Cumhuriyetimizin İlanı ve Hukuk Reformları

Transkript

1 Cumhuriyetimizin İlanı ve Hukuk Reformları Yazan: Av. BURCU TAYANÇ Cumhuriyetimizin ilanı ile birlikte hukuk devleti anlayışını kazanmaya başladığımız dönemi ve Cumhuriyetimizin ilanından itibaren 1950 senesine kadar yayımlanmış ve bazısı bugün halen devam eden bazısı da yürürlükten kalmış olan kanunlarımızı kronolojik olarak sıralandırarak gelişmeleri sizlerle kısaca paylaşmak isterim; Mustafa Kemal Paşa, daha Erzurum Kongresi sırasında, zaferden sonra hükümet şeklinin cumhuriyet olacağını söylemişti. 23 Nisan 1920'den beri Türkiye'yi idare 134 eden Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, millî egemenlik esasına dayanıyordu. Bu, adı konulmamış bir cumhuriyet yönetimiydi. 20 Ocak 1921 tarihli anayasada "Hâkimiyet kayıtsız şartsız milletindir." demiş ve şu yenilikleri getirmiştir; i Esasîsini yürürlükten kaldırmamıştır. 2. Kendi değiştiriliş usûlünü öngörmemiştir. Yani kanunların değiştirilmesi herhangi bir şekle tabi tutulmamıştır. Dolayısıyla 1921 Anayasası tarihimizdeki ilk ve tek yumuşak anayasa dır.

2 3. Türk tarihinde ilk defa millî egemenlik ilkesi ni ilân etmiştir. 4. Meclis hükümeti sistemini kurmuştur. Yani yasama ve yürütme kuvvetleri mecliste toplanmıştır. 5. Yasama ve yürütme yetkisi mecliste toplandığı için Meclis hükümeti söz konusudur. 6. İcra vekilleri (bakanlar) doğrudan doğruya Meclis tarafından seçiliyordu. 7. Devlet başkanlığı, başbakanlık yoktur. 8. Yerinden yönetim ilkesine büyük önem vermiştir. 9. Birinci Meclis, Nisan 1923 te dağılmıştır. Yerine Haziran-Temmuz 1923 te İkinci Meclis seçilmiştir. 10. Cumhuriyet, Anayasanın 1 inci maddesinin değiştirilmesi suretiyle 29 Ekim 1923 de ilân edilmiştir. 11. Hangi ilin başkent olacağı karar verilmemiştir. 12. Milletvekili seçimlerini 2 yılda bir yapılmasını öngörmüştür. Cumhuriyetin ilânının önündeki en büyük engellerin başında ise saltanat gelmekteydi Anayasanın ardından yapılan ilk hareket ise 1 Kasım 1922 tarihinde saltanatın kaldırılmasıyla bu engel aşıldı senesi ve sonrasında Resmi Gazetede yayımlanan gelişmeleri sizlere kronolojik olarak sıralamak gerekirse; Mart 1336 Tarihinden İtibaren İstanbul Hükümetince Aktedilen Bilcümle Mukavelat, Uhudat Ve Sairenin Keenlemyekün Addi Hakkında İstiklal Madalyası u Lozan Sulh Muahedenamesinin (Antlaşma metninin) Kabulüne Dair Mayıs 1335 Tarihinden İtibaren Cidali Milliye İştirak Edip Muhtelif Milli Cephelerde Veya Dahili İsyanların İtfasında Bilfiil Hizmet Ederek Fevkalade Yararlılık Gösterenlerin Takdirname veya Bir Derece Terfi Suretiyle Taltiflerine ve Bunları İdare Eden Müdafaai Hukuk Reis ve Azaları ile Mücahit ve Mücahidelere İstiklâl Madalyası İtasına Dair Telgraf Ve Telefon u Hilafetin İlgasına ve Hanedanı Osmaninin Türkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Çıkarılmasına Dair (Halifeliğin kaldırılması Türkiye Cumhuriyeti nin Gazi Mustafa Kemal Paşa Atatürk tarafından ilan edilmesinden sonrasında yapılan en önemli laiklik yönünde reform hareketidir.) Köy u (Bu kanun hala yürürlükte olup uygulanmaktadır.) Umuru Belediyeye Müteallik (ilgili) Ahkamı Cezaiye Hakkında Limanlar u Harita Genel Komutanlığı u Şapka İktisası 135

