Araştt:ırma Dergi i KIŞ'2001 / 20

Transkript

1 Araştt:ırma Dergi i KIŞ'2001 / 20

2 and the works of Ahmet Yesevi are dealt with. AHMED YESEVİ Baki Yaşa ALT!NOl< Araştırmac ı -Yazar ÖZET Bu yazıda Ahmed Yesevi hakkında bilgi verild i ği gibi Aslan Baba ile arasındaki ilişkiden de bahsedilmektedir. Yesevi ismini almasında etkili olan olayla birlikte gelişen gelişmeler hakkında bilgi verilmektedir. Melametilik ekolü ve Ahmet Yesevi'nin eserlerinden bahsedilmektedir. ABSTRACT lnformation about Ahmet Yesevi and this relationship with Aslan Baba is given in this paper. The incident that caused him to take the name of Yesevi is narrated. School of Melami Ahmed Yesevi, Orta Asya' daki siyasi ve il«isadi yapının hızl ı d eğ i ş im e uğradığı. bir dönemde yaşamıştır. Melik Şah'tan sonra Aşağı Türkistan ile Horasan'ı Sencer'in ölü ortaya çıkan birl eştiren Sulta.ı;ı münün ardında Selçuklular'dan kalan boşluğu Harzemşah Devleti doldurmuştur. Bir müddet sonra Yesevi'nin yaşadığı bölgeye Selçuklular'ın himaye ett i ği Karahanlılar hakim olmuştur. Karahanl ıl ar da önceki yönetimler gibi ilim adamlarının çalışma sahalarını geniş l ettiler. Böylece Doğu Türkistan ve Orta Asya'da önemli kültür merkezleri kuruldu. Orta Asya İ slam kültürü bu dönemde önemli sayılacak derecede geli şmeler göstermişt ir. Ahmed. Yesevi de bu ortam içinde ilmi ve sağlamış tasavvufi' gelişmesin i t ır. (1) Ahmed Yesevi hakkında detaylı bilgiye_ sahip olmamız için biraz gerilere gitmek gerekmek-

3 tedir. Horasanlı bir Türk olan Eba Müslüm'ün öncülüğünde İran lıl arla Türkler, ortak düşmana karşı inançta ve siyasette birl eşerek, Ehlibeyt'e ve kendilerine zulmeden Emevi hanedanını ortadan kaldırıp Abbasileri iktidara taşımışlardır. Abbasiler döneminde ordu ve devlet kademelerinde önemli görevler üstlenen Türkler, Kerbela kırımından sonra kendilerine sığ ın an Ehlibeyt'in mazlumlarına derinden bağlılık duydular. Bu diyalog neticesinde Müslüman Türk'te Hz. Muhammed, Hz. Ali ve Ehlibeyt sevgisi doruk noktasına ulaşmış bulunuyordu. Bu ge li şme leri nazari dikkate aldığımızda ise her Müslüman Türk'ün m eşrep olarak Ali'ye sevgili ve birer Alevi olduğunu söyleyebiliriz. (2) Bu sevgi dolayısıyladır ki, Türki~an tasawuf okulundan yetişen Ahmed Yesevi'nin Vahdet'i Vücud'a d aya lı tasawuf anlayış ı bu atmosfer içinde filizlenmiştir. Ahmed Yesevi XI asrın ikinci yarısında Batı Türkistanın Çimkent şeh ri ne bağlı Sayram (Akş~ hir) kasabasında doğmuştur. Babası çevrede tanınan ve soyca Hz. Ali ev l atlarından Şeyh İbrahim ad ı y l a bilinen bir zattır. Annesi Musa Şey h ' in kızı Ayşe hatundur. Çocukluk yıllarında babasında dersler al mış bu zaman içinde anne ve babasını kaybetmiş ve kızkardeşi Gevher Şehnaz' ın himayesinde büyümüştür. Çocukken ab las ı y l a birlikte Sayram'dan ayrı l arak Yesi şehrin e yerleşen Ahmed Yesevi, hayatının önemli bir kısmını Kazakistan'ın Türkistan şehri nde geçirdi. Tahsil ini o dönemin bilim ve kültür merkezi olan Buhara'da yaptı. Burada büyük gönül adamı ve eğitimci Şeyh Yusuf Hamedani'ye intisap etti. (3) Daha çocukken Hızır Aleyhisselam'ın delaletine mazhar oldu ğu bildirilen ve kırklar ile sohbet eden Ahmed, (4) yedi yaşına kadar babası Şeyh İbra him'den feyz almış, babasının ölümünden sonra Hz. Peygamberin manevi işaretiy le sahabeden olduğu bildirilen Şeyh Arslan Baba, Sayram' a gelerek Ahmed'i irşad eylem i ştir. (5) Arslan Baba dörtyüz sene, di-

