paragrafta sözedilen bir faaliyetin işletme koşullarının bir kamu otoritesi tarafından yeniden düşünülmesi ve güncellenmesi durumunda, uygun olan yerlerde bu maddenin 2 den 9 a kadar olan paragraflarının hükümlerinin uygulanmasını sağlayacaktır. 11. Her bir Taraf, ulusal mevzuatı çerçevesinde yapılabilir ve uygun olduğu dereceye kadar bu maddenin hükümlerini, genetik olarak değişikliğe uğramış organizmaların çevreye kasti olarak bırakılması hususunda izne konu kararlara uygulayacaktır. 6

7 Madde 7 ÇEVRE İLE İLGİLİ PLAN, PROGRAM VE POLİTİKALARA HALKIN KATILIMI Her bir Taraf, gerekli bilgileri halka sağlamış olarak şeffaf ve eşitlikçi bir çerçevede, çevre ile ilgili planların ve programların hazırlanması sırasında halkın katılımı için uygun pratik ve/veya diğer düzenlemelerin yapılmasını sağlayacaktır. Bu çerçevede, 6. maddenin 3., 4. ve 8. paragrafları uygulanacaktır. Katılımda bulunabilecek halk, bu Sözleşmenin amaçları gözönünde bulundurularak ilgili kamu otoritesi tarafından belirlenecektir. Uygun olduğu dereceye kadar, her bir Taraf, çevre ile ilgili politikaların hazırlanmasına halkın katılımı için imkan sağlamak üzere çaba gösterecektir. Madde 8 YÜRÜTMEYE YÖNELİK DÜZENLEMELERİN VE/VEYA GENEL OLARAK UYGULANABİLİR, YASAL OLARAK BAĞLAYICI NORMATİF ARAÇLARIN HAZIRLANMASI SIRASINDA HALKIN KATILIMI Her bir Taraf, uygun bir aşamada, çevre üzerinde önemli bir etkisi olabilecek yürütmeye yönelik düzenlemelerin ve diğer genel olarak uygulanabilir yasal olarak bağlayıcı kuralların kamu otoriteleri tarafından hazırlanması sırasında, alternatifler hala açıkken etkin bir halkın katılımı için çaba harcayacaktır. Bu kapsamda, aşağıdaki aşamalar gerçekleştirilmelidir: a. Etkin bir katılımı için zaman çerçeveleri belirlenmelidir. b. Taslak kurallar yayımlanmalı ya da diğer bir şekilde halk tarafından erişilebilir kılınmalıdır. c. Halka, doğrudan ya da danışman kuruluşlar aracılığı ile yorum yapma fırsatı verilmelidir. Halk katılımının sonuçları mümkün olduğu kadar dikkate alınmalıdır. Madde 9 YARGIYA BAŞVURU 1. Her bir Taraf, ulusal mevzuatı çerçevesinde bilgi talebinin Madde 4 e göre kısmen ya da tamamen gözardı edildiği, haksız yere reddedildiği, yeterli yanıt verilmediği ya da diğer bir şekilde sözkonusu maddenin hükümlerine göre karşılanmadığını düşünen herhangi bir bireyin, bir mahkemeye ya da kanunla kurulan diğer bir bağımsız ve tarafsız kuruluşun önünde işlemlerin gözden geçirilmesi için başvuru hakkına sahip olmasını sağlayacaktır. Taraflardan birinin bir mahkemece işlemlerin incelenmesini sağladığı durumlarda, kanunla kurulmuş mahkeme dışında, bağımsız ve tarafsız bir organ tarafından incelenmesi veya kamu otoritesi tarafından gözden geçirilmesi için ücretsiz veya ucuz bir hızlandırılmış usule başvurması hakkını da sağlayacaktır. 2. Her bir Taraf, ulusal mevzuatı çerçevesinde, a. Yeterli menfaate sahip, Ya da alternatif olarak, b. Herhangi bir Taraf, idari usul hukuku bir ön koşul olarak gerektiriyorsa, hak kaybını koruyan ilgili kamu bireylerinin, 6. maddedeki koşullar çerçevesinde ve ulusal hukukun bu şekilde öngörmesi halinde ve 3. paragrafın ya da bu Sözleşmenin diğer ilgili hükümlerinin uygulanmasına halel getirmeksizin, herhangi bir karar eylem veya ihmalin, esas ve usul yönünden hukuka uygun olmadığını iddia etmek ve inceleme için kanun ile kurulmuş bir mahkeme ve/veya diğer bir bağımsız ve tarafsız organa başvurmasını sağlayacaktır. Yeterli menfaat ya da hak kaybının ne olduğu ulusal hukukun gereklerine göre ve bu Sözleşmenin kapsamı çerçevesinde ilgili kamuya, yargıya geniş bir başvuru hakkı verme amacına uygun olarak belirlenecektir. Bu kapsamda, 2. maddenin, 5. paragrafında belirtilen gerekleri karşılayan herhangi bir sivil toplum örgütünün menfaati yukarıdaki alt paragraf (a) nın amacı bakımında yeterli sayılacaktır. Bu tür kuruluşlar, aynı zamanda yukarıdaki alt paragraf (b) nin amaçları bakımından hak kaybına uğrayabilecek nitelikte sayılacaktır. İkinci paragrafın hükümleri bir idari makam önünde ön hazırlık gözden geçirme yöntemi olması olasılığını hariç tutmayacak ve bu gibi bir gerekliliğin ulusal kanunlara göre mevcut olması durumunda yargısal inceleme usullerine başvurmadan önce idari gözden geçirme usullerinin tüketilmesi şartını etkilemeyecektir. 