3 Hakkında Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddine ve Türbedarlıklar ile Birtakım Ünvanların Men ve İlgasına Dair (Bu kanun ile tekke ve türbeler kapatılmıştır) Günün Yirmidört Saate Taksimine Dair Takvimde Tarih Mebdeinin (başlama yerinin) Tebdili (değiştirme) Hakkında İktisadi Müesseselerde Mecburi Türkçe Kullanılması Hakkında Türkiye Sahillerinde Nakliyatı Bahriye (kabotaj) ve Limanlarla Kara Suları Dahilinde İcrayi Sanat ve Ticaret Hakkında Sular Hakkında Milli Matbaa Tahsisatının Mütedavil (dolaşımda bulunan) Sermaye Halinde İstimaline (kullanılmasına) Dair Ecza Ticarethaneleriyle Sanat ve Ziraat İşlerinde 136 Kullanılan Zehirli ve Müessir (etken) Kimyevi Maddelerin Satıldığı Dükkanlara Mahsus Seriri ve Gıdai Taharriyat (araştırmalar) ve Tahlilat Yapılan ve Masli Teamüller Aranılan Umuma Mahsus Bakteriyoloji ve Kimya Laboratuvarları u Hudutları Dahilinde Tebaamızın (sınırları içinde uyruğumuzun) Emlakine Vaziyet Eden Devletlerin Türkiye'deki Tebaaları Emlakine Karşı Mukabelei (karşılaştırma) Bilmisil Tedabiri İttihazı Hakkında Halifeliğin kaldırılması, Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra laiklik yönünde yapılan en önemli reform hareketidir. Türkiye Cumhuriyeti Dahilinde Bulunan Bilumum Mebanii Resmiye ve Milliye Üzerindeki Tuğra ve Methiyelerin Kaldırılması Hakkında Hukuk Usulü Muhakemeleri u Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma u Yedek Subay ve Yedek Askeri Memurlar u Askerlik u a Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatını (işlemini) İhbar Edenlere İkramiye İtasına Dair Bozcaada ve İmroz Kazalarının Mahalli İdareleri Hakkında

4 Tababet ve Şuabatı San Atlarının Tarzı İcrasına Dair İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar u Beynelmilel Erkamın Kabulü Hakkında ların ve Nizamnamelerin Sureti Neşir ve İlanı ve Meriyet Tarihi Hakkında Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Ecnebi Memleketlere Gönderilecek Talebe Hakkında Tapu Kayıtlarından Hukuki Kıymetlerini Kaybetmiş Olanların Tasfiyesine Dair Zabitan Ve Askeri Memurların Maaşatı Hakkında Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Umumi Hıfzıssıhha u Umuru Belediyeye Müteallik Ahkamı Cezaiye Hakkında 16 Nisan 1340 Tarih Ve 486 Numaralı un Bazı Maddelerini Muaddil Umumi Mahkemeler Ve Karar Hakimleri ve Müstantiklerle Umumi ve Hususi Kaza Selahiyetini Haiz Makamlar Arasındaki İhtilafın Halli Hakkında Askeri Ceza u Dahiliye Memurları u Ticarette Tağşişin Men'i ve İhracatın Murakabesi ve Korunması Hakkında Hapishane ve Tevkifhanelerin İdaresi Hakkında Jandarma Sınıfına Mensup Sivil Memurlarla Jandarma Kadroları Hakkında Jandarma Eratı u İkamet Mukavelenamesi Aktedilmiyen Devletlerle Yapılacak Muvakkat Mukavelename Hakkında Menkul Ve Gayrimenkul Emval ile Bunların İntifa Haklarının ve Daimi Vergilerin Mektumlarını Haber Verenlere Verilecek İkramiye Hakkında İcra ve İflas u Menafii Umumiyeye Müteallik İmtiyazat Hakkındaki 10 Haziran 1326 Tarihli a Bazı Maddeler Tezyiline Ve Bu un Bazı Maddelerinin İlgasına Dair Devlet Kitapları Mütedavil Sermayesi Hakkında Hususi Hastahaneler u Ödünç Para Verme İşleri u Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Şirketlerin Müruru Zamana (zamanaşımına) Uğrayan Kupon, Tahvilat ve Hisse Senedi Bedellerinin Hazineye İntikali Hakkında Fahri Konsolosların Aidatı Hakkında 137