4 ğer bir rivayete göre de yediyüz sene yaşam ı ş daha sonra Türkistan'a gelerek Ahmed Yesevi'yi irşadla görevlend irilmişti. Çünkü; Hz. Peygamberin mübarek gaza l arın ın birinde sahabe-i Kiram aç kaldı ve Hz. Peygamberin huzuruna gelerek yiyicek is-. tediler. Yüce Peygamberin duası üzerine Cebrail Aleyhisselam cennetten bir tabak içinde hurma getirdi. Sahabeler hurmaları yerken o hurmalardan bir tanesi tabaktan yere düşünce; Cebrail Hz. Peygambere "Bu hurma sizin ümmetinizden Ahmed Yesevi ad lı bir erin kısmetidir" dedi. Hz. Peygamber ashabı na dönerek "Bu görevi kim üzerine a lm ayı ister?" dediğinde, Arslan Baba görevi üzerine alacağını söyledi. Hz. Peygamber o hurmayı Arslan Baba'nın ağzına attı. O anda hurmanın üzerinde bir perde meydana geldi ve Hz. Peygamber, Arslan Baba'ya Ahmed Yesevi'yi nasıl, nerede b_ul acağın ı tarif etti ve terbiyesi ile meşgul o lm as ını emretti. Hz. Peygamber'in duasının bereketiyle uzun yıllar yaşayan Arslan Baba daha sonra Türkistan'a gelerek Yesi şehrinde Ahmed' i okula gider iken buldu. Arslan Baba çocuğa selam verdi, çocuk selam ı alıp iade.ettikten sonra /1 Ey baba, emanetimiz hani?" diye sordu. Arslan Baba soru karşısında şaşı rdı ve /1 Ey Veli çocuk sen bu olayı nereden biliyorsun?''dediğinde, küçük Ahmed; /1 Allah bana bildirdi" diye cevap verdi. Arslan Baba ' çocuğun adın ı sordu ve Ahmed olduğunu öğrenince Hz. Peygamber'in emaneti hurmayı damağından çıkartarak Ahmed'e teslim eyledi ve bir müddet terbiyesiyle meşgul oldu. Elimizde bulunan el yazma Hacı Bektaş Veli Menakıbnamesi.nde ise Arslan Baba Ahmed Yesevi ilişkisi şöyle ~n l atılmaktad ır. Hi:. Peygamber'in gazalarının birinde aç kalan sahabeye bir tabak içinde hurma getirilmişti. Hurmalar yenirken sahabelerden Selman, hurmal~rdan birini yere düşürdü. Bu sırada Cebrail Aleyhisselam Hz. Peygambere "Bu hurma ümmetinizden Ahmed Yesevi'nin kısmetidir" dedi. Hz. Peygamber ashabına dönerek şöy l e hitabetti. "Bu hurma Selman'a emanet-

