Baki b. Mahled el-kurtub1 ( / ) ve Endülüs'teki Hadis Çalışmalarına

Transkript

1 Dini Araştırmalaı; Cilt: 7, s. 21, ss Baki b. Mahled el-kurtub1 ( / ) ve Endülüs'teki Hadis Çalışmalarına Katkısı* Abu Nayeem Md. RAlSUDDIN Çeviren: Murat GÖKALP** Ebu Abdurrahman künyeli Baki b. Mahled, Ramazan 201/816'da Kurtuha (Cordova)'da dünyaya geldf. Burada, Muhammed b. İsa el-a'şa (221! 835), Yahya el-mesmudi (234/848) ve bunların çağdaşlanndan hadis tahsil etti2. Baki b. Mahled, Endülüs'ün ilim talebiyle uzun yıllar seyahatte bulunmuş belli başlı muhaddislerinden biriydi. Şark'ı ve Garb'ı dolaşarak (tavvefe'ş Şarka ve'l-garbe) 284 kadar şeyhten hadis işittp. Eliniizdeki materyalierin de yardımıyla, onun ilim talebiyle yapmış olduğu seyahatlerini şu şekilde ifade edebiliriz: Baki b. Mahled Afrika'da, Salınlin b. Said (240/854) ve Avn b. Yusuf (245/859 civarı)'dan 4 ; Mısır'da, Yahya b. Bukeyr (231/845) ve çağdaşlanndan; Mekke'de, Abdullah b. Muhammed el-abs! (235/849), İbrahim b. Muhammed el-mekkl (238/852) ve Selerne b. Şebib (247/861)'den; Medine' de, İbrahim b. Munzir el-hiz8.ml el-medeni (236/850) ve Ebu Mus'ab ez Zulıri (242/856)'den; Suriye' de, Safvan b. Salili ed-dımaşkl (237/851) 5 ve çağdaşlarından; Bağdat'ta, Yahya b. Abdullah el-himmaru (228/842), Ahmed b. Hanbel (241!855) ve Ahmed b. İbrahim ed-devrakl el-bağdadl (246/ 860)'den 6 hadis işitti. Baki b. MalıJed, hocası Devrili'den onunsiyeru Um er b. Abdulazfz adlı eserini tahsil edip bir nüshasırıı da istinsahta bulundu 7 * Abı1 Nayeem Md. Raisuddin, "Baqi B. Makhlad Al-Qurtubi ( / ) and his contribution to the study of hadith literature in Spain", Islamic Studies, 27:2 (1988), s ** Ar. Gör., Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hadis Anabilim Dalı. ı İbnu'l-Faradi, Tari:hu Ulemai'l-Endelus (Mısu 1966), I/91.; Hayruddin Zirikli, ei-a'lam (Matha' Kustatsumas 1373 hicrl), II/33.; İbn Asakiı; et-tari:hu'l-kebir (Ravdatu'ş-Şfun 1331 hicri), III/277 vd.; İbnu'l-İmil.d, Şezeratu'z-Zeheb (Beyrut, el-mektebetu'l-buhfui, trs.), II/ İbnu'l-Faradi, I/91.; Zehebi, Tezkiretu'l-Huffdz (Haydarabil.d, 1333 hicrl), II/ Huffdz, II/185: 4 İbnu'l-Faradi, I/91.; Huffdz, II/185.; İbn Asakiı; III/ S İbnu'l-Faradi, I/91.; Huffdz, II/185.; İbn Asakiı; III/ İbnu'l-Faradi, I/91.; Huffdz, II/185.; İbn Asakiı; III/ İbn Asakiı; III/278.

