Cıraaan/Kücük Mecidiye Camii. ' O ' ve '201'2-'2015 Restorasyon Çelı<Şmaları

Transkript

1 Cıraaan/Kücük Mecidiye Camii ' O ' ve '201'2-'2015 Restorasyon Çelı<Şmaları

2 Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları No: 126 Çırağan / Küçük Mecidiye Camii ve Restorasyon Çalışmaları Vakıflar Genel Müdürlüğü Adına Sahibi: Dr. Adnan ERTEM Yayın Koordinatörü: Ali HÜRATA - Suat Faruk GİRAY Yayın Sorumlusu: Mürsel SARI Tasarım : Editör: Murat SAV H. Murat CEYLAN Koordinasyon: S. Ekrem ARSLAN - Murat Yalçın ÇEBİ Redaksiyon: Murat SAV - H. Murat CEYLAN ISBN Na: Sertifika No: Oksijen Matbaacılık Yüzüncü Yıl Mah. Matbaacılar Sitesi 2. Cad. No: 202/ A Bağcılar/ İstanbul Vakıflar Genel Müdür lüğü İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü Sanat Eserleri ve Yapı İşleri Şube Müdürlüğü No: 2 Kat: 5 Taksim / İstanbul Tel: O İstanbul adet basılm ı şt ı r. Bu Kitap, Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün bir kültür hizmeti olup, parayla satılamaz. Kitaptaki yazılardan yazarları sorumludur. Katkılarından dolayı Kadıoğlu İnşaat Taahhüt Kollektif Şirketi'ne teşekkür ederiz. kadıon-111 ~ "' ~, ô..,.,... t L-L&-

3 CAMİ KUBBESİ DIŞ YÜZEYİNDEKİ TOPRAK KÜNKLER ve KURŞUN ÖRTÜ Oktay Özel İnş.Yük.Müh./Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü Utku Yücel Y.Mimar/Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü Havva Ekşi Bekiroğlu Y.Mimar/Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü

4 Yapı genelinde avlu duvarları, meşruta ve imam evi üst örtüsü marsilya tipi kiremittir. Hi.inkar Kasrı tonozları, aslangöğüsleri ve ana kubbe örtüsü ise, kurşundur. Hünkar Kasrı oda l arının tonozları ve harim kubbesinin iç yüzeyi yoğun nem aldığı için tüm alç ı bezemelerde bozulma tespit edilmiştir. Tüm kurşun örtüde yıpranmadan do l ayı delinmeler ve incelmeler tespit edilmiştir. Hünkar Kasrı tonozl arı yeterince eğ imli olmadığından, suyun tahliyesi sınırl ı olmuş ve tonozlar su alm ı ştır. Ana kubbe incelendiğinde ise Hünkar Kasrı tonozlarından farklı olarak, kurşun örtünün yatay ekseninde kaymalar, kösteksiz uygulamalar tespit edilmiş ve kurşun kalınlığının lmm'ye kadar incelmiş olduğu görülmüştür. Bu verilere istinaden yap ıdaki tüm kurşun örtünün kaldırılmasına ve 2 mm kalınlığında kurşunla yenilenmesine karar verilmiştir. Figür 1. Kubbenin kıır~n örtüsündeki yatay eksende kaymalar ve kösteksiz' uygulama. Köstek: Düşey bir düzlem içinde birbirine dik durumdaki iki ah~abı birbirine bağ l amakla ku llanılan U biçimli maden parça. Çırağan Mecidiye Camii 191

5 1. r Figiir 2. Kösteksiz kurşun kplanrmş kubbe yüzeyi. Figür 4 ve 5. Kubbedeki kurşun örtünün söküm çalıwıaları. Figür 6. Kubbe. yüzeyinde ortaya çıkarılan kiinkler. Figiir 7. Amasya Şirvanlı Camii son cemaat yeri kubbesinin içinde kıı/lamlan kiink örgii sistemi. 192 j Çırağan Mecidiye Camii