3. Ek olarak ve yukarıdaki 1. ve 2. paragrafta sözedilen inceleme usullerine halel getirmeksizin her bir Taraf, eğer ulusal hukukunda öngörülmüş ise kriterlere uygun olması durumunda, halk bireylerinin özel kişiler ve kamu otoritelerinin kendi ulusal hukukunun çevreyle ilgili hükümlerini ihlal eden eylem ve işlemlere karşı, idari ve yargısal yollara başvurma hakkına sahip olmalarını sağlayacaktır. 7

8 4. Ek olarak ve yukarıdaki 1. paragrafa halel getirmeksizin yukarıdaki paragraf 1, 2 ve 3 te ortaya konan usuller uygun olduğu şekliyle amir çözüm dahil, yeterli ve etkili çözümler sağlayacak, adil, hakçı ve zamanında olacak ve de caydırıcı derecede pahalı olmayacaktır. Bu maddede öngörülen kararlar yazılı olarak verilecek ya da kaydedilecektir. Mahkemelerin ve mümkün olduğunda diğer kurumların kararları, halk tarafından erişilebilir olacaktır. 5. Bu maddenin hükümlerini daha fazla etkili kılmak üzere, herbir Taraf idari ve yargısal inceleme usullerine başvuru hakkında halkın bilgilendirilmesini sağlayacak ve yargıya başvurunun önündeki mali ve diğer engellerin ortadan kaldırılması ya da azaltılması için uygun yardım mekanizmalarının kurulmasını dikkate alacaktır. Madde 10 TARAFLAR TOPLANTILARI 1. Tarafların ilk toplantısı, bu Sözleşmenin yürürlüğe girme tarihinden itibaren bir yılı geçmeyecek şekilde yapılacaktır. Bu tarihten sonra, Tarafların olağan toplantıları Taraflar tarafından aksi üzerinde karara varılmadıkça en azından iki yılda bir ve talebin Avrupa Ekonomik Komisyonu Yürütme Sekreteryası tarafından, tüm taraflara gönderilmesinden asonraki altı ay içinde, Tarafların en azından üçte biri tarafından desteklenmesi şartıyla herhangi bir Tarafın yazılı talebi olduğunda yapılacaktır. 2. Toplantılarda, Taraflarca gönderilen düzenli raporlar esas alınarak, Sözleşmenin uygulanması sürekli gözden geçirilecek ve bu amaca istinaden; a. Çevresel Konularda bilgiye erişim, karar verme sürecine halkın katılımı ve yargıya başvuru politikalarını ve yasal ve metodolojik yaklaşımları daha fazla geliştirmeye ilişkin görüşle birlikte gözden geçireceklerdir. b. Bu Sözleşmenin amaçlarıyla ilgisi bulunan ve bir ya da daha fazla Tarafın taraf olduğu tek taraflı ve çok taraflı sözleşmelerin ya da diğer düzenlemelerin sonuçlandırılmasından ve uygulanmasından elde edilen deneyime ilişkin bilgi alışverişinde bulunacaklardır. c. Uygun olan yerlerde, bu Sözleşmenin amacına ulaşmasına ilişkin Avrupa Ekonomik Komisyonu kurumlarının ve diğer yetkili uluslar arası kuruluşların ve özel komitelerin yardımlarını isteyeceklerdir. d. Gerekli olduğunu öngördükleri herhangi bir alt kuruluşu kuracaklardır. e. Uygun olan yerlerde Bu Sözleşmenin protokollerini hazırlayacaklardır. f. Madde 14 ün hükümlerine göre bu Sözleşmenin tadilatları için önergeler düşünecekler ve kabul edeceklerdir. g. Bu sözleşmenin amaçlarının yerine getirilmesi için gerekli olabilecek herhangi bir ek faaliyet düşünecek ve taahhüt edeceklerdir. h. İlk toplantıda, toplantıları ve altı kuruluşlarının toplantıları için usul kurallarını düşünecek ve uzlaşı ile kabul edeceklerdir. i. İlk toplantıda, 5. maddenin 9. paragrafının uygulanmasındaki deneyimlerini gözden geçirecek ve Sözleşmeye eklenebilecek kirlilik oluşumu ve transferi kayıt ve envanterleri ile ilgili uygun bir aracın, uygun bir şekilde kullanılması dahil olmak üzere uluslararası süreç ve gelişmeleri gözönünde bulundurarak, bu paragrafta sözedilen sistemi daha fazla geliştirmek üzere ne gibi adımlar atılması gerektiğini düşüneceklerdir. 3. Taraflar toplantısı, gerekirse bir uzlaşı esasında mali düzenlemeler yapılmasını düşünebilir maddede belirtilen, bu Sözleşmeye imza atmaya hak kazanmış ancak bu Sözleşmeye taraf olmayan herhangi bir hükümet ya da bölgesel ekonomik entegrasyon organizasyonları, Birleşmiş Milletler, Birleşmiş Milletler in uzmanlaşmış kurumları ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı nın yanısıra bu Sözleşme ile ilgili konularda uzmanlaşmış hükümetlerarası kuruluşlar, Taraflar Toplantılarına gözlemci sıfatıyla katılmaya hak kazanacaklardır. 