YÜKSEK LİSANS TEZİ ÜLKEMİZDE ORGANİK TAVUKÇULUK UYGULAMALARININ İRDELENMESİ. Makbule GÖZTEPE. Tez Danışmanı: Prof. Dr.

Transkript

1 EGE ÜNİVERSİTESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ ÜLKEMİZDE ORGANİK TAVUKÇULUK UYGULAMALARININ İRDELENMESİ Makbule GÖZTEPE Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ramazan ERKEK Zootekni Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: Sunuş Tarihi: Bornova-İZMİR 2011

2 II EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) ÜLKEMİZDE ORGANİK TAVUKÇULUK UYGULAMALARININ İRDELENMESİ Makbule GÖZTEPE Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ramazan ERKEK Zootekni Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: Sunuş Tarihi: Bornova-İZMİR 2011

3 III Makbule Göztepe tarafından Yüksek Lisans tezi olarak sunulan Ülkemizde Organik Tavukçuluk Uygulamalarının İrdelenmesi başlıklı bu çalışma E.Ü. Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ile E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Eğitim ve Öğretim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan değerlendirilerek savunmaya değer bulunmuş ve tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunmuştur. Jüri Üyeleri: İmza Jüri Başkanı Raportör Üye Üye : Prof. Dr. Ramazan ERKEK : Prof. Dr. Figen KIRKPINAR : Doç.Dr. Mürsel ÖZDOĞAN

4 IV

5 V ÖZET ÜLKEMİZDE ORGANİK TAVUKÇULUK UYGULAMALARININ İRDELENMESİ GÖZTEPE, Makbule Yüksek Lisans Tezi, Zootekni Bölümü Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Ramazan ERKEK Ocak, 2011, 81 sayfa Bu çalışmada, ülkemizde organik tavukçuluk yapan işletmelerin mevcut durumları, hayvan sayıları, kullanılan hayvanların verim yönü, ırkları, hayvanların ne tür yemler tükettiği, uygulanan yemleme yöntemleri, yetiştirme prensipleri, bakım-manejman durumları, organik tavukçuluktaki problemleri, pazar durumları, organik tavukçuluğa devam edip etmeyecekleri gibi daha pek çok kriter ele alınarak hazırlanmıştır. Ülkemizde organik tavukçuluk yapan ve yapmış olan 5 işletme yerinde ziyaret edilmiş ve durum saptaması için bir takım sorular hazırlanarak işletme sahiplerinden bilgi alınmıştır. İşletmeler, araştırmanın daha şeffaf olabilmesi için A, B, C, D ve E olarak adlandırılmıştır. Bu çalışmada amaç, yerinde ziyaret edilen bu işletmelerin organik tavukçuluğu yönetmelik standartlarına uygun yürütüp yürütmediklerinin, bakımmanejman, besleme, yetiştirme ve hijyen kurallarının yeterli olup olmadığının, pazar durumları ve tüketici taleplerinin ne boyutta olduğunun, problemlerinin, ülkemizdeki mevcut durumlarının ve bu üretim sisteminin devamlı olup olmayacağının tespit edilmesidir. Çalışma sonucuna göre, yukarıda belirtilen hususlara uygun olan ve olmayan işletmeler olduğu, organik tavukçuluk işletmelerinin bu üretim sistemini giderek yaygınlaştırdığı ve işletmelerin üretim kapasitelerini arttırdığı, pazarlama konusunda genel olarak sıkıntı yaşamadıkları, tüketici taleplerinin arttığı, her işletmede var olan bazı problemlere rağmen genel olarak bu üretim sistemine devam edecekleri saptanmıştır. Anahtar sözcükler: Organik tarım, organik tavukçuluk

6 VI

7 VII ABSTRACT SCRUTINIZING APPLICATIONS OF ORGANIC POULTRY IN TURKEY GÖZTEPE, Makbule MSc in Animal Science Supervisor: Prof. Dr. Ramazan ERKEK January, 2011, 81 pages In this study, the current status of enterprises engaged in organic poultry, livestock numbers, yield of animals used for orientation, race, what kind of feed consumed by animals, feeding methods applied, the principles of training, maintenance-manejman conditions, problems of organic poultry, market situations, whether to continue the organic poultry is based are not going to take many more criteria. Organic poultry in our country and who have done business over the 5 case study was visited and asked for some information has been prepared and business owners. Business, the research to be more transparent, A, B, C, D and E is called. In this study, these companies are visited on-site organic poultry standards of conduct regulations are sufficent or not, maintenance-manejman, feeding, training and hygiene rules are sufficent or not, to what extent that market conditions and consumer demands, problems, the present situation of our country and the continuous production system is to determine whether will not. The results of the study, businesses that conform and did not conform to the issues mentioned above, organic poultry enterprises that generalize this manufacturing system gradually and increase production capacity, they not difficulties about marketing in general, increased consumer demand, despite some problems in general that every operation of existing production system was determined they will continue. Keywords: Organic agriculture, organic poultry

8 VIII

9 IX TEŞEKKÜR Tez çalışmam esnasında benden yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Sayın Prof. Dr. Ramazan ERKEK e, çalışmamın araştırma kısmında işletmeler için hazırlamış olduğum soruları sabırla yanıtlayan Demirpolat Çiftliği sahibi Sayın Muhammed Hayrettin Demirpolat a, Gürsel Karlı Çiftliği sahibi Sayın Gürsel Karlı ya, Aydın İncir Araştırma Enstitüsü Müdür Yardımcısı Sayın Kamil Küçükyılmaz a, Keskinoğlu Şirketler Grubu Organik Yumurta Üretim Şefi Sayın Mehmet Turhan a ve Yarışkaşı Çiftliği sahibi Sayın Nevzat Anlıtan a çok teşekkür ederim.

10 X

11 XI İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... V ABSTRACT... VII TEŞEKKÜR... IX ŞEKİLLER DİZİNİ... XVII ÇİZELGELER DİZİNİ... XIX FOTOĞRAFLAR DİZİNİ... XXIII SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... XXV 1.GİRİŞ ÜLKEMİZDE ORGANİK TARIM YÖNETMELİĞİNE GÖRE ORGANİK TAVUKÇULUK UYGULAMA ESASLARI Organik Tarıma Başlama Geçiş Süreci ile İlgili İşlemler Organik Hayvansal Üretim Kuralları Organik Hayvansal Üretimde Yem Temini ve Hayvan Besleme Hayvan Sağlığı ve Veteriner Müdahalesi... 12

12 XII İÇİNDEKİLER (devam) Sayfa 2.6. Yetiştiricilik Uygulamaları, Barınak ve Bakım Şartları Nakliye ve Kesim Hayvan Gübresi Ülkemizde Organik Tarım Yürütme ve İzleme Organları Organik tarım ulusal yönlendirme komitesi Organik tarım komitesi (OTK) Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarafından Yetkilendirilmiş Organik Tarım Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları Organik Tarıma Verilen Destekler Faiz indirimli tarımsal krediler Doğrudan gelir desteği Çevre amaçlı tarımsal arazilerin korunması programını tercih eden üreticilerin desteklenmesi (ÇATAK ) Organik Ürünlerde Kullanılan Logolar... 23

13 XIII İÇİNDEKİLER (devam) Sayfa 3. ORGANİK TAVUKÇULUĞUN DÜNYADAKİ ve TÜRKİYEDEKİ MEVCUT DURUMU Dünyada Organik Tavukçuluk Türkiye de Organik Tavukçuluk MATERYAL-METOD Materyal Metod ARAŞTIRMA BULGULARI İşletmelerin Kuruluş Yılları İşletmelerin Arazi Varlıkları, Arazilere Uygulanan Geçiş Süresi, Arazilerin Değeri ve Arazilerin Tipi İşletmelerin Bina, Alet-Ekipman Varlıkları İşletmelerde Çalışan Kişi Sayısı... 39

14 XIV İÇİNDEKİLER (devam) Sayfa 5.5. İşletmelerdeki Hayvan Sayıları, Kullanılan Irklar, Kümeslere Getirilme Yaşı, Uygulanan Geçiş Süreleri, Gezinme Alan Ölçüleri ve Gezinme Süreleri İşletmelerin Yem Temin Ettikleri Yerler, Hayvanların Rasyonlarında Kullanılan Yemler, Hayvanlara Verilen Günlük Yem Miktarları ve İşletmelerde Uygulanan Yemleme Yöntemleri İşletmelerdeki Yumurtacı Tavukların Ortalama Yumurta Ağırlıkları, Elde Edilen Günlük Organik Yumurta Miktarları ve İşletmelerde Bulunan Yumurtacı Tavukların Elden Çıkarılma Süreleri İşletmelerdeki Etlik Piliçlerin Kesim Yaşı ve Kesim Ağırlığı Organik Yumurtaların ve Etlik Piliçlerin Satış Fiyatları Hayvanların Tükettiği Günlük Su Miktarları Hayvanlara Uygulanan Günlük Aydınlatma Süreleri Hayvanlarda Ölüm Oranları Kümeslerde Kullanılan Dezenfektanlar İşletmelerin Sermaye Yapıları, Faaliyet Şekilleri, Denetlendikleri Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları ve İşletme Dışı Tarımsal Faaliyetler İşletmelerin Pazar Durumları ve Pazarlanan Ürünlerin Tercih Edildiği Yerler... 52

15 XV İÇİNDEKİLER (devam) Sayfa İşletmelerdeki Organik Ürünlerle Organik Olmayan Ürünler Arasında Besin Madde Açısından Farklılık Olup Olmadığının İrdelenmesi İşletmelerin Organik Tavukçuluk Yapma Sebepleri İşletmelerin Organik Tavukçuluğa Devam Edip Etmeyecekleri İşletmelerin Genel Problemleri Ziyaret Edilen İşletmelere Ait Görüntüler TARTIŞMA SONUÇ ÖNERİLER KAYNAKLAR DİZİNİ ÖZGEÇMİŞ... 81

16 XVI

17 XVII ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil Sayfa 2.1. Logolarda kullanılacak olan renkler Çerçeveli logo örnekleri Çerçevesiz logo örnekleri Fonlu logo örnekleri... 25

18 XVIII

19 XIX ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Sayfa 2.1. Hayvancılıkta İç ve Dış Asgari Yüzey Alanları ve Diğer Barınak Özellikleri Yılında Bazı A.B. Ülkelerinde Organik Tavuk ve Hindi Sayısı A.B. Ülkelerinde 2003 Yılı Toplam Organik Tavuk Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı A.B. Ülkelerinde 2003 Yılı Toplam Organik Tavuk Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı Ülkemizde Organik Hayvansal Üretim Verileri İşletmelerin Kuruluş Yılları İşletmelerin Arazi Varlıkları İşletmelerde Araziye Uygulanan Geçiş Süresi İşletmelerin Arazi Değerleri İşletmelerin Arazi Tipi İşletmelerin Bina-Alet-Ekipman Varlıkları İşletmelerde Çalışan Kişi Sayısı İşletmelerde Bulunan Hayvan Sayısı... 40

20 XX ÇİZELGELER DİZİNİ (devam) Çizelge Sayfa 5.9. İşletmelerin Kullandığı Hayvan Irkları Hayvanların Kümeslere Getirilme Yaşı İşletmelere Getirilen Hayvanlara Uygulanan Geçiş Süresi Hayvanların Gezinme Alan Ölçüleri ve Gezinme Süreleri İşletmelerin Yem Temini İşletmelerin Rasyonda Kullandıkları Yemler Hayvan Başına Verilen Günlük Yem Miktarı İşletmelerde Uygulanan Yemleme Yöntemleri Elde Edilen Ortalama Yumurta Ağırlıkları Elde Edilen Günlük Organik Yumurta Miktarı İşletmede Bulunan Yumurtacı Tavukların Elden Çıkartılma Süreleri İşletmelerdeki Etlik Piliçlerin Kesim Yaşı ve Kesim Ağırlığı Organik Ürün Fiyatları Hayvanların Tükettiği Günlük Su Miktarı (lt) İşletmelerdeki Hayvanların Ölüm Oranları İşletmelerde Kullanılan Dezenfeksiyon Ürünleri... 49

21 XXI ÇİZELGELER DİZİNİ (devam) Çizelge Sayfa Çizelge İşletmelerin Sermaye Yapıları Çizelge İşletmelerin Faaliyet Şekilleri Çizelge İşletmelerin Denetlendikleri Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları Çizelge İşletme Dışı Tarımsal Faaliyetler Çizelge Organik Ürünlerin Pazarlandığı Yerler... 53

22 XXII

23 XXIII FOTOĞRAFLAR DİZİNİ Fotoğraf Sayfa 5.1. A işletmesi yem fabrikası A işletmesi organik yumurta kümesleri girişi A işletmesine ait organik yumurta kümesi A işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü A işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü A işletmesine ait organik yumurta kümesinin giriş çıkış delikleri A işletmesine ait organik yumurta tavuklarının gezinme alanı B işletmesi organik yumurta kümesinden bir görünüm B işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü B işletmesine ait organik yumurta tavuklarının gezinme alanı C işletmesine ait organik etlik piliçlerin gezinme alanı C işletmesine ait organik etlik piliç kümesinin içeriden görünümü C işletmesine ait üçgül ve yonca kaplı gezinme alanı C işletmesine ait organik yumurtacı tavukların gezinme alanı... 62

24 XXIV FOTOĞRAFLAR DİZİNİ (devam) Fotoğraf Sayfa C işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü C işletmesine ait organik yumurta tavuklarının gezinme alanı D işletmesine ait yumurtacı tavukların gezinme alanı D işletmesine ait yumurtacı tavuk kümesi D işletmesine ait yumurtacı tavuk kümesinin içeriden görünümü E işletmesine ait organik etlik piliç kümesinin içeriden görünümü E işletmesine ait organik etlik piliç kümesinin dışarıdan görünümü E işletmesine ait organik etlik piliçlerin gezinme alanı E işletmesine ait organik yumurta kümesinin dışarıdan görünümü E işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü E işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü... 68

25 XXV SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ Simgeler N Açıklama Azot Kısaltmalar AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri Cm Santimetre FAO Gıda ve Tarım Örgütü IFOAM Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu KDV Katma Değer Vergisi Kg Kilogram Krş Kuruş m 2 Metrekare OTK Organik Tarım Komitesi s. Sayfa TL Türk Lirası Tagem Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Tübitak Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Tügem Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü

26 XXVI

27 1 1. GİRİŞ Organik tarım, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içermekte olup, esas olarak sentetik kimyasal ilaçların, hormonların ve mineral gübrelerin kullanımının yasaklanması yanında organik veya yeşil gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin direncini artırma, hastalık ve zararlılarla mücadelede doğal düşmanlardan yararlanmayı öneren, bütün bu işlemlerin kapalı bir sistem içerisinde oluşturulmasını öngören, üretimde üretim miktarı yanında ürün kalitesini de yükseltmeyi amaçlayan alternatif bir üretim şekli olarak tanımlanmaktadır (Selçuk ve Saçaklı, 2007). Organik hayvancılık; yüksek kaliteli, sağlıklı ve risksiz ürünler talep eden tüketici kitlesine yönelik, çevre dostu üretim teknikleriyle kontrollü ve sertifikalı olarak gerçekleştirilen bir üretim faaliyetidir (Anonim, 2004). Hayvansal üretimin ekolojik dengeyi koruyacak ve biyolojik gelişmeyi sağlayacak şekilde yürütülmesi, hem bu faaliyetlerin devamlılığın sağlanması, hem de insan sağlığının korunması açısından son derece önemlidir (Saner ve Engindeniz, 2001). Başka bir tanıma göre ise, organik tarım içinde yer alan organik hayvancılıkta ilke olarak hayvan refahı, uygun barınak koşulları, hastalıklara dayanıklılık ve uygun ırk seçimi, organik yemle besleme ve sağlıklı hayvan yetiştiriciliği prensipleriyle her aşaması kontrollü, sertifikalı ve sözleşmeli bir üretim biçimidir (Ünal, 2004). Yasal standartlar, kontrol ve sertifikasyon işlemleri, özellikle pazarlama sistemi açısından organik tarımı diğer sistemlerden ayırt eden en önemli etmenleri oluştururken; işletmenin yönetiminden, ürünün pazarlanmasına kadar kendi özel prensip ve uygulamaları olan, sürdürülebilir bir yaklaşım olarak da kabul edilmektedir (Atasever ve Erdem, 2007).

