ÜNİTE. AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİNE GİRİŞ Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu İÇİNDEKİLER HEDEFLER TEHLİKE DEĞERLENDİRMESİ

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER TEHLİKE DEĞERLENDİRMESİ Tehlike analizi Veri kaynakları Tehlike haritaları Tehlike profilleri AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİNE GİRİŞ Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Risk analizi yapılmadan önce tehlike değerlendirmesi ve analizi yapılması gerektiğini anlayabilecek, Tehlike analizinin adımlarını öğrenebilecek, Analizi yapabilmek için hangi verilere ihtiyaç duyulacağı hakkında bilgi edinebilecek, Bu verileri hangi kaynaklardan elde edilebileceğini kavrayabilecek, Elinizdeki bilgilerle bir tehlike değerlendirmesi yapabileceksiniz ÜNİTE 4

2 GİRİŞ İnsanlar herhangi bir şeyi görmediklerinde her şeyin yolunda gittiğini zanneder. Afetler de dâhil olmak üzere bilmediğimiz ve ölçemediğimiz hiç bir şeyi yönetemeyiz. Bu nedenle, evde, kurum, kuruluş, işletme sokakta, mahallede, ilçe, il, bölge ve ülke genelinde tehlike analizini yürütmek için gerekli bilgiler sistematik olarak toplanmalı, korunmalı, güncellenmeli ve kayıt altına alınmalıdır. Hangi tehlike ve şartların afet ve acil durum güvenliği ile ilgili olduğuna ve dolayısıyla afet planlarında ele alınması gerektiğine karar vermek için, bu tehlike ve şartlara ve bunların bulunmasına yol açan hususlara ilişkin bilgilerin toplanması ve değerlendirilmesi çalışmalarına tehlike değerlendirilmesi denir. Bu bölümde tehlikeler, oluşma olasılığı ve oluştuğunda vereceği zararlar göz önünde bulundurularak nasıl analiz edilip değerlendirildiği ele alınacaktır. TEHLİKE ANALİZİ Her afet için ayrı ayrı olmak üzere, her yerleşim yeri ya da kurum ve kuruluşa özel bir risk analizi ve risk azaltma çalışması yapılması gerekir. Risk analizi ve azaltma çalışması, tehlike analizi ile başlar. Bunun takiben risk, analiz edilir ve gerekirse azaltılabilir. Riskin belirlenebilmesi ve yönetilebilmesi için aşağıdaki risk ifadesindeki Risk = Tehlike x Zarargörebilirlik İlk parametre olan tehlikenin öncelikle analiz edilmesi gerekir. Örnek olarak bu durum kaya düşmesi tehlikesinde olan bir bina için Şekil 4.1 de gösterilmiştir. Şekil 4.1. Kaya düşmesi riskini yönetebilmek için öncelikle kaya düşmesi tehlikesinin belirlenmesi gerekmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 Tehlike analizi, can kaybı, yaralanma, mal kaybı, sosyal ve ekonomik kayıplar veya çevrenin tahrip olması gibi fiziksel veya insan kaynaklı olayların yıkım potansiyelini belirleme olarak da tanımlanabilir. Tehlike analizi, belirli bir yer, zaman, şiddet ve zarar görebilir bir toplum için ekstrem (sıra dışı) olayların etkili olduğu süreyi ve oluşum olasılığını değerlendirir ve tanımlar. Tehlike analizi, Tehlike kaynaklarını (aktif sismik faylar, fırtına örüntüleri, yağış örüntüleri, taşkın, sel ve heyelan yataklarını, vb.) belirlemek Tarihsel veriye göre tehlikelere açık olan alanları belirlenmek Tehlikenin (şiddet ve olasılık gibi) karakteristik özelliklerini belirlemek Tehlike olasılık ve şiddet haritalarını (25, 50, 100, 200, 500, vb. yıllık tekrarlanma aralıkları için) hazırlamak Her zaman 5N+1K sorularına cevap aramalıyız Tehlike zonu ve bölgeleri haritalarını hazırlamak şeklinde özetlenebilir. Burada; Anahtar Sorular: Ne kadar sık? Ne kadar büyük? Nerede? Çıktı: Olayın yersel şiddet dağılımı şeklindedir. Bütün bunlar için tehlikelerin yersel, boyutsal ve zamansal özelliklerinin aşağıdaki şekilde belirlenmesi gerekir: Yersel Analiz: Potansiyel tehlikenin Yeri Yayılma alanı Kaynak parametrelerinin analiz edilmesi. Örneğin bir deprem için; Sismik (deprem, vb.) faaliyet Tektonik rejim Fayın geometrisi Yırtılmanın tipi Fayın derinliği vb. Boyutsal Analiz: Potansiyel tehlike Ne kadar kötü olabilir? Boyutları nelerdir? Tehlikenin yerel özelliklerinin analiz edilmesi Örneğin, deprem için Faya yakınlık Jeolojik yapı ve zemin durumu vb. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 Bireysel Etkinlik Tehlike Değerlendirmesi olabilir. Hangi şiddet veya kuvvetle tehlike oluşabilir. Hangi ölçekte tehlike oluşabilir. Bir afet ya da acil durumun kapsama alanı; bir Oda Kat Bina Kurum, Kuruluş Topluluk, Toplum İl, İlçe, Mahalle, Sokak Bölge, Ülke Zamansal analiz: Gelecekte olabilecek olan tehlikenin, ne zaman ve ne kadar sıkılıkta olması beklenmekte? Sıklık Süre Tekrarlanma aralığı (varsa periyodiklik) Oluşum ihtimali Trendler Özetle tehlike oluşturan olayların; Etkileme şiddeti (can, mal, çevre, iş/hizmet sürekliliği, vb. ine olası etkisinin büyüklüğü) Oluşum sıklığı, olasılığı (veya tekrarlanma süresi) En çok etkilenecek alan ve mekânlar ile birlikte muhtemel yayılma alanları Etkileyebileceği toplam insan sayısı Etkili olabileceği süre ve dönemler/mevsimler Tahmini oluşma veya ortaya çıkma hızı Varsa oluşumuna dair işaretler veya erken uyarı (ikaz) sistemi/yöntemi Mümkünse tahliye için gerekli olan zaman Mevcut ve önerilen risk ve zarar-azaltma önlemlerini belirleme vb. gibi özelliklerinin saptanması ile elde edilen bilgilere, tehlike profili denilir. Tablo 4.1 de taşkınlar için uyarlanmış bir tehlike profiline ait örnek verilmiştir. "100-yıllık afet", bir yılda sel oluşma ihtimali %1 veya daha büyük olan afet demektir. İnternette 7269 sayılı kanunu bulup 1. maddesinde sayılan afetlerin bir listesini çıkartınız. Sizce bu listedeki afetler yeterli midir? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 Bireysel Etkinlik Örnek Tehlike Değerlendirmesi Yukarıdaki örnekde Prof.Dr. Ahmet Mete Işıkara'nın yılları arasında görülen depremlere ait bazı istatistiki değerleri verilmişti. Bu değerlere göre bir yılda ve bir ayda Türkiye genelinde 5.0 ve üzerindeki bir büyüklükte görülen depremlerin olma olasılığı nedir? 1990 yılından bugüne kadarki deprem oluşum sayılarını ilgili kurumların web sayfalarından temin edip Işıkara Hoca'nın istatiski değerlerini güncelleyiniz. Tablo 4.1. Taşkınlara ait değişik özelliklerin bir arada değerlendirilerek belirlenmesi için kullanılan taşkın tehlike profili tablosu. TAŞKIN TEHLİKE PROFİLİ Bilmek ile yapmak arasında büyük fark vardır. Yaparak öğrenmeye çalışın. SAĞLIK 5. Çok Yüksek TAŞKINDAN ETKİLENME ŞİDDETİ ÇEVRE KÜLTÜREL MİRAS 5. Çok Yüksek 5. Çok Yüksek EKONOMİ 5. Çok Yüksek 4. Yüksek 4. Yüksek 4. Yüksek 4. Yüksek 3. Orta/Ciddi 3. Orta/Ciddi 3. Orta/Ciddi 3. Orta/Ciddi 2. Düşük 2. Düşük 2. Düşük 2. Düşük 1. Çok Düşük 1. Çok Düşük 1. Çok Düşük 1. Çok Düşük TAŞKIN OLUŞMA OLASILIĞI/TEKERRÜR ARALIĞI 5. Çok Yüksek : > % 4.0 (Q25 de daha büyük) 4. Yüksek : % 2.0 > ila % 4.0 ( Q50 ila Q25 arası) 3. Orta : % 1.0 > ila % 2.0 (Q100 ila Q50 arası) 2. Düşük : % 0.2 > ila % 1.0 (Q500 ila Q100 arası) 1. Çok Düşük : % 0.2 (Q500 e eşit ya da ondan daha küçük) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 EN ÇOK ETKİLENECEK ALAN VEYA MEKANLAR: ETKİLEYEBİLECEĞİ TOPLAM İNSAN SAYISI: ÜRETİM/HİZMET ÜZERİNDE ETKİLİ OLABİLECEĞİ SÜRE VE DÖNEMLER: TAHMİNİ OLUŞUM VE UYARI ZAMANI: 24 saatten daha fazla bir sürede oluşuyor ve erken uyarı yapılabilir/yapılamaz. 12 ila 24 saatte oluşuyor ve erken uyarı yapılabilir/yapılamaz. 6 ila 12 saatte oluşuyor ve erken uyarı yapılabilir/yapılamaz. 6 saatten kısa bir sürede oluşuyor ve erken uyarı yapılabilir/yapılamaz. Bir anda oluşuyor ve erken uyarı yapılabilir/yapılamaz. VARSA ERKEN UYARI SİSTEMİ VEYA METODU: İÇ VE DIŞ TAHLİYE İÇİN TAHMİNİ ZAMAN (dakika veya saat olarak): TEHLİKE İÇİN MEVCUT HAZIRLIKLARINIZ VE/VEYA ÖNERİLERİNİZ: Tehlike analizi için atılması gereken adımlar: Bilgi toplama Veri toplama Bilgi ve verileri sınıflandırma Tarihsel olayları inceleme Tehlikelere yönelik zarar görebilirliği analiz etme Yönetmelikler hazırlama şeklinde özetlenebilir. TEHLİKE VERİ KAYNAKLARI Geçmişini hatırlamayanların yazgılarında geçmişini yeniden yaşamak vardır. G. Santayana Geçmişe ait tehlike envanteri; diğer bir deyişle yerleşimlerin tarihi boyunca yaşadığı olaylar, acil durum ve afetler, aslında mevcut tehlikelerin iyi bir göstergesidir. Ayrıca daha önce yerleşimlerde meydana gelen deprem, taşkın gibi tehlikelerin neler olduğu, ne zaman(larda) meydana geldiği, ne gibi sonuçlar doğurduğu gibi bilgileri listelemek son derece önemli bir taşkın risk ön değerlendirme çalışmasıdır. Bu sayede hem yerleşimlerin başından geçen tehlikeler kaydedilmiş olacak, sıcak noktalar, taşkınların mevsimi, oluşum süresi gibi özellikleri belirlenmiş olacak, hem de geleceğe yönelik risk analizlerine temel sağlanmış olacaktır (Kadıoğlu, 2009). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Bireysel Etkinlik Tehlike Değerlendirmesi Bununla birlikte mevcut tehlikelerin oluşum sıklığı, algılanması ve olayın sıklığı ile ilgili bilgilerin derlenmesi tarihsel kayıtlar tutulduğu zamankinden farklı olabilir. Bazı tehlikeler çok nadir oluştuğu için tarihsel kayıtlardan oluşum olasılığını belirlemek zordur. Bu nedenle, geçmişe ait bilgileri toplarken günümüzdeki mevcut trendleri ve olasılıklarının da ayrıca dikkate alınması gerekir (Kadıoğlu 2011). Mevcut kayıtlardan elde edilen veriler ve geçmişte söz konusu havzada meydana gelmiş taşkınlara ilişkin raporlar, ortak bir yapı sayesinde bir araya getirilmelidir. Geçmişe ait bilgi toplamak için en çok kullanılan aşağıdaki kaynaklardan yararlanılmıştır: Veri tabanları Arşivler Gazete haberleri Yıllıklar Bültenler Bilimsel Kaynaklar Makaleler Bildiriler Kitaplar Teknik Raporlar/Kataloglar İnternet sayfaları Videolar Haberler Yaşlılarla yapılacak yüz yüze görüşmeler Kültürel kaynaklar (masal, türkü, destan, vb) şeklinde sayılabilir. Bunlara ilave olarak, tehlikelere yönelik bilgi kaynağı için her konunun uzmanına (örneğin, meteorolog, jeolog, sismolog, jeofizikçi, çevreci, iş güvenliği uzmanı, itfaiye, vb.) da arazi çalışmaları sırasında danışılmıştır. Böylece, hayali bir merkez için envanter Tablo 4.2 ' de örnek olarak verilmiştir. Şu an yaşadığınız ilçe için internette bir arama yaparak ilçenize ait Tablo 4.2'ye benzer bir tarihsel tehlike analizi tablosu hazırlayınız. Hazırladığınız listede yer alan tehliklerin hangilerinin 7269 sayılı kanunun 1. maddesinde adı geciyor? Hangileri yine aynı kanunun 1. maddesinde "ve diğerleri" kapsamına giriyor? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Tablo 4.2. Tehlikelerin tarihsel analizine bir hayali örnek. Xxxxx MERKEZİNİN TARİHSEL OLAY PROFİLİ FORMU TEHLİKE OLAYIN ETKİLİ OLMA SÜRELERİ VE TARİHLERİ MEKAN VE/VEYA SEKTÖRLERDEKİ CAN VE MAL KAYIPLARI BİLGİNİN KAYNAĞI Deprem Ağustos 1999 Can ve mal kaybı olmamıştır. Kandilli Deprem Araştırma Enstitüsü Deprem Kasım 1999 Can ve mal kaybı olmamıştır. Kandilli Deprem Araştırma Enstitüsü Su Baskını Ekim 2005 Can kaybı olmamıştır. Ofis binasının alt katlarını su basması nedeni ile ofis malzemeleri zarar görmüştür. Merkez çalışanları Su Baskını Kasım 2005 Can kaybı olmamıştır. Merkezin bahçesinde bulunan malzemeler zarar görmüştür. Yangın Ağustos 2008 Bir araba yanmıştır. Can kaybı yaşanmamıştır. Merkez çalışanları Merkez çalışanları İş Kazası Temmuz 2010 Can ve mal kaybı olmamıştır. 1 çalışan yükleme sırasında meydana gelen kaza nedeniyle başından yaralanmıştır Merkez çalışanları Bunlara ilave olarak, tehlikelere yönelik bilgi kaynağı için her konunun uzmanına (örneğin, meteorolog, jeolog, sismolog, jeofizikçi, çevreci, iş güvenliği uzmanı, itfaiye, vb.) de danışmalısınız. Türkiye de kullanılabilecek bazı afet tehlike veri tabanları şunlardır: Veri tabanları, risk analizi için gerekli olan tüm bilgileri içerecek şekilde hazırlanmalı. T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığınca yürütülen Türkiye Ulusal Afet Arşivi (TUAA), Kandilli Rasathanesi kayıtları arşivi (KOERİ) Jeolojik tehlike verisi ve haritalar için Maden Tetkik Arama (MTA) Meteoroloji Genel Müdürlüğü nün (MGM) Türkiye Meteorolojik Arşiv Sistemi ndeki (TÜMAS) Klimatolojik Gözlemler ve Fevk Rasatları, Devlet Su İşleri (DSİ) Taşkın Yıllıkları, Orman Genel Müdürlüğü nün (OGM) kayıtları, Web tabanlı gazete arşivleri Uluslararası tehlike verisi Amerikan Jeoloji Kurumu (USGS) Ekonomik göstergeleri sunan afet veri bankaları (EM-DAT, Munich-Re) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Burada tarihsel kayıtlar ile ilgili bir uyarıda bulunmamız gerekir. Çünkü günümüzde mevcut tehlikelerin oluşum sıklığı, algılanması ve olayın sıklığı ile ilgili bilgilerin derlenmesi tarihsel kayıtlar tutulduğu zamankinden farklı olabilir. Örneğin, deprem için tarihsel deprem kayıtları aletsel dönemden önceki insanların duyumları ve yapısal yıkıma dayanan şiddete bağlı bilgilerdir. Ayrıca, bazı tehlikeler çok nadir oluştuğu için tarihsel kayıtlardan oluşum olasılığını belirlemek zordur. Bu nedenden dolayı aşağıdaki kaynaklardan geçmişe ait bilgileri toplarken günümüzdeki mevcut trendleri ve olasılıkları ayrıca dikkate almamız gerekir. Afet veri tabanları afet zararlarını azaltma yönünde yapılabilecek çalışmaların her aşamasında gerekli olup bu veri tabanı ulusal bir nitelik taşımak zorundadır. Veriyi doğru toplamak kadar bu verileri aynı formatta hazırlamak ve belli bir standarda göre tasnif etmek ve gerektiğinde kolayca ulaşabilmek de çok önemlidir. Yukarıda bahsedildiği gibi tarihsel kayıtlar ve mevcut trendler göz önüne alınarak tehlike ve risk analizi yapılacak potansiyel tehlikelerinin bir listesi çıkartılmalıdır. Tablo 4.3 de her bir kurum ya da yerleşim yeri için hazırlanması gereken tehlike listesine bir örnek verilmiştir. No Tablo 4.3. Tehlike ve risk analizine tabi tutulması için tespit edilen tehlikelerin listesi. Tehlike 1 Deprem 2 Su baskını 3 Yangın ve patlama 4 Yıldırım 5 Gıda Zehirlenmesi 6 Salgın hastalıklar 7 Acil sağlık problemleri 8 Terör saldırıları 9 Hırsızlık 10 Kar ve buzlanma 11 Grev ve Boykot 12 İş kazası Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Bireysel Etkinlik Tehlike Değerlendirmesi Afete hazırlık, mutlaka en kötü senaryoya göre yapılmalı. Şu an yaşadığınız ilçe için internette bir arama yaparak hazırladığınız tarihsel tehlike analizi tablosunu ve günümüzde giderek artan diğer tehlikeleri de dikkate alarak Tablo 4.3'e benzer bir tehlike listesi hazırlayınız. TEHLİKE HARİTALARI Önceki bölümde tehdit unsuru olabilecek tehlikeler tarihsel analiz, mevcut koşullar ve eğilimlere dayalı olarak listelenmişti (Tablo 4.3). Karar vericilerin olayı daha iyi algılaması ve arazi kullanımı gibi bir çok nedenle bu tehlikelerin haritalanmasında büyük yararlar var. Bu nedenle tehlike haritalarında belirli bir afet olasılığı içeren ana tehlikenin (tekerrür süresi, vb.) ana özelliklerine yer verilir. Böylece tehlike haritalarında geçmişte meydana gelmiş bir olaydan ziyade gelecekte olabilecek bir olay olarak aynı zaman modellenmektedir. Dolayısıyla bu haritalar senaryolar olarak da düşünülür. Diğer bir deyişle, bu haritalar afete meyilli olduğu belirlenmiş