BURDUR Büyükbaş Kırmızı Et ve Süt Hayvancılığı Sektörü

Transkript

1 2012 BURDUR Büyükbaş Kırmızı Et ve Süt Hayvancılığı Sektörü

2

3 Denebilir ki, hiçbir şeye muhtaç değiliz, yalnız bir tek şeye ihtiyacımız var: Çalışkan olmak! Servet ve onun doğal sonucu olan rahat yaşamak ve mutluluk, yalnız ve ancak çalışanların hakkıdır..

4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 6 KISALTMALAR 7 1. YÖNETİCİ ÖZETİ 8 2. PROJENİN ALTYAPISI AMAÇ PROJE ZAMAN ÇİZELGESİ PROJE EKİBİ ARAŞTIRMANIN KAPSAMI ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ GENEL ARAŞTIRMALARIN VERİ TOPLAMA YÖNTEMLERİ BİRİNCİL VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ ANKETLER YARI YAPILANMIŞ BİREBİR GÖRÜŞMELER ÇALIŞTAY İKİNCİL VERİ ANALİZLERİNİN YAPILMASI (LİTERATÜR TARAMASI) ANALİZ METODLARI ÜÇ YILDIZ ANALİZİ ELMAS MODELİ ANALİZİ 15 3.SEKTÖR ANALİZİ BURDUR BÜYÜKBAŞ KIRMIZI ET VE SÜT HAYVANCILIĞI SEKTÖRÜ ANKET RAPORLARI 27 4.DEĞER ZİNCİRİ TEORİK OLARAK DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ DEĞER ZİNCİRİ ET VE ET ÜRÜNLERİ DEĞER ZİNCİRİ 48 5.BURDUR KIRMIZI ET VE SÜT HAYVANCILIĞI SEKTÖRÜNÜN ULUSLARARASI REKABETÇİLİK ANALİZİ TEORİK OLARAK KÜMELENME VE ELMAS MODELİ BURDUR KIRMIZI ET VE SÜT HAYVANCILIĞI SEKTÖRÜNÜ REKABETÇİLİK ANALİZİ GİRDİ KOŞULLARI (DÜŞÜK) ALT YAPI (- DÜŞÜK) YEM BİTKİLERİ (- DÜŞÜK) KESİF YEM ÜRETİMİ (- DÜŞÜK) HAYVAN VARLIĞI ( + YÜKSEK) İNSAN KAYNAKLARI (+ / - ORTA) HAMMADDE DURUMU (SÜT ET) (+ / - ORTA) 53 4

5 5.4. FİRMA STRATEJİLERİ VE REKABET YAPISI (ORTA) HAYVANCILIK İŞLETMELERİNİN ÖLÇEKLERİ ( + / - ORTA) HAYVANSAL ÜRETİMDE VERİMLİLİK ( + / - ORTA) ET VE SÜT İŞLEME TESİSLERİNİN ÖLÇEKLERİ ( - DÜŞÜK) SEKTÖRÜN TEKNOLOJİ Yİ KULLANMA KAPASİTESİ (+ / - ORTA) SEKTÖRE YÖNELİK YATIRIMLAR ( + / - ORTA) İLGİLİ VE DESTEKLEYİCİ SEKTÖRLER BİLGİ VE DANIŞMANLIK ÜRETEN KURUMLARIN DURUMU ( + / - ORTA) SİVİL TOPLUM KURULUŞLARININ FAALİYETLERİ ( + YÜKSEK ) SOĞUK ZİNCİR LOJİSTİK FİRMALARI (+ YÜKSEK) TALEP KOŞULLARI YURT İÇİ TALEBİN DURUMU ( +/- ORTA) YURT DIŞI TALEBİN DURUMU (-DÜŞÜK) DEVLET HAYVANCILIK SEKTÖRÜNE YÖNELİK VERİLEN DEVLET DESTEKLERİ (+ /- ORTA) KAYIT DIŞILIK (+/- ORTA) ÜÇ YILDIZ ANALİZİ BURDUR ET VE SÜT SEKTÖRÜNÜN GZFT ANALİZİ ÖNERİLER EKLER ANKET GÖNDERİLEN ŞİRKETLERİN LİSTESİ BİREBİR GÖRÜŞME YAPILAN ŞİRKETLERİN LİSTESİ ÇALIŞTAY A KATILAN ŞİRKET VE TEMSİLCİLERİ LİSTESİ TABLOLAR ŞEKİLLER 77 KAYNAKLAR 78 İÇİNDEKİLER 5

