A. N. SAMOYLOVİÇ İN BAKIŞ AÇISINDAN ORTAK TÜRKÇENİN TARİHİ GELİŞİMİ ÖZET

Transkript

1 A. N. SAMOYLOVİÇ İN BAKIŞ AÇISINDAN ORTAK TÜRKÇENİN TARİHİ GELİŞİMİ ÖZET Naile HACIZADE 20. yy Rus Türkoloji sinin en önemli temsilcilerinden biri de Aleksandr Nikolayeviç Samoyloviç tir. Samoyloviç, çok yönlü araştırmalarıyla Türkoloji ye büyük katkıda bulunmuş, bazı konularda ise çalışmalara yön vermiştir. Kendisini Türkistan Mecnun u olarak adlandıran bu bilim adamı Türk boylarının yaşadığı bölgeleri adım adım dolaşmış, canlı Türk lehçelerini yerinde araştırmıştır. Orhun yazıtlarıyla ilgili araştırmaları bulunan Samoyloviç, Türk yazma eserlerinin de oldukça titiz bir uzmanı olmuştur. Bütün hayatını Türkoloji ye adamış, hayatına da Pantürkist damgasıyla son verilmiş olan araştırmacının bazı çalışmaları, o sıradan Türk yazı dilinin tarihi gelişimiyle ilgili düşüncelerini yansıtan yazıları son dönemlerde yayınlanmıştır. Ortak Türkçenin geçmişini, gelişim yolunu inceleyen bu yazılar günümüzde de bu yönde yapılan araştırmalara ışık tutabilecek niteliktedir. Araştırmacı, çeşitli Türk boylarının ortak bir yazı diline yönelişini zaman ve mekan bağlamından ayırmamış, politik yaklaşımları bir tarafa bırakarak bunu doğal bir süreç olarak nitelendirmiştir. Oğuz boylarının yazılı edebiyatını da bu bağlamda inceleyen Samoyloviç in konuya ilişkin ilgi çekici düşünceleri vardır. Genel olarak, Türk dünyasını geçmişiyle ve bugünüyle çok iyi bilen araştırmacının vardığı sonuçlar bilimsel gerçeklik açısından objektifliği ile seçilir. A. N. Samoyloviç in yaklaşımları, günümüzde de Ortak Türkçe oluşturulmasında dikkat edilmesi gereken hususlar konusunda ipuçları sayılabilir. Bu bildiride de Samyloviç in Ortak Türkçe konusundaki düşüncelerini içeren yazıları gözden geçirilecek ve konu bağlamında değerlendirilecektir. Anahtar Sözler: A. N. Samoyloviç, Ortak Türkçe, Türk lehçeleri, yazı dili. 20. yy Rus Türkoloji sinin en önemli temsilcilerinden biri de Aleksandr Nikolayeviç Samoyloviç tir. N. N. Poppe: Milliyetçe Rus olmayan Radlov sayılmazsa, en büyük Rus Türkologları P. M. Melioranskiy ve onun öğrencisi A. N. Samoyloviç tir, diye belirtmiştir (bk. Blagova, 2005: 14). Türkiye de de iyi bilinen (bk. Zahidoğlu, Bekki, 2002: ) Samoyloviç, çok yönlü araştırmalarıyla Türkoloji ye büyük katkıda bulunmuş, bazı konularda ise çalışmalara yön vermiştir. Çalışmalarında bir dilbilimci, edebiyatbilimci, metinbilimci, budunbilimci niteliklerini ortaya koyan araştırmacı, ağızlara ve dilin söz varlığına ayrı bir önem vermiş, araştırmalarını halk edebiyatından ayrı tutmamıştır. Samoyloviç in Türk lehçeleri sınıflandırması günümüzde de önemini kaybetmemiştir. Kırım Tatarcası, Özbekçe ve Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü.

