Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

Transkript

1 ÖZ Yazar: Adem AKTAŞ Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Anabilim Dalı: İktisat Tezin Niteliği: Yüksek Lisans Tezi Mezuniyet Tarihi: Tez Danışmanı: Doç. Dr. Turusbek ASANOV Günümüzde gelişmekte olan ülkeler ve özelde ülkemiz enflasyon, işsizlik ve büyüme hızında düşme biçiminde kendini gösteren ekonomik istikrarsızlıkla karşı karşıyadır. İç ve dış açıkların sonucunda ortaya çıkan ekonomik istikrarsızlık gelişmiş ülkelerde dönemsel nitelikte iken, gelişmekte olan ülkelerde kalkınma sürecinin belli aşamalarında ortaya çıkmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerdeki dış açığın birincil nedeni dış ticaret yapılarıdır. İhracatları işlenmemiş madde veya katma değeri düşük sanayi ürünlerinden oluşan gelişmekte olan ülkeler, ihracatlarını sınırlı ölçüde arttırabilmektedirler. İthalatları ise ağırlıklı olarak ara ve yatırım mallarından oluşmaktadır. Ekonomileri ithalata bağlı olan bu ülkeler üretimin devamı ve büyüme için ithalatlarını arttırmak zorundadırlar. İhracat imkanları sınırlı, ithalatları zorunlu olarak artan bir yapıda olan bu ülkelerin, dış ticaret dengesi açık vermektedir. Gelişmekte olan ülke ekonomilerinin her büyüme ve canlanma döneminin hemen arkasından dış açıklarla karşı karşıya kalmaları, sadece yurtiçi tasarruf oranlarının, yüksek büyüme hızını karşılayamamasından doğan tasarruf açığının bir sonucu değildir. Dış açıkların oluşmasında asıl neden bu ülkelerin ithal gerekleri açısından dışa bağımlı olmalarıdır. i

2 Bağımsızlıktan bu yana geçen on beş yıllık sürede Kırgızistan tipik bir geçiş ekonomisi niteliği sergilemektedir. Diğer Türk Cumhuriyetlerine göre çok daha erken bir dönemde ve hızla ekonomik reformları yaşama geçirme çabaları bir ölçüde başarılı olmakla birlikte;-enerjiye olan yoğun bağımlılık, eski Sovyet Cumhuriyetleriyle olan ticari bağımlılığın ortadan kalkmamış olması, etkilemesi, -özellikle Rusya krizinin olumsuz etkilerinin Kırgızistan'ı da nedenleriyle ekonomik dönüşümün tam olarak sağlanamadığı görülmektedir. Bu amaçla ortaya konan programların finansmanı için borçlanmanın artması, bütçe gelirlerinin düşüklüğü gibi durumlar ülkeyi ciddi ekonomik sorunlarla yüz yüze bırakmıştır. Bugün Kırgızistan çok önemli ekonomik sorunlarla karşı karşıyadır. Bunlardan belki de en önemlisi kişi başına milli gelir düzeyinin düşüklüğüdür. Yoksullukla savaşım konusunda uluslararası kalkınma ajanslarıyla yürütülen projelerin sonuçlarının yakın bir tarihte alınacağı düşünülmektedir. İhracatın artması, ihraç ürünlerinin ve pazarlarının çeşitlenmesi, bu yolla ekonominin yapısal dönüşümünün tamamlanması yoksullukla savaşımın etkin araçlarından olacaktır. Gerek Dünya Bankası gerek IMF nin yaptığı birçok çalışmada yoksullukla mücadelede dış ticaretin gelişiminin, özellikle ihracat artışının önemli rol oynadığı anlaşılmıştır. Dış ticaretin gelişmesi anlamında Kırgızistan, siyasi ilişkiler bağlamında da girişimlerde bulunmuştur. Tarihte bilinen en önemli ticaret yollarından biri olarak kabul edilen İpek Yolu, Kırgızistan tarafından Büyük İpek Yolu projesi adı altında uluslararası ilişkiler stratejisi olarak kabul edilmiştir. Bu stratejinin temeli, İpek Yolunun geçtiği ülkelerle Kırgızistan arasında başta ticari ve ekonomik olmak üzere her alanda işbirliği olanaklarını araştırmak ve işbirliğinin devamını sağlamaktır. Kırgızistan öncelikle Çin ve daha sonra da komşu ülkelerle daha ii