6 ÖNSÖZ Burdur Ticaret Borsası, ilimizin ticari ihtiyaçları doğrultusunda 1989 yılında kurulmuştur. Borsamız, kuruluşundan bu yana Burdur Tarım ve Hayvancılığının nabzını tutma gayreti içerisinde bulunmaktadır. İlimiz ekonomisinin en önemli sektörü olan et ve süt sektöründeki yaşanan sıkıntılar, işletmelerin döküm bilgilerindeki farklılıklar Borsa olarak bizi bu projenin hazırlanması fikrini verdi. İlimizdeki sivil toplum örgütlerinin temsilcileri ile yapılan toplantı sonrasında, et ve süt sektörü ile ilgili olarak Burdur İlinin Rekabet Kapasitesinin Geliştirilmesi İçin Kırmızı Et ve Süt Hayvancılığı ve Hayvancılığa Yönelik Tarım Sektöründeki Şahıs ve İşletmelerin Yapısının İncelenmesi ve Kümelenme Yaklaşımının Araştırılması konulu proje hazırlanarak Batı Akdeniz Kalkınma Ajansına sunuldu. Projenin Ajans tarafından kabulünden sonra işin ihalesi yapılmış ve proje uygulaması Denizli ABİGEM AŞ ne verilmiştir.90 günlük çalışmanın ardından Kırmızı Et ve Süt hayvancılığı ile ilgili yapılan anket, birebir görüşmeler, kaynak ve literatür taramaları ve Çalıştay sonrası hazırlanan rapor kitapçık - CD olarak kamuoyuna bilgisine sunulmuştur. Bu projenin ilimizdeki hayvancılığın sorunlarının çözümüne katkı sağlamasını umut ediyorum. Yakın gelecekte yeni proje çalışmaları ile tekrar beraber olmak dilek ve temennisi ile kazancınız bol ve bereketli olsun. Baki VAROL Yönetim Kurulu Başkanı Burdur Ticaret Borsası 6

7 BTB ABIGEM FAO BAKA BUTSO TOBB GEKA AHİ-KA KOSGEB BURDUR TİCARET BORSASI AVRUPA BİRLİĞİ İŞ GELİŞTİRME MERKEZİ DÜNYA GIDA VE TARIM ÖRGÜTÜ BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI BURDUR TİCARET VE SANAYİ ODASI TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ GÜNEY EGE KALKINMA AJANSI AHİLER KALKINMA AJANSI KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİ GELİŞTİRME VE DESTEKLEME İDARESİ BAŞKANLIĞI KISALTMALAR 7

8 1.YÖNETİCİ ÖZETİ Bu proje Burdur ilindeki Büyükbaş Kırmızı et ve süt hayvancılığı ile hayvancılığa yönelik tarım sektöründeki işletmelerin yapısını araştırılması amacıyla hazırlanmıştır. Projenin yapısı 3 ana temel üzerine inşa edilmiştir. Birinci aşama, sektördeki oyuncuların durumunu ortaya koymak amacıyla yapılan anket çalışmasıdır. Bu çalışma kapsamında, BTB ye kayıtlı 269 firmaya anket formları ulaştırılmış ve geri dönen sonuçlar analiz edilmiştir. İkinci aşamada sektörde ana oyuncu olarak söz sahibi olan işlemelerde, kümelenme yapısını ve imkânını sorgulayan açık uçlu sorularla hazırlanan görüşmelerdir. Projenin son ayağı da ortaya çıkan görünümün paylaşıldığı ve sektörde hissedilen sorunların ve çözüm önerilerinin geliştirildiği çalıştaydır. Çalışma sonunda, sektörün hayvan varlığı ile süt üretimi anlamında kalite ve miktar açısından dikkate değer bir noktada olduğu görülmektedir. Sektöre ev altı besiciliği olarak tanımlanan küçük üreticilerin birlik oluşturduğu kooperatifçilik yapısı hâkimdir. Ev altı besiciliği yapan küçük üreticileriler kooperatifçilik yapısının yardımı ile toplu bakım ve sağım işletmeleri ile daha rekabetçi yapıya kavuşmak için girişimlerde bulunmaktadırlar. Sektör et üretimi ve ana girdilerden yem üretimi bakımından yetersiz kaynaklara sahiptir İlde bilgi ve danışmanlık hizmeti üreten kurumlar, gelişmekte ve sektöre katkı sağlamak adına hızlı yol kat etmektedir. 2. PROJENİN ALTYAPISI 2.1. AMAÇ Ülkelerin sürdürülebilir kalkınmalarında en büyük sorunlardan biri olan bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarının giderilebilmesi için bu sorunların ve nedenlerinin anlaşılabilmesi gerekmekte, bunun ilk adımını ise karşılaştırılabilir verilerin toplanması oluşturmaktadır. Bu nedenle, bölgesel verilerin en doğru şekilde tespit edilmesi, bu verilerin analizi, ulusal politikalarla uyumlu bir şekilde bölge planlamalarında kullanılması hem sanayileşme sürecinin kontrollü ve bilgiye dayalı bir şekilde ilerlemesini hem de bölgesel kalkınmanın doğru veriler üzerinden planlanmasını sağlayacaktır. Küreselleşmenin, hem ülkelerin sanayi politikaları hem de sanayi işletmeleri için zorunlu hale getirdiği bilgiye sahip olma ve bilgiyi yenilikçi yöntemlerle katma değer yaratan bir üretime dönüştürebilmek, yerel kaynakların bilinmesi ve bu kaynakların etkili ve verimli şekilde değerlendirilmesi ile mümkün olmaktadır Batı Akdeniz Bölgesi Türkiye süt üretiminin % 4,4 ünü karşılamakta ve Burdur ili bu üretimde ton ile ilk sıradadır. Burdur ili bulunduğu Batı Akdeniz Bölgesi içinde büyükbaş hayvan sayısı itibarı ile bölgesinde ilk sıradadır. Bölgede üretilen süt kalitesi Avrupa standartlarına göre bakteri sayısı 100 bin adet/ml iken Burdur ili İğdeli köyünde elde edilen sütteki bakteri oranı adet/ml ye düşürülmüştür. (Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı, 2011) Burdur ilinin gelişmesi için öncü sektörlerden birisi olabilecek Hayvancılık Sektörü ile ilgili, bölge için önemli olabilecek stratejik eylemlerin başlatılması ve geliştirilmesi için kapsamlı ve tek bir yerde toplanmış bir çalışmanın bulunması girişimcileri, sanayicileri ve politika oluşturanları doğru stratejiler geliştirmeye katkıda bulunacaktır. Burdur ilinde Büyükbaş Et ve Süt Hayvancılığı Sektörünün mevcut durumun araştırılması ve değerlendirilmesi, yaşanan sorunların belirlenmesi, çözüm önerilerinin geliştirilmesi ve bu bağlamda kümelenme eğiliminin ölçülmesi amaçlanmıştır 8