5. Bu Sözleşmenin ilgili olduğu alanlarda uzmanlaşmış olan ve Taraflar toplantısında temsil edilme isteklerini Avrupa Ekonomik Komisyonu Yürütme Sekreteryasına bildiren bütün sivil toplum örgütleri, toplantıda mevcut olan Tarafların en az üçte biri itiraz etmedikçe gözlemci sıfatıyla katılmaya hak kazanacaklardır. 6. Yukarıda yer alan 4. ve 5. paragrafların amaçları için, paragraf 2 (h) de sözedilen prosedür kuralları, kabul prosedürü ve diğer ilgili hususlar hakkında pratik düzenlemeler sağlayacaktır. Madde 11 OY VERME HAKKI 1. Aşağıda yer alan 2. paragrafta hükme bağlananlar dışında, bu Sözleşmenin tüm Tarafları bir adet oy hakkına sahip olacaklardır. 2. Yetki alanlarında yer alan konularda, bölgesel ekonomik entegrasyon organizasyonları oy haklarını, bu Sözleşmeye taraf olan üye Devletlerin sayısına eşit sayıdaki bir oy sayısı ile kullanacaklardır. Bu gibi organizasyonlar eğer üye devletler kendi oy haklarını kullanıyorsa oy hakkını kullanmayacak; eğer organizasyon oy hakkını kullanıyorsa üye Devletler oy haklarını kullanmayacaklardır. 8

9 Madde 12 SEKRETERYA Avrupa Ekonomik Komisyonu Yürütme Sekreteryası aşağıda yer alan görevleri yerine getirecektir: a. Taraflar toplantılarını hazırlamak ve başlatmak, b. Bu Sözleşmenin hükümlerine göre alınan raporların ve diğer ilgili bilgilerin, Taraflara iletilmesini sağlamak. c. Taraflarca belirlenebilecek diğer faaliyetler. Madde 13 EKLER Bu Sözleşmenin ekleri, bu Sözleşmenin ayrılmaz bir parçasını oluşturacaktır. Madde 14 SÖZLEŞMEDE YAPILACAK TADİLATLAR 1. Herhangi bir Taraf, Sözleşme için tadilat hazırlayabilir. 2. Bu Sözleşme için önerilen herhangi bir tadilat metni, kabul edilmesi için önerilen Taraflar Toplantısından en az doksan gün önce metni Taraflara gönderecek olan Avrupa Ekonomik Komisyonu Yürütme Sekreteryasına yazılı olarak sunulacaktır. 3. Taraflar Sözleşme için önerilen herhangi bir tadilat üzerinde uzlaşı ve mutabakata varmak üzere her türlü çabayı sarfedecektir. Eğer uzlaşıya varmak üzere tüm çabalar tüketilirse ve hiçbir mutabakata varılmazsa, tadilat, son çözüm yolu olarak toplantıda mevcut olan ve oy hakkını kullanan Tarafların dörtte içi tarafından kabul edilecektir. 4. Yukarıda sunulan 3. paragrafa uygun olarak kabul edilen bu Sözleşmenin tadilatları, depoziter tarafından onay, tasdik ya da kabul için bütün Taraflara gönderilecektir. Bu Sözleşmenin ekler dair düzeltmeleri dışındaki düzeltmeler, Tarafların en azından üçte biri tarafından onay, tasdik ya da kabul için depoziter tarafından gönderilen bildirim alındıktan doksanıncı günde onaylamış, tasdik etmiş ya da kabul etmiş taraflar için yürürlüğe girecektir. Tadilat, bu tarihten sonra herhangi bir Tarafın, tadilata ilişkin onay, tasdik ya da kabul belgesini bildiriminden sonraki doksanıncı günde sözkonusu Taraf için de yürürlüğe girecektir. 5. Bu Sözleşmenin eklerine dair tadilatlardan herhangi birini onaylayamayan herhangi bir Taraf, depoziterin bildiriminden itibaren on iki ay içinde bu konuda depozitere yazılı bildirimde bulunacaktır. Depoziter, bu gibi bildirinin alındığı hakkında gecikmeksizin tüm Taraflara bildirimde bulunacaktır. herhangi bir Taraf, istediği anda bir önceki bildirimini kabul ederek ikame edebilir. Bu gibi bir ekin tadilatları, bu Taraf için yürürlüğe girer. 6. Yukarıdaki paragraf 4 te sözedilen, depoziter tarafından bildirim tarihinden itibaren on iki aylık sürenin sone ermesi üzerine, Tarafların içte birinden fazlasının bu gibi bir bildirimde bulunmuş olması şartıyla Sözleşme eklerinin tadilatı, 5. paragrafa göre depozitere bildirimde bulunmamış Taraflar için yürürlüğe girecektir. 