28 2 Son yıllarda dünya nüfusunun artması ile birlikte tarım ürünlerine olan talep de artmıştır. Bu durum ise bitkisel üretimde olduğu gibi hayvansal üretimde de konvansiyonel hayvancılığın yoğun bir şeklinde yapılmasına neden olmuştur. Günümüzde konvansiyonel üretimde birim alandan yüksek miktarda ve ekonomik ürün alınması öncelikli olduğu için, ekolojik denge ve ürün kalitesinde sağlık kriterleri ikinci plana atılmıştır (Şayan ve Polat, 2001). Entansif hayvancılık, insan sağlığını tehdit ettiği gibi hayvan sağlığını da tehdit etmektedir. Bu üretim sisteminde uygulanan hayvan besleme programları hayvanlar üzerinde birçok olumsuzluklara neden olmaktadır (Duru ve Şahin, 2004). Üretimde kullanılan hayvanlarda, büyümeyi hızlandırmak ve daha fazla verim almak amacıyla hormon ve benzeri maddelerin kullanılması; beslemede kullanılan yemlerde ise kimyasal gübre ve pestisitlerin kontrolsüz kullanılması sonucu elde edilen ürünler, insan sağlığını tehdit edecek düzeyde bazı kalıntı ve katkı maddeler içermiştir. Avrupa Topluluğu ülkeleri ve ülkemiz bu nedenlerle antibiyotiklerin, hastalıkların tedavisi dışında gelişmeyi ve yemden yararlanmayı uyarıcı kullanılmalarını yasaklamıştır. Anabolizanlar, yani hormon ve benzeri maddelerin de gelişmeyi uyarıcı olarak kullanılmaları insan sağlığını olumsuz etkilemektedir (Şayan ve Polat, 2001). Endüstriyel hayvancılığın yol açtığı sorunlar nedeniyle, son yıllarda, toplumlarda hem çevre koruma bilincini arttırmış, hem de hayvan haklarına gösterilen ilgiyle birlikte, hayvan refahı giderek önem kazanmıştır. Sonuçta, sorunlara çare olarak organik hayvansal üretim önerilmektedir. Organik (ekolojik, biyolojik) hayvansal üretim, ürün miktarı yanında, ürün kalitesinde sağlık kriterlerinin de dikkate alındığı bir üretim sistemidir. Bu nedenle organik ürünlerde insan sağlığına zarar veren hastalık etmeni mikroorganizmalarla, zararlı etkileri uzun sürede görülen çeşitli sentetik kimyasal kalıntıların hiç veya zarar vermeyecek düzeylerde bulunması amaçlanmış olup, ayrıca, çevre koruma ve hayvan refahı da dikkate alınmaktadır (Özen ve ark., 2010).

29 3 Yukarıda belirtilen nedenlere bağlı olarak sürdürülebilir hayvancılık için Avrupa ve Kuzey Amerika'da konvansiyonel hayvancılığa alternatif bir sistem olarak hızla yaygınlaşan ekolojik hayvancılık sistemleri tüketiciler tarafından kabul edilebilir gıdaları üretmekle kalmayıp, kimyasal kirlenme riskinin de azalmasına yol açmıştır (Çukur ve Saner, 2005). Daha sağlıklı ve daha kaliteli ürün elde etmek amacıyla, alternatif üretim metotları üzerinde durulmakta ve organik hayvansal ürünlere olan taleplerde son yıllarda artışlar olmaktadır (Bayram ve Aksakal, 2008). Organik üretim yöntemleri, hayvancılığın tüm dallarında olduğu gibi kanatlı üretiminde de kullanılmaya başlamış ve hızla bir gelişim sürecine girmiştir. Organik üretimde sentetik katkı maddeleri ve genetiği değiştirilmiş ürünler kullanılmadığı için bu yolla üretilen organik ürünler tüketiciler tarafından daha sağlıklı olarak kabul edilmektedir (Yurtseven ve Şengül, 2009). Organik üretim ve bu alandaki kuralların konmasında uluslararası kuruluşların başında 1972 yılında kurulan ve merkezi Almanya da bulunan Uluslararası Organik Tarım Faaliyetleri Federasyonu (IFAOM) ve Birleşmiş Milletler Gıda-Tarım Örgütü (FAO) gelmektedir (Selçuk ve Saçaklı, 2007). Uluslararası Organik Tarım Hareketi Federasyonu (IFOAM) tarafından, ekolojik tarımın kapsamı içerisinde belirtilen tüm çiftlik hayvanlarına doğal davranışlarının tüm hallerini göstermelerine müsaade eden hayat şartlarını vermek ifadesinden de anlaşılacağı gibi, insanoğlunun, entansif olarak yaptığı hayvansal üretim içerisinde kullandığı bazı zorlayıcı ve kısıtlayıcı teknik ve yöntemlere ekonomik koşulların elverdiği ölçüde bir takım kısıtlamalar getirmesini zorunlu hale getirmektedir (Pekel ve Ünalan, 2001). Ülkemizde organik tarımla ilgili faaliyetler Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nca çıkarılan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik kapsamında yürütülmektedir (Selçuk ve Saçaklı, 2007). Türkiye de organik bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretimi, işlenmesi ve pazarlanması 18 Aralık 1994 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Organik Metotlarla Üretilmesine İlişkin Yönetmelik

30 4 kapsamında belirlenmiş olup, söz konusu yönetmelik, 11 Temmuz 2002 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik ile yeniden düzenlenmiştir. Bahse konu yönetmelik tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile revize edilmiştir. Organik Tarım Kanunu 2004 yılı Aralık ayında yürürlüğe girmiştir. Organik Tarım Kanunu nun yürürlüğe girişinin ardından 10 Haziran 2005 tarih ve sayılı Organik Tarımın Esasları ve Uygulamasına İlişkin Yönetmelik çıkarılmış olup; 17 Ekim 2006, 25 Ekim 2008, 17 Ekim 2009 tarihinde yönetmelikte değişiklikler yapılmış ve son olarak 18 Ağustos 2010 tarihinde ve sayılı Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik ile yeniden düzenlenmiştir. Henüz tüketicilerin, çiftlikteki hayvanların içinde bulunduğu yetiştirme ve besleme koşullarını bildiğinden söz etmek mümkün görülmemektedir. Tüketicilerin, hayvanların iyi yaşam ve doğal kaynakları koruyan çevre dostu üretim beklentileri yüksek olmakla birlikte, aynı zamanda ucuz gıda istekleri ile çözülmesi zor bir çelişki yaşanmaktadır. Sağlıklı beslenmeye önem vermeyenlere göre daha bilinçli olan ve beslenme sağlığına önem veren kişiler, ekolojik üretim ve ekolojik hayvancılık modeli ile gelecekte daha sağlıklı beslenmenin yanı sıra, hayvan konforunun da sağlanılabileceğini ifade etmektedirler. Toplumların önemli çoğunluğu, bitkisel ve hayvansal üretim modellerini sorgulamakta, endüstriyel üretim yerine, sağlıklı ürünler ve çevre dostu üretimi ön plana çıkarmaktadır. Ekolojik ya da organik tarım olarak adlandırılan böyle bir üretim modelinin günümüzde ve gelecekteki bu tür beklentileri karşılaması beklenmektedir (Armağan ve Özdoğan, 2005). Bu çalışmada, ülkemizdeki organik tavukçuluk uygulamaları irdelenecek olup, ülkemizdeki organik tarım mevzuatına, organik tarıma verilen desteklere, organik tavukçuluğun dünyadaki ve ülkemizdeki şu an ki mevcut durumuna ve konuya ilişkin araştırma sonuçlarına değinilecektir.

31 5 2. ÜLKEMİZDE ORGANİK TARIM YÖNETMELİĞİNE GÖRE ORGANİK TAVUKÇULUK UYGULAMA ESASLARI 2.1. Organik Tarıma Başlama Organik tarım faaliyetinde bulunmak isteyen müteşebbis, kontrol ve sertifikasyon kuruluşuna veya kontrol kuruluşuna başvurur. Gereken bilgi ve belgelerin tamamlanmasını müteakip sözleşme imzalanır. Bunlar; müteşebbisin adı, adresi, T.C. kimlik numarası ve vergi numarası, yabancı gerçek kişilerde ise yabancı kimlik numarasını içeren kimlik bilgi ve belgeleri, işletmenin yeri ve konumu, kadastro çalışması tamamlanmış alanlarda tapu kaydı, tamamlanmamış alanlarda ise araziye ait kroki, müracaat edilen arazinin veya arazinin kullanım hakkının kendine ait olduğuna dair bilgi ve belgeler, gıda işleyen işyeri ise çalışma izni ve gıda sicili belgesidir (Anonim, 2010). Organik tarım faaliyetinde bulunmak isteyen müteşebbis, başvurduğu yetkilendirilmiş kuruluş ile sözleşme yapar. Müteşebbis, organik tarım faaliyetini bireysel olarak yapabildiği gibi, üretici grubu ile de yapabilir. Müteşebbis organik tarım faaliyetini üretici grubu ile yapıyorsa, her üretici ile sözleşme imzalamak zorundadır. Bu durumda, müteşebbis üretici grubu adına yetkilendirilmiş kuruluş ile sözleşme yapar. Bu üretici grubu içinde yer alan çiftçi müteşebbis olarak değerlendirilir ve bir kod verilerek kayıt altına alınır. Müteşebbis; aracı tüccar, depolama, işleme ve benzeri fason hizmetleri yaptırdığı gerçek ve tüzel kişi ile de sözleşme yapar. Bu fason üretim yapan işletmelerde organik tarım kontrol sistemine dâhildir. Yetkilendirilmiş kuruluş ile sözleşme imzalamış olan orman ve doğal alanlardan ürün toplayacak müteşebbis, ürün toplamadan önce, bu alanların mülkiyetinin veya kullanma hakkının ait olduğu makamdan yazılı izin alır. Yetkilendirilmiş kuruluş, her bir üretim aşaması için, ayrı ayrı sözleşme yapabileceği gibi, her faaliyeti ayrı ayrı belirtmek kaydıyla tek bir sözleşme de yapabilir. Yetkilendirilmiş kuruluş, müteşebbise ister bağımsız, ister üretici grubu dâhilinde olsun, Bakanlıkça hazırlanacak ve yetkilendirilmiş kuruluşlara bildirilecek kodlama sistemine göre, bir kod numarası verir (Anonim, 2010).

32 Geçiş Süreci ile İlgili İşlemler Organik tarım faaliyeti yapılan alanlar, hayvanlar, arılar ve su ürünleri geçiş sürecine alınır. Bitkisel üretimde organik tarıma başlanmasından on iki ay sonra elde edilen ürünler geçiş süreci ürünü olarak değerlendirilir. Geçiş süreci ürünü, "Organik tarım geçiş süreci ürünüdür" etiketiyle pazarlanır. Geçiş sürecinde bulunan hayvanlardan elde edilen ürünlerin reklam ve etiketlerinde organik tarımı çağrıştıran ifadeler kullanılamaz. Organik tarım geçiş süreci kapsamında bu yönetmelikteki tüm kurallar uygulanır. Kısmen organik tarım yapılan ya da organik tarıma geçiş sürecinde bulunan bir çiftlik ya da üretim biriminde, çiftçi organik olarak üretilen ürünler ile geçiş süreci ürünleri ve hayvanları birbirinden ayırt edilebilecek şekilde tutar ve bu ayrımı gösterecek kayıtlara sahip olur (Anonim, 2010) Organik Hayvansal Üretim Kuralları Damızlık veya üretime yönelik organik hayvancılıkta, çevre koşullarına adaptasyon kabiliyeti yüksek olan ve hastalıklara dayanıklı ırklar seçilir. Bunun için o bölgeye adapte olmuş yerli ırklar ve melezlerine öncelik verilir. Organik işletmelerden getirilen ve tamamen organik yemlerle beslenilen, genetik yapısı değiştirilmemiş, çevreye, iklim koşullarına ve hastalıklara dayanıklı hayvanlar damızlık olarak kullanılır. Organik hayvan yetiştiriciliğinde doğal tohumlama esastır. Damızlık hayvanlardan tamamen doğal yöntemlerle elde edilen, saklanan ve kullanılan sperma ile suni tohumlama yapılabilir. Embriyo transferi yapılamaz. Hayvanlar, meralara veya açık hava gezinti alanlarına veya açık alanlara erişebilmelidir. Meralarda ve açık alanlarda birim alan başına düşen hayvan sayısı, üretim birimindeki bitkisel üretime yeterli hayvan gübresi sağlayabilecek şekilde sınırlı olmalıdır. Hayvan yoğunluğu yayılan azot miktarı bakımından, kullanılan tarımsal alanda 170 kg/n/ha /yıl ı aşamayacak sayıda belirlenir. Bu miktar aşıldığında, müteşebbisin aynı bölgede başka bir alan edinmesi veya yetkilendirilmiş kuruluşun bilgisi dâhilinde komşu işletmelerden bu olanağı sağlaması gereklidir. Yetkilendirilmiş kuruluş çevre koruma maksadıyla hayvan yoğunluğunu azaltabilir. Aynı üretim biriminde bulunan tüm hayvanlar, bu Yönetmelik hükümlerine göre yetiştirilir. Ancak, konvansiyonel olarak yetiştirilen

33 7 hayvanlar, yetiştirildikleri barınakların ve arazilerin organik olarak yetiştirme yapılan birimlerden açıkça ayrı olması ve ayrı türlerin bulunması şartıyla aynı işletmede bulunabilirler (Anonim, 2010). Aşağıdaki koşulların sağlanması halinde organik yetiştirilen hayvanlar, konvansiyonel yetiştirilen hayvanlarla ortak alanlarda otlatılabilir (Anonim, 2010). 1) Alanlar, en az üç yıl bu Yönetmelikte izin verilmeyen ürünlerle muamele görmemiş olmalıdır. 2) Konvansiyonel olarak yetiştirilmiş aynı tür hayvanlar, organik olarak yetiştirilen hayvanlar ile aynı anda merada olmamalıdır. 3) Organik hayvansal ürünlerin, konvansiyonel ürünlerden ayırt edilememesi durumunda bu ürünler organik olarak değerlendirilemez. Yönetmelik hükümlerine uygun olarak yetiştirilen hayvanlar aşağıdaki hususların bulunması şartıyla konvansiyonel yetiştirilen hayvanlarla farklı zamanlarda ortak arazilerde otlatılabilir (Anonim, 2010). 1) Araziler geçiş sürecini tamamlamış olmalıdır. 2) Bu Yönetmelik hükümlerine göre yetiştirilmemiş hayvanlar, ekstansif üretimden gelmiş olmalıdır. 3) Organik hayvan yetiştiriciliğinden elde edilen ürünler; ortak arazileri kullanan ve bu Yönetmelik hükümlerine göre yetiştirilmeyen hayvanlarla aynı anda otlatılmadıkları, bir kontrol ve sertifikasyon kuruluşu veya kontrol kuruluşunca onaylanmadıkça organik olarak kabul edilemez. Organik hayvansal üretim yapılacak arazi ve otlaklar iki yıllık geçiş sürecine alınır. Otobur olmayan hayvanlar tarafından kullanılan otlaklar, açık barınaklar ve gezinti alanları için geçiş süresi bir yıla indirilir. Söz konusu araziler bu Yönetmelik ekinde izin verilen ürünlerden başka ürünlerle işlem görmediyse

34 8 geçiş süresi yetkilendirilmiş kuruluşlarca 6 aya indirilir. Organik hayvansal üretim kuralları (f) bendi ile 17 nci maddenin birinci fıkrasının (c) bendi istisna olarak hayvansal üretim birimi, mera ve yem üretimi için kullanılan araziler ile birlikte işletmenin tamamının eş zamanlı olarak organik üretime geçirilmesi söz konusu olduğunda aşağıdaki koşulların sağlanması kaydıyla geçiş süreci 24 aya indirilebilir. Bu istisna işletmenin mevcut olan hayvanlarına, yavrularına ve geçiş süreci başlamadan önce aynı zamanda yem üretimi için kullanılan araziler ve meralar için uygulanır. Hayvanlar üretim biriminden elde edilen ürünler ile beslenmelidir (Anonim, 2010). Et üretimine yönelik kanatlılarda geçiş süreci, 3 günlük yaştan büyük olmamak kaydıyla 10 hafta, yumurta üretimine yönelik kanatlılarda ise 6 haftadır. Entansif üretimde kullanılan bazı damızlık veya ırklara ilişkin özel hastalık ve sağlık problemleri olmayanlar damızlık olarak kullanılır. Bir sürü ilk kez oluşturulurken organik olarak yetiştirilmiş hayvanlar yeterli sayıda olmadığında, konvansiyonel yetiştirilmiş hayvanlar aşağıdaki hususlara uyulmak şartıyla organik hayvancılıkta kullanılır (Anonim, 2010): olamaz. 1) Etlik piliçler geldikleri çiftlikten ayrıldıklarında 3 günlük yaştan büyük 2) Yetkilendirilmiş kuruluşun onayına tabi olarak, hayvansal üretim biriminde var olan bu Yönetmeliğin kuralları ile uyuşmayan hayvanlar öngörülen geçiş süreleri uygulanmak koşuluyla organik üretime geçiş yapar. Organik hayvan yetiştiriciliği ve hayvansal üretim yapan işletmeler, hayvanların giriş ve çıkışı ile tüm tedavi uygulamalarıyla ilgili düzenli kayıtları tutar (Anonim, 2010) Organik Hayvansal Üretimde Yem Temini ve Hayvan Besleme Organik hayvansal üretimde yem temini ve hayvan besleme kuralları belirlenmiştir (Anonim, 2010). Bunlar şu şekilde ifade edilmiştir.