9 2.2. PROJE ZAMAN ÇİZELGESİ Projedeki danışmanlık faaliyetlerinin ihale sürecinden sonra 11 Mayıs 2011 Tarihinde İhale Makamı Burdur Ticaret Borsası (BTB) ile Yüklenici Şirket Denizli ABİGEM A.Ş. arasında sözleşme imzalandı. Projenin bitiş tarihinin 27 Haziran olması, zamanı en verimli şekilde kullanarak faaliyetlerin aşağıdaki takvimde belirtilen zaman planına göre yürütülmesini zorunlu kıldı. Tablo 1: Proje Zaman Çizelgesi FAALİYETLER Başlama Tarihi Bitiş Tarihi 1. Proje Hazırlık 11 Mayıs 13 Mayıs 2.Birincil veri analizlerinin yapılması ( Anket 13 Mayıs 04 Haziran Formlarının hazırlanması, dağıtımı, toplanması ve analizi) 3.Birincil veri analizlerinin yapılması ( Birebir 15 Mayıs 08 Haziran Görüşmelerin formatlarının hazırlanması, yapılması ve raporlanması) 4. İkincil veri analizlerinin yapılması (Literatür, 28 Mayıs 13 Haziran belge ve kaynak taranması) ve raporlanması 5. Çalıştay Raporunun Hazırlanması 13 Haziran 15 Haziran 6. Envanter Raporunun oluşturulması ve sunulması 16.Haziran 27.Haziran 9

10 2.3. PROJE EKİBİ 1971 yılında Burdur ili Bucak İlçesinde doğdu. İlk ve orta eğitimini Bucak ilçesinde tamamladı tarihleri arasında S.S.Bucak Merkez Tarımsal Kalkınma Kooperatif Başkanlığı yapmıştır.2001 yılından bu yana Burdur Köy-Koop 2.Başkanlığı yapmaktadır. Bucak Oğuzhan Spor Kulübünde yöneticilik yapmıştır. 5 Kasım 1999 yılından bu yana Burdur Ticaret Borsasında Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı, meclis üyeliği ve TOBB delegeliği yapmaktadır. Tarım ve Hayvancılıkla iştigal etmektedir. Evli ve iki çocukludur. Ali DAMARCAN Proje Koordinatörü 1964 yılında Burdur İlinde doğdu. İlk, Orta ve Lise eğitimini Burdur da tamamladı.1982 yılında Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümünde üniversite eğitimine başladı.1986 yılında fakülteden mezun olduktan sonra 1 yıl ticari faaliyette bulundu yıllarında askerliğini yedek subay olarak yaptı yıllarında serbest muhasebecilik yaptı.1992 yılında Burdur Ticaret Borsasına Muhasebe Memuru olarak işe başladı.1993 yılında Genel Sekreter olarak ataması yapıldı. Halen Burdur Ticaret Borsasında Genel Sekreter olarak görevini sürdürmektedir. Evli ve 2 çocukludur Halil Göker Proje Sekreteri 10