5 Kefalet u Soyadı u Ceza Evleriyle Mahkeme Binaları İnşası Karşılığı Olarak Alınacak Harçlar ve Mahkûmlara Ödettirilecek Yiyecek Bedelleri Hakkında Polis Vazife ve Salahiyet u Kemal Öz Adlı Cumhur Reisimize Verilen Soyadı Hakkında Efendi, Bey, Paşa Gibi Lakap ve Ünvanların Kaldırılmasına Dair /11/1934 Tarih ve 2587 Sayılı la Kemal Öz Adlı Türkiye Cumhur Reisine Verilen Atatürk Adının veya Bunun Başına ve Sonuna Söz Konarak Yapılan Adların Hiç Bir Kimse Tarafından Alınamıyacağını Buyuran Tapu u Maden Tetkik Ve Arama Genel Müdürlüğü u Pamuk Islahı u Kültür Bakanlığına Bağlı Ertik Okulları Öğretmenleri Hakkında Çeltik Ekimi u Radyoloji, Radiyom Ve Elektrikle Tedavi Ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Atatürk Adının (...) Hiç Bir Kimse Tarafından Alınamıyacağını Buyuran Emniyet Teşkilat u Ereğli Şirketinden Alınan Liman, Demiryolu Ve Madenlerle Kozlu ve Kilimli Demiryollarının İşletilmesi ve Havzadaki Deniz İşlerinin İnhisar Altına Alınması Hakkında Bazı Maden Hurdalarının Dışarı Çıkarılmasının Yasak Edilmesi ve Satın Alınması Hakkında Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Mesleki ve Teknik Öğretim Okulları Döner Sermayesi Hakkında Askeri Hastabakıcı Ve Hemşireler Hakkında Mühendislik Ve Mimarlık Hakkında Pul ve Kıymetli Kağıtların Bayiler Ve Memurlar Vasıtasiyle Sattırılmasına ve Bunlara Satış Aidatı Verilmesine Dair Yukarıda kronolojik olarak sıralanmış bulunan larımız Gazi Mustafa Kemal Atatürk