35 9 Pet hayvanı ve kürk hayvanı dışında, organik hayvan yetiştiriciliğinde, hayvanlar organik olarak üretilmiş kaba ve kesif yemlerle beslenir. Farklı gelişim evrelerindeki organik beslemede ihtiyaçları karşılanırken, üretim artışı yanında kaliteli üretim sağlanır. Hayvanların zorlama ile beslenmesi yasaktır. Hayvanlar, öncelikle yetiştirildikleri işletmeden sağlanan organik yemlerle, mümkün olmaması halinde bu Yönetmelik hükümlerine uygun hareket eden diğer işletmelerden sağlanan ve bu Yönetmeliğin Ek-5 bölümünde verilen yemlerle beslenir. Ortalama olarak rasyon kuru maddesinin % 30 kadarı, geçiş süreci maddeleri içerebilir. Geçiş sürecindeki yem maddeleri hayvanların yetiştirildiği işletmeden temin ediliyorsa bu oran % 60 a kadar çıkarılabilir. Yetiştiricinin yemlerini yalnızca organik üretimden sağlayamaması durumunda, konvansiyonel yem maddelerinin sınırlı oranda kullanılmasına izin verilir. Doğal afetler nedeniyle yem üretiminin azalması halinde, afet bölgesinde kısa bir süre için Bakanlığın belirleyeceği oranda konvansiyonel yem maddelerinin hayvan beslenmesinde kullanımına izin verilir. Kanatlı rasyonlarına kaba yem, taze veya kuru ot veya silaj eklenir. Yalnızca bu Yönetmeliğin Ek-5 diye verilen kısmındaki ürünler, silaj yapımında katkı ve işleme maddesi olarak kullanılır. Bu Yönetmeliğin Ek-5 inin 1 inci bölümünde yer alan bitkisel kökenli organik olmayan yem maddeleri hayvan beslemede kullanılır. Hayvansal kaynaklı yem maddeleri, yalnızca bu Yönetmeliğin Ek-5 inin 2 nci bölümünde yer alıyorsa kullanılır. Ek-5 olarak verilen ek açıklamada; organik hayvancılıkta ve su ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılacak yem ve yem maddelerine açıklık getirilmektedir Organik hayvancılıkta kullanılacak yem ve yem katkı maddelerinin belirli standartlara oturtulması gerektiği ve bunun da ortaya konulduğu görülmektedir. Organik hayvan beslemede kullanılacak yem ve katkı maddeleri belirli bir sınıflandırmaya göre aşağıda verilmiştir (Anonim, 2010). Ek-5 in 2. maddesinde organik hayvancılıkta ve su ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılacak hayvansal kökenli yem ve yem maddeleri şunlardır (Anonim, 2010):

36 10 1) Süt ve süt ürünleri Çiğ süt, süt tozu, yağsız süt, yağsız süt tozu, ayran, ayran tozu, peynir altı suyu, peynir altı suyu tozu, şekeri azaltılmış (düşük şekerli) peynir altı suyu tozu, peynir altı suyu protein tozu (fiziksel muamele ile ekstrakte edilmiş), kazein tozu, laktoz tozu, ekşitilmiş ve kesilmiş süttür. 2) Balık, diğer deniz hayvanları, bunların ürünleri ve yan ürünleri Ürün menşei sadece sürdürülebilir balıkçılıktan olan ve sadece diğer ot obur türler için kullanılan; balık (ruminant hariç), balık yağı ve rafine edilmemiş morina balığı ciğeri yağı, deniz yumuşakça veya kabukluları otolizatları, çözülebilir formda olsun ya da olmasın yalnızca genç hayvanlar ve deniz hayvanlarına tedarik edilmesi şartıyla enzim yolu ile elde edilen hidrolizatlar, proteolizatlar, balık unu (ruminant hariç), midye unu kullanılabilir. 3) Yumurta ve yumurta ürünleri Kümes hayvanları yemi olarak kullanmak için yumurta ve yumurta ürünleri öncelikle aynı işletmeden gelmelidir. Bu Yönetmeliğin Ek-5 inin 3 üncü bölümünde yer alan mineral kökenli yem maddeleri ve bu Yönetmeliğin Ek- 6 sının 1 inci bölümünde yer alan vitaminler ve iz elementler kullanılır. Enzimler, koruyucular, mikroorganizmalar, bağlayıcılar, topaklanma önleyiciler, antioksidanlar, silaj katkı maddeleri, hayvan beslemede kullanılan ürünler ve yem işlemede yardımcı maddeler, bu Yönetmeliğin Ek-6 bölümünde yer alıyorsa kullanılır. Antibiyotikler, koksidiyostatikler, tıbbi ürünler ile büyümeyi veya üretimi artırıcı diğer maddeler hayvan beslenmesinde kullanılamaz. Yem maddeleri, yem katkı maddeleri, yem işlemeye mahsus yardımcı maddeler ve hayvan beslenmesinde kullanılan ürünler; genetiği değiştirilmiş organizmalar veya bunlardan elde edilmiş ürünler kullanılarak üretilemez.

37 11 Organik olarak üretilmiş veya işlenmiş yemlerde aranan şartlar şunlardır (Anonim, 2010): Endüstriyel yem ile organik yem aynı fabrikada aynı hatta işlenemez. Ürünlerin bileşiminde yer alan maddeler ya da bu ürünlerin hazırlanmasında kullanılan başka herhangi bir madde iyonlaştırıcı radyasyon-ışınlama içeren uygulamalardan geçmemiş olmalıdır. Organik yemler mutlaka etiketlenir. Etiket üzerinde ise; yemin organik miktarı kuru madde üzerinden belirtilir. Organik üretim metoduyla elde edilen yem materyalinin yüzdesi yazılır. Geçiş dönemi ürünlerinden elde edilen yem materyallerinin yüzdesi yazılır. Tarımsal kökenli yem maddelerinin toplam yüzdesi belirtilir. Yetkilendirilmiş kuruluşun ismi bulunur (Anonim, 2010). Organik olarak üretilen yemler ile konvansiyonel olarak üretilen yemler fiziksel olarak ayrı yerlerde tutulur ve depolanır. Organik yem hazırlamada kullanılan donanım, konvansiyonel yem hazırlamada kullanılan her türlü donanımdan ayrılır. Endüstriyel yem hazırlama ünitelerinde aynı hatta hem endüstriyel hem de organik yem hazırlanamaz. Ancak yem hazırlama ünitesinde yem hazırlamaya başlamadan önce bu Yönetmeliğin Ek-7 sinin 1 inci bölümünde verilen maddelerle yem hazırlama ünitesinin temizliğinin yapılması şartıyla konvansiyonel yem hazırlama ünitelerinde organik yem hazırlanır (Anonim, 2010). Organik olarak üretilmiş yemler ya da bunlardan elde edilmiş ürünler konvansiyonel üretilmiş yemlerle karışmaya ve bulaşmaya meydan vermeyecek biçimde bir arada nakledilebilir. Yemlerin nakledileceği araçlar bu Yönetmeliğin Ek-7 sinin 1 inci bölümünde verilen maddelerle temizlenir. Nakil esnasındaki ürün miktarı ile teslimattaki ürün miktarının kayıt altına alınması gerekir (Anonim, 2010). 29/5/1973 tarihli ve 1734 sayılı Yem Kanunu ve diğer ilgili mevzuata göre, yem fabrikalarında organik olarak üretilecek yemler için rasyona giren hammaddelerin yetkilendirilmiş kuruluşça verilen organik ürün sertifikasını aldıktan sonra rasyon formülleri Bakanlıkça tescil edilir. Ancak bu işlemden sonra

38 12 yetkilendirilmiş kuruluş kontrolünde yem fabrikalarında organik yem üretimine geçilir (Anonim, 2010). Yetkilendirilmiş kuruluş, aynı türden organik ve organik olmayan hayvanlar üzerine bir tarımsal araştırma yürütülmesi ya da resmi bir eğitim faaliyetinin yapılmasında aşağıda belirtilen koşulların sağlanması halinde işletmelere paralel üretim izni verilir (Anonim, 2010). Her ünitede hayvanlar, hayvansal ürünler, gübreler ve yemler arasındaki ayrımın iyi yapıldığını garanti edecek şekilde uygun önlemler alınır ve bunlar önceden yetkilendirilmiş kuruluşa bildirilir. Müteşebbis, hayvanların ya da hayvansal ürünlerin dağıtımı veya satışı söz konusu olduğunda yetkilendirilmiş kuruluşu önceden bilgilendirir. Müteşebbis, üretim biriminde üretilen ürünlerin kesin miktarlarını, ürünlerin ayrımını sağlayacak özellikleri, ürünlerin ayırt edilmesi için alınan önlemleri yetkilendirilmiş kuruluşa bildirir. Organik yem işlenmesi ya da depolanmasında doğal aromaların eklenmesi dışında, kaybolan özellikleri yeniden oluşturan, işlem sırasındaki ihmalin sonuçlarını düzelten ya da bu ürünlerin gerçek doğası hakkında yanılmalara neden olabilecek madde ve teknikler kullanılmaz (Anonim, 2010) Hayvan Sağlığı ve Veteriner Müdahalesi Organik hayvan yetiştiriciliğinde hayvan sağlığı ve veteriner hekim müdahalesi kuralları aşağıda belirtilmiştir. Organik hayvan yetiştiriciliğinde hastalık önleyici tedbirler şunlardır (Anonim, 2010): Organik hayvan yetiştiriciliğinde, hayvan sağlığında koruyucu hekimlik esastır. Uygun damızlık ırklar seçilir. Hayvanların doğal bağışıklıklarını artırıcı düzenli egzersiz için gezinti alanlarına veya otlaklara ulaşımı ve kaliteli yem kullanımı sağlanır. Aşırı kalabalık nedeni ile hayvanlarda sağlık problemlerini önlemek için uygun yerleşim sıklığı sağlanır.

39 13 Tüm önleyici tedbirlere rağmen bir hayvanın hastalanması veya yaralanması durumunda, uygun bir barınakta izole edilerek, derhal tedavi edilir. Organik hayvancılıkta veteriner hekim gözetiminde veteriner tıbbi ürünlerin kullanım usul ve esaslarına göre; tedaviye alınan hayvan türü üzerinde tedavi edici etkisinin bulunması ve tedavi koşullarına uygun olması kaydıyla kimyasal sentezlenmiş veteriner tıbbi ürünler dışında allopatik ürünler, fitopatik ürünler, bu Yönetmeliğin Ek-5 inin 3 üncü bölümünde ve Ek-6 sının 1 inci bölümünün 1.1 bölümünde listelenen ürünler kullanılır. Ayrıca tedavide homeopat tedavi yöntemleri de uygulanır (Anonim, 2010). Ek-5 in 3. maddesinde organik hayvancılıkta ve su ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılacak mineral kökenli yem ve yem maddeleri şunlardır (Anonim, 2010): Sodyum: Rafine edilmemiş deniz tuzu, kaba kaya tuzu, sodyum sülfat, sodyum karbonat, sodyum bikarbonat, sodyum klorürdür. Potasyum: Potasyum klorit kullanılmalıdır. Kalsiyum: Lithotamnion (yosun) ve maerl (yosun), su hayvanlarının kabukları (mürekkep balığı kemikleri dahil), kalsiyum karbonat, kalsiyum laktat, kalsiyum glukonattır. Fosfor: Flordan ari dikalsiyum fosfat, flordan ari monokalsiyum fosfat, monosodyum fosfat, kalsiyum- magnezyum fosfat, kalsiyum -sodyum fosfattır. Magnezyum: Magnezyum oksit (susuz magnezya ), magnezyum sülfat, magnezyum klorür, magnezyum karbonat, magnezyum fosfattır. Kükürt: Kükürt kaynağı olarak sodyum sülfat kullanılmalıdır. Ek -6 nın 1. maddesinde hayvan beslenmesinde ve su ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılan yem katkıları ve belirli maddeler verilmiştir (Anonim, 2010). Bunlar:

40 14 1-Yem Katkıları Yem katkıları ve premikslerin üretimi, ithalatı, ihracatı, satışı ve kullanımı hakkında Bakanlığın ilgili mevzuatında uygun görülen aşağıda belirtilen vitaminler, iz elementler, enzimler, mikroorganizmalar, koruyucular, antioksidan maddeler, yapıştırıcılar, topaklaşmayı önleyiciler ve pıhtılaştırıcılar Besinsel katkılar a) Vitaminler Tek mideli hayvanlar ve su kültürü hayvanları için doğal vitaminlere eşdeğer sentetik vitaminler. b) İz elementler E 1 Demir: Demir (II) karbonat, demir (II) sülfat monohidrat ve/veya heptahidrat, demir (III) oksittir. iyodürdür. E 2 İyot: Kalsiyum iyodat (susuz), kalsiyum iyodat, hekzahidrat, sodyum E 3 Kobalt: Kobalt (II) sülfat monohidrat ve/veya heptahidrat, bazik kobalt (II) karbonat, monohidrattır. E 4 Bakır: Bakır (II) oksit, Bazik bakır (II) karbonat, monohidrat, Bakır (II) sülfat, pentahidrattır. E 5 Mangan: Mangan (II) karbonat, mangan oksit ve manganik oksit, mangan (II) sülfat, mono ve/veya tetrahidrattır. E 6 Çinko: Çinko karbonat, çinko oksit, çinko sülfat, mono ve/veya heptahidrattır. E 7 Molibden: Amonyum molibdat, sodyum molibdattır.