2 Osmanlıca Gramer hazırlayan araştırmacı, Türk lehçelerinin karşılaştırmalı Gramerini (Dil bilgisini) hazırlamayı hayal etmiştir yılında İ. Y. Kraçkovskiy e yazmış olduğu bir mektupta Ben Mecnun, Türkistan Leyla (bk. Blagova, 2005: 33) diye kendisinin Türklük tutkusunu dile getiren bu bilim adamı, Türk boylarının yaşadığı bölgeleri adım adım dolaşmış, canlı Türk lehçelerini yerinde araştırmıştır. Orhun yazıtlarıyla ilgili araştırmaları bulunan Samoyloviç, Türk yazma eserlerinin de oldukça titiz bir uzmanı olmuştur. Fakat araştırmalarının temel odağı, kendisinin de belirttiği gibi, Orta Asya Türk edebiyatı tarihi ve yazı dilleri tarihi konuları olmuştur. Samoyloviç in Türklük bilimiyle ilgili ilk çalışmaları Oğuz lehçeleriyle- Osmanlı Türkçesi ve Türkmence- ile başlamıştır. O, 1900 yılında, henüz öğrenci iken Türkiye ye gelmiş, Türk dünyasına bu ilk adımı onu çok etkilemiştir. Çok daha sonralar, 30 lu yıllarda Avrupa nın ve Asya nın birçok ülkesinde bulunmuş, Türklerin yaşadığı bölgelerin hemen hemen hepsini dolaşmış biri olarak hayat öyküsünde Türkiye ye olan bu ilk gezisini hayatının dönüm noktası olarak değerlendirmiştir. Araştırmacı, hayatının yıllarını doğumdan Türkiye ye yapılan ilk sefere kadar olan dönem ; yıllarını Türkiye ye ilk seferden Ekim devrimine kadar olan dönem ; 1917 ve sonrasını ise Ekim devriminden sonraki dönem, diye ayırmıştır. (bk. Blagova, 2005: 15). Ekim devrimi Samoyloviç in bir bilim adamı olarak çalışmalarının en yoğun olduğu döneme tekabül eder. Düşüncelerini devam ettirmek, vardığı sonuçları kanıtlamak için artık zaman ve olanaklar elverişli değildi. Doğubilime geleneksel bakış açısı da değişmiş, ülkenin yeni taleplerine, devrimin temel ilkelerine uygun yeni bir yaklaşım oluşturulması gündeme gelmişti. Devrim, sert bir dönemeç gibi Samoyloviç in de hayatını ve çalışmalarını etkilemiş, kendisinin de belirttiği gibi, farklı bir dönem oluşturmuştu. Ekim devrimi sonrası bu bilim adamı için pek kolay olmaz. Ağır yaşam koşullarından bahsetmese de ağır bir stres ve yaratıcılık depresyonu yaşar. Fakat Samoyloviç hemen pes etmez, kendi hayatını adadığı, tutku ile bağlı olduğu işi uğruna mücadelesini sürdürür yıllarının dayanılmaz koşullarında da Orta Asya Türk boylarının edebiyatı ve yazı dili tarihi üzerine çalışmalarını devam ettirir. Çok daha sonralar yayınlanmış olan kapsamlı Türk Etütleri isimli çalışması da bu dönemin ürünüdür. Samoyloviç, 1926 Bakü Türkoloji Kurultayına katılmış, Türk Dillerinin Öğrenilmesinin Çağdaş Durumu ve Yakın Meseleleri başlıklı bir bildiri sunmuştur. Aslında Samoyloviç in 1913 yılında ortaya attığı Türkologları bir araya getirecek bir kongre düzenlenmesi düşüncesi zamanında maddi destek bulamadığı için gerçekleşmemişti. Konu 1922 de tekrar gündeme gelmiş, aralarında Samoyloviç in de bulunduğu Rus Türkologları