6 tarafından çökmüş ve dağılmış olan bir devletin yeniden Türkiye Cumhuriyeti olarak inşaasında oluşturulmuş, modern, hukuk devleti olma yolunda atılmış büyük adımlar ve görüleceği üzere büyük reform hareketidir Milli Müdafaa Mükellefiyeti u İstanbul Elektrik,Tramvay ve Tünel İdareleri Teşkilat ve Tesisatının İstanbul Belediyesine Devrine Dair Yalova Termal Kaplıcalarının İdaresi Ve İşletilmesi Hakkında Milli Piyango Teşkiline Dair Köy Eğitmen Kurslariyle İlk Öğretmen Okullarının İdaresine Dair Milli Korunma u Ereğli Kömür Havzasındaki Ocakların Devletçe İşlettirilmesi Hakkında Denizde Zapt Ve Müsadere u Devlet Konservatuvarı ve Riyaseticumhur Senfoni Orkestrası Tarafından Verilecek Temsil ve Konserlerin Giriş Ücretine Tabi Tutulması Hakkında Şehir ve Kasabalardan Uzak Yeryerde İnşa Edilen Jandarma Karako Binalarına Karakol Komutanı İle Ailesinin İkameti İçin İlave Yapılması Hakkında Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Asker Ailelerinden Muhtaç Olanlara Yardım Hakkında Muharip Yabancı Ordu Mensuplarından Türkiye'ye İltica Edenler Hakkında Posta, Telgraf ve Telefon İdaresinin Biriktirme ve Yardım Sandığı Hakkında İspirto Ve İspirtolu İçkiler İnhisarı u Köy Okulları Ve Enstitüleri Teşkilat u Seferberlikte Veya Fevkalade Hallerde Askeri Şahıslara Ait Hukuk Davalariyle İcra Takiplerinde Yapılacak Muameleler Hakkında Ankara Elektrik ve Havagazı ve Adana Elektrik Müesseselerinin İdare ve İşletmeleri Hakkında Hususi İdareden Maaş Alan İlkokul Öğretmenlerinin Kadrolarına, Terfi, Taltif Ve Cezalandırılmalarına ve Bu Öğretmenler İçin Teşkil Edilecek Sağlık ve İçtimai Yardım Sandığı ile Yapı Sandığına ve Öğretmenlerin Alacaklarına Dair Taşkın Sulara Ve 139

7 Su Baskınlarına Karşı Korunma u Askeri Sahra Postalarında Müstahdem Posta, Telgraf ve Telefon Memurlariyle Seyyar Orduda Vazife Gören Muhasebe Memurlarına Parasız Verilecek Elbise Hakkında Ordu Motörlü Silah ve Vasıtalarında Kullanılacak Ücretli Sivil Makinist ve Şoförlere Er Melbusatı Ve Teçhizatı Verilmesine Dair Yangın, Yersarsıntısı, Seylap Veya Heyelan Sebebiyle Mahkeme ve Adliye Dairelerinde Ziyaa Uğrayan Dosyalar Hakkında Yapılacak Muamelelere Dair İzmir Tramvay Ve Elektrik Türk Anonim Şirketi İmtiyaziyle Tesisatının Satın Alınmasına Dair Mukavelenin Tasdiki ve Bu Müessesenin İşletilmesi Hakkında Seferberlikte ve Fevkalade Hallerde Askeri Şahısların Ailelerini İcabında Yanlarında Bulundurmalarının Men'i Hakkında Şehir ve Kasabalarda Mahalle Muhtar ve İhtiyar Heyetleri Teşkiline Dair Memleket İçi Düşmana Karşı Silahlı Müdafaa Mükellefiyeti u Toprak Bayramı u İstanbul Havagazı Ve Elektrik ve Teşebbüsatı Sınaiye Türk Anonim Şirketi'ni Satın Alma Sözleşmesinin Onanmasına 140 ve "istanbul Elektrik, Tramvay Ve Tünel İşletmeleri İdaresi"ne Devrine Dair Orman una Bazı Hükümler Eklenmesine ve Bu un Birinci Maddesinde Değişiklik Yapılmasına Dair Devlet Orman İşletmelerinin Bazı Vergilerden Muaf Tutulmasına Dair İnönü Armağanları u Denizde Can ve Mal Koruma Hakkında Askeri Okullar Öğretmenleri Hakkında Verem Savaşı Hakkında Askeri Öğrencilerden Başarı Gösteremiyenler Hakkında Türkiye Cumhuriyeti Ordusu Bandoları Ve Cumhurbaşkanlığı Armoni Müzikası İçin Yetiştirilecek Müzika Öğretmenleri Hakkında Devlet Tiyatrosu Kuruluşu Hakkında Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı u İl İdaresi u Hava Taarruzlarına Karşı Korunma una Ek Milli Kütüphane Kuruluşu Hakkında Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü Kuruluş u Matbaalar u Pasaport u