SERA GAZI EMİSYONLARININ AZALTIMI AMACIYLA KULLANILAN İKTİSADİ ARAÇLAR ve İNGİLTERE ÖRNEĞİ

Transkript

1 SERA GAZI EMİSYONLARININ AZALTIMI AMACIYLA KULLANILAN İKTİSADİ ARAÇLAR ve İNGİLTERE ÖRNEĞİ Özlem ÇABUK 1, Saye Nihan ÇABUK 2 1 Hazine Müsteşarlığı, Şube Müdürü, Ankara, ozlem.cabuk@hazine.gov.tr 2 Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, sncabuk@anadolu.edu.tr ÖZET İklim değişikliğine yol açan en önemli faktörün insan kaynaklı sera gazları olduğu artık hemen herkes tarafından kabul edilen bir gerçektir. Atmosfer içindeki sera gazlarının payının, özellikle sanayi devriminden itibaren giderek artması, ekolojik denge üzerinde önemli tehditler oluşturmaya başlamıştır. İklim değişikliğinin çözümünde Neoliberal politikaların etkinlik kazanmasıyla birlikte, ilk defa Kyoto Anlaşması nın esneklik mekanizmalarında piyasa tabanlı çözümlemelere yer verilmiştir. Bu kapsamda, küresel ısınma sorununun daha düşük maliyetle çözümlenmesi amacıyla piyasa tabanlı politikalar olarak adlandırılan iktisadi araçlar geliştirilerek kullanılmaya başlanmıştır. İklim değişikliğinin azaltımı amacıyla sera gazı emisyonlarının düşürülmesine yönelik olarak son dönemde kullanımı yaygınlaşan iktisadi araçlar bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. İktisadi araçların sera gazı azaltımında kullanımı ülkemiz açısından oldukça yeni bir konu olduğundan ilgili mevzuat çalışmaları ve düzenlemelere son zamanlarda başlanmıştır. İngiltere, 2009 yılında toplam sera gazı emisyonunu 1990 yılına kıyasla % 18,6 düşüşle gerçekleşmeyi başarmıştır. Ancak, bu dönem içinde 2000 yılından itibaren uyguladığı iklim değişimi programına, enerji sektöründe yeni teknolojilerin yaygınlaştırılması, enerjinin verimli kullanılması gibi politikalarla destek olarak sera gazı azaltımında başarılı olunmuştur. Bu bildiride, iklim değişikliklerinin önlenmesi ve azaltılması amacıyla kullanılabilecek iktisadi araçların neler olduğu örneklerle aktarılacak, Birleşik Krallık ve İngiltere de sera gazı emisyonu azaltımı amacıyla kullanılan iktisadi araçların neler olduğu ve bunların amaca uygunluğu ve başarı derecesi incelenecektir. Son olarak bildiri kapsamında Türkiye de model teşkil edebilecek bu örneklemden çıkarımlar yapılarak, ülkemiz için iklim değişikliklerinin azaltılması amacıyla kullanılabilecek iktisadi araçlara ilişkin öneriler geliştirilecektir. Anahtar Kelimeler: Küresel Isınma, İklim Değişiklikleri, Sera Gazı Emisyonları, İktisadi Araçlar, Birleşik Krallık 548