7. Bu maddenin amaçları açısından, Mevcut ve oy kullanan Taraflar mevcut ve olumlu ya da olumsuz bir oy kullanan Taraf anlamına gelmektedir. Madde 15 UYUMUN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ Taraflar toplantısı, bir uzlaşı temelinde, bu Sözleşmenin hükümlerine uyumluluğu gözden geçirmek için karşı karşıya getirmeyen, yargısal olmayan ve danışmanlık yapısında isteğe bağlı düzenlemeleri belirleyecektir. Bu düzenlemeler, uygun halkın katılımına izin verecek ve bu Sözleşme ile ilgili konularda halk bireyleri ile iletişim kurmayı dikkate alma seçeneğini içerebilecektir. Madde 16 ANLAŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ 1. İki ya da daha fazla sayıdaki Taraf arasında bu Sözleşmenin yorumlanması ya da uygulanması hakkında bir anlaşmazlık ortaya çıkar ise sözkonusu Taraflar müzakereler ya da taraflarınca kabul edilebilir diğer anlaşmazlık çözüm yolları ile anlaşmazlığa çare a arayacaklardır. 2. Bu Sözleşmeyi imzalar, onaylar, kabul eder, tasdik eder ya da katılımda bulunurken ya da bundan sonraki herhangi bir tarihte, Taraflardan herhangi biri yazılı olarak depozitere, yukarıdaki paragraf 1 e göre çözümlenemeyen bir anlaşmazlık için aynı yükümlülüğü kabul eden herhangi bir Tarafla ilişkili olarak aşağıda sunulan anlaşmazlık çözüm yöntemlerinden birini ya da her ikisini zorunlu olarak kabul ettiğini bildirebilir: a. Anlaşmazlığın Uluslararası Adalet Divanı na sunulmasını, b. Ek II de ortaya konan usule göre tahkime gidilmesini, 3. Eğer anlaşmazlığın tarafları, yukarıdaki paragraf 2 de sözedilen her iki anlaşma çözüm yöntemini de kabul etmişlerse, Taraflar aksi üzerinde mutabık kalmadıkça anlaşmazlık sadece Uluslararası Adalet Divanı na sunulacaktır. 9

10 Madde 17 İMZA Bu Sözleşme, 25 Haziran 1998 tarihinde Danimarka nın Aarhus kentinde ve bu tarihten sonra 21 Aralık 1998 tarihine kadar New York daki Birleşmiş Milletler Genel Merkezi nde Avrupa Ekonomik Komisyonu üye devletlerinin yanısıra 28 Mart 1947 tarihli 36 (IV) sayılı Ekonomik ve Sosyal Konsey kararının 8 ve 11 inci paragraflarına göre Avrupa Ekonomik Komisyonunda danışman statüsüne sahip olan Devletler ve üye devletlerinin, bu Sözleşme tarafından yönetilen konular üzerinde yetkilerini aktardıkları Avrupa Ekonomik Komisyonunun egemen devletleri tarafından oluşturulan, bölgesel ekonomik entegrasyon organizasyonları tarafından imzalanmak üzere imzaya açılacaktır. Madde 18 DEPOZİTER Birlemiş Milletler Genel Sekreteri, bu Sözleşmenin depoziteri olarak görev yapar. Madde 19 ONAY, KABUL, TASDİK VE KATILMA 1. Bu Sözleşme, imza atan Devletler ve bölgesel ekonomik entegrasyon organizasyonlarının onay, tasdik ve kabulune tabi olacaktır. 2. Bu Sözleşme, 22 Aralık 1998 tarihi itibariyle, 17. maddede sözedilen Devletler ve bölgesel ekonomik entegrasyon organizasyonları tarafından katılma için açılacaktır. 3. Yukarıda paragraf 2 de sözedilmeyen Birleşmiş Milletler üyesi diğer herhangi bir Devlete, Taraflar Toplantısı tarafından onaylanması üzerine bu Sözleşmeye katılma verilebilir. 4. Üye Devletlerden hiçbiri taraf olmaksızın bu Sözleşmeye Taraf haline gelen, Madde 17 de sözedilen herhangi bir organizasyon, bu Sözleşme kapsamındaki bütün yükümlülüklere tabidir. Eğer bu gibi bir organizasyonun bir ya da fazla üye Devleti bu Sözleşmeye taraf ise, organizasyon ve üye devletleri bu Sözleşme altındaki yükümlülüklerinin yerine getirilmesi için kendine düşen sorumluluklar hakkında karar alacaktır. Bu gibi bir durumda, organizasyon ve üye devletler bu Sözleşme altındaki haklarını aynı anda kullanmaya hak kazanmayacaklardır. 5. Takdik, kabul, onay ya da katılma vesaiklerinde, madde 17 de sözedilen bölgesel ekonomik entegrasyon organizasyonları, Bu Sözleşme tarafından yürütülen konularla ilgili olarak yetkilerinin derecesini beyan edeceklerdir. Bu organizasyonlar ayrıca yetkilerinin derecesinde meydana gelen herhangi bir kapsamlı tadilatı da depozitere bildirecektir. Madde 20 YÜRÜRLÜĞE GİRME 1. Bu Sözleşme onay, tasdik, kabul ya da katılmaya ilişkin onaltıncı belgenin tarihinden sonraki doksanıncı günde yürürlüğe girecektir. 2. Yukarıdaki 1. paragrafın amaçları açısından, bir bölgesel ekonomik entegrasyon organizasyonu tarafından teslim edilmiş herhangi bir belge, bu gibi bir organizasyonun üye devletleri tarafından teslim edilenlere ek olarak sayılmayacaktır. 