2 324 DİNİ ARAŞTIRMf\.LAR Bağdat'taki tahsilini tamamlayınca Basra'ya geçti. Burada Halife b. Hayyat (240/854)'tan hadis okudu ve onun ricalu'l-hadfs konusundaki en erken iki kaynak olan Kitô.bu't-Tarih ve Kitab fi't-tabakô.t adlı eserlerini istinsah etti 8. Daha sonra Kftfe'ye geçti ve burada da Ebu Bekr b. Ebu Şeybe (239/853)'den hadis işitti 9 Ki bu esnada, İbn Ebu Şeybe, konusunda ilk tedvin edilmiş eserlerden biri olarak kabul edilenmusannefini tamamlarmştı zaten. Baki b. Mahled, onun Musannefini tahsil amacıyla Klife'deki ikametini bir müddet daha uzattı ve kendisi için bu eserin bir nüshasını istinsahta bulundu 10. Irak'tan dönüşünde Mısır'a uğradı. Burada, saygı değer şeyhi Yahya b. Bukeyr tarafından candan karşılandı. İbn Bukeyr ondan 7 hadis istima' etti (aldı) 11 Onun ilim talebi arzusuyla yaptığı rihlesini (rihlahfi talab al-ilm) çalıştığı esnada biri, şu iki dikkate değer hususu gözlemler: Bir; o, olağanüstü bir şekilde, lahana yaprakları (varaku'l-kameb) hariç tutulursa, bütün bir gün yiyeceği olmaksızın gidebilecek derecede meşakkatlere dayanma kuvvetini ortaya koymuştur 12. İki; Şeyhlerini ziyaret maksadıyla, o dönemde mevcut herhangi bir vasıtayı kullanmaksızın uzun süre Yürüyerek seyahatlerde bulunabilmiştir13. Onun ilim talebi konusundaki rihlesinin bu eşsiz hususiyeti iyi bilindiğinden dolayı, ölümünden bir asır sonra dahi, hadis tahkikinde (araştırmasında) 4./10. yüzyılın meşhur bir ilim seyyahı (rahhale) 14 olan İbn Mende (395/1004) 15 tarafından takdirle karşılanmıştır. Baki b. Mahled, birmuhaddis olarak yüksek itibara nail olmak sfuetiyle, 35 yaşına varmadan bu rihlelerine son vermişti. Bu yüksek itibarı, daha önce geçtiği üzere, Mısır'da şeyhi Yahya b. Bukeyr'in ondan hadis alması keyfiyetiyle de teyid edilmiştir 16. Yahya b. Bukeyr'in sadece Baki'nin değil, aynı zamanda İmam Buhfui ve İmam Muslim'in de şeyh i olması, yüksek itibara sahip bir muhaddis olarak onun kabiliyetinin açık bir delilidir. Keza Baki b. Mahled'in diğer dört şeyhi, yani Ahmed b. Hanbel, İbn Ebu Şeybe, Ebu M us' ab ez-zuhri ve Halife b. Hayyat, İmam Buhfui ve İmam Muslim'in de şeylıleridirler 17. Baki b. Mahled, 15 yıldan fazla süren ilim talebi maksatlı rililesi sırasında, muazzam bir hadis koleksiyonu ve bazı kıymetli ilk hadis derlemelerini topladı 18. Onun ilim talebiyle ilgili rililesi hakkındaki müzakeremize son noktayı koymadan önce, Baki b. Mahle_d öncesi ilim talibi bir Endülüslünün rihlesinin, genellikle İmam Malil<'inMuvatta'ını tahsil maksadıyla Medine ile sınırs Alıdulaziz el-huli, Miftdhu's-Sunne (Mısır 1347 hicri), s Miftô.hu's-Sunne, s Miftô.hu's-Sunne (Mısır 1347 hicri), s ll Huffô.z, II/184-5.(".!;ı.ıb.l ~... C""'.ı~...l!.fo. U!..,.;>,ı._..;...W ı.y~,:ı.w.,.jw") 12 İbn Asiiklı; III/ Huffô.z, II/ İbn Astıki.r, III/278.; Onun hakkında bkz. Dr. S. Khatun, Persia's Contribution to Arabic Literatute, University of Dhaka, 1980) s. 17 vd. 15 İbn Asilkiı; III/278.; S. Khatun, s. 17 vd. 16 Huffô.z, Ii; İbnu'l-Faradi, İ/91.; Huffô.z, II/184-5.; İbn Asilkiı; III/ Miftô.hu's-Sunne, s. 145.