alanlarda daha doğru bilgiler sağlamaktadır. Su Yönetimi Genel Müdürlüğüne (SYGM) göre Şekil 4.2 de şematik olarak gösterilen adımların önce tehlikelerin, sonra da risklerin haritalandırılması için izlenmesi gerekir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 Bireysel Etkinlik Tehlike Değerlendirmesi Havzaya yapılacak her dolgu, taşkın tehlike sınırını ve dolayısı ile taşkın tehlike haritasını değiştirir. Şekil 4.2. Taşkın yönetim planı hazırlamak amacıyla yapılan çalışmalarda tehlike analizi ve haritaların yeri. Böylece Su Yönetimi Genel Müdürlüğünce (SYGM) hazırlanan taşkın tehlike haritalarında 50, 100 ve 500 yıl yinelemeli taşkın hidrografına ait senaryolar kullanılarak taşkın tehlikesi simülasyonları gerçekleştirilir (Şekil 4.3). Bu senaryo simülasyonları sonucunda değişik yinelemeli debilere (T50, T100 ve T500) karşılık gelen aşağıdaki unsurlar gösterilmiştir: taşkının yayılım alanı uygun bulunan yerlerde pik debinin neden olduğu su derinliği/ su seviyesi uygun bulunan yerlerde su akış hızı. İnternette Türkiye geneli ve iller için ayrı olmak üzere bir çok deprem tehlike haritası bulunmakta. 1. Doğduğunuz ilçenin deprem tehlikesini belirleyiniz? 2. İnternetteki deprem tehlike haritasıyla Şekil 4.3'de verilen taşkın tehlike haritası arasındaki farklar ve benzerlikler nelerdir? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Şekil 4.3. Su Yönetimi Genel Müdürlüğünce (SYGM) hazırlanan taşkın tehlike haritası örneği. Renklerin tonları taşkın sularının derinliğini göstermektedir. TEHLİKE PROFİLİ Tehlike ve risk analizleri her zaman en kötü durum dikkate alınarak yapılır. Potansiyel tehlikeler belirlendikten sonra atılacak adım, riskler üzerinde durmaktır. Risk analizinin amacı, belirlenen tehlikelerin toplum için nasıl bir risk oluşturduğunu sayısal verilerle objektif bir şekilde ortaya koyabilmektir. Tehlikeleri sayısal hale getirmek, riskler arasında hangilerinin daha öncelikli olduğunu belirmeye de yarar. Böylelikle kurumsal, ulusal ve yerel yönetimler önünü daha iyi görebilirler. Ayrıca daha büyük bir risk oluşturan tehlikeler için derhal gerekli önlemleri alırken, daha az risk yaratan tehlikeler için alınacak önlemleri ilerleyen zamana bırakabilirler. Yine bu süreçte, her bir tehlike için yerleşimler bazında yapılacak gözlemleri aynı formatta toplayabilmek üzere yardımcı olması açısından Tablo 4.1 de sunulan Tehlike Profili Formu kullanılabilir. Bu form, belirlenen her bir sıcak nokta ya da bina için doldurulmalıdır. Tehlike Profili Formunda bulunan başlıkların doldurulması sırasında aşağıdaki bilgi ve yönlendirmelere dikkat edilmelidir. Etkileme şiddeti, olayın insanlar ve mekan üzerindeki etkisinin yanı sıra, ekonomi, çevre ve kültürel miras üzerindeki etkisi ile de değerlendirilmelidir. Tehlikenin etkileyebileceği mekanlar/alanlar, bu riskten etkilenebilecek alanın büyüklüğü, kaplayacağı alan olarak anlaşılmalıdır. Buradan yapılacak çıkarım; tehlikenin ne kadar zarara yol açabileceği, hangi mekanların ne oranda etkilemesi beklemek gerektiğidir. Etkilenebilecek toplam insan sayısı, incelenen tehlikenin gerçekleşebileceği en çok etkileyebileceği zaman dikkate alınarak düşünülmeli, tahmin edilmelidir. Örneğin taşkın riski için en kritik nokta ve nüfusun en yoğun bulunduğu zaman dikkate alınmalıdır. Belli bir tehlikenin neden olduğu risk yalnızca belli bir kesim için geçerli ise, bunu da belirtmekte fayda olacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 Bireysel Etkinlik Tehlike Değerlendirmesi Tehlike profilleri her bir tehlikenin: Büyüklük Meydana gelme sıklığı Başlangıç hızı Topluma etkileri (şiddet derecesi) Özel karakteristikleri. ve benzeri özelliklerini belirler. Etkileyebileceği yerler (alan, ilçe, mahalle, sokak, mevkii, tesis, bina, vb.): Bu soruda potansiyel afetin (riskin) kaplayacağı alan kastediliyor: Bir insan kaybı bile çok fazladır. Tehlike ne kadar zarar verecek ve hangi alanı kapsayacak? Tehlikenin yerleşim yerinin/alanın tümünü aynı şekilde etkileyeceğini mi bekliyorsunuz? Bu riskten daha fazla etkilenecek mekanlar (bina, tesis, eser, vb.) varsa onları ayrı ayrı ve tam olarak tarif edilir. Bu risk sizin biriminizden kaynaklanacaksa (su akış yönü, hakim rüzgar yönü, arazi yapısı, yakınlık vb. özelliklere göre) muhtemelen etkilenebilecek olan diğer yerler yazılır. Ayrıca bazı afetler oluştuğu yere göre farklı adlar almaktadır. Bu nedenle afetin adı ve ona bağlı olarak alınacak olan önlemlerin belirlenmesinde afetin oluştuğu ve etkileyebileceği yerlere özenle dikkat edilmesi gerekir. Örneğin seller oluştuğu ve etkilediği yerlere göre şöyle adlandırılır: Oluşum yerlerine göre seller literatürde; Dere ve Nehir Selleri (Taşkınlar), Dağlık Alan (Kuru Vadi) Selleri, Şehir Selleri, Kıyı Selleri ve Baraj Selleri Şu an yaşadığını ev sizce oluşum yerlerine göre sınıflandırılan sellerden hangisine maruz kalabilir? Neden? Etkileyebileceği toplam insan, konut ve tesis sayısı: Söz konusu