5 tir. Selman'dan bu yolu sürenler Arslan'a ulaştıracak ve Ahmed Yesevi'ye teslim edecektir. Ahmed'den Lokman'a, Lokman' dan Hünkar'a erişecekt i r." Bu olayı Ahmed Yesevi bir dörtlüğünde şöy l e dile getirir: (6) Yedi yaşta Arslan Baba'm arayıp buldu; Gördüğü her sırrı perde ile sarıp örttü; Allah'a hamd olsun, gördüm dedi, izim öptü; O sebepten altmış üçte girdim yere. Ahmed Yesevi'yi küçükken İrşad eden Arslan Baba vefat ettiğinde pek çok Hurilerin kendisine ipekten kefen biçtiklerini ve yetmişbin meleğin ağlaya ağlaya gelip onu cennete götürdükleri söylenir. A~rail canım aldı; gelip Arslan Baba'mm Huriler gelip ipek kumaştan kefen biçti; Yetmiş bin kadar melek toplanıp geldi; O sebepten altmış üçte girdim yere.. (7). Dörtlüğünün son dizesinde de belirttiği gibi, Hz. Peygamber 63 yaşında toprağa girdi. Bende bu yaşta n sonra toprağın altında yaşamalıyım diyerek, kendisine toprak altında bir hücre yaptıran Ahmed Yesevi'nin o günlerde meydana gelen bir olay, şöhretinin bütün Türkistan havalisine yayılmasına vesile olmuştu. Menkıbeye göre; Maveraünnehi r ve Türkistan da Yesevi adlı bir hükümdar saltanat sürüyordu. Kışın Semerkand'da, yazları da Türkistan dağlarında yaşayan ve av meraklısı olan bu padişah, avlanmas ın a mani olan sarp Karacuk dağını ortadan kaldırmanın çarelerini arıyordu. Bilgi edinmeye meraklı olan bu padişah bir kitabı okurken "Benim ümmet/erim içinde öyle veliler vardtr ki bir nefesiyle dağlan eritir. "Hz. Peygamberin sözü olduğu bildirilen yaz ı yı okuyunca oturduğu yerden irkiliverdi. Daha sonra kendi hükmettiği yerlerde ne kadar veli varsa hepsini topladı ve dualarıyla bu dağ ı ortadan kaldırmalarını istedi. Bütün Türkistan ev liyas ı, Hükümdar ın bu arzusunu kabul ettiler ihram bağlay ı p üç güne ka-

6 dar dağın ortadan kalkması için duada bulundular fakat umulanın aksine yap ıl an dua ve niyazlar neticesiz kaldı. Sebebi araştırıldığında Şeyh ibrahim'in oğ lu Ahmed'in henüz pek küçük olduğu için çağrılmadığı anl aşı ldı. Derhal Sayram şehri -. ne adam gönderip çağ ırdıl ar. Ahmed ablasına danıştı. Ablası dedi ki /1 Babamıztn vasiyeti vardır. Senin meydana çıkma zamantn gelip gelmediğini belli edecek Sl'1 babamıztn mabedi içindeki bağlı duran bir sofradır. Eğer onu açmaya kadir olursan git, senin meydana çıkma zamantn gelmiş demektir." Çocuk mabede gitti, sofrayı açtı ve meydana ç ı kma zamanının gel- -diğin i anl adı. Hemen sofrayı alarak Yesi şehr in e geldi. Bütün evliya orada hazırdılar. Ahmed onlara sofrasındaki ekmeği bölüştürdü ve niyaz gösterdi, hep birlikte kabul edip Fatiha okudular. Evliyadan ve Hükümdarın ümera ve askerinden doksan dokuzbin kişi orada hazır bulunuyordu. Ahmed, babasın ın emaneti hı rkay ı giydi duasını etti ve birden bire gökyüzünden seller boşandı, her yer suya boğuldu, orada bulunan şeyhle rin seccadeleri da l ga ların üstünde yüzmeye başladı. Bunun üzerine bağrışıp niyaz ettiler. Hoca Ahmed hırkasından başını doğrulttu, hemen fırtın a kesilerek gün eş açıktı. Baktılar ki, Karacuk dağı ortadan kalkmış, hazır bu lunanlar onun ilim ve irfanını kabul edip tasdik eylediler. (8) Ahmed'in adı~ın ebedileşteğini gören Hükümdar Yesevi, kendi ad ı nın da kıyamete kadar dünyada baki ka lm asını Ahmed'den niyaz etti. Ahmed dedi ki: "Alemde her kim bizim adımızı anarsa senin adtn ile birlik- te anstn". (9) Yukarıda belirttt i ğimiz gibi Ahmed Yesevi daha sonra zamanın önde gelen mutasavvıfı Şeyh Yusuf Hemadani'ye intisap ederek ondan feyiz almı ştır. Yusuf Hemadani M yılında H_emedan civarın d ak i Bozencird kasabasında dünyaya gelmiş, Herat'tan Merv şe hrine giderken yolda _M y ılın da Bamyin'de vefat etmiş, Merv şehrine defnedilmişt i r. (10) Kendileri Yesevi'ye, Nakşibendi'ye, Hacegan ve Lokman Perende