11 A.Ü İş İdaresi bölümü mezunu olan Enis Erdal 1986 yılında başladığı iş hayatına çeşitli sektörlerde firma sahibi ve üst düzey yönetici olarak çalışmıştır yılından beri Denizli ABİGEM uzmanlık ve ofis yöneticiliği görevini yürütmektedir. ABİGEM projesi kapsamında Kümeleme ve Küme girişiminin başlatılması konularında çalışmıştır. Güney Ege Kalkınma Ajansı (GEKA)ve Ahiler Kalkınma Ajansı (AHİ-KA) ile proje yazma eğitimleri, destek masaları danışmalığı alanlarında görev almıştır. KOSGEB Girişimciliği Destek programı kapsamında Uygulamalı Girişimcilik Eğitimlerinde eğitici olarak çalışmaktadır. Kurumlar için arama toplantıları ile strateji geliştirme çalıştayları gerçekleştirmiştir. Girişimciler, KOBİ ler ve kurumlar için iş geliştirme danışmanlığı, hibe programlarına dönük proje danışmanlığı, stratejik danışmanlık faaliyetleri yürütmektedir. İngilizce bilmektedir. Enis Erdal Proje Takım Lideri Sıdıka Arıkan Ege Üniversitesi Kimya Mühendisliği(İngilizce) mezunu olup, Beykent Üniversitesi Yönetim Bilişim Sistemleri nde yüksek lisans yapmaktadır yılları arasında Denizli de KOBİ ölçeğindeki şirketlerde kalite yönetim sistemi, kalite kontrol ve güvence sistemi, ithalat ve pazarlamada görev almıştır. Kuruluşundan itibaren, 2008 yılından beri, Denizli ABİGEM de çalışmaktadır. Halen direktörlük görevini yürütmektedir. ABİGEM Projesi, Ulusal Ajans Hareketlilik Projesi, MFİB- AB Proje Ekipman Mal Alımı İhalesinde çalışma deneyimi bulunmaktadır. Proje Yazımı konusunda Güney Ege (GEKA), Batı Akdeniz (BAKA) ve Ahiler (AHİ-KA) Kalkınma Ajanslarında eğitimci olarak görev almıştır. KOSGEB Girişimcilik Programında eğitimci olarak görev almaktadır. Girişimciler, KOBİ ler ve kurumlar için iş geliştirme danışmanlığı, hibe programlarına dönük proje danışmanlığı, stratejik danışmanlık faaliyetleri yürütmektedir. İngilizce ve Almanca dillerini bilmektedir. Sıdıka ARIKAN Uzman 11

12 Nezahat Türköz A.Ü. İşletme Fakültesi Mezunu olup, İInstıtute of Leadership & Management Stowel Collage den (Londra) akredite danışman unvanını almıştır. Türköz, İş hayatına Tusaş Motor San. A.Ş. de Kalite bölümünde başladı. Kariyerine Kalite sistemleri ve İnsan Kaynakları alanında devam eden Nezahat Türköz, çeşitli şirketlerde Müdür, Direktör ve Genel Müdür unvanları ile üst düzey yönetici olarak çalıştı. En son işyeri olan Denizli ABİGEM AŞ de Direktör olarak görev yapan Türköz daha sonra iş hayatına freelance eğitmen ve danışman olarak devam etme kararını almıştır. Girişimciler, KOBİ ler ve kurumlar için iş geliştirme danışmanlığı,hibe programlarına dönük proje danışmanlığı, stratejik danışmanlık faaliyetleri, Arama toplantıları moderatörlüğü iş alanlarından bir kısmıdır..ab Projeleri, KOSGEB Projeleri ve Ajans Projelerinde Eğitmen, Danışmanlık ve Bağımsız Değerlendiriciliğin yanı sıra Stratejik yönetim, Kurumsallaşma, İnsan Kaynakları ve Kişisel Gelişim eğitimleri ve danışmanlıkları vermektedir. Bir oğlu olan Nezahat Türköz İngilizce bilmektedir. Nezahat Türköz Uzman Orta Doğu Teknik Üniversitesi İşletme Fakültesi mezunu olan Sofuoğlu, Türkiye İş Bankası nda başlayan 32 yıllık iş hayatında çeşitli özel şirketlerde orta ve üst düzey yönetici olarak çalışmış; 2001 den itibaren önce AGİT ile Kosova da, 2003 ten itibaren de AB ile Türk Kamu Kurumları projelerinde Yönetici/Uzman olarak hizmet vermiştir. Denizli ABİGEM AŞ. nin Kurucu Direktörü olarak yılları arası Denizli ABİGEM de görev yapan Sofuoğlu, 2010 yılından beri freelance eğitmen ve danışman olarak çeşitli projelerde çalışmaktadır. Bir kızı olan Mehmet Buğra Sofuoğlu, İngilizce, Fransızca, Almanca ve İtalyanca bilmektedir. Mehmet Buğra Sofuoğlu Uzman Gamze Ilgın İRFAN, Pamukkale Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat bölümü mezunudur yılından beri Denizli ABİGEM de proje yazımı konusunda uzman yardımcısı olarak iş hayatına hazırlık programı kapsamında görev almaktadır. Girişimciler, KOBİ ler ve kurumlar için iş geliştirme danışmanlığı yapmaktadır. Orta derecede İngilizce bilmektedir. Gamze Ilgın İRFAN Uzman Yardımcısı 12