3. Onay, tasdik, kabul ya da katılmaya ilişkin onaltıncı belgenin verilmesinden sonra, buna ilave olarak 17. maddede öngörülen Sözleşmeyi tasdik eden, onaylayan, kabul eden veya katılan bir devlet veya organizasyon için bu Sözleşme, böyle bir devlet veya organizasyonun tasdik, kabul, onay veya katılma belgesinin verilmesinden sonraki doksanıncı günde yürürlüğe girecektir. Madde 21 GERİ ÇEKİLME 1. Sözleşmenin bir taraf açısından yürürlüğe girmesinden itibaren iç yıl sonra istenen bir anda, sözkonusu Taraf depozitere yazılı bildirimde bulunarak Sözleşmeden çekilebilir. Bu gibi bir çekilme işlemi, bunun depoziter tarafından alınmasından sonraki doksanıncı günde yürürlüğe girecektir. Madde 22 MUTEBER METİNLER Bu sözleşmenin orijinali, İngilizce, Fransızca ve Rusça metinleri eşit oranda muteber olup Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri ne emanet edilecektir. TANIKLIĞINDA, usulunce yetkilendirilmiş olan aşağıda imzası bulunan kişiler, bu Sözleşmeyi imzalamıştır. Aarhus (Danimarka) da tanzim edilmiştir, bindokuzyüzdoksansekizyılı haziran ayının yirmibeşinci günü. EK I Madde 6, paragraf 1(a) da sözedilen faaliyetler listesi 1. Enerji Sektörü - Petrol ve gaz rafinerileri - Gazlaştırma ve sıvılaştırma tesisleri - Termik santraller ve 50 megawatt ya da daha fazla ısıl girdiye sahip olan yakam tesisleri - Kok fırınları - Nükleer santraller ve bu gibi santrallerin ve reaktörlerin sökülmesi ya da işletmeden 10

11 - Işınlanmış nükleer yakıtın yeniden işlenmesi ile ilgili tesisler - Aşağıdakiler için tasarlanmış olan tesisler - Nükleer yakıt üretimi ve zenginleştirilmesi - Işınlanmış nükleer yakıtın ya da yüksek düzeyli radyoaktif atığın işlenmesi için - Işınlanmış nükleer atığın nihai bertarafı için. - Radyoaktif atığın nihai bertarafı için - Üretim sahasından farklı bir yerde ışınlanmış nükleer yakıtın ya da radyoaktif atığın on yoldan fazla bir süre depolanması için. 2. Metallerin üretimi ve işlenmesi - Metal cevherinin (sülfit cevheri dahil) kavrulması ve sinterlemesi tesisleri - Saatte 2.5 tonu geçen kapasitede olmak üzere; sürekli döküm dahil pik demir ya da çeliğin (birincil ya da ikincil füzyon) üretimi için olan tesisler - Demirli metallerin işlenmesi tesisleri, a. 20 ton ham çelik/saat kapasite üzerindeki sıcak haddehaneler b. Enerjisi çekiç başına 50 kilojoule ü aşan, kalorifik gücü 20 MW ı geçen demirhaneler, c. Saatte 2 ham çeliği aşan bir girdiye sahip, koruyucu eritilmiş metal kaplamaların uygulanması, - Günde 20 tonu aşan üretim kapasitesine sahip demirli metal dökümhaneleri, Aşağıdakiler için tasarlanmış olan tesisler: a. cevher, konsantreler ya da ikincil ham maddelerden metalurjik, kimyasal ya da elektrolitik prosesler ile demirli olmayan metallerin üretilmesi için olanlar, b. Kurşun ve kadmiyum için günde 4 tonu ya da diğer tüm metaller için günde 20 tonu aşan bir ergitme kapasitesine sahip, alaşımlama dahil demir dışı metallerin ve kazanılmış ürünlerin (saflaştırma ve dökümcülük vs.) ergitilmesi için olanlar, - İşleme teknelerinin hacmi 30 m³ ü aşan, elektrolitik ya da kimyasal prosesler kullanan metallerin ve plastik materyalin yüzeyden işlenmesi için olan tesisler. 3. Mineral sanayii - Günde 500 tonu geçen üretim kapasiteli döner fırınlarda çimento klinkerinin üretimi, günde 50 tonu geçen üretim kapasitesine sahip olan döner fırınlarda kireç üretimi ya da günde 50 tonu geçen üretim kapasitesine sahip diğer fırınlardaki üretim için olan tesisler, - Asbest ve asbest içeren ürünlerin üretimi tesisleri, - Günde 20 tonu geçen ergitme kapasitesine sahip ve cam lifi dahil, cam üretimi için tasarlanmış tesisler, - Günde 20 tonu geçen ergitme kapasitesine sahip, mineral liflerinin üretimi de dahil olmak üzere mineral bileşiklerinin ergitilmesi için tasarlanmış tesisler, - Günde 75 tonu aşan üretim kapasitesine ve/veya 4 m³ ü aşan fırın kapasitesine ve fırın başına 300 kg/m³ ü aşan ayar yoğunluğua sahip olan ve özellikle kiremit, tuğla, ateş tuğlası, karo, fayans ya da porselen olmak üzere seramik ürünlerinin üretimi için tasarlanmış tesisler. 