7 yoluyla da Bektaşi'ye silsilelerinin Ser Halkasıdırlar. (11) Yusuf Hemadani'yi Türkçe bilmiyordu sözleriyle adeta Araplaştırmaya çalışan bazı yazarlar, ne yazık ki onun Hemadanlı bir Türk olduğunu unutmuş gözükmektedirler. Şeyh Yusuf Hemadani'ni!1 vefatından sonra Abdullah Berki ve Hasan Andaki sırasıyla halkı irşad etmişlerdir. Üçüncü halife olarak halkı irşada başlayan Ahmed Yesevi, görevini dördüncü halife Abdülhalik Gücdüvani'ye bırakıp Yesi'ye dönmüştür. Vefat tarihi M yılına kadar halkı irşada devam etmiştir. (12) Taşkent, Sir-i Derya ve Sey- hun'un ötesindeki bozkırlarda yaşamakta olan göçebe Türk toplulukları arasında büyük nüfuz sahibi olan Ahmed Yesevi, İsla,m'ın temer esaslarını, şeriatı-n hükümlerini ve tarikatının adap ve erkanını Türk topluluklarına öğretmek gayesi ile oldukça sade bir dil kullanmış, halk edebiyatından aldığı hece vezniyle manzumeler söyleyerek "Hikmet!' adını verdiği bu manzumelerini kendi d~rvişleri vasıtasıyla en uzak bölgelerdeki Türk topluluklarına ulaştırmayı başarmıştır. Bu Hikmetler Türkler arasında düşünce, dil ve inanç birliğinin kurulmasında önemli faydalar sağlamıştır. Bunun sonucunda da Ahmed Yesevi'nin şöhreti bütün Türk illerinde saygı ve hürmetle anılır ve bili_nir olmuş, Yesevilik, Türkler arası-nda gittikçe büyüyen ve yaygınlaşan bir tarikat halini almıştır. Hiçbir kimseden ulufe almayan alnının teri ve elinin emeği ile geçinen, yine zamanın batın ve zahir erbabının en üstünü olan, Türkler arasında Kara Ahmed ünvanıyla anılan Ahmed Yesevi'nin bir öküzü vardı. Bu öküzün sırtına bir heybe atar ve heybeye tahtadan kendi eliyle yaptığı kaşık ve kepçeleri doldurur, öküzü şehrin sokaklarına salardı. Öküz, şehrin sokaklarında sabahtan akşama kadar dolaşır, kaşık ve kepçe almak isteyenler parasını yine heybeye bırakırlardı. Şayet kaşık ve kepçe alıp da parasını vermeyen olursa, öküz o kişinin peşini hiç bırakmazdı. ta ki parasını alıncaya kadar.

8 Çalışarak emeğiyle geçinmeyi kendilerine prensip edinen Nişabur ve Horasan erenleri, Hz. Peygamberin yüce yolu olduğu kabul edilen Melamet ekolünü benimsemişlerdir. Sevgi ve hoşgörünün kaynağı bu akımın en büyük temsilcilerjnden biri olan Ahmed Yesevi, Melamilik ekolünün esaslarını sanları, ele alarak in- kendi kendini tahlil ve tenkit etmeye davet etmiş, içiyle dışı bir olmayanları eleştirmiş, söylemiş olduğu hikmetleriyle de bu düşüncesini aç ıkça ortaya koymuştur. Oruç tutup halka riya kılanları, Namaz kıhp tesbih ele alanları, - Şeyhim deyip başka bina kuranları Son deminde imanından kıldım. Bu öğretiler cüda ışığında melametilikte tarihsel şöy l e bir s ıralama yapılır; 1. Kur'an, Arabistan' da. _ 2. Hadis, Şam'da. 3. Fıkıh, lrak'ta. 4. Tasavvuf, Basra' da. 5. İman, Horasan' da. 6. Akıl, Türkistan'da. Bu altı madde kısaca şöyle Hz. Peygamberin açıklanabilir: M. 632'de vefatıyla birlikte yavaş yavaş' Kur'an ahkamından uzaklaşma başlamış, Emeviler'in iktidarı saltanata dönüştürme çabalarının karşısına dikilen Kur'an'a k~rşı yine Kur'an' la örtüşmeyen bir çok hadis üretilerek saltanata dayanak yapı 1- mıştı r. Zamanla derinleşen siyasal anlaşmazlıklar hadis ve fıkıh yoluyla giderilemeyerek MüslÜmanlar birbirinin boğazına sarılmaya ve kanını dökmeye yıllarca devam etmiştir. Çekişmelerden bıkan bir kısım insan Basra'ya çekilerek yöneticileri sessizce protesto etmeye başlamışlar, egemenlerle dinsel ve siyasal mücadeleyi olanaksız gören bu insanlar I kurtuluşu ruhun yücelmesinde görüp uzlete çekilerek tasawuf okulunu kurmuşlar ve geliştirmişlerdir. İslamiyet Orta Asya Türkleri arasında yayılmaya başladığı dönemlerde özellikle Horasan