3 yakın ilişkiler kurmaya çalışmıştır. Gerçekten de, ülkenin dış ticaret göstergelerini incelediğimizde, Çin in önemli bir ticari partner haline geldiğini görebilmekteyiz. Ayrıca, Ekonomik İşbirliği Örgütü, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, İslam Konferansı Örgütü, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı gibi hem bölgesel hem de küresel düzeyde etkili uluslararası kuruluşların bir kısmında tam üyelik, bir kısmında da gözlemci statüsüne sahip olan Kırgızistan, Dünya Ticaret Örgütü üyeliğiyle birlikte uluslararası ticarete açıklık konusundaki iradesini ortaya koymuştur. Ancak yaşanan ekonomik sorunlar sebebiyle bu uluslararası kuruluşlarda, özellikle Dünya Ticaret Örgütü nde istenen düzeyde etkinlik sağlayamamıştır. Yukarıda vurgulanan tüm zorluklara karşın Kırgızistan ın doğru yolda olduğu ve sorunların çözümüne yönelik politikaların cesur bir biçimde uygulandığı görülmektedir. Ancak, Dünya Bankası ve Asya Kalkınma Bankası ile yürütülen projeler ve IMF ile standby anlaşması nedeniyle, reform programlarının, bağımsızlığın ilk yıllarında olduğu gibi hızlı bir biçimde uygulanması zorunluluğu bulunmaktadır. iii

4 КЫСКАЧА МАЗМУНУ Даярдаган: Адем Акташ Университет: Кыргыз-Түрк «Манас» Университети Багыты: Экономика Иштин сыпаты: Магистрдик диссертация Бүтүрүү датасы: Илимий жетекчиси: Проф.Док.Зекаи Өздемир Чындыгында эле ар бир өнүккөн өлкө өздөрүндөгү жетишсиз булактарды башка өлкөлөрдөн алуу менен бирге же болбосо жетиштүү ашыкча булактарын экспорт жасоо менен өнүгүп келүүдө. Бир жагынан алып көрсөк, азыркы глобалдуу дүйнөдө адамзатынын санынын өсүүсү менен керектөөлөр артууда, ал эми булактар чектүү калууда. Ошондуктан күнүбүздө өлкөлөр арасында тышкы соодага өтө чоң маани берилүүдө. Мындай өлкөлөрдүн агымында Кыргызстан дагы өз аракеттерин жасап келүүдө жылдан баштап Кыргызстан Бүткүл Дүйнөлүк Соода Уюмуна мүчө болгон. Улуттук рыноктордун бир жерде чогуулусунун негизи, өлкөлөр арасы иш биримдигин камтыйт. Ар түрдүү товарлардын өндүрумүндө бир нече өлкөлөр арасында таанымал болгон убакта экономикалык байланыштар объективдүү болот. Товардын алмашуусу сыяктуу эки өлкө же болбосо эки тарап өзүнун талаптарына жооп берүүдө өндүрүштү иш жүзүнө өзүнө ашыра алышат. Рынок экономикасы шартында Кыргызстан КМШ өлкөлөрүнөн айырмаланып либералдык экономика политикасына өтүүнү тандаган. Бул менен бирге Кыргызстан КМШ өлкөлөрүндө БДСУна (Бүткүл Дүйнөлүк iv

5 Соода Уюмуна) мүчө болгон. Коңшу өлкөлөргө караганда Кыргызстанда демографиялык түзүлүшү жана кең байлыктарында маселелер бар. Өлкөнүн географиялык түзүлүшү тоолуу болгондуктан көптөгөн байлыктардын иштелүүсүнө тоскоол болот. Кыргызстанда тышкы сооданын өнүгүүсүнө карап көрсөк, өлкө бир топ кыйынчылыктарды башынан өткөргөн. Өлкөдө соода жүргүзүүнү, пландуу экономикадан эркин экономикага өтүү деп эки жолдо кароого болот. Кыргызстан эгэмендүүлүктү алгандан кийин, КМШ өлкөлөрү менен болгон тышкы соода узун убакытка созулган. Бирок кийинки жылдарда мындай сода жаатындагы мамиле төмөндөп баштаган. Себеби 1998 жылында Россияда болгон кризис Кыргызстанга дагы өз таасирин тийгизген. Бул учурда өлкөдө финансы адисинин жетишсиздиги дагы баштапкы маселе болуп эсептелген. Мамлекеттик инвесторлорго жетиштүү кредит берилген эмес. Кыргызыстандын маанилүү финансы булагы Кумтөр Алтын компаниясы болуп эсептелген. Өлкөнүн географиялык түзулүшү мал чарбачылык менен иштөөсү түрткү болот. Туризм жана кызмат сектору Кыргызстан үчүн пайдалуу сектор болуп саналат. Инфляцияны азайтуу, түшүрүү, инвесторлорго көмөк көрсөтүү динамикалык сектордун өнүгүүсү, башка секторлордун жаңыдан кайра жаралуусуна көптөгөн аракеттер жасалууда. Чет өлкөлүк инвестиция жана булактар жогорудагы максатка жетүүнүн бирден бир себеби боло алат. Негизинен мурдагы учурларды салыштырып карап көрсөк, Кыргызстан сууга бай өлкө, демек өзүнун жана комшу өлкөлөрдүн талабына жооп бере алаары айтылып келген. Мисалга алсак Монголиянын климаты татаал болгондуктан, жер жемиштери менен өзунө тартаарын аныкталган. Ушул сыяктуу эле, Ысык Көл туристик жери мисал боло алат. Бирок азыркы учурдагы байлыгы болгон суунун өлкөнүн өзү үчун тартыш болуп v