41 15 E 8 Selenyum: Sodyum selenat, sodyum selenit kullanımına izin verilmektedir. Yukarıda bahsedilen maddelerin kullanımının hastalıkla veya yaralanmayla mücadelede yetersiz kalması durumlarında ve hayvanın acı çekmemesi için tedavi amacı ile kimyasal bileşimli ilaçlar veya antibiyotikler yetkilendirilmiş kuruluşun izni ile kontrollü olarak kullanılır (Anonim, 2010). Kimyasal olarak sentezlenmiş veteriner tıbbi ürünler veya antibiyotikler, hastalık önleyici uygulamalar için kullanılamaz. Organik hayvan yetiştiriciliğinde, hayvanların genetik yapısı değiştirilemez ve genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar organik hayvansal üretimde girdi olarak kullanılamaz. Gen teknolojisi metotları ile hayvan ıslahına izin verilmez. Büyüme veya üretimi artırıcı maddelerin kullanımı ve üremeyi kontrol etmek amacıyla veya diğer amaçlarla hormon ya da benzeri maddelerin kullanımı yasaktır. Ancak hormonlar, tedavi amaçlı veteriner hekim uygulaması olarak hasta hayvana verilebilir. Veteriner tıbbi ürünleri kullanıldığında; konulan teşhis, müdahale yöntemi, ilacın dozu, ilacın etken maddesi, tedavi süresi ve ilacın kalıntı arınma süresi ile birlikte kullanılan ürün kayıt edilir. Bir hayvana normal koşullarda verilen veteriner tıbbi ürünlerinin son uygulandığı tarih ile bu hayvanlardan organik ürün elde edilme tarihi arasındaki süre, organik yetiştiricilikte, endüstriyel yetiştiricilikteki uygulamanın iki katı veya kalıntı arınma süresi belirtilmemiş hallerde ise 48 saattir. Aşı uygulamaları, parazit tedavisi veya ülkemizce zorunlu olarak belirlenen hayvan hastalık ve zararlıları ile mücadele programları haricinde, bir hayvana veya hayvan grubuna bir yıl içerisinde üçten fazla kimyasal sentezlenmiş veteriner tıbbi ürünler veya antibiyotiklerin uygulanması halinde ya da üretken olduğu yaşam süresi bir yıldan az olan hayvanlarda bir defadan çok muamele gördüyse, söz konusu hayvanlar veya bu hayvanlardan elde edilen ürünler organik ürün olarak satılamaz ve yeniden geçiş sürecine alınır. Buna ait kayıtlar müteşebbis tarafından tutulur (Anonim, 2010). Ulusal zorunlu mücadele programları dışında işletmenin bulunduğu alanda ihbari mecburi bulaşıcı ve salgın bir hastalığın ortaya çıkması halinde, 8/5/1986 tarihli ve 3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu ve diğer ilgili mevzuat

42 16 hükümlerine uyulur ve bağışıklık sağlayan veteriner biyolojik maddeleri kullanılır (Anonim, 2010) Yetiştiricilik Uygulamaları, Barınak ve Bakım Şartları Gaga kesme uygulamaları organik yetiştiricilikte uygulanamaz. Yolma gibi yöntemler uygulanamaz. Hayvanların gruplar halinde yetiştirilmeleri durumunda grubun büyüklüğü; hayvan türünün gelişim evrelerine ve davranış biçimlerine bağlı olup, bir uzman görüşü ışığında yetkilendirilmiş kuruluşça belirlenir. Hayvanlar, kansızlığı teşvik edecek koşullarda tutulamaz ve rasyonlar kullanılamaz. Hayvan barınakları, sıhhi bir yapı malzemesinden inşa edilir, barınak koşulları hayvanların biyolojik ve ırk ihtiyaçlarını karşılar. Hayvanlar yem ve suya kolayca erişebilmelidir. Binaların yalıtımı, ısınması ve havalandırılması; hava akımını, toz seviyesini, sıcaklığı, nispi nemi ve gaz yoğunluğu hayvanlara zarar vermeyecek sınırlar içerisinde tutacak şekilde olur. Barınaklar, bol miktarda doğal havalandırma ve ışık girişine izin vermelidir. Serbest gezinti alanları, açık hava gezinti alanları veya açık barınak alanlarında; yerel hava koşullarına ve ilgili türe bağlı olarak yağmura, rüzgâra, güneşe ve aşırı sıcaklığa karşı yeterli korunma sağlanır. Barınaklar; hayvanlara rahatça ve doğal olarak durabilecekleri, kolayca yatabilecekleri, dönebilecekleri, kendilerini temizleyebilecekleri, tüm doğal pozisyonları alabilecekleri, gerinme ve kanat çırpma gibi tüm doğal hareketleri yapabilmelerine yetecek büyüklükte olur. Kapalı barınaklar ve açık gezinti alanlarının asgari alanları ve farklı hayvan türleri ile kategorileri için diğer barınak özellikleri bu Yönetmeliğin Ek-3 ünde belirtilen kriterlere uygun olur (Anonim, 2010).

43 17 Çizelge 2.1. Hayvancılıkta İç ve Dış Asgari Yüzey Alanları ve Diğer Barınak Özellikleri Yumurta tavuğu Besiye alınmış kümes hayvanları (Sabit barınaklarda) Besiye alınmış kümes hayvanları (Taşınabilir barınaklarda) İç alan (hayvanlara ayrılan net alan) Tünek genişliği Hayvan sayısı/ m² Folluk (cm/hayvan) 7 tavuk için 1 folluk veya 6 18 tavuk başına 120 cm² folluk alanı en fazla 21 kg yalnızca Hint canlı ağırlık/ m² tavuğu için 16 (1) en fazla 30 kg canlı ağırlık/m² hareketli kanatlı barınakları (1) Yalnızca 150 m 2 zemin alanı aşmayan taşınabilir barınaklar durumunda Gezinti alanı (Rotasyona elverişli alan m 2 /baş) kg/n/ha/yıl limitini aşmaması koşulu ile 4 Et ve Hint tavuğu 4,5 Ördek 10 Hindi 15 Kaz Yukarıda bahsedilen tüm çeşitler için 170 kg /N/ha/yıl limitini aşmaması koşulu ile kg/n/ha/yıl limitini aşmaması koşulu ile İklim koşullarının hayvanlara açık havada yaşamalarına imkân verdiği bölgelerde, hayvan barınaklarının yapılması zorunlu değildir. Barınak, kümes, alet ve kaplar, hastalık taşıyan organizmaların gelişmesi veya bulaşmasını engellemek için, uygun bir şekilde temizlenir ve dezenfekte edilir. Hayvan binaları ve yapılarının temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi için bu Yönetmeliğin Ek-7 sinin 1 inci bölümünde verilen maddeler kullanılır. Böcek ve kemirgenlerle mücadele

44 18 etmek ve işletmede kokuyu azaltmak amacıyla, dışkı, idrar ve dökülmüş dağılmış gıdalar ortamdan uzaklaştırılır. Bütün bu tedbirlere rağmen böcekler ile diğer kemirgenlerin hayvan barınaklarından ve diğer tesislerden uzaklaştırılamaması durumunda, yalnızca bu Yönetmeliğin Ek-2 sinin 1, 2, 3, 4 ve 5 inci bölümündeki girdiler ve rodentisitler kullanılır. Ek-2 nin 1.maddesinde bitki koruma maddeleri olarak bitki ve hayvansal orjinli maddeler, 2.maddesinde biyolojik zararlı ve hastalık kontrolü için kullanılan mikroorganizmalar, 3.maddesinde mikroorganizmalarla üretilen maddeler, 4. maddesinde tuzaklarda ve /veya yayıcılarda kullanılan maddeler ve 5. maddesinde ise organik tarımda yetiştirilen bitkiler arasında yüzeye dağıtılacak preparatlar verilmiştir (Anonim, 2010). Kanatlılar açık yetiştirme koşullarında yetiştirilir ve kafeslerde tutulamaz. Su kanatlıları iklim şartlarının elverdiği sürece hayvanın rahatlığı veya hijyen şartları nedeniyle akarsu, gölet ve göllere erişebilmelidir (Anonim, 2010). Kümeslerde aşağıdaki asgari şartlar karşılanmalıdır (Anonim, 2010) : Zeminin asgari 1/3 ü, parçalı veya ızgaralı yapıda değil, düz bir yapıda olmalı ve sap-saman, talaş, kum veya kısa çim gibi maddelerle kaplı olmalıdır. Yumurta tavuğu kümeslerinde zeminin 1/2 sinden fazlası dışkı toplanmasına elverişli olur. Tünek, kanatlı grubu ve kanatlı büyüklüğü ile orantılı olmalıdır. Bu konudaki standartlar bu Yönetmeliğin Ek-3 ünün 2. bölümüne uygun olur. Kanatlının büyüklüğüne göre giriş/çıkış delikleri olmalı ve bu delikler kanatlı barınağının her 100 m 2 si için asgari toplam 4 m uzunlukta olmalıdır. Her kanatlı barınağında; 4800 adet etlik piliç, 3000 adet yumurta tavuğu, 5200 adet afrika tavuğu, 4000 adet dişi muskovi veya pekin ördeği, 3200 adet erkek muskovi veya pekin ördeği ile diğer ördekler, 2500 adet horoz, kaz veya hindiden daha fazla hayvan barındırılamaz. Et üretimine yönelik kanatlı barınaklarının her birinin toplam kullanılabilir alanı 1600 m 2 yi aşamaz. Yumurta tavuklarında doğal ışık ile suni ışıklandırmanın toplamı günde 16 saati geçemez. Suni ışıklandırma olmadan asgari 8 saat dinlenme süresi uygulanır. Kanatlılar iklim koşullarının elverdiği durumlarda açık

45 19 hava barınaklarına ulaşabilmeli ve bu durum yaşamlarının asgari 1/3 ünde uygulanmalıdır. Bu açık hava barınakları çoğunlukla bitki örtüsü ile kaplanır, koruyucu tesisler bulunur ve hayvanların yeterli sayıda suluk ve yemliklere erişmelerine imkân verir. Halk ve hayvan sağlığını korumak amacıyla hayvanların dışarı çıkmasını engelleyen, Bakanlıkça belirlenmiş bir durum olması halinde; gerekli biyogüvenlik tedbirleri alınır ve hayvanlar kapalı yerde tutularak yeterli sayıda suluk ve yemliklere erişmelerine imkân verilir. Sağlık nedenleriyle, iki yetiştirme dönemi arasında kümesler boş bırakılır, bu süre içerisinde binalar ve tesisat temizlenir ve izin verilen maddelerle dezenfekte edilir. Ayrıca, her kanatlı grubunun yetiştirilmesi tamamlandığında gezinti alanları sağlık nedeniyle boş bırakılarak, bitki örtüsünün yeniden gelişmesine imkân verilir. Bu gereklilik barınaklarda tutulmayan ve gün boyunca serbestçe gezinen az sayıdaki kanatlılara uygulanmaz. Yoğun yetiştiricilik yöntemlerinin kullanımını engellemek için kanatlılar ya asgari bir yaşa erişinceye kadar beslenirler ya da yavaş gelişen kanatlı genotipleri seçilir. Yavaş gelişen kanatlı genotiplerinin işletmeci tarafından kullanılmadığı yerlerde asgari kesim yaşı; tavuklarda 81 gün, et horozlarında 150 gün, pekin ördeğinde 49 gün, dişi muskovi ördeğinde 70 gün, erkek muskovi ördeğinde 84 gün, yaban ördeği 92 gün, Afrika tavuğunda 94 gün, erkek hindi ve kazda 140 gün ve dişi hindilerde 100 gündür. Organik etlik piliç yetiştiriciliğinde yavaş gelişen genotiplerin kullanılması durumunda asgari kesim yaşı 72 gündür (Anonim, 2010) Nakliye ve Kesim Hayvanların nakilleri stressiz ve kısa zamanda gerçekleştirilecek şekilde yapılır. Yükleme ve boşaltma işlemleri dikkatlice ve hayvanları zorlamak amacıyla elektriksel uyarıcı alet kullanılmadan gerçekleştirilir. Nakliye öncesi ve esnasında herhangi bir yatıştırıcı ilaç kullanılmaz. Kara taşımacılığında 8 saatte bir yemleme, sulama ve dinlendirme için mola verilir. Kasaplık hayvanlara kesim esnasında stres yaratmayacak şekilde davranılır. Mümkün olan durumlarda ayrı mezbaha, kesimhane ve kombinalar kullanılır. Mümkün olmayan durumlarda ise konvansiyonel olarak yetiştirilmiş hayvanların kesiminden sonra, mezbaha, kesimhane ve kombinalar bu Yönetmeliğin Ek-7 sinin 1 inci bölümünde verilen

46 20 maddeler ile temizlendikten sonra, organik hayvanların kesimi yapılır (Anonim, 2010). Ek 7 nin 1. maddesinde hayvan ve hayvancılık işletmelerinde kullanılan alet ve ekipmanların temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi amacıyla kullanımına izin verilen ürünler şunlardır (Anonim, 2010): Potasyum ve sodyum sabunu, su ve buhar, kireç kaymağı, kireç, sönmemiş kireç, sodyum hipoklorit (örn: çamaşır suyu), kostik soda, kostik potas, hidrojen peroksit, doğal bitki özleri, sitrik, perasetik asit, formik, laktik, oksalik ve asetik asit, alkol, nitrik asit (Süt ürünleri üretim ekipmanları için), fosforik asit (Süt ürünleri üretim ekipmanları için), formaldehit, süt sağım ekipmanları ve meme başı temizlik ve dezenfeksiyonunda kullanılan ürünler, sodyum karbonattır (Anonim, 2010) Hayvan Gübresi Organik hayvan gübresi kullanma, bulundurma ve koruma kurallarına göre organik bitkisel üretim yapılacak alanlarda, arazi üzerine uygulanacak toplam gübre miktarı, 170 kg/n/ha/yılı geçemez. Söz konusu miktara göre bu Yönetmeliğin Ek-4 ünde yer alan tabloda maksimum hayvan sayısı belirlenmiştir. Buna göre işletmede stoklanabilecek gübre miktarına eşdeğer maksimum hayvan sayısı etlik piliçlerde 580 adet, yumurta tavuklarında 230 adettir. Organik hayvansal üretim yapan işletmeler üretim fazlası gübrelerini bu Yönetmelik hükümlerine göre üretim yapan diğer müteşebbislerle sözleşme yaparak dağıtır. Sözleşmede; kullanılan tarımsal alanda yılda hektar başına azami 170 kg saf azot miktarının bu gübrelemeden sağlanan kısmı hesaplanarak belirlenir. Hayvansal gübrelerin depolama yerleri; doğrudan akıntı ile veya sızıntı ile toprak veya suyun kirlenmesini önleyecek özellikte olmak zorundadır. Müteşebbisin, yetkilendirilmiş kuruluş ile yapacağı sözleşmede, hayvan gübresinin depolanması için yapılan tesislerin yeri ve tarifi, hayvan gübresinin yayılmasına ilişkin plan ve diğer işletmelerle yapılan yazışmalar yer alır (Anonim, 2010).