9 ve civarında gelişen tasavvuf okulunun rı:ensupları her türlü mezhepsel farklılıkları bir kenara iterek, kişinin hangi mezhep mensubu olduğuna bakmaksızın o kişinin Allah'a Hz. Peygamber'e ve Kur'an'a iman edip bağlılığını yeteri i görmüşler, bireysel ibadete dayalı ritüelleri kişinin kendi hür iradesine bırakmışlardır. Bu okulun öncüsü Hoca Ahmed Yesevi bir dörtlüğünde konu hakkında düşüncesini şöyle açıklamaktadır. Kul Hace Ahmed bendeyim diyip vurma sen laf; Riya ile kıldığın taatlarm hepsi güzaf; Şeriatte, tarikatte işin hilaf; Ahirette yalancıları üryan kılar. Varlığın başı akıldır. (13) Aklı ön plana çıkartan Türkistan alimleri arasında Abdullah bin Mubarek el-türki hadis, tefsir ve fıkıhta. Süleyman bin Tarhan ve oğlu Muammer, hadis ve gazalar ilminde. Ali bin Hasan, İbn Tarhan lakabıyla, musiki-şinaslara ve kuşlara dair değerli eserleriyle tanınmıştır. Muhammed el Fergani Avrupada tercüme edilen eserleri ile Alfraganus adı ile kendisini kabul ettirmiştir. Şiir, Edebiyat, Matematik ve geometri ilimleri de yine Türkistan'da yükselmiş gözüküyordu. İslam hukukunda Özkentli Ahmed bin Tayyib ile Farab'da doğan büyük filozof Uzluk oğlu Farabi bu ilk devir Türkistanında ilim ve medeniyetin ne derece yükseldiğini. (14) göstermektedir. 120 yıl yaşadığı kesin olmamakla birlikte M. 1166'da vefat eden Ahmed Yesevi'nin okulunda yetişenler, Orta Asya' dan Anadolu'ya gelerek göçebe Türk topluluklarını eğitmede ve devlet adamlarına öncülük etmede büyük başarı sağlamışlar, başarı sağlayanlar içinde en belirginleri ise Hacı Bektaş Veli' dir. Türk kültür ve edebiyatımızın önde gelen simalarından biri olan Ahmed Yesevi, bu kültüre yatkın olan göçebe Türklere görüş ve düşüncelerini şiir anlatı mı şeklinde aktarmıştır. Fakrname ve Divan-ı Hikmet adlı iki eseri bulunan Ahmed Yesevi'nin Divan-ı Hikmet'i Hakaniye