3 ABÜ NAYEEM MD. RAlSUDDIN 325 lı olduğu ifade edilmelidir 19 Şimdiki ha.j., Baki b. Mahled müstesna, seçkin şeyhlerden hadis dinlemek ve bu hadisleri kayda geçirmek (istinsajuru yapmak) gayesiyle Doğu Hilafetinin önemli bir dönemi süresince hadis araştırmasında böylesi uzun bir rihle yapmış olan hemen hemen hiçbir Endülüslü ilim talibine tesadüf edememekteyiz 20 Baki b. Mahled, aşağıdaki hadis derlemeleriyle Kurtuba'ya döndü: İbn EbU Şeybe'ninMusannefP, Halife b. Hayyat'ınKitabu't-Tarih ve Kitabu't-Tabakat'ı, İmam Şam'nin Kitô.bu7.-Fıkhi'l-Ekber'i ve Ahmed b. İbrahim ed-devrili (246/860)'nin 22 Ömer b. Alıdulaziz (101/719)'e dair Siyer'i. Gerçek ıstılah anlamında Hadis'in Endülüs'e girişi (ve tanıtımında) Baki b. Mahled'in oynadığı rolü anlamak için, hadisin konumuyla ilgili o dönemde burada hüküm süren anlayışı tasvir etmek istiyoruz. O güne kadar Endülüs'teki hadis çalışmaları, İmam Malik'inMuvatta'sf-3 ve Malikifıkhımn bakış açısıyla sınırlıydı. Çünkü Endülüslü Müslümanlar genellikle İmam Malik taraftarıydılar ve Muvatta da devletin 24 tek hukuk (Shari'ah) kanunu 25 idi. O, burada oldukça fazla okunan bir eserdi ve muhteviyatına malik olmaksızın hiç kimsenin adli bir göreve atanması uygun görülmezdf 6 Bu sfuetle, mevcut hakim şartlar altında Muvatta'ya dair çalışmalar, iki amaca yani hadis ve fıkha hizmet etmiştir 27 Bu durum, Yahya b. Yahya el-mesmudi (234/ 848) hayatta iken, onun onayı olmaksızın adli hiçbir atamarıın yapılamaması hakikatiyle de teyid edilmiştir 28 Yahya el-mesmudi'nin halefi Abdulmelik b. Habib (238/852) de, Kurtuha'nın önde gelen şey hi olarak daha önceki yerleşik prensipleri takip etti 29 Abdulmelik b. Habib'in vefatı üzerine, Baki b. Mahled Kurtuba Ulu Camii'nde ders vermeye başladı 30 Bu vazifeyi üstlenmesiyle birlikte derhal, aşağıdaki şekilde hadis araştırmalan sahasını genişletti: 19 Dr. Abı1 Nayeem Md. Raisuddin, Spanish Contribution to the Study of Hadith Literature (University of Dhaka, 1984), s. SL 20 İbnu'l-Faradi, I/ İbn Asakiı; ITI/ İbnu'l-Faradi, I/ Dr. Raisuddin, s. SL 24 İbnu'l-Faradi, II/179.; İbn Abdulberı; el-intikô.fi Fezô.ili's-Selô.seti'l-Eimmeti'l-Fukahô., (Kahire 13SO lıicri), s. S9.; İbn Hallikfuı, Vefeyô.tu'l-Ayô.n, (Kahire 1367 hicri), VI/19S. 2S Bu, Halife el-mansı1r ve Halife Harun er-reşid'in Halifeliğin "tek kanunu" olarak Muvatta' nın beninısennıesi isteğini kabul etmeyen İmam Malik'in kendi prensibine terstir. Daha geniş bilgi için bkz. Dr. Muhanımad Islıaq, "Historical survey of Fiqlı and Muslim Jurisprudence", Journal of theaisatic Society of Pakistan, c. VIII, no: I, s ; Ayrıca bkz. Miftô.hu's Sunne, s İbnu'l-Faradi, II/179.; İbn Abdulberı; s. S9.; İbn Hallikfuı, VI/19S. 27 İbnu'l-Faradi, II/179.; İbn Abdulberı; s. S9.; İbn Hallikfuı, VI/19S. 28 İbn Hallikfuı, Vefeyô.tu'l-Ayô.n, V/19S. ( A':i_,.Jyı;.ı_,.:;J~':il..,.J..u"Yı ~ fo.ll..,; u-<>l.i..}ı':i <JSS'...._,_..:,...)=. t.j'ıs.l>-_,~4':1!) 29 İbnu'l-Faradi, I/270.; Makkari, Nefhu't-T'rh min Gusni'l-Endelusi'r-Ratfb, (Mısır 1367 hicri), II/214.;Huffô.z, II/107.; İbnHaceı; Tehzibu't-Tehzib, (Haydara.bad 132S hicri), VI/390.;Lisô. nu'l-mfzô.n, (Haydarabad 1329 hicri), IV/S9. 30 İbnu'l-Faradi, I/92.