47 Ülkemizde Organik Tarım Yürütme ve İzleme Organları Organik tarım ulusal yönlendirme komitesi Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürü başkanlığında TÜGEM temsilcileri, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Gümrük Müsteşarlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı, İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü temsilcileri, TÜBİTAK, meslek kuruluşları, sivil toplum örgütleri, yetkilendirilmiş kuruluşların temsilcisi, üniversiteler ve özel sektör temsilcileri ile Komitenin toplantı gündemiyle ilgili görüşlerinin alınmasında yarar gördüğü kurum ve kuruluşların temsilcilerinden olmak üzere en az on kişiden oluşur (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 2010). Komite organik tarımın geliştirilmesi ve uygulanması ile ilgili stratejileri belirlemek üzere yılda en az bir kez toplanır ve alınan kararları tavsiye niteliğinde olmak üzere Organik Tarım Komitesine iletir (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 2010) Organik tarım komitesi (OTK) Komitenin oluşumu; Bakanlık, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü, Strateji Geliştirme Başkanlığı ile Dış İlişkiler ve Avrupa Topluluğu Koordinasyon Dairesi Başkanlığı tarafından görevlendirilecek temsilcilerinden, Bakan veya yetkilendireceği müsteşar veya müsteşar yardımcısının onayı ile kurulur. Yukarıda adı belirtilen kuruluşlardan en az bir üye olmak üzere komiteye alınacak üye sayısını Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü belirler. İhtiyaç duyulması halinde Teftiş Kurulu Başkanlığı ve Hukuk Müşavirliği nden Komiteye birer üye alınabilir. Komite başkanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürü veya yetki vereceği Genel Müdür Yardımcısı veya Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire Başkanı tarafından, Komite sekretaryası ise Tarımsal Üretim ve Geliştirme

48 22 Genel Müdürlüğü Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire Başkanlığınca yürütülür (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 2010). Bu komite ülkedeki organik tarım faaliyetlerinin yaygınlaştırılması, geliştirilmesi, tanıtılması, takip ve kontrolünden sorumludur. Kontrol ve kuruluşlarına çalışma izni vermek ve çalışmalarını denetlemek görevleri arasındadır (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 2010) Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarafından Yetkilendirilmiş Organik Tarım Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları Organik (ekolojik, biyolojik) tarım ürünleri (bitkisel ve hayvansal ürünler, su ürünleri, tohum, gübre, fide, fidan ve tüm diğer girdiler, gıdalar, vitaminler ve diğer tüm katkı maddeleri ile hammaddesi tarım olan tüm sanayi ürünleri) üretecek, işleyecek, pazarlayacak, ithal veya ihraç edecek özel veya tüzel kişilerin faaliyette bulunabilmeleri için, bakanlıktan yetki almış kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarından biriyle sözleşme yapmaları zorunludur. Gerekli olan sözleşme yapılmadan bu faaliyetlerde bulunamaz. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yetkilendirilen 16 adet kontrol ve sertifikasyon kuruluşu vardır. Bunlar; BCS ÖKO-GARANTIE, IMO, ECOCERT, ETKO, C.U., EKOTAR, ICEA, CERES, ORSER, ANADOLU, TÜRKGAP, NİSSERT, IMC, ANKA GLOBAL, KALİTEST ve EGETAR dır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı resmi sayfasında adı geçen kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarının adresleri, telefon numaraları ve mail adresleri de yer almaktadır (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 2010) Organik Tarıma Verilen Destekler Faiz indirimli tarımsal krediler Çiftçilerimiz için düşük faizli selektif kredi verilmesine imkan sağlayan 25 Şubat 2004 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile, organik tarımsal ürünleri ve girdileri üreten müteşebbislere tarımsal kredilere uygulanan cari faiz oranından % 60 indirimli olarak azami 3 yıl vadeli yatırım ve 1 yıl vadeli işletme kredisi kullanma imkanı sağlanmıştır. Bir yıl süre ile çıkarılmış olan bu karar daha

49 23 sonraki yıllarda 5 yıl vadeli yatırım ve 1,5 yıl vadeli işletme kredisi kullanma imkânını da sağlayarak 2005, 2006, 2007 ve 2008 yılları için uzatılarak devam ettirilmiştir. Bu kapsamda yılları arasında toplam 2324 müteşebbise TL işletme ve yatırım kredisi kullandırılmıştır. Düşük faizli selektif kredi imkanı uygulamaya konulmasıyla gerek organik tarımsal üretim yapacak gerekse organik girdi üretecek müteşebbisler de destekleme kapsamına alınmıştır. (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 2010) Doğrudan gelir desteği tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bitkisel Üretimle İlişkili Olarak, Doğrudan Gelir Desteği Ödemesi Yapılmasına İlişkin Tebliğ ile Organik Tarım üreticilerine Doğrudan Gelir Desteğine ilave olarak dekara 3 TL ek destek ödenmesi sağlanmıştır. Bu kapsamda 2005 yılı için üretici TL, 2006 yılı için de üretici TL ilave destekten yararlandırılmıştır yılı için dekar başına 5 TL ilave doğrudan gelir desteği ödenmesi yapılarak 1615 üreticiye ,5 TL ilave destekten yararlandırılmıştır (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 2010) Çevre amaçlı tarımsal arazilerin korunması programını tercih eden üreticilerin desteklenmesi (ÇATAK ) Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin Korunmasını Tercih Eden Üreticilerin Desteklenmesine İlişkin 2008/14268 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır (Tarım Bakanlığı, 2010). 2. kategori çevre dostu tarım teknikleri ve kültürel uygulamalarına 135 TL/da ödeme yapılması planlanmıştır (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 2010) Organik Ürünlerde Kullanılan Logolar Bu Yönetmeliğe göre organik tarımsal ürün veya organik tarımsal madde üreten ve satanlar; ambalajlarında aşağıdaki logo örneklerini kullanmak zorundadırlar. Bu logoları üzerinde bulundurmayan ürünler organik olarak iç

50 24 pazara sunulamaz, reklam ve tanıtım yapılamaz veya kısaltmalarıyla patent için başvuramazlar (Anonim, 2005). Etiketi kullandırma yetkisi, Bakanlık yetkili organı Komiteye aittir. Bu logo, bu Yönetmelik hükümlerine göre üretimi yapılmış ham madde, yarı mamül veya mamül tarımsal organik üretim maddelerine, yetkilendirilmiş kuruluşça kullandırılır (Anonim, 2005). Üretimin niteliği, ebadı ve ambalajın türüne göre aşağıda verilen logo örneklerinden biri kullanılır. Logoların çapı, 20 mm den küçük 40 mm den büyük olamaz. Verilen renkler dışındaki renkler ve tonlar kullanılamaz. Logolarda kullanılacak renkler; yeşil, mavi, siyah ve beyazdır. Logolar aşağıda belirtilen tonlarda olmalıdır (Anonim, 2006): Yeşil Mavi Şekil 2.1. Logolarda kullanılacak olan renkler

51 25 Logo Örnekleri Çerçeveli Olarak Logo Örneği Renkli Basım Siyah- Beyaz Basım Şekil 2.2. Çerçeveli logo örnekleri Çerçevesiz Olarak Logo Örneği Şekil 2.3. Çerçevesiz logo örnekleri Fonlu Olarak Logo Örneği Renkli Basım Siyah- Beyaz Basım Şekil 2.4. Fonlu logo örnekleri

52 26 3. ORGANİK TAVUKÇULUĞUN DÜNYADAKİ ve TÜRKİYEDEKİ MEVCUT DURUMU 3.1. Dünyada Organik Tavukçuluk Dünyada şu an birçok gelişmiş ülkede organik hayvancılığa önemli ölçüde geçildiği görülmektedir (Anonim, 2004). A.B. ülkelerinde son 10 yılda organik tavukçuluğun artış gösterdiği bilinmektedir. Küçükyılmaz ve vd., (2006), Padel e (2005) atfen, A.B. de (25 ülke) toplam organik tavuk sayısı (etlik piliç ve yumurtacı tavuk) 2002 yılında 16.1 milyon, 2003 yılında 17.3 milyon adet olduğunu ve üretilen organik konsantre yemin % 25 inin organik tavukçuluk işletmelerinde kullanıldığını bildirmiştir. Küçükyılmaz ve vd., (2006), Magdeliane and Bloch a (2004) atfen, A.B. ülkelerinde organik etlik piliç üretiminde 2001 yılında 6,3 milyon adetle Fransa nın birinci sırada, İngiltere nin 1,3 milyon adetle ikinci sırada olduğunu, Fransa nın 2002 yılında 2001 yılına göre % 24 azalma ile 4,9 milyon organik etlik piliç ürettiğini, organik etlik piliç üretimi çalışmalarının Almanya, Avusturya, Danimarka ve Belçika da yapılmakta olduğunu, toplam üretim içinde organik etlik piliç üretiminin % 1 i aştığını bildirmişlerdir. Üretilen bu piliçlerin, direk satış ve organizasyon yoluyla satıldığını, Fransa da organik etlik piliçlerin % 80 inin süpermarketlerde satıldığını, direk satışın Almanya ve Avusturya da önemli düzeyde olduğunu bildirmişlerdir. Çizelge 3.1 ve çizelge 3.2 de bazı AB ülkelerindeki organik tavuk sayısı ve bu organik tavukların toplam tavuk sayısı içindeki payının ülkelere göre dağılımı verilmiştir. Çizelge yılında bazı A.B. ülkelerinde organik tavuk ve hindi sayısı (.000) Fransa İngiltere Almanya Avusturya Danimarka İsviçre Belçika Hollanda Tavuk Hindi

53 27 Çizelge 3.2. A.B. Ülkelerinde 2003 yılı toplam organik tavuk sayısının ülkelere göre dağılımı Ülke adı Toplam içindeki % Ülke adı Toplam içindeki % Fransa 38 Avusturya 4 İngiltere 29 Belçika 2 Danimarka 7 Hollanda 2 İtalya 7 İsviçre 2 Almanya 7 Diğer EU 15 2 Küçükyılmaz ve vd., (2006), Magdeliane and Bloch a (2004) atfen, A.B. de organik etlik piliç üretimi yönünden ülkeler arasında uyum birliği sağlamanın zor olduğunu (yetiştirme, yem temini, besleme ve kesim yaşı gibi standartlar yönünden), organik piliç yetiştirme standartlarındaki bu farklılığın pazarda bazı ülkelere avantaj sağladığını bildirmişlerdir. Küçükyılmaz ve vd., (2006), Padel e (2005) atfen, 2004 yılında, 15 AB ülkesinde toplam 5.4 milyon organik yumurtacı tavuk bulunduğunu ve bunun toplam tavuk sayısındaki oranının % 1.5 olduğunu bildirmişlerdir. Küçükyılmaz ve vd., (2006), Bestman and Maurer a (2006) atfen, organik yumurtacı tavuk ana üreticilerin İngiltere, Fransa, Almanya ve Hollanda olduğunu bildirmişlerdir. A.B.D. deki yılları arası organik tavuk sayıları ve değişim oranları Çizelge 3.3 de verilmiştir. Çizelgeden de görüleceği gibi A.B.D. de toplam organik tavuk sayıları ilerleyen yıllar itibariyle önemli oranda bir artış göstermiştir. Sınıflanmamış organik tavuk sayısının 2002 yılında artış gösterdiği görülmektedir. Bunun da nedeninin sertifika alınırken kanatlı tipinin belirtilmemiş olabileceği ve bunların da büyük kısmının 2001 ve 2003 yılları rakamlarına göre yumurtacı tavuk ve etlik piliç olacağı düşünülmektedir. A.B.D. de organik etlik piliç pazarı toplam pazarın yaklaşık % 1 i, organik yumurta tüketimi, toplam yumurta tüketiminin yaklaşık % 1 i kadardır. A.B.D. de 46 milyon dolarlık organik etlik piliç ve 70 milyon dolarlık organik yumurta pazarının olduğunu, 2008 yılına kadar yıllık büyümenin organik etlik piliç pazarında % 33, organik

54 28 yumurta pazarında % 28 düzeyinde olabileceğini ve organik kanatlı pazarının hızlı bir şekilde büyüdüğünü bildirmiştir. Aynı araştırıcı A.B.D. de marketlerde taze ve işlenmiş organik yumurta bulunduğunu, bu satışların % 10 dan daha az kısmının işlenmiş yumurta şeklinde olduğunu, tüketicilerin ileri işlenmiş ürünleri istemediğini, üreticilerin işlenmiş organik yumurtada yavaş bir büyüme beklediğini, omega-3 içeriği zengin organik yumurta üretimi yönünde eğilim olduğunu bildirmiştir. Hayvan ve işletme sayısı ile pazar durumundaki bu artış ve değişim oranları organik tavukçuluğun A.B.D. de alternatif bir üretim dalı olacağını göstermektedir (Küçükyılmaz ve ark., 2006). Çizelge 3.3. A.B.D. de yılları arası organik tavuk sayıları ve Kanatlı tipi Yumurtacı tavuk değişim oranları Yıllara göre hayvan sayıları (.000) Değişim Oranı (%) Etlik piliç Hindi - 0, Sınıflanmamış kanatlı Toplam Sertifikalı işlet. Sayısı Türkiye de Organik Tavukçuluk Türkiye de Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı 2009 yılı organik hayvansal üretim verilerine göre, Manisa, İzmir, Bolu, Bursa, Elazığ, Samsun, Kırklareli ve Konya da iki işletme olmak üzere toplam 9 işletme tarafından organik tavukçuluk yapılmaktadır. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı nın 2008 yılı organik hayvansal üretim verilerinde yer alan ve Aydın da bulunan işletme ise yılları arasında faaliyet göstermiştir.

55 29 Türkiye de organik hayvansal üretim bitkisel üretime göre küçük paya sahip olmakla birlikte, son yıllarda gelişmeye başlamıştır. Organik hayvansal üretim uzun yıllar sadece arıcılık ve bal üretimi olarak gerçekleşmiştir (Altındişli ve Aksoy, 2010). Ancak ülkemiz ekolojik hayvancılık bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Hayvancılık daha çok ekstansif olarak yapılmakta bu nedenle birçok hayvancılık dalında düşük girdi kullanılmaktadır. Bu yüzden verim ve yetiştiricinin gelir düzeyi düşüktür. Ancak ekolojik hayvansal ürünler daha pahalı ve tüketici tarafından talep ve ihracat şansı daha yüksektir (Ak ve Karaman, 2008). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından 2004 yılında yapılan II. Tarım Şurası, Hayvan, Su Ürünleri Yetiştiriciliği ve Sağlığı Komisyonu raporunda, organik yumurta ve kanatlı eti üretiminin yetiştiriciler için önemli bir avantaj olabileceği, tarımsal üretimle birlikte organik kanatlı yetiştiriciliğinin ihracata yönelik olarak düşünüldüğünde, kanatlı hayvan yetiştiricileri için önemli bir gelir kapısı olacağı bildirilmiştir. Aynı raporda bu konuda yapılacak çalışmalara ve üretim yapan ve bu üretimi denetleyen örnek işletmelere ihtiyaç olduğu da belirtilmiştir (Küçükyılmaz ve ark., 2006). Başlangıçtan günümüze kadar ekolojik hayvansal ürünlerin miktarında meydana gelen artış ülkemizde tüketicilerin artık bu tür ürünlere ilgi duyduğunu göstermektedir (Kartalkanat ve ark., 2009). Pek çok ülkede hayvan refahına önem veren, çevreyle dost sürdürülebilir sistemlerde üretilmiş kanatlı eti ve yumurtası giderek artan düzeyde ilgi görmektedir (Aksoy, 2009). Günümüzde organik tavukçuluğun 2009 yılı organik sertifikalı üretici ve hayvan sayıları, üretim değerleri Çizelge 3.4 de sunulmuştur.