taşkın riskinin nüfusun tümü ve en fazla olduğu zamanki (hafta içi, hasat zamanı, spor organizasyonu, şenlik veya fuar zamanı, vb.) toplam ve muhtemel sayısı yazılır. Risk sadece belli bir kesim için mevcutsa buda ayrıca (misafir, işçi, turist, müşteri, vb.) belirtilebilir (Tablo 4.4). Benzer şekilde ekonomik kayıplar, tarihi ve kültürel miras, sağlık, erozyon, çevre tesisleri, vb. nin kayıpları da belirlenebilir. Örneğin taşkınlar için Tablo 4.1.de sağlık, kültürel miras, çevre ve ekonomi üzerine olası etkiler dikkate alınmıştır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 Etkili olabileceği süre ve dönemler: Bazı afetler yılın bazı aylarında ya da mevsimlerinde daha sık oluşmakta ve etkileri daha uzun sürmektedir. Örneğin taşkınlar genellikle aşırı yağışlar sonucu meydana gelir ve taşkın olayının şiddeti genel olarak akarsu ve havzanın coğrafi ve fiziki yapısı, yağış ve hava örüntüleri, toprağın son nem koşulları ve bitki örtüsü açıklığı ve yer yüzeyinin su sızdırmazlığı gibi birkaç ana etkenin kombinasyonu ile belirlenir. Taşkınlar genellikle birkaç gün sürebilen uzun dönemli olaylardır. Taşkınlar sadece bir kaç saat veya günlerce sürer ve müdahale ve iyileştirme hemen arkasından başlayabilir. Fakat sellerin etkisi günlerce sürebileceğinden müdahale ve iyileştirme daha çok zaman alabilir. Tablo 4.4. Tehlikelerin olası etkileri üç farklı sınıf ve beşli bir ölçeğe göre tanımlamasına bir örnek. Süre: Bir tehlikenin ne kadar süreceği beklentisini tanımlar. Süre, diğer faktörlerden ve değişkenlerden büyük ölçüde etkilenir. Örneğin, sel koşullarının süresi sadece sele neden olan olayın büyüklüğü ve şiddeti ile değil, aynı zamanda toprak çeşidi ve tehlikeden önce suyla doymuşluk durumu, suyun akışını engelleyen buz ve/veya molozun miktarı ve su ile havanın sıcaklıklarında da etkilenmektedir. Mevsimsel afetler için her yıl mevsimi başlamadan öncesinde hazırlık ve eğitim yapılmalıdır. Oluşma/ ortaya çıkma hızı: Afetlerin ilk oluş hızının bilinmesi erken uyarı potansiyeli ve müdahale aşamaları için önemlidir. Örneğin, nehir sellerinin oluşumu bir kaç gün alabilir, fakat bazen taşkınlar aniden olmaktadır. Böylece, burada oluşma hızı bir tehlikenin ne hızda oluşacağını tanımlar. Oluşum/ortaya çıkma hızı, özellikle erken uyarı açısından ve müdahale evresine hazırlık açısından önemlidir. Oluşma süreleri bakımından taşkınlar şu şekilde üçe ayrılır: Yavaş Gelişen Seller (Slow-Onset Floods): Bir hafta veya daha uzun bir süre içinde oluşabilir, Hızlı Gelişen Seller (Rapid-Onset Floods): Bir-iki günde içinde oluşabilir, Ani Seller (Flash Floods): 6 saat içinde oluşabilir. Ani seller, çöller dâhil dünyanın her yerinde görülür. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 Sel olma sayısı ve ihtimali Tehlike Değerlendirmesi Önemli hava durumu gibi taşkın tehlikesi de daha sonraki günler için tahmin edilebilir ve izlenebilir. Deprem, bazı hortumlar ve ani sel taşkınlar gibi olan diğer tehlikeler için belki çok az veya hiç ikaz olmayabilir. Çok hızlı meydana gelen ve çok az (erken uyarı) ikaz imkanı olan ani taşkınlar planlama ekibi ve müdahale personeli için çok büyük bir güçlük olarak görülmektedir. Mevsimsel etkiler: Yılın hangi zamanında (döneminde, aylarda) özgün taşkınların en yüksek olasılıkta oluşabileceğini tanımlar. Orman yangınları, örneğin, en yüksek olasılıkla 1 Haziran ve 1 Kasım arasında meydana gelmektedir. Diğer olaylar mevsimsel bir model takip etmeyebilir, ancak mevsimsel etmenlerden etkilenebilirler. Risk ortaya çıktığında ne kadar süre (saat veya gün olarak) etkili olabilir? Söz konusu riskin yıl içinde ortaya çıktığı belli zamanlar ve periyotlar da var mı? Afet düzenli aralıklarla mı oluyor? Diğer bir deyişle bu risk, belli mevsimlerde mi ortaya çıkıyor? Yanıt evet ise hangi ay olduğunu belirtilir. Örneğin, Türkiye de taşkınları meydana getiren yağışların meteorolojik durumları ile geçmiş taşkınlara ilişkin envanter verilerinin birlikte değerlendirilmeleri sonucunda, taşkınların en çok Mart, Nisan, Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında oluştuğu görülmektedir. Karadeniz, Akdeniz ve Batı Anadolu coğrafi bölgelerinin taşkına en hassas bölgeler olduğu bilinmektedir. Yine örneğin, Şekil 4.4 de gösterildiği gibi, Samsun havzasında en çok sellerin Ocak ve Aralık aylarında meydana geldiğini gözlenmiştir yılları arasında bu havzada oluşan sellerin %34 ü 12., %29 u da 1. aylarda olmak üzere, bu havzada oluşan tüm sellerin yaklaşık %65 i Ocak ve Aralık aylarında oluşmuştur. Bu sonuçlara göre 7 no lu havzada sel olma riski en fazla Ocak ve Aralık aylarındadır % Havza 7'de periyodu için aylara göre sel olma sayıları ve olasılıkları 34% Afetlere hazırlığa, önceki çalışmaları, başarı ve başarısızlıkların nedenlerini öğrenerek başlayın % 7% 17% 6% 1% 1% 0% 0% 1% 0% Aylar Şekil 4.4. Havza 7'de periyodu için aylara göre sel olma sayıları ve ihtimali. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 Sizce insanların tahliyesi/acil yardım için gerekli olan zaman ve imkanlar nelerdir? İnsanların olası yerlerden tahliye edilmesi ve güvenli yerlere yerleştirilmesi onları koruyabilir mi? Mülkler taşınabilir mi veya korunabilir mi? Yerleşiminiz için bir taşkın ya da afet müdahale planı, vb. var mı? Yerleşiminiz tahliye ve acil durum yolları belirlenmiş ve işaretlenmiş mi? Tahliye edilme durumunda nerede toplanacağınız (toplanma yeri) belli mi? Tehlike altındaki insanların tahliye edilmesi için ne kadar bir süreye ihtiyacınız olduğunu biliyor musunuz? (Bunun için bir tatbikat yapmanız faydalı olabilir.) Bir taşkın riski oluştuğunda itfaiye, sağlık vb. servislerden ne kadar kısa bir süre içinde yardım alabileceğinizi düşünüyorsunuz? Meydana Gelme Sıklığı/olasılığı: Normal uygulamalarda olasılık aşağıdaki örneklerde olduğu gibi farklı şekillerde hesaplanabilmektedir: Klasik: 3 kere yazı tura atmada 2 kere tura gelme ihtimali Sübjektif: Bir takımın önümüzdeki 20 yıl içinde Türkiye Kupasını alma ihtimali Sıklık: 1 yıl içinde 1 kişinin cep telefonu ile konuşurken otomobil kazası yapma ihtimali. Tablo 4.1 deki risk matrisinde olasılık/ihtimal kolonu, sıklık şekilde düşünülmelidir. Tablo 4.1 de örnek olarak verilen Yıllık Taşkın Olasılığı (YTO) herhangi bir yılda taşkın meydana gelme olasılığını ifade etmektedir. Bu olasılık yüzde olarak ifade edilmektedir. Örneğin, herhangi bir yılda meydana gelme olasılığı %1 olarak hesaplanan büyük bir taşkın %1 YTO şeklinde ifade edilir. %1 YTO aynı zamanda 100 yılda 1 Ortalama Tekerrür Aralığı ya da Q100 (100 yıllık tekerrür süresi) olarak da bilinmektedir. Uygulamada en sık kullanılan zaman aralıkları şu şekildedir: yıl arası tekerrür süresine tekabül eden yüksek olasılıklı ve sık yaşanan taşkınlar Ortalama bir taşkın olayı için yıl arası tekerrür süresiyle orta olasılıklı taşkınlar. Düşük olasılıkta ise ekstrem bir olayın yaşanması için göstergesel olarak en az 1000 yıl düşünülmüştür. Tablo 4.5 de ise yangın için örnek olarak olasılık sınıflandırması ve bu sınıfların tanımları verilmiştir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 Tablo 4.5. Yangın tehlikesi için kullanılabilecek bir olasılık ölçek ve tanımları. Mevcut bilimsel analizlerin öngördüğü oluşum olasılığı, geçmiş veri ile hesaplanan sıklıktan daha önemlidir. Varsa tehlikenin oluşumuna dair işaretler veya erken uyarı (ikaz) sistemi: Erken uyarı (ikaz) sisteminin bulunması tehlikenin oluşmasında önce tehlikedeki insanları ikaz edecek zaman ve yöntemin olup olmadığını tanımlar. Tehlike önceden tahmin edilebilir mi? Bir erken uyarı sistemi mümkün olabilir mi? Her risk için özel olarak erken uyarı için kullandığınız bir metot var mıdır? Varsa açıklayınız. Bu sorular taşkın için şüphesiz evet olarak cevaplanabilir. Hazırlıklarınız ve/veya öneriler: Sonuçların değerlendirilmesinde, taşkın tehlikesinin meydana gelmesinde öngörülebilir en şiddetli sonuçların kötümser değerlendirilmesine dayanılır. Taşkın sonuçlarının değerlendirmesinde afet ve acil durum müdahale kapasitesi gibi hafifletici önlemlerin olup olmadığına dikkat edilir. Örneğin, kontrollü bir tahliyeye yol açacak bir taşkında, bölge için bir erken uyarı sisteminin olup olmaması taşkının sonuçları bakımından çok önemlidir. Bu yaklaşımın benimsenmesinin sebebi, yukarıda belirtildiği üzere her tehlike senaryosu için en şiddetli sonuçlar değerlendirilirken, söz konusu tehlikeyle beraber mevcut hazırlık ve çalışmalar da göz ardı edilmemiş olur. Mevcut hazırlıklar ile birlikte mevcut eksiklikleri belirlemek için ofis, atölye, depo, şehir, mahalle, kampüs ve hatta evimiz ya da odamız için bir tehlike avı yapmak gerekebilir. Tablo 4.6 da bir idari ofis için örnek bir tehlike belirleme/avı formu verilmiştir: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 Bireysel Etkinlik Bireysel Etkinlik Tehlike Değerlendirmesi Öncelikle evlerimizden kendimiz sorumluyuz. Öğrendiklerimizi kendi evimizde uygulayarak çevremize örnek de olmalıyız. Depremin hemen ardından meydana gelen zararın yaklaşık % 90 u yapısal değil. Neden? Tablo 4.6'da yer alan ofis için tehlike avını Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesinin ofislerine uygulayınız. Tablo 4.6'ya benzer bir tabloyu otuduğunuz ev ve benzerleri için hazırlayıp uygulayınız. Yaptınız ofis ve ev tehlike avında ortak olan "hayırlar" var mı? Neden? Yetkililer ve halk, acil durum karşısında seri ve etkili bir şekilde harekete geçebilmelidirler. Can ve mal kaybının önlenmesi hızlı karar vermeye bağlıdır. Aşağıdaki aktiviteler, afetlere karşı ne tür bir hazırlık yapmanızı ve neleri göz önünde bulundurmanızı gerektiğine karar vermede yardımcı olabilir. Personelin ilk yardımı bilmesi. Afet Çantasının hazırlanması (personelin tek başına 72 saat hayatta kalması). İlk Yardım Çantasının hazırlanması İtfaiye, ambulans ve polisin yardım çağrılarına hızlı bir şekilde müdahale edebilmesi için bina adı ve varsa sokak numaraların