13 2.4. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI Amaç doğrultusunda Büyükbaş Et ve Süt Hayvancılığı Sektörünün üretim, kapasite ve diğer gösterge değerleri kümelenme yaklaşımı ile analiz edilerek bu sektörün envanter çalışması gerçekleştirilmiştir. Araştırma kapsamına Burdur Ticaret Borsası na kayıtlı 269 Büyükbaş Et ve Süt Hayvancılığı işi ile uğraşan işletme ele alınmıştır ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Genel Proje Ekibi her ay kendi arasında Proje Liderinin başkanlığında toplanarak, projenin biten safhalarını gözden geçirmiş, bir sonraki çalışmalar için ön çalışmaları planlamıştır. Proje Takım Lideri ay da bir kez Sözleşme makamı ile toplanarak, projenin yürütümüne ilişkin bilgi vermiş, tamamlanan faaliyet ve sonuçları ile aksaklıkları aktarmıştır. Ayrıca çalışmanın her safhasında Sözleşme makamı ile görüşülmüş, gerekli bilgilendirme yapılmış ve onay alınmıştır Araştırmaların veri toplama yöntemleri: Projenin temeli araştırmanın bilimsel metotlarla yapılması ve güncel verilere dayandırılmasıdır. Bu nedenle iki grupta topladığımız, birden fazla veri toplama yöntemi kullanılmıştır. Bunlar; Birincil veri toplama teknikleri: Burdur Büyükbaş Et ve Süt Hayvancılığı sektörü hakkında derinlemesine bilgi edinebilmek amacıyla iki farklı ancak birbirini tamamlayıcı birincil veri toplama tekniğine müracaat edilmiştir. Bu bağlamda; Anketler Yarı Yapılanmış Birebir Görüşmeler Çalıştay Birincil veri toplama teknikleri olarak kullanılmıştır Anketler: Sektörün yapısını ortaya çıkarabilmek amacıyla Burdur il sınırları içinde, Büyükbaş Et ve Süt Hayvancılığı işi ile uğraşan sahip olan işletmeler için anket formu hazırlanmıştır. Hazırlanan anket formları Proje Koordinatörü ve Sekreterine onaylatılmıştır. Onaylanan formlar Burdur Ticaret Borsası tarafından belirtilen Burdur Büyükbaş Kırmızı Et ve süt hayvancılığı ile uğrasan 269 işletmeye kargo ile gönderilmiştir (Bkz; Ek 9.1 Anket Gönderilen Firma Listesi). Ancak anket dönüşlerinin planlanan zamanı aşabileceği ve çalışmaya ilginin sağlanamama riskini bertaraf etmek amacıyla 33 anket yarı-yapılanmış birebir görüşmeler sırasında sorularak doldurulmuştur. Anketler birebir görüşme sırasında doldurulanlar dahil toplamda 40 adette kalması sektörün anket çalışmasına soğuk baktığı kanısını uyandırmıştır. 13

14 Yarı yapılanmış Birebir Görüşmeler: Sosyal konularda yapılan araştırmaların en önemli veri kaynağının insan olmasından hareketle birebir görüşme yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde önceden belirlenmiş insanlara bir dizi soru sorarak elde edilmektedir. Bu aşamada görüşme yapılacak şirketler BTB tarafından belirlenmiş olup, Denizli ABİGEM e bildirilmiştir Çalışmanın bu kapsamında; BTB nun belirlediği sektördeki 33 işletme sahibi veya yöneticisinin ve ilde çok iyi bir örgütlenme örneği gösteren kooperatif başkanını yanı sıra Büyükbaş Kırmızı Et ve Süt Hayvancılığı Sektörü ile ilişkili Devletin ilgili birimlerinin Burdur daki organizasyonu sorumluları, STK lar, Büyükbaş Kırmızı Et ve Süt Hayvancılığı Makineleri Üretici şirket sahiplerinden belirtilenler ile önceden randevu alınarak görüşme talebinde bulunulmuştur. Görüşmelerde kullanılan yarı-yapılanmış sorular için de standardizasyonun sağlanabilmesi için bir form kullanılmış görüşmelerden edinilen bilgiler bu forma not alınmıştır. Görüşmeler sırasında sektörün özellikle uluslararası rekabetçilik ve kümelenme yöntemine yaklaşımı sorgulanmaya çalışılmıştır. Porter ın Elmas Modeli Yönteminden temel araç olarak faydalanılmıştır. Birebir görüşmeleri gerçekleştirilecek uzmanların saha görüşme deneyimi olmasına özellikle önem verilmiştir Çalıştay Çalıştaylar ortak akıl kullanarak verimli bir biçimde çözüm yolları üretmesine yardımcı, disiplinli bir fikir üretme ve karar alma aracıdır. Çeşitli kurum ve kuruluşların temsilen katıldığı çalıştaylar aynı konuya farklı bakış açıları ile yapılan katkılar daha olumlu çözümlere ulaşılmanın yollarını açmaya yardımcı olur. Proje kapsamında yapılan faaliyetlerin sektörün önde gelen aktörleri ile paylaşılmasını ve sorun ve olası çözümleri konusunda çalıştay yapılması planlanmıştır. Toplantıya sektörün temsilcileri ile STK temsilcilerinden katılımın olması sağlanmıştır. Çalıştay öncesi katılımcılara Projenin araştırma aşamaları aktarılmış ana hatları ile Burdur Büyükbaş Et ve Süt Hayvancılığı nın Burdur ilindeki bulguları paylaşılmıştır. Denizli ABİGEM uzmanları tarafından Kümeleme SWOT ve Beyin Fırtınası eğitimleri verilmiştir. 14