6 жаткандыгы талашсыз. Мындай күтүлбөгөн маселелерден улам Кыргызстан бул проблемалардын үстүндө иштөөдө. Туризмди өнүктүрүү боюнча да өз аракеттерин жасап келүүдө. Экономикалык туруктуулукту сактап калууда өнүккөн өлкөлөр үчүн проблема болсо, өнүгүп келе жаткан өлкөлөр үчүн да өнүгүү проблема болуп саналат. Өндүрүү жана булактардын дефицитин жоготуунун бирден бир жолу, улуттар аралык ишканаларды инвестицияга тартуу болуп саналат. Тилекке каршы ар түрдүү себептерден инвесторлорду тарта алган жок. Учурда дагы көп жеңилдиктерди жасоого аракет кылынганы менен кабыл алынган жаңы салык кодексинин шарттары инвесторлордун түшүнбөстүктөрүнө алып келүүдө. vi

7 АНОТАЦИЯ Подготовил: Адем Акташ Университет: Кыргызско-Турецкий Университет «Манас» Направление: Экономика Вид диссертационной работы: магистерская диссертация Дата окончания: Научный руководитель: Проф.Др.Зекаи ОЗДЕМИР Сегодня развивающиеся страны и особенно наша страна находится лицом к лицу с инфляцией, безработицей и нестабильностью, котороя показывает себя спадом экономической активности. Экономическая нестабильность, появившиеся в итоге внутренних и внешних факторов, в развитых странах несет временный характер, тогда как в развивающихся странах это появляется на одном из этапов развития и продолжается длительное время. Внешние факторы для развивающихся стран это в первую очередь структура внешней торговли. Развивающиеся страны, экспортируя сырье и низкооцениваемые изделия производства, с трудом увеличивают долю экспорта. Импорт же состоит в большой степени из посредничных и инвестиционных товаров. Страны экономика которых зависит от импорта, для развития своей экономики должны увеличивать долю импорта. Страна имеющие ограниченные возможности для экспорта и зависимость от импорта ослабевают во внешней торговой структуре. Тот факт, что развивающиеся страны в каждый период развития и оживления остаются один на один с внешними угрозами, не является vii

8 следствием уровня экономии. Истинной причиной появления внешних угроз является зависимость от импорта. Кыргызстан, со своей 18 летней независимостью является типичным примером переходной экономики. Сравнивая другие среднеазиатские страны, Кыргызстан начал ранние и быстрые экономические реформы. Сильная энергетическая зависимость, наличие зависимости от торговых отношений с бывшими советскими странами, и особенно, негативное влияние кризиса в России на экономику Кыргызстана, заставляет нас сказать, что экономическое преобразование еще не развито. Из-за этих причин, долговая зависимость страны и низкий уровень бюджета оставляют Кыргызстан лицом к лицу с серьезными экономическими проблемами. Сегодня Кыргызстан находится один на один с экономическими проблемами. Самая значительная из них - низкий уровень национального дохода на душу населения. Увеличение экспорта, производство экспортируемой продукции и увеличение ассортимента рынка это наилучшие инструменты для борьбы с бедностью. Как и Всемирный Банк так и МВФ выяснили в своих многих мероприятиях по борьбе с бедностью, что большую роль при устранении таковых ситуаций является развитие внешней торговли и особенно увеличение экспорта. Результаты проектов по борьбе с бедностью, проведенных международными организациями, будут обнародованы в скором времени. Для развития внешней торговли Кыргызстан предпринимает политичиские подходы. Один из известнейших и значительных исторических торговых маршрутов - Шелковый Путь, (со стороны Кыргызстана был принят проектом «Великий Шелковый Путь» как проект международных отношений). Основой этой стратегии является исследование экономических и торговых возможностей стран находящихся viii