3 konuyu değerlendirmişlerdir. Samoyloviç, seminerler vermek için 1923 de Bakü ye geldiğinde fikir Azerbaycan yönetimi tarafından desteklenmiş ve bir kurultay düzenlenmesi planlanmıştı. Düzenleme kurulunda Samoyloviç in de yer aldığı Kurultay 1926 yılında gerçekleştirildi (bk. Demirel, 1999: 27-28). Geniş kapsamlı çalışmaları Samoyloviç i Rus Türkologları arasında ön plana çıkarmış, 1929 yılında Sovyetler Birliği İlimler Akademisinin hakiki üyesi seçilmiştir yılından tutuklandığı yıla (1937) kadar İlimler Akademisinin Doğu Bilimleri Enstitüsünün müdürü olmuştur. Fakat ne var ki etraf çevresiyle, Türk lehçeleri üzerine çalışan diğer bilim adamlarıyla Türk halklarının kültürel gelişmesi konusundaki doğal, bilimsel sohbetleri daha sonra onun aleyhine suçlamalara dönüşmüştür yılının Ekim ayında tutuklanmış, Pantürkizm ve Japonya lehine ajanlık suçlamalarıyla hapse atılmıştır yılı 13 Şubatta on beş dakika süren bir kapalı yargı sonrası ölüm cezasına çarptırılmış, bütün mal varlığına el koyularak aynı gün kurşuna dizilmiştir yılında (18 yıl sonra) yargı kararı değiştirilmiş, bilim adamı aklanmıştır. Bütün hayatını Türklük bilimine adamış, hayatına da Pantürkist damgasıyla son verilmiş olan araştırmacının bazı çalışmaları, o sıradan Türk yazı dilinin tarihi gelişimiyle ilgili düşüncelerini yansıtan yazıları son dönemlerde yayınlanmıştır (Samoyloviç, 2005). Ortak Türkçenin geçmişini, gelişim yolunu inceleyen bu yazılar günümüzde de bu yönde yapılan araştırmalara ışık tutabilecek niteliktedir. Bu bildiride de Samyloviç in Ortak Türkçe konusundaki düşüncelerini içeren yazıları gözden geçirilecek ve konu bağlamında değerlendirilecektir. İlkönce Samoyloviç in Türk dili terimine olan yaklaşımına bir göz atalım. Araştırmacının Ekim devriminden önceki çalışmalarında diğer Rus Türkologları gibi Türk lehçeleri terimini kullandığı görülmektedir. Sankt-Peterburg Üniversitesinde girdiği dersinin ismini de hocası Melioranskiy nin kullandığı şekilde Türk Lehçelerinin Öğrenilmesine Giriş (Vvedeniye v izuçeniye turetskih nareçiy) diye belirlemiştir. Aynı ders daha sonra Türk Boylarının ve Lehçelerinin Öğrenilmesine Giriş (Vvedeniye v izuçeniye turetskih plemyon i nareçiy) diye adlandırılmıştır. Fakat devrim sonrası ( da) dersin isminde geçen boy sözcüğü yerine halk, lehçe sözcüğü yerine dil kullanılmıştır: Türk Halklarının ve Dillerinin Öğrenilmesine Giriş (Vvedeniye v izuçeniye turetskih narodov i yazıkov). 20 li yıllarda dersin ismi Türkoloji ye Giriş (Vvedeniye v tyurkologiyu) olmuştur. Sadece bu isim bile bir bilim adamının karşılaştığı sıkıntıları anlatmak için bir anahtar olabilir.