4. Kimya Sanayii Bu paragraf içerisine dahil olan faaliyet kategorilerinin anlamı, üretim (a) dan (g) ye kadar olan alt paragraflarda listelenen maddelerin ya da madde gruplarının kimyasal işlemi ile sanayi ölçeğinde üretimidir. - Aşağıda sunulanlar gibi temel organik kimyasalların üretimi ile ilgili kimya tesisleri: a. Basit hidrokarbonlar (çizgisel ya da dairesel, doygun ya da doymamış, alifatik ya da aromatik) b. Alkoller, aldehitler, eterler, peroksitler, epoksi reçineleri gibi oksijen içeren hidrokarbonlar, c. Sülfürlü hidrokarbonlar, d. Aminler, amidler, nitröz bileşenleri, nitro bileşenleri ya da nitrat bileşeni, nitriller, siyanatlar, izosiyanatlar gibi azotlu hidrokarbonlar, e. Fosfor içeren hidrokarbonlar, f. Halojenli hidrokarbonlar, g. Organometalik bileşikler, h. Temel plastik materyaller (polimerler, sentetik dokular vb.), i. Sentetik kauçuklar, j. Boyalar ve pigmentler, k. Tansio aktif maddeler ve kapilar aktif cisimler, - Aşağıda sunulanlar gibi temel inorganik kimyasal maddelerin üretimi için kimya tesisleri a. Amonyak, klor ya da hidrojenklorür, flor ya da hidrojen florür, karbondioksit, sülfür bileşikleri, azot oksitleri, hidrojen, kükürtdioksit, karbonil klorür gibi gazlar, b. Kromik asit, hidroflorik asit, fosforik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, sülfürik asit, yağ asidi, sülfür asitleri gibi asitler, c. Amonyum hidroksit, potasyum hidroksit, sodyum hidroksit gibi bazlar, d. Amonyum klorür, potasyum klorat, potasyum karbonat, sodyum karbonat, perborat, gümüş nitrat gibi tuzlar 11

12 e. Ametaller, metal oksitleri ya da kalsiyum karbür, silisyum, silisyum karbür gibi inorganik bileşikler, - Fosfor -, azot ya da potasyuma dayalı gübrelerin (basit ya da bileşik gübreler) üretimi için kimya tesisleri, - Temel bitki sağlığı ürünleri ve biyositlerin üretimi için kimya tesisleri, - Temel eczacılık ürünlerinin üretimi için kimyasal ya da biyolojik prosesleri kullanan kimya tesisleri, - Patlayıcıların üretimi ile ilgili kimya tesisleri, - Protein içeren katkı maddeleri, mayalar ve diğer proteinli maddelerin üretimi için kimyasal ya da biyolojik proses kullanan tesisler. 5. Atık Yönetimi Tehlikeli atıkların yakılması, geri kazanılması, kimyasal işlemden geçirilmesi ya da landfill i tesisleri, - Saatte 3 tonu aşan kapasiteye sahip evsel atıkların yakılması tesisleri, - Günde 50 tonu aşan kapasiteye sahip tehlikeli olmayan atıkların bertarafı tesisleri, - Atıl/hareketsiz atıkların landfill sahaları hariç, günde 10 tondan daha fazla atık alan ya da toplam kapasitesi tonu geçen landfill sahaları, kişilik eşdeğer nüfusu aşan kapasiteye sahip atıksu arıtma tesisleri, 7. Aşağıdakilerin üretimi için tasarlanmış endüstriyel tesisler: - Kereste ve benzer lifli malzemeden kağıt hamurunun üretimi tesisleri, - Günde 20 tonu aşan kapasiteye sahip, kağıt ve karton üretimi tesisleri, 8. Uzun mesafeli demiryolu trafiği için güzergahların ve temel pist uzunluğu 2100 metre ya da daha fazla olan olan havalimanlarının inşaa edilmesi, - Motorlu taşıt yollarının ve ekspres yolların inşaa edilmesi, - Dört ya da daha fazla şeritli yeni bir yolun inşaa edilmesi ya da iki şeritli ya da daha az şeritli mevcut bir yolun dört ya da daha fazla sayıda şerit sağlamak üzere genişletilmesi, yani bir yol olması ya da bir yolun tekrar hizalanmış ve/veya genişletilmiş kısımları olması durumunda sürekli uzunluk 10 km. ya da daha fazla olacaktır tonun üzerindeki gemilerin geçişine izin veren kıta için su yolu trafiği için, kıta için su yolları ve limanlar, - Ticari limanlar, karaya bağlı yükleme ve boşaltma için olan iskeleler (feribot ayakları hariç) ve 1350 tonun üzerinde gemileri alabilen dış limanlar, 10. çıkarılan ya da yeniden yüklenen suyun yıllık hacminin 10 milyon m³ e eşit olduğu ya da aştığı durumlarda, yeraltı suyu çıkarma ya da yapay yeraltı suyu yeniden yükleme programları. 