56 30 Çizelge 3.4. Ülkemizde 2009 yılı organik hayvansal üretim verileri Hayvan Türü Çiftçi sayısı Hayvan Sayısı Et(ton) Toplamı Yumurta (adet) İller Bolu Etlik piliç ,1 Yumurta tavukları Toplam Bolu , Bursa Yumurta tavukları Toplam Bursa Elazığ Yumurta tavukları Toplam Elazığ İzmir Yumurta tavukları Toplam İzmir Kırklareli Yumurta tavukları Toplam Kırklareli Konya Yumurta tavukları Toplam Konya Manisa Yumurta tavukları Toplam Manisa Samsun Etlik piliç ,4 0 Yumurta tavukları Toplam Samsun , Genel Toplam , Kaynak: Tarım Bakanlığı, 2010

57 31 Ülkemizde organik tavukçuluk Tarım Bakanlığı verilerine göre toplam 9 ilde yapılmaktadır adet tavuk ile Samsun da bir üretici 11,4 ton organik piliç eti ve adet yumurta üreterek ilk sırayı almaktadır. Samsun daki üretici gibi hem organik et hem de organik yumurta üreten diğer bir üretici ise Bolu dadır. Bolu ise adet tavuk ile yılda 23,1 ton organik et, adet organik yumurta üretilmektedir. Çizelgeye göre en az organik yumurta üretimi adet ile İzmir de gerçekleşmektedir. Türkiye de Tarım Bakanlığı 2009 verilerine göre organik kanatlı üretimi 9 üretici tarafından gerçekleştirilmekte, adet tavuk ile toplam adet organik yumurta ve adet organik etlik piliç ile toplam 34, 5 ton organik piliç eti üretilmektedir. Diğer ülkelerde olduğu gibi henüz ülkemizde de ekolojik tarım ürünleri dış ticaretine ilişkin istatistiksel altyapı oluşturulamamıştır (Turhan ve Atay, 2008). Ülkemizde organik kanatlı ürünleri üretiminde, ihracattaki engeller nedeniyle pazarın öncelikle yurtiçi olacağı gözardı edilmemelidir. Ancak ihracatın önündeki bu engelleri yavaş yavaş aşmaya başlayan organik tavukçuluk işletmeleri vardır. İhracattaki bu engeller tamamen aşıldığında özellikle Almanya başta olmak üzere A.B. ülkelerine, Uzak Doğu ve Arap ülkelerine organik tavuk ürünleri ihracatı yapılabilecektir. Türkiye organik tarım mevzuatını genel olarak Avrupa Birliği mevzuatı ile büyük ölçüde uyumlu hale getirmesine rağmen, kurumsal düzenlemeleri ve yapısal reformları geciktirmeksizin tamamlanması gerekmektedir. Bunun yanında, organik ürünlerimiz için potansiyel ihracat pazarlarımızın mevzuatlarına uyum sağlanması için gerekli çalışmaların yapılması gerekmektedir (Demiryürek ve Bozoğlu, 2007). Endüstriyel tavukçuluğa nazaran üretimi çok daha zor olan, sağlık, besleme, yetiştirme gibi konularda üretimi yapılan ülkelerde bile yeterince bilimsel çalışma bulunmayan organik kanatlı üretimi ile ilgili çalışmalara ihtiyaç vardır (Küçükyılmaz ve ark., 2006). Uygulamada yakın bir geçmişe sahip olması nedeni ile bilimsel temelli verilerin henüz çoğalmaya başlamış olması ise konunun geniş ölçekte tartışılmasını engellemektedir (Daş ve ark., 2004). Organik hayvancılık özellikle kırsal kalkınma açısından son derece önemli bir üretim koludur. Bu bağlamda gelişmiş ülkelerde kırsal kalkınmayı artırıcı

58 32 çeşitli politikalar geliştirilmektedir. Ülkemizde de kırsal alanın geliştirilmesi ve desteklenmesi amacıyla gerekli politikaların tespit edilmesi için 5488 sayılı Tarım Kanunu (26149 sayılı Resmi Gazete) çıkarılmış ve bu konunda ekolojik üretim desteği tarımsal desteklemeler arasına alınmıştır. Ülkemiz hayvancılığının büyük bölümü Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yapılmaktadır. Zaten genellikle ekstansif hayvancılığın yapıldığı bölgede çeşitli desteklemeler ve bilgilendirmeler yapılırsa organik hayvancılıkta da önemli bir konuma gelecektir (Kartalkanat ve ark., 2009). Organik hayvansal üretimimizin ileri seviyelere gitmesi için gerekli olan temel faktörlerden birisi de organik yem bitkileri üretimidir (Yolcu ve Daşcı, 2008). Ekolojik hayvancılık potansiyelimizin iyi değerlendirilmesi halinde hayvansal üretimdeki dezavantajımızın ekolojik hayvancılık ile avantaja dönüştürülme şansı bulunmaktadır (Ak ve Kantar,2007). Türkiye'de organik ürünlerin üretiminde "sözleşmeli çiftçi" uygulaması getirilmiştir. Bu uygulamada çiftçilerle üretici firmalar üretim aşamasında girdilerin temini ve hasat aşamasında ürünlerin alımı konularında, mahkemeye başvurma hakkı saklı kalmak koşuluyla, bir sözleşme yaparlar. Sözleşmeli tarım üreticilere pazar, fiyat, satış ve prim garantisi getirerek avantaj sağlamaktadır. Sözleşmeli çiftçiler, bahçelerinde ve tarlalarında hiçbir şekilde kimyasal ilaç, hormon ve gübre kullanmamayı imzaladıkları sözleşmelerle taahhüt ederler. Bu şartlara uygun olarak üretimi yapılan organik ürünlerin her birine, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından denetleme yetkisi verilen bağımsız denetleme firmaları, ürünlerin organik ürün olarak kontrollü yetiştirildiğini belgeleyen, "Organik Ürün Sertifikası" verirler (Atlı, 2006). Endüstriyel etlik piliç ve yemeklik yumurta üretiminde girdilerin çok sınırlı, üretim tekniklerinin çok standart hale gelmesi nedeni ile rekabet olanakları çok daralmıştır. İşletmelerin yetiştirme ve manejman koşullarındaki farklılıklar, yem hammaddelerinin çeşitliliği, besin madde içerikleri ve fiyatlardaki değişkenlikler organik piliç ve yumurtacı tavuk yetiştiriciliğinde rekabet ve çeşitliliği ortaya çıkaracağı gibi yerel ve yöresel girdilerin temininde de çeşitlilik yaratacaktır. Özellikle A.B. ülkelerinde küçük işletmeler tarafından yapılan organik tavukçuluk ülkemizde de kırsal kalkınmada kullanılabilecek alternatif bir yetiştiricilik şekli olabilir (Küçükyılmaz ve ark., 2006).

59 33 4. MATERYAL-METOD 4.1. Materyal Araştırmanın ana materyalini Türkiye de bulunan Organik Tavukçuluk İşletmeleri oluşturmaktadır. Örnekleme ile ülkemizde faaliyet gösteren veya göstermiş olan on işletmeden beşi seçilmiştir. Bu işletmeler bulunduğu yere ve mesafelerine göre seçilmiştir. Yerinde ziyaret edilen işletmeler Manisa, Aydın, Bolu, Konya illerindedir. Konya ilinde iki adet Organik Tavukçuluk İşletmesi bulunmaktadır. Söz konusu illerde bulunan işletmelerden dördü şuan faal, biri ise yılları arasında faaliyet göstermiştir. Bu illerdeki işletmelere sırası ile gidilmiş olup, araştırma amacıyla hazırlanmış olan sorular sorularak istenen veriler bu sayede elde edilmeye çalışılmıştır Metod İşletmelerle ilgili bilgi elde etmek amacıyla sorular hazırlanmıştır. Hazırlanan anket çalışmasında işletmelerin genel yapıları, ekonomik analizleri, hayvan sayıları, bakım-manejmanları, kümes yapıları, kullandıkları yemler, kullandıkları alet ekipmanlar, besleme yöntemleri, üretim yönleri, faaliyet şekilleri, pazar durumları, sorunları, organik tavukçuluğa devam edip etmeyecekleri gibi pek çok soru sorulmuştur. Ayrıca bu işletmelere ait görüntüler çekilmiş ve bu çalışmaya ilave edilmiştir. Ziyaret edilen işletmelerin hangi illerde yer aldığı belirtilmiş fakat değerlendirmenin daha net bir şekilde yapılabilmesi için işletmeler A, B, C, D, E olarak isimlendirilmiştir. Bu çalışma için hazırlanan sorular aşağıdaki gibidir. 1. İşletme ne zaman kurulmuştur? 2. Arazi varlığı ne kadardır? 3. Araziye ne kadar geçiş süresi uygulanmıştır? 4. Arazinin değeri nedir?

60 34 5. Arazinin tipi nedir? 6. Bina, alet-ekipman varlığı ne kadardır? 7. İşletmede kaç kişi çalışmaktadır? 8. Hayvan sayısı ne kadardır? 9. Hangi ırklar kullanılmaktadır? 10. Hayvanların kümese getirilme yaşı nedir? 11. Hayvanlara ne kadar süre geçiş süresi uygulanmıştır? 12. Hayvanların gezinme alan ölçüleri nedir? Gezinme süreleri ne kadardır? 13. Etlik piliçlerde kesim ağırlığı ve kesim yaşı nedir? İşletmeye ait kesimhane var mıdır? 14. Yem temini nereden sağlanmaktadır? 15. Hayvanların rasyonlarında kullanılan yemler nelerdir? 16. Hayvanlara günde ne kadar yem verilmektedir? 17. Hangi yemleme yöntemi uygulanmaktadır? 18. Yumurtacı tavukların yumurta ağırlıkları ne kadardır? 19. Organik yumurta ve etlik piliçler hangi fiyattan satılmaktadır? 20. Elde edilen günlük yumurta miktarı ne kadardır? 21. İşletmede bulunan yumurtacı tavukların elden çıkarılma süreleri ne kadardır?

61 Hayvanların tükettiği günlük su miktarı ne kadardır? 23. Hayvanlara günde ne kadar süre aydınlatma uygulanmaktadır? 24. Hayvanlarda ölüm oranı nedir? 25. Kümeslerde hangi dezenfektanlar kullanılmaktadır? 26. İşletme dışı tarımsal faaliyet geliri var mıdır? Var ise nelerdir? 27. İşletmenizin sermaye yapısı nasıldır? 28. İşletmenin pazar durumu nasıldır? 29. Pazarlanan ürünleri kimler tercih etmektedir ve hangi illere pazarlanmaktadır? 30. İşletmenin faaliyet şekli nedir? 31. İşletme hangi kontrol ve sertifikasyon kuruluşu tarafından denetlenmektedir? 32. Organik ürünlerle organik olmayan ürünler arasında besin madde açısından herhangi bir fark var mıdır? Bu konuda herhangi bir analiz yapılmış mıdır? 33. Organik tavukçuluk yapma sebepleriniz nelerdir? 34. Organik tavukçuluğa devam edecek misiniz? 35. Genel problemleriniz nelerdir? 36. Ziyaret edilen işletmelere ait görüntüler

62 36 5. ARAŞTIRMA BULGULARI Türkiye de Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı 2009 yılı organik hayvansal üretim verilerine göre, Manisa, İzmir, Bolu, Bursa, Elazığ, Samsun, Kırklareli ve Konya da iki işletme olmak üzere toplam 9 işletme tarafından organik tavukçuluk yapılmaktadır. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı nın 2008 yılı organik hayvansal üretim verilerinde yer alan ve Aydın da bulunan işletme ise yılları arasında faaliyet göstermiştir. Bu işletmelerden Manisa, Bolu, Aydın ve Konya da iki adet olmak üzere toplam beş tanesi yerinde ziyaret edilerek işletmelerle ilgili bilgiler alınmıştır. Yukarıda da bahsedildiği gibi işletmeler A, B, C, D ve E olarak adlandırılmıştır. Ziyaret edilen işletmeler ile ilgili bilgiler, işletme sahipleri veya yetkili kişilerden alınmıştır. İşletmelerle ilgili verilen bu bilgilerde kişilerin beyanı esas alınmıştır İşletmelerin Kuruluş Yılları Çizelge 5.1. de yer alan işletmeler sırasıyla; 2004, 2005, 2006, 2007 ve 2009 yıllarında organik tavukçuluk yapmaya başlamıştır. Organik tavukçuluğa en erken başlayan işletme E işletmesi, en son başlayan ise D işletmesidir. Çizelge 5.1. İşletmelerin Kuruluş Yılları İşletme Adı Kuruluş Yılı A 2005 B 2007 C D 2009 E 2004

63 İşletmelerin Arazi Varlıkları, Arazilere Uygulanan Geçiş Süresi, Arazilerin Değeri ve Arazilerin Tipi Çizelge 5.2. de görülüğü gibi en büyük arazi varlığına sahip işletme A işletmesidir. Bu işletmede arazi üzerinde; Yem Fabrikası, Organik Sebze-Meyve İşleme Fabrikası, Organik Yumurta Üretim Kümesleri, Buğday-Mısır-Bakliyat dikili alanlar bulunmaktadır. En az arazi büyüklüğüne sahip işletme C işletmesidir. C işletmesi bir kamu kuruluşu olup araştırma amaçlı organik üretim yapılmıştır. Çizelge 5.2. İşletmelerin Arazi Varlıkları İşletme Adı Arazi Varlığı (da) A 1000 B 54 C 2 D 27 E 18 Çizelge 5.3 de işletme arazilerine uygulanan geçiş süreleri verilmiştir. A işletmesinin arazisine 2 yıl geçiş süresi uygulanmıştır ve işletme ancak 3. yılda organik tavukçuluğa başlayabilmiştir. B işletmesinde organik üretim yapılacak alana yalnızca bir yıl geçiş süresi uygulanmıştır. C işletmesinde organik hayvancılık yapılacak alana geçiş süresi uygulanmamış yalnızca mısır ve soya üretimi yapılan alana 1 yıl süreyle geçiş süresi uygulanmıştır. D işletmesinde, organik üretim yapılan alana yalnızca 8-10 hafta geçiş süresi uygulanmıştır. E işletmesinde organik üretim yapılacak olan alana 1 yıl geçiş süresi uygulanmıştır. Çizelge 5.3. İşletmelerde Araziye Uygulanan Geçiş Süresi İşletme Adı A B C D E Araziye Uygulanan Geçiş Süresi 2 yıl 1 yıl 1 yıl 8-10 hafta 1 yıl

64 38 Çizelge 5.4 de işletmelerin arazi değerleri verilmiştir. İşletmeler farklı arazi büyüklüklerine sahiptir. Arazilerin değeri bulunduğu yere, arazinin tipine ve büyüklüğüne göre değişmektedir. İşletmelerin arazi değerlerine bakıldığında en yüksek arazi değerine sahip olan işletmenin A işletmesi olduğu görülmektedir. A işletmesinde organik tavukçuluk dışında da tarımsal faaliyetler yapılmaktadır. Sonraki en yüksek arazi değerine sahip olan işletme B işletmesidir. D ve E işletmelerinin arazi değeri ise hemen hemen birbirine yakındır. Çizelge 5.4. İşletmelerin Arazi Değerleri İşletme Adı Arazi Değerleri (TL) A B C Kamuya ait D E İşletmelerin arazi tipi çizelge 5.5 de belirtildiği gibidir. İşletmelerin çoğunluğu sulu araziye sahiptir. Yalnızca B işletmesi kıraç arazi tipine sahiptir. Bu arazide arpa, buğday ve yulaf yetiştirilmektedir. Sulu arazilerde, organik tavukçuluk dışında sebze, meyve ve yem bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır. Çizelge 5.5. İşletmelerin Arazi Tipi İşletme Adı A B C D E Arazi Tipi Sulu Kıraç Sulu Sulu Sulu 5.3. İşletmelerin Bina, Alet-Ekipman Varlıkları İşletmelere ait bina, alet ve ekipman varlıkları Çizelge 5.6 da verilmiştir.

65 39 Çizelge 5.6. İşletmelerin Bina-Alet-Ekipman Varlıkları İşletme Adı Bina Varlığı Alet-Ekipman Varlığı A 2 adet Yem Fabrikası, 1 adet Organik Sebze Meyve İşleme Fabrikası, Un Fabrikası, 2 adet Organik Yumurta Kümesi 2 adet Yem Dağıtma Makinası, yemlik, tünek, folluk, nipel suluk B C D E 1 adet Organik Yumurta Kümesi 8 adet Kapalı Bölmeli Organik Yumurta ve Etlik Piliç Kümesi 4 adet Organik Yumurta Kümesi Paketleme-Ambalajlama Ünitesi 1 adet Organik Yumurta Kümesi 3 adet Etlik Piliç Kümesi 1 adet Yem Dağıtma Makinası 1 adet Yem Kırma Makinesi Yemlik, Tünek, Folluk, Nipel Suluk 1 adet Yem Kırma Makinesi Yemlik, Tünek, Folluk, Suluk Yem Değirmeni Yemlik, Tünek, Folluk, Nipel Suluk 1 adet Yem Kırma Makinesi Yemlik, Tünek, Folluk, Nipel Suluk İşletmeler büyüklüklerine göre arazi varlığına sahiptir. Organik yumurta ve piliç eti üretimi dışında yem bitkileri üretimi, meyve- sebze yetiştiriciliği ve meyve sebze işlemeciliği de yapılmaktadır. Dolayısı ile en büyük arazi varlığına sahip olan A İşletmesinin bina, alet-ekipman sayısı diğerlerinden daha fazladır. Ayrıca işletmeler kümeslerdeki yemlik, suluk, folluk ve tünek sayıları hakkında tam olarak bilgi verememiştir fakat kümeslere yönetmelikte belirtilen sayıda ve ölçüde yemlik, suluk, tünek ve folluk yerleştirdiklerini belirtmişlerdir İşletmelerde Çalışan Kişi Sayısı Çizelge 5.7. de verilen işletmelerde çalışan kişi sayılarına bakılacak olursa A işletmesi en fazla çalışan kişi sayısına sahiptir. Ayrıca söz konusu işletmede çalışan kişi sayısı sezonda kişiye çıkabilmektedir. B işletmesi sahibi kümeslerle ile yalnızca kendisi ilgilenmektedir. Kendisi dışında ise teknik anlamda yardım aldığı Ziraat Mühendisi olan kardeşi bu işle ilgilenmektedir. C işletmesi bir kamu kuruluşudur ve araştırma amaçlı çalışmalar yapılmaktadır. Kümeslerle ilgilenen bir çalışan vardır. Onun dışında araştırma amaçlı proje yürütücüleri de kümeslerle ilgilenmektedir. D işletmesi kurumsal bir işletmedir.