15 Sektörün katılımcılarının kümelenmeye bakışı tartışılmaya açılmış ve başarılı girişimlerden örnekler verilmiştir. Katılımcıların Burdur un çok başarılı olduğu örgütlenme örneklerinden kooperatifleşme sayesinde kümelenmeye çok uzak olmadığı, özellikle Burdur Ticaret Borsası nın önderliğinde başlayacak girişimlerin kolay sonuç vereceğini beyan etmişlerdir. Daha sonra grup çalışmalarına geçilmiştir. Grup üyelerine içinde bulundukları sektöre ait hissettikleri sorunlarını önem derecesine göre ifade etmeleri istenmiştir. Ortaya çıkan sorunlara ait olabilecek çözümler ayrı ayrı ele alınarak listelenmiştir İkincil veri analizlerinin yapılması (Literatür Taraması) : İkincil veri analizi ile Burdur Büyükbaş Kırmızı Et ve Süt Hayvancılığı Sektörünün mevcut yapısı ve Türkiye ve Dünyada Sektörün durumu araştırılması amaçlanmıştır. İkincil veri toplama yöntemi dâhilinde, Dünya, Türkiye ve Burdur Bölgesi dâhilinde bölgeyi ve sektörü tanıtan veya bölgede faaliyet gösteren değer zincirini oluşturan alt sektörler ile etkin aktörlere (Mülki Amirler, Belediyeler, STKlar,, Üniversite, TÜİK, vb) ait gazete ve dergi yazıları, bilimsel yayınlar ve kitaplar, sektörel yayınlar, sektörün ve şirketlerin tanıtım broşürleri, ilgili internet kaynakları vs.) ve görsel dokümanlar araştırılmış Bunların içinden faydalanılanlar Kaynakça listesinde belirtilmiştir. Faydalanılan ikincil veriler sektörün Türkiye deki ve Burdur daki durumunun anlaşılabilmesi için bir araya getirilmiş analizi yapılacak, karşılaştırılabilir hale getirilerek, yorumlanmıştır Analiz Metodları Analiz aşamasında sektörün bölgedeki gücünü ortaya çıkaracak 3 yıldız analizi ve Porter ın Rekabet Elması modelleri dikkate alınmıştır Üç Yıldız analizi Kümelenme çalışmalarında kullanılan üç yıldız analizi genel olarak istihdam verilerine dayanılarak yapılmaktadır. Burdur ili Büyükbaş Kırmızı Et ve Süt Hayvancılığı Sektörü için yapılan çalışmalarda da sektörde istihdam edilen kişi sayıları kullanılmıştır. Sektörel istihdam verileri temel alınarak yapılan 3 yıldız analizi yönteminde büyüklük, başatlık ve uzmanlaşma kriterlerine göre diğer sektörlerle kıyaslanarak göreceli olarak üstün olup olmadığı incelenmiştir Elmas Modeli Analizi Çalışmada Elmas Modeli 3 yıldız analizini destekleyici bir yöntem olarak kullanılmıştır. Daha çok birincil veri toplama (anket, saha çalışmaları ve çalıştay) teknikleri ile elde edilen veriler ile çalışılan model, 3 yıldız analizi sonucunda kümelenme açısından gerekli bir büyüklüğe sahip olup olmadığı belirlenen sektörün kümelenme potansiyelini ortaya çıkarmaktadır 15

16 3. SEKTÖR ANALİZİ 3.1. Burdur Konum; Burdur ili Batı Akdeniz Bölgesi içinde Burdur güneyde Antalya, batıda Denizli, güneybatıda Muğla, kuzeyde Afyon ve kuzeydoğuda Isparta illeri ile sınırlıdır. Yüzölçümü 7238 kilometrekare olan Burdur ilinin doğal yapısı oldukça engebelidir. İl arazisinin %60,6 sı dağlık %2,7 si yayla %19,1 u ova %17,6 sı engebelidir. Nüfus; TUİK in 2011 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanı kayıtlarına göre toplam nüfusu dir. Toplam nüfusun kişisi il ve ilçe merkezlerinde kişisi de belde ve köylerde yaşamaktadır. Burdur ilinin 2010 TUIK verilerine göre merkez ilçe ile beraber 11 ilçe, 19 belde ve 182 köyü vardır. Bu ilçeler alfabetik olarak Ağlasun, Altınyayla, Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni ve Yeşilova şeklinde sıralanmaktadır yılları itibarı ile baktığımızda il nüfusu bir önceki yıla göre 2009 yılında % yılında %3 artmışken 2011 yılında %3 oranında azalmıştır. Gelişmişlik; Burdur ili, Kalkınma Bakanlığının yaptırdığı, illerin ve bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (SEGE) çalışmasının 2011 yılında güncellenen raporunda 2003 de 31.sırada olan Burdur 5 sıra atlayarak 26.cı sıraya yükselmiştir. Ekonomi; Burdur ekonomisi, tarım, hayvancılık ve maden sektörüne (özellikle Büyükbaş Kırmızı Et ve Süt Hayvancılığı, Mermer ve Çimento) dayalı bir ilimizdir. İldeki mevcut imalat sanayinin istihdam ve işyeri sayısı itibariyle temelini oluşturan küçük sanayi genel olarak Büyükbaş Kırmızı Et ve Süt Hayvancılığı ile makine ve metal sektöründe yoğunlaşmıştır. Makine ve metal işleme sanayinde bu yoğunlaşmanın tarıma dayalı sanayinin teşvik ve kabul görmesindendir. 16