10 Türkçesi lehçesiyle yazılmıştır. Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig'te kulland ı ğı lehçe aynen Ahmed Yesevi tarafından kullanılmışt ı r. Eserinde kullandığı dilin halk kitleleri tarafından anlaşıl ı r olması özellikle göçebe Türkler a rasında ~tkisin i n sürekli artmasına ortam hazı rlamıştır. (15) Eserlerinde İs l am dininin insanı eğitici ve terbiye edici esasları anlatılmaktadır. Bireyin yarat ıl ış gayesi, kendine ve diğer yaratılan l ara karşı görevlerinin neler olduğu bildirilmektedir. Dünya ve ahiret hayatının bütün o l duğu yanıs ıra, insanların karşılığı bir bu dünyada yaptıklarının olarak elde edecekleri nimet ve azaptan haber verilmektedir. Doğru l uk üstünde çok duran Ahmed Yesevi, insanların ah laki bakımdan nasıl olması gerekteğ i n i eserl erinde derinlemesine işlemiş ve verdiği nasihatlarla yüz yıllar boyunca kitleleri etkilemeyi başarmıştır. (16) 11 Ahmea Yesevi, insanc ı llığı, maneviyat dünyasının çekiciliğini, gönüllerdeki duygu l arın temizliğini, doğruluğunu, insanın insana kötülük etmemesini şiirlerinde yüceltti. Hayattaki sosyal anlaşmazlıkları, hataları gördü ve daima olumsuzlukları e l eştirdi. Başkasının hakkını yiyen insanları, kötü yolda olan dalkavukları, açık gözleri ac ı masızca teşhir etti. Doğruluğa meyletmeyi, nakikatın önünde baş eğmeyi; namusun, insan l ı ğın, temiz kalpliliğin ölçüsü olarak yüceltti. Yüksek değerleri öven Ahmed Yesevi, insanları adil, hayırsever, cömert, namuslu ve alçak gönüllü olmaya çağırdı. O, halka, iyiliğin yollarını öğüt vererek anlatmakla birlikte, temel insani çfeğerleri bizzat kendi yaşamında uyguladı. (17) Divan-ı Hikmet'in destan ta rzı mısraları yüzyıllar boyunca Türk illerinde dilden dile dolaşarak halkın dini ve milli bakımdan eğ iti l mesinde önemli. başarılar sağlamıştır. Orta Asya'dan Anadolu bo~kırlarını etkileyen Tasavvufi Halk Şiiri Başta Yunus Emre, Karacoğlan ve Pir Su ltan olmak üzere Anadolu'lu bir çok şairi etkilemiştir.

11 KAYNAKÇA 1 - M. Fuad Köprülü, Türk Edebiyatı, S. 156, Ötüken Yayınları, İstanbul, Baki Yaşa Altınok, Alevllik Hacı Bektaş Veli Bektaşllik, S. X!V-XV, Oba Yayınları, Ankara, Hasan Basri Erk, İslarrıi Mezhepler Tarikatlar, S. 77, Varol Matbaası, İstanbul, Hazini, Cevahirü'l-Ebrar min Emvaci'l-Bihar, S. 66, (Yesevi Menakıbnamesi), Doç. Dr. Cihan Okuyucu, erciyes Üni. Gevher Nesibe Tıb Tarihi Enst. Kayseri, Hoca Ahmed Yesevi, Divan-ı Hikmet, S. 7, Dr. Hayati Bice, Türkiye Diyanet Vak. Yayınları, Ankara, Hacı Bektaş Veli Menakıbnamesi, Er Yazma Osmanlıca, yap Ahmet Yesevi (Hikmetler) Haz. İbrahim Hakkulov, Çev. ve Sadeleştiren, Erhan Sezai Toplu, S. 64, M.E.B. Çağdaş Yazarlar Dizisi, İstanbul, :- Ahmed-i Yesevi, Divan-ı Hikmet'ten Seçmeler, S , Haz. Prof. Dr. Kemal Eraslan, Kültür Bak. Yayınları, 1000 Temel eser Dizisi, 98, Ankara, W. Barthold, Ancyolopedi de İslam, Ghuss Mad. 1 O - Ali Şir Nevayi, Nesayimü'l-Muhabbe min Semayimi'l-Fütüwe, Haz-. Kemal Eraslan, İ stanbu l, Hasan Lütfi Şuşud, İslam Tasavvufunda Hacegan Hanedanı, S. XI, Boğaziçi Yayın l arı, İ stanbul, Prof. Dr. Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, S. 72, Diyanet İ şleri Başk. Yayınları Prof. Dr. Cavid Sunar, Tasavvuf Felsefesi Veya Gerçek Felsefe, S. 85, Ankara Üni. İlahiyat cıxx. Fak. Yayınları, 14 - İbn Esir, C. 5. S C. 6. S ıs - _İbn Nedim, S. 319, Abdulkadir Kuraşi, Tabakat-ul-Hanefiyye, Haydarabad, C. 1. S Ahmet Yesevi, Divan-ı Hikmet, Edip Ahmet Atabet-ül Hakayık, S. 3_9, 100 Büyük edip 100 Büyük Şair, Toker Yayınları, Bodroğ li geti, AJE: Ahmad Yasavi's Concept of, Oaftar-i Sani, Milletlerarası Ahmed Yesevi Sempozyumu Bildirileri, Eylül Ankara. Kültür Bak. Yayınları Ankara, 1992.