2 1. GİRİŞ İklim değişikliğinin önlenmesi amacıyla sera gazları emisyonlarının azaltılmasına yönelik olarak Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesiyle 1992 Rio Konferansı nda başlayan küresel işbirliği süreci, 1997 Kyoto Protokolü ile hız kazanmıştır. Kyoto Protokolü nde sera gazlarının azaltılması amacıyla önerilen araçlara bakıldığında, Neoliberal politikaların da etkisiyle sorunun çözümünde piyasa merkezli yaklaşımlar ve politikalar benimsenerek iktisadi araçların kullanımının, temiz teknolojilerin geliştirilmesi çalışmalarına göre daha çok tercih edildiği anlaşılmaktadır. Bu süreçte de pazarlanabilir kirlilik hakkı (emisyon ticareti), karbon vergileri, harçlar, sübvansiyonlar, piyasa engellerinin azaltımı, vergi muafiyetleri, teşvikler, yatırım indirimleri, lisans izinleri ve kotalar gibi iktisadi araçların kullanımı ön plana çıkmaktadır (Bishop 1998). Türkiye bilindiği gibi küresel ısınmya yönelik hükümetler arası ilk sözleşme olan Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ne taraf olarak kalkınma, endüstrileşme ve insan kaynaklı tüm faaliyetlere bağlı ortaya çıkan sera gazı emisyonların iklim üzerinde tehlikeli etkileri olduğunu kabul etmiş, Çerçeve Sözleşmesine bağlı olarak 1997 yılında imzalanan Kyoto Protokolü ne taraf olarak ise iklim değişikliklerinin önlenmesi anlamında sera gazı salınımlarını azaltmayı kabul etmiştir. Buna göre Türkiye atmosfere salınan karbon eşdeğeri sera gazları emisyonları açısından 1990 yılı emisyon değerlerine ulaşmak amacıyla tedbirler almayı, bu amaçla eylemler yapmayı tahahüt etmiştir. Buna karşılık geçtiğimiz yıllar içindeki ortaya çıkan emisyon miktarlarına bakıldığında bırakın emisyonlarda bir düşüşü, Türkiye emisyonların artışında kararlı bir tavır izelmiştir. Bu anlamda iklim değişiklikleri konusunda yapılacak mücadelele ve tahahüt ettiği gibi sera gazı emisyonları anlamında 1990 yılı referans değerlerine ulaşabilmek içn Türkiye nin başarılı örnekleri değerlendirmeye ihtiyaç duyduğu açıktır. Bu bildiride İngiltere de sera gazı emisyonlarını azaltmak için uygulanan iktisadi araçlar örneklenecektir. Zira İngiltere, 2009 yılındaki değerlere bakıldığında toplam sera gazı emisyonunu 1990 yılına kıyasla % 18,6 daha düşük düzeyde gerçekleştirmiş, başarılı bir örnek olarak değerlendirilebilir. 2. SERA GAZI AZALTIMI AMACIYLA KULLANILAN İKTİSADİ ARAÇLAR Sera gazı azaltımı amacıyla kullanılan iktisadi araçlar, harçlar, karbon vergileri gibi çevresel maliyetleri içselleştiren fiyat tabanlı araçlar ve emisyon ticareti, kirletme izinleri ve çevresel kaynakların kullanım hakları gibi yetki tabanlı araçlar olarak iki başlık altında değerlendirilmektedir (Beder 2006) Karbon Vergileri Karbon vergileri, üreticilerin davranışlarını düzenlemek üzere tahsis edilmiş vergi ve harçları kapsamaktadır (Creedy 2005). Bu tür bir vergi yükümlülüğünün amacı, çevreye zarar verici faaliyetlere engel olmak ve atıkların azaltılması için teşvikleri güçlendirmektir. Çevre vergileri, yapılan birçok ekonomik analize göre, önemli dışsallıklar içeren durumlarda fiyatları olması gereken düzeye getirmek için en etkili araç olmaktadır (Goulder 1994). Karbon vergisi, temel olarak, karbon emisyonu yapan üretim birimlerinin, çıkarmış oldukları emisyon miktarı başına vergiye tabi tutulmasını içermektedir. Söz konusu araç ile kirletenin ödemesi esasına dayalı bir vergileme sistemi yoluyla zararlı gazların azaltılması hedeflenmektedir. Vergi, tüketiciler açısından fosil kaynaklı yakıtları daha pahalı hale getireceğinden, söz konusu ürünlerin tüketiminin de azaltılması öngörülmektedir. 549