4 326 DİNİ ARAŞTIRMALAR 1. İbn Ebu Şeybe'nin Musannefini tanıttı, 2. İlim talebiyle memleketi dışına yaptığı seyahatlerinde elde ettiği geniş hadis koleksiyonunu rivayet etmeye başladı 31 Bu yeni literatürün tanıtımı (girişi), beraberinde, her yerden gayretli ilim talibini cezbederek hadis çalı.şmalarında ciddi bir etki yarattı 32 Görünüşe göre, hadis öğretiminde eski uygulamadan ayrılış, sükunetle buna müsamaha gösteremeyecek Malikiftıkahdsı tarafından tepkiyle karşılandı. Zira onlar, Musannefin İmam Malik'in mezhebine muhalif hadisler ihtiva ettiğini iddia etmekteydiler3 3 Fukaha bunu bir bid'at olarak gösterdi ve Baki'yi de bir ehlü'l-eser olmakla itharn etti. Bu henüz daha yeni filizlenmeye başlayıp olgunlaşmamış yeniliğe (bid'ate) engel olmak için Fukahd iki yol benimsedi: Bir; öğrencileri onun derslerini takip etmekten vazgeçirmek Yani, İbn Vaddah-. 'ın 34 önde gelen öğrencilerinin büyük bir kısmı, Baki b. Mahled'den hadis dinlemeyecekti 35 İbn Vadd.ah tarafından te'lif olunan İttikau'l-Bid'a gibi bir eser bu amaçla (Baki'ye muhalefet ve ondan insanları uzaklaştırmak kastıyla) ortaya konmuştur3 6 Ancak yukanda bahsedilen Baki'ye muhalefet adına atılan adımların hiçbir işe yaramadığı görüldü ve Baki b. Mahled'in dersleri günden güne gelişme kaydedip öğrencilerinin sayısı da arttı. Fukahd da Baki b. Mahled'in popülaritesini freniemek gayesiyle daha sert vasıtalar benimsemekten geri kalmadı 37 Takip ettiği usill üzere hadis öğretiminden Baki 'yi alıkayınale için, polis teşkilatı amın (vdli'ş-şurta) Muhammed b. Hans (260/ 873) kendi otoritesini kullandı, ancak yine tüm uğraşlar boşa çılctı 38 Bu, Baki b. Mahled'in genel itibariyle halk arasındaki popülaritesini ve kendisine duyulan saygıyı gösterir. Polis teşkilatı amın (vali'ş-şurta) daha sonra Emir Muhammed b. Abdurrahman ( / )'a gitti ve bu bid'atın devam etmesine izin verdiği takdirde ortaya çılcacak vahim sonuçlar haklcında kendisine bilgi verdp 9. Çok şükür ki Emir; adil ve hadis konusunda ilim sahibi, zeki bir kimseydi 40 Bu haberlere derhal tepki gösterdi ve Baki b. Mahled'den huzurunda İbn Ebu Şeybe'nin Musannefini kendisine sunması isteğiyle her iki gurubu sarayında hazır bulunmaları için davet etti. Sarayda büyük sayıda Baki muhalifi hazır bulunmaktaydı. Emir, bizzat eserin hadislerini sonuna kadar teker teker iyice inceledi 41 O, eserinfukahd'nın iddia ettiğinin aksine, içerisinde dini bakımdan başvurulmasında hiçbir mahzur bulunmayan çokkıymetli bir hadis koleksiyonu olduğu yönünde tam anlamıy- 31 Dr. Raisuddin, s. 75 vd. 32 Dr. Raisuddin, s. 86 vd. 33 İbnu'l-Faradi, I/ Dr. Raisuddin, s İbnu'l-Faradi, I/93. C"...>ı ü- ()_,...y 'J c:l.:oj ı:ı;l yt...l ı>o J!AL!...ll!JSJ") 36 İbnu'l-Faradi, I/93.; Brockelmaruı, GAL, SupL, II/ İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, II/8. 39 ~bnu'l-faradi, I/92. ("'-ı J ıwj t)uj..jı "-! ıj:;c.l.l') 40 Ibn Asakiı; III/ İbn Asiildı; III/278. (".foi...k.;;ı.;...1.?.-1.?.-~~j')