4 Samoyloviç, konuşma dili ve yazı dilini birbirinden ayırmıştır. Araştırmacı, konuşma dilinin ana dili olarak yakın ve etraf çevreden, yazı dilinin ise okulda öğretmenden ya da kitaplardan öğrenildiğini belirtir. Böylelikle konuşma diliyle yazı dili birbiriyle örtüşmüyorlar, çoğu zaman da örtüşmezler. Genel olarak bilinen bu gerçeği araştırmacı, Türk lehçelerine uygulamıştır. Her boyun günlük yaşamda bir kullanım lehçesi varken, yazıda ortak olan bir dil kullanılmıştır. Samoyloviç, bu açıdan İslam döneminde Tek Orta Asya Türk yazı dili olduğunu kabul etmek gerektiğini savunur. Samoyloviç in bu fikri onun, hakkında bahsedeceğimiz Kültür Pantürkizmi teziyle bağlıdır. Araştırmacı, bu birliğin yeni olmadığını, Orhun- Yenisey ve Uygur yazı dillerinin de birbirinden çok ciddi biçimde ayrılmadığını, onlar arasına kesin sınırlar çizilmesinden yana olmadığını belirtir (Samoyloviç, 2005: 80). Türk lehçelerinin sınıflandırılmasında da temel alınan belirtilerin kaçınılmaz abartılı olduğunu ifade eder. Daha önce de belirttiğimiz gibi, Samoyloviç in başlıca ilgi odağı edebiyat ve yazı dili alanında birlik, müştereklik düşüncesi olmuştur. Araştırmacıya göre, bu tam bir kaynaşma değil, yüzyıllar boyunca karşılıklı kültür etkileşiminden doğmuş bir ortaklıktır. Burada ilginç bir noktaya da değinmemiz gerekir: Samoyloviç, 1925 yılında İstanbul dan Ord. Prof. Dr. V. V. Barthold a yazmış olduğu bir mektubunda ilgisini çeken kitaplar arasında Ziya Gökalp in Türkçülüğün Esasları eserinden de bahseder. Dolayısıyla, Türkiye de Türkçülük kavramının açılımıyla tanışmış olur. Tek Orta Asya Türk yazı dili ideasını da tam açıklığı ile 1928 de ortaya koyar. O tarihten itibaren de Samoyloviç in Pantürkist olduğu şüphesi oluşmuş, daha sonra da onu hayattan koparmıştı. El yazısı 839 yapraktan oluşan Türk Etütleri isimli çalışma, araştırmacının bu konu üzerine düşüncelerini açık açık ortaya koymaktadır. Eserin Önsöz kısmında bir kısmının üzeri çizilmiş bir not vardır. Bu notta şöyle yazmaktadır: Başlıklarına bakıldığında birbiriyle bağlantısız gibi görünen etütler, aslında sadece yazılma zamanı, ortaya çıkma koşulları, bazı kaynakların ortaklığı ile değil, son etütün temelinde duran, şu veya bu şekilde önceki etütlerin de teyit ettiği bir fikirle de bağlılar. Bu, birlik fikridir. Bu; Müslüman- Türk halkları ve boyları arasında- din de dahil olmak üzere- az veya çok derecede farklılıklarla beraber kültür pantürkizmi diyeceğimiz belli kültür ortaklığının ortaya çıkış şekli olarak İslam dönemi tüm Türk edebiyatlarının birliği ideasıdır (Samoyloviç, 2005: 781). Görüldüğü üzere, araştırmacı, Türklük biliminin artık sadece bilimsel bir alan değil, hem de politik bir anlam kazanmaya başladığı bir dönemde tamamen kültürel açıdan da olsa kültür pantürkizmi (kul turnıy panturçizm) ile ilgili düşüncelerini saklamıyordu. Burada