11. Aktarımın olası su sıkıntılarını önlemeyi hedeflediği ve aktarılan suyun yılda 100 milyon m³ ü aştığı yerlerde, nehir havzaları arasında suyun aktarılması ile ilgili faaliyetler, - Diğer bütün durumlarda, su alınan nehir havzasının yıllara yaygın akış ortalamasının yılda 2000 milyon m³ ü ve aktarılan suyun bu akışın % 5 ini aşması durumunda, su kaynaklarının nehir havzaları arasında aktarımı. 12. Petrol olması durumunda, çıkarılan miktarın 500 ton/günü ve gaz olması durumunda ise çıkarılan miktarın m³/günü aştığı durumlarda, petrol ya da doğalgazın ticari amaçlarla çıkarılması, 13. Yeni ya da ilave veya depolanan su miktarının 10 milyon m³ ü aşması durumunda suyu tutmak ya da kalıcı olarak depolamak için tasarlanmış barajlar ve diğer tesisler, mm den daha büyük çaplı ve 40 km. den uzun gaz, petrol ya da kimyasal maddelerin taşınımı için tasarlanan boru hatları, 15. Aşağıdaki miktarlardan daha fazla kümes hayvanı ya da domuzun yoğun olarak yetiştirilmesi için tasarlanan tesisler: - Kümes hayvanları için yer, - Üretim domuzları (30 kg. üzerindeki ağırlık) için 2000 yer ya da - Yetişkin dişi domuzlar için 750 yer. 16. Saha alanı 25 hektarı aşması durumunda açık ocak madenciliği ve ocaklar ya da saha alanı 150 hektarı aşması durumunda turba çıkarılması kv ya da daha yüksek voltaja ve 15 km. den fazla uzunluğa sahip üstten geçen elektrik güç hatlarının inşaası ton ya da daha fazla kapasiteye sahip petrol, petrokimyasal ya da kimyasal ürünlerin depolanması tesisleri. 19. Diğer faaliyetler: - İşleme kapasitesinin günde 10 tonu geçmesi durumunda, elyaf ya da tekstillerin ön işlemi (yıkama, ağartma ve merserizasyon gibi işlemler) ya da boyanması için tasarlanmış tesisler, - İşleme kapasitesinin günde 12 ton nihai ürünü aştığı durumlarda, post ve derilerin tabaklanması için tasarlanan tesisler, a. Günde 50 tondan fazla karkas üretim kapasitesine sahip mezbahalar, b. Aşağıdakilerden besin ürünlerini üretme amaçlı işleme ve muameleden geçirme faaliyetleri: - Günde 75 tondan fazla nihai ürün üretim kapasitesine sahip (süt hariç) hayvan hammaddeleri, - Günde 300 tondan fazla nihai ürün üretim kapasitesine sahip sebze hammaddeleri (üç aylık temel ortalama değer), c. Sütün işlenmesi ve muameleden geçirilmesi, alınan sütün miktarı günde 12

13 - Günde 10 tonu geçen işlem görme kapasitesine sahip, hayvan karkaslarının ve hayvan atıklarının bertarafı ya da geri kazanım tesisleri, - Özellikle elbise, baskı, kaplama, yağ giderme, su geçirmezliği sağlama, apreleme, boyama, temizleme ya da emprenye etmek için saatte 150 kg. dan ya da yılda 200 tondan fazla tüketim kapasitesine sahip, organik çözücüler kullanan maddelerin, nesnelerin ya da ürünlerin yüzeyde işlenmesi için tasarlanan tesisler, - Yakma ya da grafitizasyon işlemi ile karbon (zor yanan kömür) ya da elektrografit üretimi için olan tesisler, 20. Paragraf 1-19 tarafından kapsanmayan ve ulusal mevzuat ile uyumlu olarak çevresel etki değerlendirmesi prosedürü altında halkın katılımının hükme bağlandığı herhangi bir faaliyet. 21. Çevre ya da sağlık üzerinde önemli bir olumsuz etkisi olmadıkça, iki yıldan az süreli, yukarıdaki projelerin özellikle yöntem ya da ürünlerin araştırılması, geliştirilmesi ve test edilmesine yönelik projelerinin hiçbirine madde 6, paragraf 1 (a) hükümleri uygulanmayacaktır. 22. Bir proje değişikliği ya da genişletmenin kendisinin, bu ek içerisinde belirlenen kriter ya da eşik değerleri karşılaması durumunda, faaliyetlerde meydana gelen değişiklikler ya da genişletmeler madde 6, paragraf 1 (a) hükümlerine tabi olacaktır. Faaliyetlerin diğer herhangi bir değişiklik ya da genişletmesi, madde 6, paragraf 1 (b) hükümlerine tabi olacaktır. NOTLAR 1. Nükleer santraller ve diğer nükleer reaktörler, bütün nükleer yakıt ve diğer radyoaktivite bulaşmış elementler, tesis alanından kalıcı olarak çıkarıldığında bu gibi bir tesis olma durumunda olmayacaklardır. 2. Bu Sözleşmenin amaçları açısından, havalimanı 1944 tarihli Chicago Sözleşmesinde ortaya konan tanıma uyan hava limanı anlamına gelmektedir. 