5 ABÜ NAYEEM MD. RAlSUDDIN 327 la kanaat ge~ti. Emlr, Devlet Kütüphanesi memurundan Kütüphane için bir nüshasının istinsah edilmesini istediği bu esere hayran kalı:n:ıştı 42. Ayiı.ca o, a~ağıdaki unutulmaz ~u sözleriyle de Baki b. Mahled hakkındaki teveccühünü dile ge~ti: ll~ ıyı ı!l.l!c. L..J).J ı!l..1:. ~\" "İlmini neşret ve hadis itibariyle her neye sahipsen onu da rivayet et!" 43 Yine aynı ~ekilde Emir, Hadis öğretiminde Baki'nin mükemmel hizmetine müdahale edilmemesi noktasında fukahô.ya kaqı kesin talimat verdi 44 Bu, Endülüs'teki Hadis literatürü tarihinde bir dönüm noktasıydı. Böylece burada, hadisin geni~ kitlelere yayılması için de bir yol aç~ olmaktaydı. Bu tarihi hadiseyi yad etmek adına İbnu'l-Faradi ~öyle der: "uj.ı-;~4 4=Ji y!;lil.li..~ ı:,.d" "O günden itibaren, Endülüs'te Hadis intişô.r etti (yayılmaya bg. ladı). '"~ 5 Bu ~ekilde Baki b. Mahled, önüne konan engellerin üstesinden gelip canla ba~la eğitim faaliyetlerine kendisini adadı ve bundan sonra herhangi bir izne tabi olmaksızın yahut bir engelle kar~ıla~maksızın serbestçe Kurtuba Ulu Camii'nde hadis 46 öğretimine ba~ladı. Baki b. Mahled, bir çeyrek asırdan daha fazla bii süre zarfında, hem sayısız öğrenci ye~tirerek hem de bir Hadis Okulu tesis ederek Kurtuba'da hadisin geli~imine hizmette bulundu. Bı.i Okul, sonraki yıllarda Endülüs'te hadisin geli~imine öncülük etti. Baki b. Mahled, Hadis öğretiminin yanı sıra, konusunda47 - birazdan zikredeceğimiz üzere - kıymetli eserler telif etti. İ~te bu anlatılanlar, Endülüs'ün hangi ~artlardan geçerek birdô.ru'l-hadts'e 48 (the Abode of Apostolic traditions) dönü~tüğünün de ifadesidir.. Baki, Cemaziyelahir 276/889'da Kurtuba'da vefat etti 49 Eserleri 1. Musnedu'n-Nebf (s.a.v) 50 Eser, isimleri alfabetik sıraya göre düzenlenmi~ 1300'den fazla sahô.bfnin rivayetlerinin yer aldığı bir hadis derlemesidif5 1 Baki b. Mahled, bu eserdeki 42 İbn Asakiı; III/ İbn Asakiı; III/278.; Görünüşe bakılırsa bu ifade, Baki b. Mahled'in yurtd!!iından getirdiği Hadis koleksiyanlarına işaret etmektedir. Dr. Raisuddin, s İbn Asakiı; III/278. 4S İbnu'l-Faradi, I/ İbn Asakiı; III/ GAL, I/164, SupL, I/ İbnu'l-Faradi, I/92. ("~\ Jo ~~ı w )-i") 49 İbnu'l-Faradi, I/93. Hakkında geniş bilgi için bkz. İbıi Hazm, Cemheretu Ensdbi'l-Arab, (Mısır 1962), s. 1S2.; Makkari, IV/162.; Şezerat, II/169.; Zirikli, II/33. SO GAL, I/134.; SupL, I/271, III/S82, 1007.; [Yazaı; Baki'ye ait üç eseri de MS (manuscript/ yazma eser) rumuzuyla vermiştir ki, bunun bir sehve mebni olduğu söylenebilir. Zira doğru olan, bu eserlerin günümüze ulaşmaclığıdır. Bkz. Kandemiı; M. Yaşaı; "Baki b. Mahled", DİA, İstanbul 1991, IV/S41-2. (çev.)] sı İbnu'l-Faradi, I/92.; İbn Hazm, Cemhere, s. 86, 108.; İbn BeşkuvaJ., Kitdbu's-Sıla, (Kahire 1374 hicri), I/119.; Makkari, IV/162.; Hacı Halife, II/431.; Miftdhu's-Sunne, s. 33.; İbn As aldı; III/2 79.