5 Samoyloviç in kullandığı terimin imlası da ilgi çekicidir. Şöyle ki, araştırmacı, genel olarak kabul edilmiş pantyurkizm ifadesini panturçizm olarak kullanır. Bunun nedeni de, araştırmacının tüm Türk lehçelerini bildirmek için turetskiy terimini kullanmasıdır. Sovyet Türkolojisinde bu terim sadece Türkiye Türkçesi için geçerlidir. Samoyloviç ise ısrarla turetskiy sözcüğünü kullanarak, bu ismin tüm Türk dünyası için eşit olduğuna dikkat çekmiş, Türkiye Türkçesi için de Osmanskiy, osmansko- turetskiy tabirini kullanmayı tercih etmiştir. Samoyloviç in bu terim seçimine P. M. Melioranskiy nin etkisi büyüktür. Melioranskiy, bazı bilim adamlarının (özellikle Almanların) çeşitli Türk ve Tatar boylarını Osman- Turklardan ayırmak için Türk ismini kullandıklarını, fakat iki terime gerek olmadığını belirtmektedir. Araştırmacıya göre, her türlü Slav Slav ismini taşıyabildiği gibi, bütün Türk boyları da (Osmanlılarla) aynı hakla kendilerini birleştiren Turok (Türk) ismini kullanabilirler. Samoyloviç, bu terimin eski Türkçeden uzak olmadığını ifade etmiştir (bk. Samoyloviç, 2005: ). Türk Etütleri başlıklı çalışmanın devamında araştırmacı şöyle yazmaktadır: Daha önceleri de kısmen belirttiğim gibi; bana öyle geliyor ki, İslam inancını taşıyan Türk boyları kendi aralarında az veya çok fiziksel ve kültürel özellikleriyle ayrılsalar da genel olarak söz gelimi, Slav halklarından daha çok birlik, bütünlük oluşturuyorlar; bu bütünlük sadece ortak kökene sahip olmalarıyla açıklanan antropolojik ve etnografik alanda değil, aynı zamanda edebiyat ve yazı dili alanında da gözlemlenmektedir (Samoyloviç, 2005: 781). Araştırmacı, 20.yy ın Türklük bilimine, ortak Türkçeye olan umutlarını da dile getirir: Kültür düzeyi düşük olan halk kitleleri için edebiyat alanındaki birleştirici temel çok sınırlı etkiye sahiptir, dolayısıyla Türk boylarının kültür birliğinin her kes tarafından anlaşılması beklenemez; fakat 20.yy, son Rus olayları ile sadece rahmetli Gaspıralı nın ve onun devamcılarının ortak Türk yazı diliyle ilgili hayallerinin gerçekleşeceğine değil, aynı zamanda Müslüman- Türk dünyasının manevi olarak birliğine umut vaadetmektedir (Samoyloviç, 2005: 782). Yazar son Rus olayları derken devrimi ve Bolşeviklerin Rusya imparatorluğu egemenliğinde yaşayan halklara, milli azınlıklara özgürlük, bağımsızlık vaatlerini kastetmektedir. Ne yazık ki, tarih bu vaatlerin sadece sözde olduğunu çok kısa bir sürede gösterdi. Devrimin getirdiği bütün sıkıntıları yaşayan bir bilim adamı olarak Samoyloviç, belki de bu sözlerin gerçekleşeceğine inanmak istemişti. Her halükarda biz burada araştırmacının İsmail Bey Gaspıralı ile aynı görüşü paylaştığını görebiliyoruz. Samoyloviç in İsmail Bey Gaspıralı ile bağlantıları olduğu bilinmektedir. İsmail Bey Gaspıralı nın

6 Samoyloviç e yazmış olduğu ve tarihli iki mektubu olmuştur (bk. Blagova, 2005: 14). Araştırmacının İsmail Bey Gaspıralı hakkında takdirle yazdığı şu sözler de ilgi çekicidir: Bütün Müslüman- Türk dünyasının, özellikle de bunun Rusya daki parçasının XIX. ve XX. asırların sınırındaki en önemli kültür adamı olan İsmail Mirza Gasprinskiy nin ismi Türkiye de, Mısırda ve Hindistan da biliniyordu. Kırım Tatarı olan Gaspıralı Türk- Müslüman halkların maarifi ve birliği için çalıştı ve belli ki Türk kültürlerinin ve edebiyatlarının birbirinden kopuk olarak gelişmesine karşı idi (alıntı için bk. Mektep, 2004: 647). Samoyloviç, Türkçenin genel sorunlarını ele alırken (1931) Gaspıralı nın