3. Bu Sözleşmenin amaçları açısından, Ekspres yol 15 Kasım 1975 tarihli Ana Uluslararası Trafik Yolları hakkındaki Avrupa Sözleşmesinde ortaya konan tanıma uyan bir yol anlamına gelmektedir. TAHKİM 1. Bu Sözleşmenin, Madde 16, paragraf 2 sine göre tahkim için bir anlaşmazlığın sunuluyor olması durumunda, Taraflardan biri ya da Taraflar tahkim konusu olan meseleyi Sekreterya ya bildirecek ve özellikle bu Sözleşmenin yorumlanması ya da uygulanmasında sorun olan maddelere işaret edecektir. Sekreterya alınan bilgiyi bu Sözleşmenin bütün taraflarına bildirecektir. 2. Tahkim Kurulu üç üyeden oluşacaktır. Hem iddia sahibi taraf ya da taraflar, hem de anlaşmazlığın diğer taraf ya da tarafları birer hakem tayin edecek ve bu şekilde tayin edilmiş bu iki hakem ortak mutabakat ile tahkim kurulunun başkanı olacak olan üçüncü hakemi tayin edeceklerdir. Üçüncü hakem, anlaşmazlığın taraflarından biriyle aynı milletten olmayacak ve bunlardan hiçbiri tarafından istihdam edilmemiş olacak ya da diğer bir yetki altında dava ile ilgilenmemiş olacaktır. 3. Eğer tahkim kurulunun başkanı, ikinci hakemin tayin edilmesinden itibaren iki ay içerisinde tayin edilmemiş ise, Avrupa Ekonomik Komisyonu Yürütme Sekreteryası anlaşmazlığın taraflarından birinin talebi üzerine, sonraki ik aylık dönem içerisinde başkanı atayacaktır. 4. Eğer anlaşmazlığın taraflarından birisi, talebin alınmasını müteakip iki ay içerisinde tahkim kurulu başkanını tayin edecek olan Avrupa Ekonomik Komisyonu Yürütme Sekreteryası bu durumdan haberdar edilebilir. Tayin edilmesi üzerine tahkim kurulunun başkanı iki ay içerisinde hakem tayin etmemiş taraftan hakem tayin etmesini talep edecektir. 5. Tahkim kurulu kararını uluslararası hukuk ve bu Sözleşmenin hükümlerine göre verecektir. 6. Bu ek içerisinde öngörülen hükümler altında oluşturulmuş herhangi bir tahkim kurulu kendi usul kurallarını hazırlayacaktır. 7. Hem usul hem de kapsam hakkındaki tahkim kurulu kararları, üyelerinin oy çoğunluğu ile alınacaktır. 8. Kurul, maddi delilleri ortaya koymak üzere bütün uygun önlemleri alabilir. 9. Anlaşmazlığın tarafları, tahkim kurulunun çalışmasını kolaylaştıracak ve özellikle kendi tasarruflarındaki bütün araçları kullanarak aşağıdakiler yapacaktır: a. İlgili tüm bilgi ve belgeleri sağlayacaktır. b. Gerekli olduğunda tanık ya da uzmanların çağırılmasını ve kanıtların almasını sağlayacaktır. 10. Taraflar ve hakemler, tahkim kurulunun işleyişi sırasında gizli olarak elde ettikleri bütün bilgilerin gizliliğini koruyacaktır. 11. Tahkim kurulu, taraflardan birinin talebi üzerine muvakkat koruma önlemi tavsiye edebilir. 12. Eğer anlaşmazlığın taraflarından biri, tahkim kurulu önünde hazır bulunmazsa ya davasında sunmakta başarısız olursa, diğer taraf kurula işlemlerine devam etmesini ve 13

14 13. Tahkim kurulu, doğrudan anlaşmazlık konusundan kaynaklanan mukabil iddiaları dinleyebilir ve belirleyebilir. 14. Tahkim kurulu aksini tespit etmedikçe, davanın özel durumları nedeni ile üyelerinin ücretleri dahil olmak üzere kurulun masrafları anlaşmazlığın taraflarınca eşit hisseler halinde karşılanacaktır. Tahkim kurulu, bütün masraflarının bir kaydını tutacak ve bunlar hakkında taraflara kesin bir bildirimde bulunacaktır. 15. Anlaşmazlığın konusu içerisinde hukuki açıdan çıkarı olan ve davada alınan karardan etkilenebilecek bu Sözleşmenin herhangi bir Tarafı, kurulun rızası ile işlemlere müdahale edebilir. 16. Tahkim kurulu zaman sınırlamasını beş ayı geçmeyecek bir dönem için uzatmayı gerekli görmedikçe, kurulduğu tarihten itibaren beş ay içinde kararını verecektir. 17. Tahkim kurulunun kararına, nedenleri hakkında bir bildirim eşlik edecektir. Bu karar kesin ve anlaşmazlığın tüm tarafları açısından bağlayıcı olacaktır. Bu karar, tahkim kurulu tarafından anlaşmazlığın taraflarına ve Sekreteryaya gönderilecektir. Sekreterya alınan bilgileri, bu Sözleşmenin taraflarına iletecektir. 18. Kararın yorumlanması ya da uygulanması ile ilgili olarak Taraflar arasında ortaya çıkabilecek herhangi bir anlaşmazlık, taraflardan herhangi biri tarafından kararı veren tahkim kuruluna bildirilecek ya da eğer tahkim kurulu bu anlaşmazlığı inceleme durumuna sahip değilse ilk baştaki ile aynı şekilde, bu amaç için kurulmuş diğer bir tahkim kuruluna sunulacaktır. 14