6 328 DİNİ ARAŞTIRMALAR Ti \ tüm hadislerin fıkıh kontilanna göre tanziminde büyük ilitirnam gösterdi. Bu yüzdendir ki o, aynı zamanda bir Musanneftir. Gerçekten de o, hemmusned hem de Musannef olması itibariyle bir eser değil iki eserdif5 2 Aslında Baki'ninMusned'i, konusunda kendisiyle mukayese edilebilecek çağdaşı hiçbir bir eserin bulunmadığı eşsiz bir çalışma olarak övgüye mahzar olmuştur. O, hadisleri fıkıh kontilanna göre tertip edilmiş ilk Musned eserdif Fetava's-Sahtlbe ve't-tabi'fn ve Men Dunehum 54 Sahô.be, tabiun ve diğer önde gelen muhaddis ve fukahô.nın fetvalarının bir derlemesidir. Bu eser, Hadis tedvfni (codi}ication) öncesinde ortaya konmuş ilk hadis derlernesi olarak kabul edilebilif Te.fsfru'l-Kur'an 56 Bol miktarda hadfse yer verdiği bir Kur'an-ı Keıiın tefsiridir. Bu tefsfrin, Taberi'nin meşhur Te.fsfr'inin dahi kendisiyle kıyaslanamayacak ölçüde, İslam tarihinde benzersiz bir eser olduğu söylenmişfu5 7 Baki'nin Hadis Okulu Hacası Yahya el-mesmüd! gibi Baki b. Mahled de, Kurtuba'da daha önce bahsedildiği veçhile bir Hadis Okulu tesis etmiştir. Endülüs'ün çeşitli bölgelerinden öğrenciler Baki'den Hadis okuyup kendisinden rivayette bulundular. Bunlar arasında Kasım b. Esbağ (340/951) dikkate değerdir. Öğrencilerinin önde gelenlerinin bir listesi aşağıda sunulmuştur: Kurtuba (Cordova) 1. Muhammed b. Kasım (263/876) Ahmed b. Ömer (280/893) Kasım b. Abdulv hid (293/905) Abdullah b. Muhammed (300/912) 61 S. Tahir b. Abdulaz1z (305/917) Muhammed b. Ahmed (310/922) Muhammed b. Abdullah (312/924) 64 S2 İbnu'l-Faradi, I/92.; İbn Hazm, Cemhere, s. 86, 108.; İbn Beşkuva:ı, Kitô.bu's-Sıla, (Kahire 1374 hicri), I/119.; Makkari, IV/162.; Hacı Halife, II/431.; Miftô.hu's-Sunne, s. 33.; İbn Asakiı; III/279.. S3 İbnu'l-Faradi, I/92.; İbn Hazm, Cemhere, s. 86, 108.; İbn Beşkuvat, Kitô.bu's-Sıla, (Kahire 1374 hicri), I/119.; Makkari, IV/162.; Hacı Halife, II/431.; Miftô.hu's-Sunne, s. 33.; İbn Asakiı; III/279. S4 GAL, Supl., I/271. SS İbnu'l-Faradi, I/92.; İbn Beşkuvat, I/119.; Tehzfb, IV/89-90, VI/4.; Makkari, IV/162.; Mustatrafe, s. 36. S6 GAL, Supl., I/271. S7 İbnu'l-Faradi, I/92.;Makkari, IV/162. (".,;~ J!.» 0!"""'"' ~ YJ -.n.. _ı,ı..u.. ~.. ;~ı.; U!Y..-J''J S8 Bkz. İbnu'l-Faradi, II/46-7. S9 İbnu'l-Faradi, I/2S. 60 İbnu'l-Faradi, I/3S8. 6 ı İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, II/33-34.

7 ABÜ NAYEEM MD. RAlSUDDIN Elsem b. Abdulaz!z (317/929) Suheyb b. Muni' (318/930) 66 lo.muhammed b. İbrahim (318/930) 67 ll.abdullah b. Yı1nus el-muriid1 (330/941) Hasan b. Sa'd (332/943) Ahmed b. Abdullah (333/944) Kasım b. Esbağ (340/951) Ahmed b. Baki b. Mahled (344/955) 72 İlbire (Elvire) ı. Yfısufb. RebıTh (298/910) Muhammed b. Futays (319/931) Osman b. Cerlr (319/931)7 5 İşblliye (Seville) 1. Abdullah b. Ömer (276/889) Abbas b. Muhammed (327 /938)7 7 İstice (Istija) 1. Temlın b. Ali (293/905) Musa b. Ezher (306/918)7 9 Ceyyan (Jaen, Al-Jayyan) 80 ı. Hizbullah b. el-veba'1 (306/918) Osman b. Said (319/931) 82 Tuleytula (Toledo) 1. Yahya b. Muhammed (293/905) İbnu'l-Faradi, II/ İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, II/ İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, I/364.; Dr. Raisuddin, s İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, II/ İbnu'l-Faradi, II/ İbnu'l-Farad~ I/ İbnu'l-Farad~ I/ İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, II/ Ceyyiin, Kurtuba'nın doğusunda ve ona 17 forsalı mesafede olup, İlbire bölgesine komşu bir Endülüs şehridir. Yfıkiit, Mu'cem, II/ İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, I/ İbnu'l-Faradi, II/184-5.