6 Alınan Figür 8. Tuğladan örülmüş kubbenin yüzeyi. bu karar doğru ltusunda kubbedeki kurşun örtü kademe kademe sökülmeye baş lanmıştır. Bu aşamada, kubbe yüzeyinde farklı bir dokuyla karşı l a ş ılm ı şt ı r. Kurşun altında, petek dokuyu andıracak biçimde b i tiş ik vaziyette yer l eştirilmiş toprak künkler tespit edilm işt i r. Klasik tuğladan örülmüş kagir kubbenin dış yüzeyi, künklerle kaplanmıştır. Böyle bir uygulamayla kubbe formunun, hafif bir malzemeyle, kubbeye zarar vermeden yükseltilmek istendiği düşünülmekted i r (Figür 6). Bu türden bir uygulama, İs tanbul camileri arasında ilk kez ka rşımıza çıkm ı ştır. Ancak, malzeme bakımrndan benzerlik gösteren diğer bir benzer uygulamaya Amasya'daki Şirvanlı Camii son cemaat mahalli kubbesinde rastlanmaktadır. Ancak buradaki toprak künkler, yapı malzemesi olarak kubbe örgüsünde kullanılm ı ştff (Figür 7). Künkler, 29 cm üst çap, 26 cm alt çap ve 38 cm yükseklik, 1.8 cm et kalınlığına sahiptir. Tüm kubbe yüzeyinde 3200 civarı künk o lduğu tespit edilmiştir. Künkler, tuğladan örülmüş kubbe yüzeyine herhangi bir şekilde monte edilmemiş, sıkıştu ılarak yerleştirilm i ştir. Kubbe yüzeyine düzensiz monte edilmiş T formlu (l OxlO mm) metal çubuklarla, hareketlenmeye ka rşı kilitlenme sağlanm ış t u. Künklerin iç mekana açılan herhangi bir bağlant ı sı bulunmamaktadır. Veri analizi yapı ldığ ında eski kurşun örtünün, altta monte edilecek bir yüzey olmadığ ı için düzensiz ve kösteksiz olarak uygulandığı görülmüştür. Ağ ı r olan kurşun plakalar yüzeyden düşey doğrultuda, zaman Figür 9. Künkleri tııtan, düzensiz yerleştirilmiş demirleı: içinde kaymaya başlam ı ş, bu durum yapının su almasına sebep olmuştur. Yeni uygulanacak kurşun örtünün stabil olması, köstekli olarak i ş lenmesi ve asıl olarak yapının özgün elemanı olan künkleri, üzerine gelecek yüklerden koruma amaçlı bir sistem ol uştu rulması gündeme gelmiştir. Ekibimiz tarafından, koruma ve imalat yönünden sıkıntıyı çözecek, dayanıklı ve de yerinde monte edilebilecek, paslanmaz çelik konstrüksiyon üzerine ahşap malzeme kap lı bir kafes sistemi projelendirilmiştir :; Figür 10. Çırağan Mecidiye Camii kııbbe künk sistemi rölövesi (Ka dıoğlu inşaat Taah. Kol. Şti Proje Ekibi). Çırağan Mecidiye Camii l 193

7 [Ö PLAN 1 Figür 11. Çırağan Mecidiye Camii kubbe künk sistemi rölövesi (Kadıoğlu inşaat Proje Ekibi). KUBBE-KAFES SİSTEMİNİN PROJELENDİRİLME AŞAMASI Kurşun örtünün montajı için gerekli olan yüzey, künklere zarar vermeden, künkleri koruma amaçlı tasarlanmıştır. Ahşap olması gereken bu yüzeyin, kubbe kavisine montajı için kubbe formunu koruyan AHŞAP KARKAS (15"3"80Y) PASLANMAZ ÇELiK KOŞE8ENT (60"60"10" BOY) I KiREMiT KONK AHŞAP KAPLAMA (15"2"BC/Y) TUGLA KUBBE AHŞAP KARKAS (15'3"80Y) PASLANMAZ ÇELiK Pt.Aı<Aj 150'12"BOV ıı.. KIAEMJT KÜNI(.. PASlANMAt ÇELiK KôŞEBEHT,(60'60'10' BOY) Jl \l KUBBE IWNKLERI ~ PASl.ANMAZ çalkiwes SiSTEM KESiTi ı==:j Figür 12. Kubbe ahşap çelik kafes sisteminin kesit ve planı (Kadıoğlu İnşaat Proje Ekibi). TUGLAKUBBE Figür Kubbe künkleri üzerinin paslanmaz çelik kafes detayı Çırağan Mecidiye Camii