ortak Türk yazı dili oluşturma çabalarından da bahsetmiştir (Samoyloviç, 2005: 62). Araştırmacı, çeşitli Türk boylarının ortak bir yazı diline yönelişini zaman ve mekan bağlamından ayırmamış, politik yaklaşımları bir tarafa bırakarak bunu doğal bir süreç olarak nitelendirmiştir. Oğuz boylarının yazılı edebiyatını da ortak dil bağlamında inceleyen Samoyloviç in konuya ilişkin ilgi çekici düşünceleri vardır. Araştırmacı, 1931 tarihli Türk Dilleri isimli çalışmasının üçüncü kısmında Merkezi Asya Türk yazı dilinin 11.yy dan itibaren temel merkezler değişse de kesintisiz olarak geliştiğini belirterek şöyle yazmaktadır: 13.yy Türk- İslam dünyasında ayrı ayrı yazı dilleri henüz net olarak ayrılmamıştı. Hemen hemen tüm Türk dünyasını kendi sınırları içerisine alan bir Moğol imparatorluğunun oluşması, Türk- İslam uluslarının önemli bir kısmı için tek bir yazı dilinin oluşması için uygun bir zemin oluşturdu. Küçük Asya da (Anadolu da) da Selçuklular yönetiminde Türkçe edebi faaliyetin temeli, hiç kuşku yok ki, belli bir ölçüde Orta Asya ve Doğu Avrupa edebi yaratıcılığıyla bağlı olmuştur (Samoyloviç, 2005: 60). Genel olarak çalışmalarda Moğol istilasının tarihi bir gerçeklik olarak yıkıcı etkileri, olumsuz yönleri vurgulanır. Samoyloviç, konuya ortak dil çerçevesinden yaklaşmış, tek çatı altında bulunan boyların ortak yazı dilini sürdürme olanaklarına değinmiştir. Fakat bilindiği üzere, istilanın olumsuz koşullarını kendi lehine çeviren, o süreçten merkezleştirilmiş bir devlet olarak çıkan Moskova Rus Devleti olmuştur. Vahit Orta Asya yazı dilinin ve devamında Türk- İslam dünyasının ayrı ayrı bölgelerinde farklı yazı dillerinin gelişmesini araştırmacı yy a götürür. Osmanlı Türkçesi ve Çağatayca nın daha yüksek gelişime ulaştığını belirten yazar, Osmanlı Türkçesinin Selçuklu Devleti Türk- Anadolu dili aracılığıyla Orta Asya Türk yazı diline uzandığı fikrini savunur. Bu fikir, dil ortaklığına bir işaret olduğu gibi, Anadolu sahasında Türkçenin yazı dili olarak gelişme temeline de ışık tutmaktadır. Çağatay sahası şairlerinin

7 tuyuglarından bahsederken, Anadolu da Kadı Burhaneddin in yazmış olduğu tuyugların içerik olarak Kutadgu Bilig e onlardan daha yakın olduğunu dile getirir (Samoyloviç, 2005: 865). Samoyloviç, 1917 tarihli Orta Asya Türk Yazı Dili ve Onun Diğer Türk Dilleriyle İlişkisi Hakkında isimli çalışmasında (Samoyloviç, 2005: ) Anadolu- Oğuz edebiyatının Orta Asya Oğuz edebiyatından bağımsız olarak oluştuğu fikrini kabul etmez, bu edebiyatlar arasında bağlantılar olduğunu savunur. Burada ilgi çekici bir hususu da belirtmemizde fayda vardır. Oğuz grubu eserlerinden bahsederken Orta Asya ve Anadolu Oğuzca sını ayıran araştırmacı, ayrı bir İran Oğuzca sı belirlenmesine gerek var mıdır şeklinde not düşmüş, ama daha sonra notunu çizerek üçüncü alt grup olarak İran Oğuzca sı, diye ilave etmiştir. Devamında da araştırmacı 16. yy dan itibaren bilinen Azerbaycan edebiyatının Oğuzca olması konusunda kuşkularını dile getirmiştir. Muhtemelen Azerbaycan Türkçesindeki Kıpçak unsurları Samoyloviç i ilk başlarda kuşkuya düşürmüş fakat daha sonraki çalışmalarında Azerbaycan Türkçesine Oğuz grubunda yer