17 İstihdam; Burdur da istihdam edilen nüfusun % 30,6 sı mermer-maden sektöründe, %25,3 ü İmalat sektöründe, %15,3 ü İdari ve destek hizmet sektöründe ve %8,8 si toptan ve perakende ticari motorlu kara taşıtları, motosiklet onarımı işlerinde çalışmaktadır (Burdur İŞKUR, 2011) Burdur da 2006 da 6 banka mevcutken, 2010 sonunda 13 banka şubesi bulunmaktadır. Burdur, hızla gelişmekte olan sanayi ve ihracat çeşitliliği ile ekonomi karakterini ortaya koyarken; Burdur un turizm potansiyelleri de yeni fark edilmeye başlamıştır. 9 bin yıllık antik tarih, Sagalassos ve Kibyra gibi ikinci Efes olacak antik kentleri, bin yıllık Türk tarih kültür merkezi özelliği ve göl-baraj, yayla, mağara güzellikleriyle, bünyesinde tam bir turizm potansiyeli bulunan Burdur, profesyonel turizm sektörünün keşfini ve yatırımlarını beklemektedir (Burdur Ticaret ve Sanayi Odası, 2012) Tarım ve Hayvancılık; 2011 yılı itibariyle öne çıkan bazı tarım ürünlerinin üretimi şöyledir: Ton Durum buğdayı Ton Şeker pancarı Ton Mısır Silaj Ton Üzüm Ton Domates Ton Fasulye Ton Anason öne çıkan tarımsal ürünlerdendir. Ayrıca il genelinde bulunan adet(2011 sonu) büyükbaş hayvan ve küçükbaş hayvan potansiyeli ile yıllık süt üretimi(2011 yılı) 330,000 tondur. İl de çiğ süt işleyen belli hacmin üzerinde 13 adet tesis ve 1 adet de Süt tozu ve peynir altı suyu işleme tesisi bulunmaktadır Büyükbaş Kırmızı Et ve Süt Hayvancılığı Sektörü Hayvancılık sektörü dünyada artan nüfusun yeterli ve dengeli beslenmesine imkân vermesi anlamında büyük bir önem arz etmektedir. Hayvancılık sektörü gelişmiş ülkelerde bir endüstri haline gelmiş, birçok alanda endüstri hammaddesi olarak kullanılması açısından, ekonominin ayrılmaz bir parçası olmuştur. Bu durum, tarımın ve dolayısıyla hayvancılığın ulusal düzeyde geliştirilmesi gereken stratejik bir sektör olduğunu ortaya koymaktadır. Dünyada 2010 yılı verilerine göre (1000$) lık tarımsal üretimin (1000$) kısmı hayvansal orijinlidir, bununla birlikte Et ve Süt üretimi (1000$) olarak gerçekleşmiştir. Hayvancılık Sektörü üretimi Dünya Tarımsal GSH yaklaşık % 40 nı oluşturmakta ve yaklaşık 1.3 milyar insanı istihdam etmektedir. Bu oran Fransa da %37 Almanya da %46 İngiltere de 56 düzeyindedir. 17

18 Şekil 1:Ülkelere Göre Büyükbaş Hayvan Sayıları (FAO, 2012) Dünya büyükbaş hayvan sayısı 2010 yılı itibarı ile baş olarak bulunmaktadır yılı itibarı ile Brezilya adetle en fazla büyükbaş hayvana sahip ülke durumundadır onu başla Amerika başla Hindistan izlemektedir. Avrupa kıtasında ise Fransa başla en fazla büyükbaş hayvana sahip ülke durumundadır. Bu ülkeyi sırasıyla Almanya ve İngiltere izlemektedir Türkiye nin 2010 yılı itibarı ile sahip olduğu büyükbaş hayvan sayısı iken 2011 sonunda bu sayı başa çıkmıştır. Burdur merkez ilçe ve ilçelerinde bulunan Büyükbaş hayvan sayısı da Türkiye geneline uygun bir şekilde düzenli olarak artmaktadır yılından başlayarak merkez ilçede 60,500 olan hayvan varlığı e ve 2011 yılında da 66,000 e ulaşmıştır, ilçeler ile birlikte toplam büyükbaş hayvan varlığı 2009 yılında baş 2010 yılında baş ve 2011 yılı sonunda da baş olarak bulunmaktadır. 18

19 Şekil 2: Burdur İli yıllara göre büyükbaş hayvan sayısı ( Burdur Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müd., 2012) Dünya Et Üre$mi Üre$m Miktarı Dünya Et Üre6mi Yıllar Şekil 3:Yıllara Göre Dünya Et Üretimi Değişimi (FAO) 19