mevcut ve okunabilir olması Personele acil durum telefon numaralarının öğretilmesi Afet durumlarında içme suyu elde edilmesi Arama ve kurtarma ekibinin varlığı Yerleşiminizin bir Afet Müdahale Planı var mı? Elektrik ve gaz gibi ünitelerin kapatılacağının halk tarafından bilinmesi Ana giriş-çıkışlar kullanılamaz durumda olduğunda, binalardan dışarıya kaçabilmenin alternatif yollarının belirlenmesi ve bilinmesi Başladığımız veya eskiden yapılan hazırlık çalışmaları Herhangi bir hazırlığınız yoksa sizce bunun nedeni nedir? Toplum, afet sonucunda toplumun karışılacağı muhtemel hasar derecesini tahmin etmek üzere her bir afetin şiddet derecesini ya da risk indeksinibelirlemelidir. Bu derece belli afetlerin insanlar, ana tesisler, mülkler ve müdahaleler üzerindeki beklenen etkilerin miktarlarını belirtir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 Hazırlıklar ve öneriler bölümünde ise, söz konusu tehlikeye karşı mevcut durumda uygulanmış olan risk azaltma yöntemi olup olmadığı, ilave olarak ne gibi hazırlıkların yapılabileceğinin tanımlanacağı alandır. Hazırlanmış olan Tehlike Profili Formlarından hangileri için daha öncelikli risk azaltma uygulanması gerektiği kararı verilebilir. Sıralama, taşkınların oluşum sıklığı, insanları etkileme şiddeti, alan ve mekan üzerindeki etkisi ve çevre, kültürel miras, vb. üzerindeki etkisi temel alınarak yapılmaktadır. Bunun için bir sonraki bölümde ele alınacak olan sağlık, ekonomi, çevre ve kültürel miras için risk indisleri geliştirilmiştir. Tablo 4.6. Genel bir ofis için tehlike belirleme/ avı formu örneği.... OFİSİ İÇİN TEHLİKE BELİRLEME Bina adı: Oda No: Tarih: / / 20 E H B UD Sürekli eşya ve insanların değiştiği bir ortamda tehlike belirleme çalışması yılda bir kaç kez tekrarlanmalı. Yakında bir yangın dolabı var mı? Yangın dolabı kolayca açılabilecek ancak sarsıntı ile zarar görmeyecek şekilde tasarlanmış mı? Yangın dolabı, yangın söndürücü vb. ilk yardım malzemelerinin nerede oldukları belirgin bir şekilde işaretlenmiş mi? Acil çıkış yolları belirgin bir şekilde işaretlenmiş mi? (Bu işaretlerin acil bir durumda (karanlık ve duman altında) da görülebilir olmaları gerekmektedir.) Serbest halde bulunan dolap, kitaplık ve raflar herhangi bir yapısal destekle tehlikesiz hale getirilmiş mi? Dolap, kitaplık ve raflarda bulunan nesnelerin sarsıntılarda düşüp insanları yaralamalarını önlemeye yönelik tedbir alınmış mı? Ağır nesneler yüksek raflardan uzaklaştırılmış mı? Ofis camlarının olası bir sarsıntı ya da patlamada parçalanıp insanları yaralamalarına karşı önlem alınmış mı? Akvaryumlar ve diğer potansiyel tehlike arz eden objeler oturulan yerlerden uzakta mı? Duvara monte/asılı saatler, haritalar, yangın söndürücüler düşmeye karşı korumalı mı? Bir deprem sırasında sallanıp düşmeye ya da pencerelerin kırılmalarına neden olabilecek bitki saksıları etkisiz konumda mı? Kapı etrafında bulunan eşyalar düşmeyecek ve giriş çıkışları engellemeyecek şekilde mi? Elektrikli yada alevli ısıtıcıların yakınındaki depolanmış kağıt ve diğer kolayca tutuşabilecek malzemeler uzaklaştırılmış mı? TV monitörü, emniyetli bir platform/kabin üzerinde tehlike oluşturmayacak şekilde mi duruyor? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

20 Tartışma Tehlike Değerlendirmesi Bilgisayarlar, monitörler, yazıcılar ve diğer kıymetli ofis malzemeleri sarsıntıda düşmeyecek şekilde sabitlenmiş mi? Elektronik ekipman ve bilgisayarları taşıyan portatif/hareketli kabinler sabitlenebilir tekerleklere sahip mi? Her türlü kimyasal madde taşıyan kap dökülüp kırılmalara karşı korunmuş mu? Asılı elektrik teçhizatları (lambalar, projektörler, vb.) sarsıntıda düşmeye karşı korunmuş mu? Asma tavan, havalandırma kanalı ve soba bacalarının sarsıntılarda düşüp insanları yaralamalarına karşı önlem alınmış mı? Tehlikeli gaz ve yanıcı madde içeren tüpler sarsıntılarda düşmeyecek şekilde konumlandırılmış mı? Su ve kalorifer boruları sarsıntılara karşı güçlendirilmiş mi? Ofis içi bölmeler sarsıntılara karşı dayanıklı mı? E: Evet H: Hayır B: Bilinmiyor UD: Uygun Değil Bu form tarafından doldurulmuştur. İnternette "tehlike haritası" ve "risk haritası" diye aramalar yaptığınızda neden karşınıza içerdiği bilgiler bakımından hep farklı haritalar çıkıyor? Bu durum; Ne kadar ülkemizde afet yönetimi bakımından dil birliği olmaması ile ilişkilidir? Ne kadar tehlike ve risk analizi için gerekli olan verilerin temininde yaşanan zorluklar ile ilişkilidir? Sizce bu karışıklığa neden olan başka nedenler nelerdir? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

21 Ödev Tehlike Değerlendirmesi İnternete girerek ülkemizde hangi tehlike ve riskler için haritaların mevcut olduğunun bir listesini hazırlayınız. Bu listenizi Tablo 4.1'deki doğa kaynaklı afetler ile karşılaştırıp hangi afetlere neden olan tehlikeler için ülkemizde tehlike ve risk haritaları hazırlanmış; hangiafetlere neden olan tehlikeler için ülkemizde tehlike ve risk haritaları hazırlanmamış olduğunu ayrı ayrı belirleyiniz. Bu listenizdeki tehlikeleri Tablo 3.2'ye Tip I, II ve III olarak gruplandırınız. 200 kelimeyi aşmayacak bir metin şeklinde hazırlayacağınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan "ödev" bölümüne yükleyeniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