66 40 İki tanesi bir köyde, diğer ikisi farklı bir köyde olan organik yumurta kümeslerinde dört aile bu iş için çalışmaktadır. E işletmesinde ise gerek organik yumurta gerekse etlik organik piliç kümeslerinde toplam 6 kişi çalışmaktadır. Çizelge 5.7. İşletmelerde Çalışan Kişi Sayısı İşletme Adı İşletmede Çalışan Kişi Sayısı A 15 B 2 C 1 D 4 aile E İşletmelerdeki Hayvan Sayıları, Kullanılan Irklar, Kümeslere Getirilme Yaşı, Uygulanan Geçiş Süreleri, Gezinme Alan Ölçüleri ve Gezinme Süreleri Çizelge 5.8. de hayvan sayıları belirtilen işletmelerden en çok hayvan sayısına sahip olan işletme E işletmesidir. E işletmesi hem organik yumurta tavukçuluğu hem de organik etlik piliç yetiştiriciliği yapmaktadır. Bu işletmeyi sırası ile D, A, C ve B işletmeleri takip etmektedir. Çizelge 5.8. İşletmelerde Bulunan Hayvan Sayısı İşletme Adı Verim Yönü Hayvan Sayısı A Yumurta 4500 B Yumurta 1200 C Yumurta Etlik Piliç D Yumurta E Yumurta Etlik Piliç Çizelge 5.9 da işletmelerin kullandığı hayvan ırkları verilmiştir. A ve B işletmeleri organik yumurta tavuklarının bir kısmını bulundukları ildeki üretim çiftliklerinden, bir kısmını ise Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü den almaktadır. C işletmesi etlik piliçleri (Hubbord Redja) Ege-Tav dan, yumurtacı

67 41 tavukları ise Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü (Atak-S) ve Has Tavukçuluktan (Lohman) temin etmiştir. D işletmesine ait damızlık üretim çiftliği vardır. E işletmesi organik yumurta tavuklarını civardaki damızlık üretim çiftliklerinden, organik etlik piliçleri ise Ege-Tav dan temin etmektedir. Çizelge 5.9. İşletmelerin Kullandığı Hayvan Irkları İşletme Adı Verim Yönü Irk A Yumurta Lohman Brown B Yumurta Lohman Brown C Yumurta Etlik Piliç Lohman, Atak-S Hubbord Redja D Yumurta Hyline Brown E Yumurta Etlik Piliç Brown Nick Hubbord Redja Sasso Tüm işletmeler, organik yumurta tavuklarını yönetmelikte belirtildiği gibi 18 haftalık yaşı geçmemek koşulu ile üretim çiftliklerinden veya kendi üretim çiftliklerinden temin etmektedir. Çizelge 5.10 da işletmelerde bulunan hayvanların kaç haftalık yaşta getirildiği belirtilmiştir. Çizelge Hayvanların Kümeslere Getirilme Yaşı İşletme Adı Hayvanların Kümese Getirilme Yaşları (hafta) A B C D E 15-18

68 42 İşletmelere getirilen hayvanlara belli bir süre geçiş süresi uygulanmaktadır. Bu geçiş süreleri Çizelge 5.11 de verilmiştir. A, B, C ve D işletmeleri, yönetmelikte belirtilen et üretimine yönelik kanatlılarda, 3 günlük yaştan büyük olmamak kaydıyla 10 hafta, yumurta üretimine yönelik kanatlılarda ise 18 haftalık yaştan büyük olmamak kaydıyla 6 hafta olan geçiş süresini uygulamaktadır. Yalnızca E işletmesinde yumurtacı tavuklar için 4 haftalık geçiş süresi uygulanmıştır. Çizelge İşletmelere Getirilen Hayvanlara Uygulanan Geçiş Süresi İşletme Adı Yumurtacı Tavuklara Uygulanan Geçiş Süresi (hafta) Etlik Piliçlere Uygulanan Geçiş Süresi (hafta) A 6 B 6 C 6 10 D 6 E 4 10 Tüm işletmeler her hayvan için yönetmelikte belirtilen alan kadar gezinme alanı oluşturmuştur. Yönetmeliğe göre, gerek etlik piliçlerin gerekse yumurtacı tavukların gezinme alan ölçüsü 4 m 2 olmalıdır. A, B, C ve E işletmelerinde organik tavukların gezinme sürelerinde herhangi bir sınırlama yokken D işletmesinde organik tavuklar günde sadece iki kez gezinme alanına çıkarılmaktadır. Çizelge 5.12 de görüldüğü gibi hayvanların gezinme alan ölçüleri ve gezinme süreleri verilmiştir. Çizelge Hayvanların Gezinme Alan Ölçüleri ve Gezinme Süreleri İşletme Adı Gezinme Alan Ölçüleri (da) Gezinme Süreleri A 18 Sınırlama yok B 4.8 Sınırlama yok C 1.8 (yumurtacı) Sınırlama yok 3.6 (etlik piliç) D 48 Sabah bir kez, akşam bir kez E 9 (yumurtacı) Sınırlama yok 46.2 (etlik piliç)

69 İşletmelerin Yem Temin Ettikleri Yerler, Hayvanların Rasyonlarında Kullanılan Yemler, Hayvanlara Verilen Günlük Yem Miktarları ve İşletmelerde Uygulanan Yemleme Yöntemleri C işletmesi dışında diğer işletmelerin hepsi kendi ürettikleri yemler dışında kalan organik yem ihtiyaçlarını Gaziantep Tiryaki Agro Gıda dan karşılamaktadırlar. Yalnızca C işletmesi Dalaman Tigem den yem temin etmiştir. C işletmesi organik yumurta tavukları için işletmede mısır ve soya üretmiştir. Yemlerin temin edildiği yerler Çizelge 5.13 de verilmiştir. Çizelge İşletmelerin Yem Temini İşletme Adı A B C D E Yemin Temin Edildiği Yerler %90 kendileri üretiyor, Soya ise Tiryaki Agro Gıda dan temin ediliyor Tiryaki Agro Gıda Dalaman Tigem (Buğday, Mısır, Ayçiçeği) Tiryaki Agro Gıda %90 kendileri üretiyor, Soya ise Tiryaki Agro Gıda dan temin ediliyor İşletmeler, rasyonda hangi yemlerin kullanıldığını belirtmiş fakat yemlerin rasyona giren miktarları hakkında işletme prensibi gereği bilgi vermemiştir. Organik kanatlı hayvan rasyonlarında öncelikli yem bitkisi mısırdır. Bunun dışında soya ve diğer buğdaygil yem bitkileri de mutlaka ilave edilmelidir. Rasyona ilave edilen yemler Çizelge 5.14 de verilmiştir.

70 44 Çizelge İşletmelerin Rasyonda Kullandıkları Yemler İşletme Adı A B C D E Rasyonda Kullanılan Yemler Mısır, Buğday, Yonca, Soya Mısır, Buğday, Soya, Arpa, Yulaf, Aspir, Mermer Tozu, DCP, Vit-Min. Premiksi Mısır, Buğday, Öğütülmüş Yonca, Soya Küspesi, Ayçiçeği Küspesi, ATK, Bitkisel Yağ, Kireç Taşı, DCP, Vit- Min. Premiksi, Tuz, Mermer Tozu, Soya Yağı Mısır, Bulgur, Buğday, Mermer Kırığı Mısır, Buğday, Yonca, Soya Çizelge 5.15 da her işletmelere ait günlük yem miktarı verilmiştir. İşletmelerin her biri organik tavuklar için farklı rasyonlar hazırlamakta ve farklı miktarlarda yem vermektedir. Verilen yem miktarları yazın az, kışın ise daha fazla miktarlarda olmaktadır. Çünkü hayvanlar yaz aylarında daha fazla gezinme imkânı bulmakta ve gezinme alanı içersindeki otları daha fazla tükettiği için yem tüketimleri daha az olmaktadır. Çizelge Hayvan Başına Verilen Günlük Yem Miktarı İşletme Adı A B C D E Hayvan Başına Verilen Yem Miktarı Kışın 120 g, Yazın 80 g Kışın 150 g, Yazın g g 140 g g Çizelge 5.16 da işletmelerin uyguladığı yemleme yöntemleri belirtilmiştir. A, C ve D işletmeleri tavuklara ad-libitum (sınırsız) yemleme yöntemi uygularken, B ve E işletmeleri yumurtacı tavuklara günde iki kez yem vermektedir. Özellikle organik etlik piliçler için yemlemenin sınırlanmaması gerekmekte, hayvanların önlerinde sürekli yem bulunması gerekmektedir.

71 45 İşletmeler belirtildiği şekilde etlik piliçlerin önünde sürekli yem bulundurmaktadırlar. Çizelge İşletmelerde Uygulanan Yemleme Yöntemleri İşletme Adı Organik Tavukların Verim Yönü Yemleme Yöntemi A Yumurtacı Ad-libitum B Yumurtacı Günde iki kez C Yumurtacı Ad-libitum Etlik Ad-libitum D Yumurtacı Ad-libitum E Yumurtacı Günde iki kez Etlik Ad-libitum 5.7. İşletmelerdeki Yumurtacı Tavukların Ortalama Yumurta Ağırlıkları, Günlük Elde Edilen Organik Yumurta Miktarları ve İşletmelerde Bulunan Yumurtacı Tavukların Elden Çıkarılma Süreleri İşletmelerden toplanan yumurtaların ortalama ağırlıkları değişkenlik göstermektedir. Çizelge 5.17 e göre B işletmesindeki yumurtaların diğer işletmelere göre daha ağır olduğu görülmektedir. D işletmesine ait yumurtalar ise diğer işletmelere göre daha az ağırlığa sahiptir. Kanatlı hayvanların genotipi, yaşı, yem tüketim miktarı ve çevre faktörleri (özellikle sıcaklık) yumurta ağırlığı üzerinde etkili olmaktadır. Çizelge Elde Edilen Ortalama Yumurta Ağırlıkları İşletme Adı Ortalama Yumurta Ağırlıkları (g) A 60 B C D E 50-60

72 46 Çizelge 5.18 de işletmelerden elde edilen günlük organik yumurta miktarları verilmiştir. Günlük yumurta miktarı en çok olan işletme D işletmesi, en az olan işletme ise C işletmesidir. D işletmesi 2009 yılı itibari ile 6000 adet olan organik yumurta tavuğu sayısını e çıkarmış diğer işletmelere göre daha fazla yumurta üretimine sahip olmuştur. A işletmesi ayrıca organik etlik piliç üretimine de yönelmiş ve hayvan sayısının adet olduğunu belirtmiştir. Çizelge Elde Edilen Günlük Organik Yumurta Miktarı İşletme Adı Günlük Yumurta Miktarı (adet) A 3600 B 600 C 360 D E Organik yumurtacı tavukları verim dönemlerinin sonunda elden çıkarılmakta, işletmede yeniden sürü değişimi yapılmaktadır. Çizelge 5.19 a görüldüğü gibi, organik yumurtacı tavukları en uzun süre elde tutan işletme B işletmesi, en kısa sürede elden çıkaran işletme A işletmesidir. Çizelge İşletmede Bulunan Yumurtacı Tavukların Elden Çıkartılma Süreleri İşletme Adı A B C D E Yumurtacı Tavukların Elden Çıkartılma Süreleri (hafta) hafta 96 hafta 80 hafta hafta hafta

73 İşletmelerdeki Etlik Piliçlerin Kesim Yaşı ve Kesim Ağırlığı Çizelge 5.20 de işletmelerdeki etlik piliçlerin kesim yaşı ve kesim ağırlığı verilmiştir. İşletmelerden yalnızca C ve E işletmeleri organik yumurta tavukçuluğunun yanında organik etlik piliç üretimi de yapmıştır. C işletmesinde organik etlik pilicin kesim yaşı yönetmelikte belirtildiği gibidir. Ancak E işletmesinde, yönetmelikte belirtilen süreden daha uzun bir süre sonra kesim yapılmaktadır. Çizelge İşletmelerdeki Etlik Piliçlerin Kesim Yaşı ve Kesim Ağırlığı İşletme Adı Kesim Yaşı (gün) Kesim Ağırlığı (g) C E Organik Yumurtaların ve Etlik Piliçlerin Satış Fiyatları Organik etlik piliç ve organik yumurtalar 2010 yılı içersinde Çizelge 5.21 de belirtilen fiyatlara satılmıştır. Yalnız C işletmesi daha önceki yıllarda üretim yaptığı için belirtilen yıllar arasındaki fiyatlarda satış yapmıştır. C işletmesinde maliyetler düşük olduğu için belirtilen tarihlerde piyasanın daha altında fiyatlara organik piliç eti ve yumurta satışı yapmışlardır. Çizelge Organik Ürün Fiyatları İşletme Adı Organik Ürün Çeşidi Organik Ürün Fiyatı (TL) A Yumurta 30 kr +%8 KDV (2010, Mart) B Yumurta 30 kr (2010, Mart) C Yumurta Etlik piliç 27 kr (2008) 7 TL/kg ( ) D Yumurta 40 kr (2010, Mart) E Yumurta Etlik Piliç 40 kr (2010, Mart) 9 TL/kg (2010, Mart)

74 Hayvanların Tükettiği Günlük Su Miktarları İşletmelerde hayvanların su tüketimi hayvan sayısı ve tüketilen yem miktarı ile orantılı olarak artmaktadır. Çizelge 5.22 de görüldüğü gibi en çok su tüketimine sahip işletme D işletmesidir. En az su tüketiminin olduğu işletme ise C işletmesidir. Organik kanatlı hayvanların su tüketimleri, yem tüketimlerinin yaklaşık iki katı kadardır. Çizelge Hayvanların Tükettiği Günlük Su Miktarı (lt) İşletme Adı Hayvanların Tükettiği Günlük Su Miktarı (lt) A B C D E Hayvanlara Uygulanan Günlük Aydınlatma Süreleri Organik kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde tüm işletmeler, organik yumurta tavukları için yönetmelikte belirtildiği gibi 16 saat aydınlık 8 saat karanlık aydınlatma programı uygulamaktadır. Yönetmeliğe göre, yumurta tavuklarında doğal ışık ile suni ışıklandırmanın toplamı günde 16 saati geçemez. Suni ışıklandırma olmadan asgari 8 saat dinlenme süresi uygulanır. Organik etlik piliçler için ise doğal gün uzunluğu esas alınır Hayvanlarda Ölüm Oranları Ölüm oranı işletmenin kullandığı ırk, hayvanın yaşı, hastalıklara dayanıklılık oranı, bakım ve barınak koşulları gibi çeşitli faktörlere göre değişmektedir. İşletmeler genellikle organik yavaş gelişen, yerel koşullara uygun ve hastalıklara dayanıklı ırklar seçtiği için hastalanan hayvan sayısı çok azdır. Bu yüzden hayvan sayısı bakımından büyük kayıplar yaşanmamıştır. Ancak A işletmesinde, kurulduğu ilk yıllarda kümeslerde Kanibalizm görülmüş ve bu