20 Şekil 4:Türkiye Yıllara Göre Büyükbaş Kırmızı Et Üretimi (TÜİK, 2012) Türkiye de kırmızı et üretimi Ton olan 2009 üretimi 2010 yılında ton a düşmüş yılında 644,906 ton a yükselmiştir. Şekil 5:Burdur Yıllara Göre Kırmızı Et Üretimi (Burdur Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müd., 2012) Burdur büyükbaş kırımız et üretimi Türkiye değişimine parelel olarak 2010 yılında tona düşen üretimi 2011 yılında 3867 tona yükselmiştir. 20

21 Süt Üretimi; Dünya süt üretimi 1995 yılında 1990 yılına göre % 3 lük bir düşüş göstersede sonraki dönem olan 2000 yılında 1990 yılını da aşarak yükselişini sürdürmüştür.. Şekil 5:Yıllara Göre Dünya Sığır Sütü Üretimi (FAO, 2012) Şekil 6:Yıllara Göre Dünya Sığır Sütü Üretimi (FAO, 2012) Türkiyedeki büyükbaş Sığır sütü üretimi 2009 yılında ton dur yılında bu üretim 12,418,544 ton, 2011 yılı itibarı ile 13,802,428 ton olarak gerçekleşmiştir, Türkiye Sığır Sütü Üre0mi (Ton) TON Türkiye Süt Üre0mi (Ton) Şekil 7:Türkiye Sığır Sütü Üretimi (TÜİK, 2012) 21

22 Türkiye de süt üretimi 2010 yılında bir önceki yıla göre dünya genelinde görülen yavaşlamanın aksine %7,7 oranında artmış ve ton olarak gerçekleşmiştir. Dünya genelinde Sığır sütü üretiminde görülen azalma mevsim şartlarındaki değişime bağlı iken bu faktör, Türkiye de mera hayvancılığının geniş ölçekli olmaması nedeniyle belirleyici değildir (ASÜD, 2010) Türkiye Süt Üretimi ve Sağılan Hayvan Sayısı ve Verimi Sağılan Sığır Sayısı Üretim (Ton) Verim (Ton/Baş) 2,67 2,76 2,80 2,85 2,90 Tablo 2:Türkiye de Süt Üretimi Sağılan Hayvan Sayısı ve Verimi Kaynak (TÜİK, 2012) Türkiye de 2010 yılı sonu itibariyle toplam sağılan sığır sayısı bir önceki yıla göre sağılan sığır sayısı %5,53 oranında artmış 2011 yılında ise %9,15 oranında artmıştır. Bunun yanında üretilen süt miktarı ise 2010 yılında bir önceki yıla göre %7,21 artış göstermiş 2011 yılında ise %11,14 artış sağlamıştır. Şekil 8:Sağılan Sığır Sayısı ve Süt Üretimi (TÜİK, 2012) Türkiye süt verimi sağmal sayısına artışına paralel olarak yılları arası hızlı bir ivme ile artmıştır yılında 2,67 olan verimlilik 2008 yılında 2,76 ya izleyen yıllarda 2,80 2,85 ve 2,90 olarak gerçekleşmiştir. 22

23 Şekil 9:Yıllara Göre Süt Verimliliği (TÜİK, 2012) Burdur ilinde genel olarak her işletmeye düşen ortalama sığır sayısı (dişi-erkek buzağı, dişi-erkek dana, düve ve sağmal inek) 11,3 baş olarak saptanmıştır İşletme başına düşen ortalama sağmal inek sayısı ise 5,9 baş şeklinde tespit edilmiştir. (Elmaz & Sipahi, 2010) Bu tespitden yola çıkarak 2011 yılının sonunda Burdur daki baş olan sığır mevcudunun sağmal sayısı Baş olarak alındığında Burdur süt hayvancılığının verimliliğini Türkiye ortalaması olan 2,90 (Ton/Baş) ın çok üstünde 3.59 (Ton /Baş) olarak çıkacaktır. Burdur Süt Üre.mi (Ton) TON Burdur Süt Üre/mi (Ton) Şekil 10:Burdur Süt Üretimi (Burdur Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müd., 2012) 23

24 Et Fiyatları; Dünya Et fiyatları yılları arası düşüş gösterirken bu düşüş 2000 den sonra artışa geçmiştir. Ülkeler Brezilya 1.676, , , ,40 Arjantin 1.623, , , ,50 Amerika Birleşik Devletleri 2.620, , , ,80 Fransa 4.004, , , ,10 Almanya 3.413, , , ,60 İngiltere 7.487, , , ,90 Türkiye 6.496, , , ,90 Tablo 3:Dünya da bazı ülkelerdeki yıllı et fiyatı değişim $/Ton Şekil 11:Dünya da bazı ülkelerdeki et fiyatı değişimi grafiği (FAO, 2012) Ülkeler 1995 Değişim % 2000 Değişim % 2005 Değişim % 2009 Brezilya 1.676, , , ,40 Arjantin 1.623, , , ,50 Amerika Birleşik 2.620, , , ,80 Devletleri Fransa 4.004, , , ,10 Almanya 3.413, , , ,60 İngiltere 7.487, , , ,90 Türkiye 6.496, , , ,90 Tablo 4:Dünya da bazı ülkelerdeki Et fiyatı değişim oranları 24