22 Özet Tehlike Değerlendirmesi Dördüncü ünitede risk analizinden önce yapılması gereken tehlike analizinin nasıl yapılacağı detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Tehlike analizinde zarar görebilir bir toplum için sıra dışı olayların etkili olduğu süre ve oluşum sıklığını değerlendirir ve tanımlar. Öncelikle bu analizi yaparken, doğru soruları sorulması ve bunlara yanıt aranması gerekir. Tehlikenin yersel, boyutsal ve zamansal özelliklerinin bilinmesi gerekir. Gerekli olan veri doğru bir şekilde hangi kaynaklardan elde edilebilir sorusu cevaplanmalıdır. Bunun için gerektikçe, veri tabanları, arşivler, bilimsel kaynakların yanı sıra haberler, yaşlılarla yapılan yüz yüze görüşmelere de başvurulur. Elde edilen bilgilerle tehlike profilleri çıkartılır ve matrisler oluşturulur. Ünitenin sonunda, örnek bir tehlike avı formu verilmiştir. Bu formun örnek bir ofis, sınıf veya konut için yapılması çok faydalı olacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22

23 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Risk analizi ve azaltması aşağıdakilerden hangisi ile başlar? a) Risk b) Tehlike c) Maruziyet d) Zarargörebilirlik e) Şiddet 2. Aşağıdakilerden hangisi tehlike profilinde yer alan bir bilgi değildir? a) Tehlikenin oluşum hızı b) Tehlikenin oluşum sıklığı c) Tehlikenin oluşum olasılığı d) Tehlikenin oluşumuna dair işaretler e) Tehlikenin yukarıdakilerden hiçbiri 3. Herhangi bir tehlikedeki trendleri belirlemek için neye bakılması gerekir? a) Tarihsel kayıtlara b) Gazete haberlerine c) Rasathanenin web sayfasına d) Web tabanlı gazetelere e) Halk arasındaki söylentilere 4. Aşağıdakilerin hangisi bir tehlike veri kaynağıdır? a) Gazeteler b) Yaşlılar c) Türküler d) Masallar e) Arşiv Bilgileri 5. Tehlike haritaları ne işe yarar? a) Karar vericilere olayı algılamasına b) Doğru arazi kullanımına c) Gelecekteki olayların anlaşılmasına d) Afet potansiyeli olan alanları doğru belirlemeye e) Yukarıdakilerin hepsi 6. Aşağıdakilerden hangisi afetlere karşı yapılacak hazırlıklardan biri değildir? a) ilk yardım çantası b) Afet çantası c) Pazar çantası d) Acil durum telefonları e) Arama ve kurtarma ekibi 7. Tehlike analizi için aşağıdakilerden hangisine ihtiyaç yoktur? a) Sağlığın etkilenme şiddeti b) Çevrenin etkilenme şiddeti c) Kültürel mirasın etkilenme şiddeti d) Ekonominin etkilenme şiddeti e) Siyasetin etkilenme şiddeti 8. Bir yerleşim yerindeki örneğin çığ düşme riskini yönetebilmek için öncelikle aşağıdakilerden hangisinin belirlenmesi gerekir? a) Zarargörebilirlik b) Maruziyet c) Risk d) Tehlike e) Büyüklük Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23

24 9. Ne kadar sık? gibi bir soru hangi analizde geçerlidir? a) Risk b) Tehlike c) Zarargörebilirlik d) Maruziyet e) Şiddet 10.Aşağıdakilerden hangisi tehlike analizi için atılması gereken adımlardan biri değildir? a) Bilgi toplama b) Veri toplama c) Bilgi ve verileri kodlama d) Tarihsel olayları inceleme e) Tehlikelere yönelik zarar görebilirliği analiz etme CEVAP ANAHTARI 1.B, 2.E, 3.A, 4.E, 5.E, 6.C, 7.E, 8.D, 9.B, 10C. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24

25 YARARLANILAN KAYNAKLAR ve BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR SYGM. (2014). Taşkın Riski Yönetim Planlarının Hazırlanması Kılavuzları. Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (SYGM) Taşkın Direktifinin Uygulanması için Kapasitenin Geliştirilmesi Avrupa Birliği Eşleştirme Projesi, TR10IBEN01. SYGM. (2013). AB Eşleştirme Projesi Taşkın Direktifinin Uygulanması İçin Kapasitenin Geliştirilmesi TR10IBEN01. Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (SYGM) Taşkın Riski Öndeğerlendirmesi Taslak Raporu. Türkoğlu, H., Yiğiter, R. (2005). Acil Durum Planlaması, İ.T.Ü. Afet Yönetim Merkezi, İstanbul: İ.T.Ü Press. Kadıoğlu, M. (2013). Afet Yönetimi Beklenilmeyeni Beklemek, En Kötüsünü Yönetmek T.C. Marmara Belediyeler Birliği Yayını. Balamir, M. (2005). Yeni Yasal ve Kurumsal Çerçevenin Tasarlanması, Yeni İmar Kanunu na Doğru: Şehircilik, Planlama ve İmar Üzerine Yeni Yaklaşımlar, 18 Şubat 2005 Sempozyum Kitabı, TMMOB Şehir Plancıları Odası, Kardelen Ofset, Ankara, 37-46, 55-56, Kadıoğlu, M. ve Özdamar, E., (editörler), (2006). Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri ; s. 1-34, JICA Türkiye Ofisi Yayınları No: 2, Ankara. Sungay, S.B. (2012). Müzeler İçin Afet ve Acil Durum Planı Kılavuzu. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Ulusal Acil Durum Modeli Araştırması Raporu. (2003). İTÜ, Afet Yönetim Merkezi. Ocak 2003, İstanbul. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25