8 / I Figür Paslanmaz çelik kafes sisteminin kagir kubbe yüzeyine montajı. iskelet sistemi üzerinde çalışılmıştır. Faraday 2 kafes sistemi modeline benzer 316 kalite paslanmaz çelik malzemeden, paralel ve düşey bağ layı cıl ar la somun ve bulon kullanılarak, bir kafes sistemi oluşturulmuş tur. Kubbe eteğinden baş layan düşey çelik bantlar yukarıda, alemde birleşmekte, bu düşeyler yatayda 9 sıra olan çelik ara bağlantılarla sabitlenmektedir. Bu kafes sistemi, çelik L ayaklarla, ikişerli çelik ankraj elemanlarıyl a tuğla kubbe yüzeyine monte edilmektedir. Hazırlanan Çelik-ahşap kafes sistemi projesi bilim kurulu tarafından onaylanarak, İstanbul III Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu'na sunulmuştur tarihinde Kurul onayı alınarak, uygulama aşamasına geçilmiştir KUBBE KAFES SİSTEMİNİN UYGULAMA AŞAMALARI Künklerin Temizlenip, Kurşun Örtünün Toplanması Mevcutta, kubbedeki kurşun form bozukluğu da tespit edilmiştir. sorununun yanında, Eski onarımlarda künklerin ağızlarının ahşap parçalarıyla kapatılmış, üzerine ortalama 10 cm toprak doldurulmuş olduğu görülmüştür. Zaman içinde çürüyen ahşapl arın ve toprağın künklerin içini doldurmuş olduğu, altı boşalan kurşun örtünün kısmi çökmelerle form kaybına uğradığı anlaşılmıştır. Ayrıca, künklerin içinde moloz tespit edilmiştir. Kurşun örtü, parça parça kaldırılarak künklerin içi tek tek, el ile ve dokuya zarar verilmeden temizlenmiştir. Figür Künklerin içindeki molozun temizlenmesi. 2 Faraday Kafesi: Faraday kafesi, elektriksel iletken metal ile kaplanmış veya iletkenler ile ağ biçiminde örülmüş içteki hacmi dışard a ki elektrik alanlardan koruyan bir m uhafazad ı r yı l ında İngiliz Fizikçi Michael Paraday'm b u lu şu olduğu için "Faraday kafesi" diye adlandırılm ı ştır (Kaynak: Vikipedin). Çırağan Mecjdiye Camii 1 195

9 MONTAJ Figür Künklerin içlerinin temizlenmesi. Künklerin içinden, çelik zıvana kullanılarak kubbenin Öncelikle, hazırlanan projesine göre kubbede kullanılacak parçaların kalıp ları çıkartılınış, çelik atölyesinde kalıplara göre çelik plaka kesimleri, montaj kagir yüzeyine sabitlenen ayaklar o luşturulmuştur. Sabitlenen bu noktalar arasında, düşeyde araları eşit 58 adet yay şeklindeki plakalar, ayaklar üzerinden etek ve tepe parçalan ve diğer kısunları imal edilmiştir. Şantiye noktasında bulunan plakaya birleştirilmek suretiyle kubbe alanına getirilen parçalar, sırasıyla yerlerine somun ve b ıtlon kullanılarak monte ed ilın i şt i r. Kubbe tepesine ve etek kısmına iki adet yatay çelik ray şeklinde plakaformu verilerek, monte edilmiştir. Bir sonraki aşama olarak, düşeyde inen çelil< plakların ara kayıtları bağlanmıştır. Yapılan imalatlarda çok hassas çalışılmış, künklere zarar Figür Düşey plakanın etekteki plakaya montajı ve künklerin içinden kubbe yüzeyine 316 paslanmaz çelik malzemeden ayak montajı. Figür Düşey bantların etek ve alem hizasıııdan montaj aşaması ve düşeyde inen çelik plakaların ara kayıtlarının bağlanması Çırağan Mecidiye Camii

10 Figür 26. Çelik kafes imalatının tamamlanmış hali. Figür 27. Ahşap karkas montajı. Projenin çelikle yapılan im ala tı Figür 28. Ahşap kaplamanın tamamlanmış /ıali. tamamlanmış ve ahşap kaplamanın montajı için düşey bantların tır. Su yalıtımı için ahşap kaplama üzerine kurşun altı membran yap ıştırılarak, kaplama yapılm ı ştır. üze Membranlı yüzey, iki kat keçe üzerine kurşun kap rinden çelik plakaları tamamen örten 3xl 5cm ahşap lanarak, son haline getirilmiştir. karkas monte edilmiştir. Kurşun örtü, köstekli olarak uygulanmış ve bakıınonarunıı biten alem yerine monte edilerek, restorasyon Ahşap karkasın üzerine de ahşap kaplama monte edilerek, zeminde kurşun altı kaplaması tamamlanmış uygulama işi kapsamında kubbe üstü kurşun örtü imalatı tamamlanm ı ştır. Ç ı rağan Mecidiye Camii 197

11 198 Çırağan Mecidiye Camii Figür Paslanmaz çelik kafes sistem üzerine ahşap kaplama, membraıı ve keçe yapılması.

12 Çırağan Mecidiye Camii 199