vermiştir. Araştırmacı, Orta dönem olarak adlandırdığı yy a ait yazma eserlerinde bazı Güney Türkçe, özellikle Osmanlıca unsurların bulunduğunu, bunun Osmanlıcanın Çağatayca ya etkisi sayıldığını belirtir: Oğuz edebiyatı da Çağatay edebiyatı dilinde, özellikle şiirlerinde izler bırakmıştır. M. Hartman, Nevayi ye Osmanlı etkisinden kuşku duyarken yanılıyor: Nevayi dilindeki Güney Türkçe unsurları kendisinden öncekiler gibidir, onlar tamamen Oğuz eserlerinin etkisi olarak açıklanabilir ve Nevayi yi bu açıdan ayrıcalıklı olarak görmek için bir esas yoktur (Samoyloviç, 2005: 944). Bu husus da aslında iki yazı dili olarak gelişmiş Türkçenin etkileşim izleri olarak değerlendirilebilir. Samoyloviç, bu mesele üzerine henüz çalışılmadığını, fakat çok ciddi bir ilgi gerektirdiğini yazmaktadır. Samoyloviç, yazma eserlerle, onların diliyle ilgili çalışmalarında onların dil sahası ile bağlı fikirlerini de dile getirmiştir. Araştırmacı, Kıssayı- Yusuf u tartışmasız olarak Oğuz eseri saymıştır. Rabğuzi nin Kısasu l- Enbiya eserinin de Çağatayca olması düşüncesine karşı çıkarak şöyle yazmaktadır: Rabğuzi nin ilk metnini nazarı dikkate alarak ben bu eseri Çağatay edebiyatı dairesinden hariç saymakta devam ediyorum Ahmed Yesevi Hikmetler i ve Rabğuzi nin Kısasu l- Enbiya sının esas metinlerini Çağatay dili ve edebiyatı yadigarlarından saymadığım gibi, Harezmi nin Muhabbetname sini de bu dilin ve edebiyatın yadigarı saymaya imkan görmüyorum (Samoyloviç, 1941: 76-77). Samoyloviç in sınıflandırmasına göre, üç aşamalı müşterek Orta Asya edebi Türk dilinin üçüncü aşaması için, yani 15.yy dan itibaren Çağatay dili ismi kullanılabilir.

8 Genel olarak, Türk dünyasını geçmişiyle ve bugünüyle çok iyi bilen araştırmacının yaptığı çalışmalarda vardığı sonuçlar bilimsel gerçeklik açısından objektifliği ile seçilir. A. N. Samoyloviç in yaklaşımları, günümüzde de Ortak Türkçe oluşturulmasında dikkat yetirilmesi gereken hususlar konusunda ipuçları sayılabilir. KAYNAKÇA Blagova G. F. (2005). A. N. Samoyloviç Kak Uçyonıy- Tyurkolog Lingvist, İssledovatel İstorii Sredneaziatsko- Tyurkskih Literatur i İstorii Literaturnıh Yazıkov, v kn. Tyurkskoye Yazıkoznaniye, Filologiya, Runika (sost. i otv. red. G. F. Blagova, D. M. Nasilov), İzd. Vostoçnaya Literatura RAN, Moskva, s Demirel Ö. F. (1999). I. Türkoloji Kongresi ve Theodor Menzel, 1926 Bakü Türkoloji Kongresinin 70. Yıl Dönümü Toplantısı (29-30 Kasım 1996), TDK Yayınları: 726, Ankara, s Mektep A. (2004). İsmail Bey Gaspıralı ve Kazaklar, İsmail Bey Gaspıralı İçin (Makaleler Toplusu), Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları No:9, Ankara, s Samoyloviç A. N. (1941). Orta Asya Edebi Dili Tarihine Dair (çeviren: A. İnan), Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, , Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, s Samoyloviç A. N. (2005). Tyurkskoye Yazıkoznaniye, Filologiya, Runika (sost. i otv. red. G. F. Blagova, D. M. Nasilov), İzd. Vostoçnaya Literatura RAN, Moskva. Zahidoğlu V., Bekki S. (2002). A. N. Samoyloviç ( ) ve Altay Türklerinde Kadınlara Özgü Kelimeler Adlı Makalesi, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, sayı 13, Ankara, s