9 на Великом Шелковом Пути и продолжение развития сотрудничества. Первоначально Кыргызстан начал развивать близкие отношения с Китаем, а затем и с другими соседними странами. В действительности Китай является важным торговым партнером в международных торговых отношениях Кыргызстана. Кыргызстан является наблюдателем, а иногда и полноправным членом в таких региональных и глобальных организациях как Организация Экономического Сотрудничества, ОБСЕ, Организация Исламской Конференции, Организация Черноморского Экономического Сотрудничества, при этом являясь членом ВТО, показывает свою открытость для международных торговых отношений. Однако, из-за нынешних экономических проблем Кыргызстан не может оказать должного влияния на эти организации. В вышесказаном мы видим, что Кыргызстан находится на правильном пути и практикует храбрый подход к решению проблем. Между тем, по причинам совместных проектов со Всемирным Банком, Азиатским Банком Развития и соглашения МВФ о помощи, как и в первые годы независимости необходимо применить реформные программы в ближайшем времени. ix

10 ABSTRACT Student: Adem AKTASH University: Kyrgyz-Turkish Manas University Department: Economy Type of thesis work: Master s Thesis Date of graduate : Supervisor: Prof. Zekai OZDEMIR Today developing countries especially our country has many economical problems such as: high rate of inflation, unemployment and unsustainable economy. Economic instability in developing countries which is in the result of out and in courses, but in developed countries it is shown in economical changes. Foreign trade can be considered a number of different things, depending on the type of trade one is talking about. Generally speaking, foreign trade means trading goods and services that are destined for a country other than their country of origin. Foreign trade can also be investing in foreign securities, though this is a less common use of the term. Foreign trade is all about imports and exports. The backbones of any foreign trade between nations are those products and services which are being traded to some other location outside a particular country's borders. Some nations are adept at producing certain products at a cost-effective price. Perhaps it is because they have the labor supply or abundant natural resources which make up the raw materials needed. No matter what the reason, the ability of some nations to produce what other nations want is what makes foreign trade work. In some cases, the products produced in a foreign trade situation are very x

11 similar to other products being produced around the world, at least in their raw form. Therefore, these products, known as commodities, are often pooled together in one mass market and sold. This is called trading commodities. The most common commodities often sold in foreign trade are oil and grain. There are a number of issues with imports and exports that must be taken into consideration when conducting foreign trade. For example, some countries have industries they may want to protect. These industries may be in competition with foreign companies for the opportunity to sell products domestically. To protect domestic trade, countries may institute tariffs, which are taxes on certain foreign goods. While this is a way to generate revenue, its real value lies in helping those domestic companies. The dissolution of the Soviet Union in December 1991, the immediate challenges facing the five new interdependent countries of Central Asia were nation building and the transition from central planning to market-based economies. In the transition to market economy and in the process of globalization Kyrgyzstan faced many obstacles such as: inflexibility of society to a new economic system, the growth of the foreign indebtedness, obstacles in regional cooperation. At the start of transition into market economy in the countries of Central Asia increased poverty and continues till the day in the result of incomplete economic reform. But compeering with other Central Asian countries Kyrgyzstan early started to economic reforms. Economy of our country depends on other economical powerful countries such as Russia, Kazakhstan and other Post Soviet countries. Also the growth of the foreign indebtedness and crises in the budget of the government increases economical problems of Kyrgyzstan. xi

12 Today Kyrgyzstan face to face with many economical problems. The main of them is the grate rate of poverty. To overcome negative effects of crises our country should modernize its economy. The main factors contributing to economic growth in Kyrgyzstan have been foreign trade, foreign investment, and foreign loans and credits. The economy of our country is critically dependent on foreign trade. Increasing export and producing export goods government can overcome poverty. As World Bank and IMF set up in order to alleviate poverty countries should improve their foreign trade and increase exports, encourage domestic production. In order to improve foreign trade Kyrgyzstan established political strategy. The government s development strategy is based on the revival of ancient Silk Road trade routes. To achieve the development plan, the government has been working hard to build good relations with its neighbors, and has been successful in obtaining foreign support for an ambitious road improvement program. First of all Kyrgyzstan improved its relations with China and other countries. Its clear that China is the main trade partner in the international trade relations of Kyrgyzstan. Today Kyrgyzstan is member of such organizations as: Organization of Economic Cooperation of Central Asian countries, OSCE, Organization of Islamic Conference, World Trade and other organizations. This shows that our country opened its door for international trade relations. But with some economical problems Kyrgyzstan can t effect to these organizations. Kyrgyzstan in right way in solving economical problems. Our country should try to practice reform programs. In this work helps World Bank, Asian Bank of Development and agreements of IMF. In order to improve, to provide effective development of their economies countries should try to improve their relations with neighboring countries and format regional integration.. Actually, the interrelations of countries and regions deepened, the obstacles of trade become xii

13 less, enhanced the borders of world trade, consequently it provided the inflow of capital and services from developed countries to developing countries. So the movement toward the greater economic integration of nations- one of the most profound global trends of the age. xiii