75 49 sebeple tüm sürü yenilenmiştir. C işletmesinde ise proje boyunca hastalanan hayvan olmamış fakat yumurtacı tavuk çalışması sırasında Lohman ırklarında Kanibalizm görülmüştür. İşletmelerde bulunan hayvanların ölüm oranları Çizelge 5.23 de belirtilmiştir. Çizelge İşletmelerdeki Hayvanların Ölüm Oranları İşletme Adı Ölüm Oranları (%) A %1 B %1 C %1-15 D %6-8 E % Kümeslerde Kullanılan Dezenfektanlar İşletmeler kümeslerde dezenfeksiyon amacı ile kireç, klorlu su ve formaldehit kullanılmaktadır. Kullanılan bu maddeler yönetmelikte temizlik ve dezenfeksiyon için izin verilen ürünler arasında yer almaktadır. Hayvanlar yönetmelikte yer almayan herhangi bir kimyasal maddeye maruz kalmamaktadır. Çizelge 5.24 de işletmelerin hangi dezenfeksiyon ürününü kullandığı belirtilmiştir İşletmelerde Kullanılan Dezenfeksiyon Ürünleri İşletme Adı A B C D E Dezenfeksiyon Ürünleri Kireç Kireç Formaldehit Klorlu su Kireç

76 İşletmelerin Sermaye Yapıları, Faaliyet Şekilleri, Denetlendikleri Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları ve İşletme Dışı Tarımsal Faaliyetler İşletmelerin sermaye yapıları Çizelge 5.25 de verilmiştir. A işletmesi dört kardeş tarafından kurulmuştur. B işletmesi de iki kardeşe aittir. C işletmesi resmi bir kurumdur. D işletmesi kurumsal bir işletmedir. E işletmesi de yalnızca şahsa aittir. Çizelge İşletmelerin Sermaye Yapıları İşletme Adı A B C D E İşletmelerin Sermaye Yapıları Şahsi Şahsi Resmi Kurumsal Şahsi İşletmelerin faaliyet şekilleri Çizelge 5.26 da görüldüğü gibidir. A işletmesi, organik yumurta üretimi yapmakta ve bu yumurtaları pazarlamaktadır. İşletmeye ziyaretin yapıldığı 2010 yılın Mart ayında yapılan görüşmede işletme sahibi yakın bir zamanda ihracata da başlayacaklarını belirtmiştir. B işletmesi yalnızca üretim ve pazarlama yapmaktadır. C işletmesinde araştırma amaçlı üretim yapılmış, elde edilen organik ürünler kurumun kendi satış yerinde satışa sunulmuştur. D işletmesi damızlık hayvan üretim çiftliğine sahiptir. İşletme elde ettiği organik yumurtaları hiper marketlere satmaktadır. Organik yumurtaların paket ve ambalajlama işlemlerini de kendileri yapmaktadır. D işletmesi, organik yumurta taleplerinin yoğun olması sebebi ile organik yumurta üretim kapasitelerini iki katına çıkartmıştır ve organik yumurtaların ihracatına da başlayacaklardır. Özellikle Uzak Doğu ve Arap ülkelerinden talep görmektedir. E işletmesi de B işletmesi gibi yalnızca üretim ve pazarlama yapmaktadır.

77 51 Çizelge İşletmelerin Faaliyet Şekilleri İşletme Adı A B C D E İşletmelerin Faaliyet Şekilleri Üretim, Pazarlama, İhracat Üretim, Pazarlama Araştırma, Pazarlama, Üretim, Pazarlama, Paketleme-Ambalajlama, İhracat Üretim, Pazarlama Organik tarım işletmeleri, Tarım Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş Kontrol ve Sertifikasyon kuruluşlarından herhangi biri tarafından denetlenmek zorundadır. Çizelge 5.27 de işletmelerin denetlendikleri kontrol ve sertifikasyon kuruluşları yer almaktadır. Ziyaret edilen işletmelerden A, D ve E işletmeleri, merkezi İzmir de olan IMO Sertifikasyon Kuruluşu tarafından denetlenmektedir. B işletmesi merkezi İzmir de olan ETKO sertifikasyon kuruluşu tarafından denetlenmektedir. C işletmesi ise merkezi Mersin de olan EKOTAR sertifikasyon kuruluşu tarafından denetlenmiştir. Çizelge İşletmelerin Denetlendikleri Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları İşletme Adı A B C D E Sertifikasyon Kuruluşunun Adı IMO ETKO EKOTAR IMO IMO Organik Tavukçuluk işletmelerinde, organik tavukçuluk dışında da tarımsal faaliyetler yapılmaktadır. İşletmelerin organik tavukçuluk faaliyeti dışında yaptıkları tarımsal faaliyetler Çizelge de verilmiştir. A işletmesi organik sebze meyve yetiştirip işlemekte; buğday, mısır ve yonca yetiştiriciliği yapmaktadır. Ayrıca bu işletmede yem ve un fabrikası da bulunmaktadır. B işletmesi yalnızca arpa, buğday ve yulaf yetiştirmektedir. C işletmesi Mısır ve soya yetiştirmiştir. D işletmesi ise organik tavukçuluk dışında konvansiyonel

78 52 tavukçuluk, damızlık hayvan üretimi, paketleme ve ambalajlama yapmaktadır. E işletmesi ise yemlik buğday, sebze, çilek ve mısır yetiştiriciliği yapmaktadır. Çizelge İşletme Dışı Tarımsal Faaliyetler İşletme Adı A B C D E İşletme Dışı Tarımsal Faaliyetler Organik sebze meyve işlemeciliği Yem üretimi Un üretimi Buğday, Mısır, Yonca Yetiştiriciliği Arpa, Buğday, Yulaf Yetiştiriciliği Mısır, Soya Yetiştiriciliği Damızlık Hayvan Üretimi Konvansiyonel Yumurta Üretimi Paketleme- Ambalajlama Yemlik Buğday, Mısır, Sebze ve Çilek Yetiştiriciliği İşletmelerin Pazar Durumları ve Pazarlanan Ürünlerin Tercih Edildiği Yerler İşletmeler, genellikle organik yumurta ve tavuk etini pazarlamada sıkıntı yaşamamaktadır. A işletmesinde pazarlama konusunda herhangi bir sorun yoktur hatta taleplere yetişemediklerini belirtmişlerdir. İşletme yumurtalarını City Farm Şirketine satmaktadır. İşletme önümüzdeki dönemlerde Arap ülkelerine ihracata başlayacaklarını belirtmiştir. B işletmesi yumurtalarını kendi pazarlamaktadır ve bu yumurtaları Türkiye nin çeşitli illerine göndermektedir. C işletmesinde organik etlik piliçler enstitüye ait satış yerinde konvansiyonel pilicin 2 katı fiyatına satılmış, organik yumurtalar ise hem enstitü satış yerinde hem de organik ürün pazarlayan şirketlere toptan olarak konvansiyonel yumurtaların 2,2 katı fiyatına satılmıştır. D işletmesi için de organik yumurtaların pazarlanması konusunda herhangi bir sıkıntı yoktur aksine yoğun bir talep olduğu söylenmektedir. D işletmesine ait organik yumurtalar büyük alışveriş mağazalarında satılmaktadır. E işletmesi, pazarlama konusunda yaz aylarında sıkıntı yaşamaktadır. Yumurtalar genelde Ankara ve İstanbul illerine pazarlanmaktadır. E işletmesine ait organik

79 53 tavuk eti ve yumurtalar en çok organik pazarlar, özel oteller ve lokantalar tarafından rağbet görmektedir. Çizelge 5.29 da organik ürünlerin pazarlandığı yerler belirtilmiştir. A işletmesi yumurtalarını City Farm şirketine vermektedir. A işletmesinin yumurtaları en çok Ankara, İstanbul ve İzmir den rağbet görmektedir. B işletmesi yukarıda belirtilen illere satışını kendi yapmaktadır. C işletmesi, yılları arasında ürettikleri organik yumurtaları ve piliç etlerini kuruma ait satış yerinde satışa sunmuştur. D işletmesi büyük marketlere satış yapmaktadır. E işletmesi ise, İstanbul ve Ankara ya satış yapmaktadır. Çizelge Organik Ürünlerin Pazarlandığı Yerler İşletme Adı A B C D E Pazarlanan Yerler İstanbul, Ankara, İzmir İstanbul, Ankara, Düzce, Bursa, Kayseri, Konya, Adana, Antalya, Alanya Kuruma Ait Satış Yeri Hiper Marketler İstanbul, Ankara İşletmelerdeki Organik Ürünlerle Organik Olmayan Ürünler Arasında Besin Madde Açısından Farklılık Olup Olmadığının İrdelenmesi A işletmesi, organik ve ticari yumurtalar arasında, besin maddesi açısından farklılığın olup olmadığına dair bilimsel olarak herhangi bir analiz yaptırmamıştır ancak lezzet açısından çok fark olduğunu belirtmiştir. B işletmesi, organik yumurta ile ticari olarak elde edilen yumurtalar arasında besin madde açısından fark olup olmadığına dair analizler yaptırmış ve organik yumurtalarda Selenyum (Se) miktarının yok denecek kadar az çıktığı görülmüştür. C işletmesinde yapılan araştırma sonucuna göre hem organik piliç etinin hem de organik yumurtanın, konvansiyonel ürünlere göre daha düşük düzeyde omega-3 yağ asitleri içerdikleri görülmüştür. D işletmesi de bu konuda analiz yaptırmış ve organik olarak elde edilen yumurtalar ile konvansiyonel olarak elde edilen yumurtalar arasında

80 54 herhangi bir fark olmadığı, yalnızca organik yumurtalarda inorganik besin madde miktarının konvansiyonel yumurtalara göre daha fazla olduğu bulunmuştur. E işletmesi herhangi bir analiz yaptırmamış fakat organik ürünlerin konvansiyonel olarak yetiştirilenlere göre daha lezzetli ve sağlıklı olduğunu belirtmiştir İşletmelerin Organik Tavukçuluk Yapma Sebepleri A işletmesi; daha sağlıklı ürünler tüketmek, doğayı korumak, gelecek nesillere daha yararlı bir tüketim anlayışı sunmak amaçlarıyla organik tavukçuluğa başlamıştır ve bu işi gönülden yaptıklarını belirtmişlerdir. B işletmesi sahibine neden organik tarım yaptığı sorulduğunda; emekli olduktan sonra çalışmak istediğini ve kardeşinin de ziraat mühendisi olmasından dolayı bu işe başladığı belirtmiştir. Ayrıca kimyasalların zararlı etkisini azaltmak istedikleri ve insan sağlığına önem verdikleri için organik üretim yapmak istediklerini belirtmişlerdir. C işletmesi bilimsel araştırma amaçlı organik tavuk eti ve yumurta üretmiştir. D işletmesinin organik yumurta üretim amaçları tamamen tüketici talebi sebebiyledir ve bu üretime devam etmeyi düşünmektedirler. E işletmesi çiftlik sahibi emekli olduktan sonra hobi olarak organik yumurta üretmeye karar verdiğini belirtmiştir İşletmelerin Organik Tavukçuluğa Devam Edip Etmeyecekleri A işletmesi, önümüzdeki yıllarda da organik tavukçuluğa devam edeceklerini ve hatta organik etlik piliç üretimine de başlayacaklarını belirtmiştir. İşletme sahibi, organik etlik piliç sayısını civarında düşündüklerini bildirmiştir. Ayrıca A işletmesinde, hayvan sayısı arttırılacağı zaman kümeslerde izlenebilirlik için çatlak, kırık ve kanlı olan yumurtalar tek tek ayrılacak sonra kalan yumurtalar boylarına göre gruplandırılacak, paketlenecek ve paketlendikten sonra paketin üzerine kümes kodu ve üretim tarihi yazılacaktır. Bu sayede yumurtaların hangi kümesten, hangi gün ve saatte alınmış olduğu belirlenebilecektir. B işletmesi, işletmeci ile görüşmenin yapıldığı 2010 yılı Mart ayında organik tavukçuluğa devam edeceğini belirtmiş ancak özel sebeplerden dolayı 2010 yılı Eylül ayında işletmeyi devretmiştir. C işletmesi, resmi bir kuruluş olduğu için yılları arasında araştırma amaçlı organik tavukçuluk

81 55 yapmıştır. Ancak ülkemizde organik hayvancılığın gelişimi paralelinde organik tavukçulukla ilgili çalışmalara devam etmeyi düşünmektedirler. D işletmesi, organik tavukçuluğa 2009 yılında 6000 tavukla başlamış ve şu anda bu sayıyı adede çıkartmıştır. Talepler doğrultusunda organik yumurta tavukçuluğuna devam edeceklerini belirtmişlerdir. E işletmesi, pazarlama konusunda zaman zaman sıkıntı yaşadıkları için ancak birkaç yıl daha organik üretime devam edebileceklerini belirtmiştir İşletmelerin Genel Problemleri A işletmesi, işletmenin kuruluşu esnasında bazı zorluklar yaşadıklarını belirtmiştir. İşletmecinin çevresi organik tavukçuluk yapmasını eleştirmiş, bu işin çok rağbet görmeyeceğini öne sürmüşlerdir. Ayrıca A işletmesi organik tavukçuluğa başladığı ilk yıllarda kümeslerde kanibalizm görülmüş ve bu yüzden tüm sürü yeniden değiştirilmiştir. B işletmesi işletmenin kurulduğu yıllarda organik yumurta sertifikası alamadığı için bin civarı yumurtayı imha etmek zorunda kaldıklarını belirtmiştir. C işletmesi, en büyük problemin yem ham maddesi bulmada sıkıntı olduğunu belirtmiştir. Ayrıca organik protein yemlerini (soya, ayçiçeği vs.) ekspellerde sıkacak işletme bulunmaması da sıkıntı yaratmıştır ve bu sıkım maliyetlerinin yüksek olması da problem olmuştur. Ayrıca diğer bir problem ise etlik piliçler için kesimhane sıkıntısıdır. Küçük kapasiteli kesimhane kurma şansı olmaması ve piyasada en düşük saatte 1000 adet kesim kapasiteli kesimhane olması ve bununda kurulmasının yaklaşık 800 bin TL civarında olması da büyük problem yaratmaktadır. D işletmesi, üretim yeri bulmada sıkıntı olduğunu, ülkemizde arazilerin parsellere bölündüğünü, genellikle endüstriyel üretim yapıldığını, açık arazi bulmanın zor olduğunu belirtmiştir. E işletmesi ise, pazar ve hammadde bulmada sıkıntı yaşamaktadır.

82 Ziyaret Edilen İşletmelere Ait Görüntüler Fotoğraf 5.1. A işletmesi yem fabrikası Fotoğraf 5.2. A işletmesi organik yumurta kümesleri girişi

83 57 Fotoğraf 5.3. A işletmesine ait organik yumurta kümesi Fotoğraf 5.4. A işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü

84 58 Fotoğraf 5.5. A işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü Fotoğraf 5.6. A işletmesine ait organik yumurta kümesinin giriş çıkış delikleri

85 59 Fotoğraf 5.7. A işletmesine ait organik yumurta tavuklarının gezinme alanı Fotoğraf 5.8. B işletmesi organik yumurta kümesinden bir görünüm

86 60 Fotoğraf 5.9. B işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü Fotoğraf B işletmesine ait organik yumurta tavuklarının gezinme alanı

87 61 Fotoğraf C işletmesine ait organik etlik piliçlerin gezinme alanı Fotoğraf C işletmesine ait organik etlik piliç kümesinin içeriden görünümü

88 62 Fotoğraf C işletmesine ait üçgül ve yonca kaplı gezinme alanı Fotoğraf C işletmesine ait organik yumurtacı tavukların gezinme alanı

89 63 Fotoğraf C işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü Fotoğraf C işletmesine ait organik yumurta tavuklarının gezinme alanı

90 64 Fotoğraf D işletmesine ait yumurtacı tavukların gezinme alanı Fotoğraf D işletmesine ait yumurtacı tavuk kümesi

91 65 Fotoğraf D işletmesine ait yumurtacı tavuk kümesinin içeriden görünümü Fotoğraf E işletmesine ait organik etlik piliç kümesinin içeriden görünümü

92 66 Fotoğraf E işletmesine ait organik etlik piliç kümesinin dışarıdan görünümü Fotoğraf E işletmesine ait organik etlik piliçlerin gezinme alanı

93 67 Fotoğraf E işletmesine ait organik yumurta kümesinin dışarıdan görünümü Fotoğraf E işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü

94 68 Fotoğraf E işletmesine ait organik yumurta kümesinin içeriden görünümü