3 2.2. Karbon Ticareti Piyasa tabanlı araçlar arasında yer alan, emisyon ticareti sisteminde, devlet sera gazı emisyonlarını azaltmak amacıyla firmaların yapabilecekleri toplam emisyon hacmini sınırlandırarak belirlenen emisyon hacmine eşit olacak oranda kirletme permilerini kirlilik yaratan firmalara dağıtmaktadır. Söz konusu sistemde, firmalar ellerinde tuttukları kirletme permilerini piyasada birbirlerine satma hakkına da sahip olmaktadırlar. Bu aracın uygulanması ile emisyon miktarlarını düşük maliyetlerle azaltan firmalar, azaltmış oldukları kotalarını yüksek maliyetli kirlilik kontrolüyle uğraşan firmalara satabilmektedirler (Larsen 2004). Söz konusu ticaret, hem ülkeler hem de işletmeler arasında yapılabilmektedir Sübvansiyonlar Ürettikleri sera gazlarının azaltılması amacıyla kirletici birimlere gerekli yatırımları yapmaları veya daha az kirletici teknolojileri kullanmaları için kaynak aktarılması yoluyla desteklenmeleri uygulamasına sübvansiyon sistemi denilmektedir. Söz konusu sistem, yatırım ve kredi desteği gibi mali teşvikler, vergi ve gümrük muafiyetleri gibi vergi teşvikleri ve üretim teşvikleri olarak sınıflandırılabilinir. Sübvansiyon uygulaması, yalnız kirleten firmaların kirletme düzeylerini azaltmak amacıyla değil, kirlenmeye yol açmayan firmaların desteklenmesi şeklinde de uygulanabilmektedir. Kneese ve Bower (1968) e göre, karbon vergileri ile sübvansiyon uygulaması arasında kaynak dağılımı açısından fark olmadığını göstermişlerdir. Ancak, sübvansiyonlar, tam rekabet koşullarında endüstriye girişi teşvik ederek, uzun dönem için kirlenme düzeyinin artmasına neden olabilmekte iken karbon vergileri uzun dönemde kirlilik düzeyinin azaltılmasında daha etkilidir (Metcalf 1999) Harçlar Harçlar, atıkların toplanması ve ortadan kaldırılması gibi hizmetlerin ya da kirliliğin azaltılmasına yönelik olarak uygulamaya konulan önlemlerin getirdiği maliyeti karşılamak üzere uygulanmaktadır (Keleş 2009). Harç, verilen zarara eşit miktarda değil, daha çok ortalamasına yakın bir düzeyde saptanmaktadır. Vergi yoluyla, firmaların yarattıkları kirlilik fiyatlandırılırken, firmaların söz konusu bedeli ödeyerek kirletmeye devam etmeleri halinde emisyon azaltımının sağlanması amacıyla, firmanın ürettiği malı tüketen tüketicilere de kirlilik harcı tahakkuk ettirilmektedir. 3. İNGİLTERE DE İKTİSADİ ARAÇLARIN SERA GAZI AZALTIMI AMACIYLA KULLANIMI İngiltere, Avrupa da emisyon ticareti sistemini kullanan ilk ülkedir. Sera gazı emisyonların azaltılması için emisyon ticaretinin yanı sıra, iklim değişikliği vergisi ve iklim değişikliği anlaşmalarını da kullanan İngiltere, İklim Değişikliği Programı nı (The United Kingdom's Climate Change Programme) 2000 yılında açıklamıştır. İklim Değişikliği Programı ile enerji, ulaştırma, konut, tarım gibi sektörlerde emisyon azaltıcı önlemler ve ulaşılmak istenilen hedefler belirlenmiştir. Söz konusu hedeflere ulaşmak için de hazırlanan program kapsamında iklim değişikliği vergisi, iklim değişikliği anlaşmaları ve emisyon ticareti gibi birbirini tamamlayan farklı ekonomik araçlar kullanılmıştır (Smith 2007). 550

4 3.1. İklim Değişikliği Vergisi Çabuk (2011) e göre, İngiltere de İklim Değişikliği Vergisi (Climate Change Levy) sistemi, sanayi, kamu ve tarım sektörlerinin enerji kullanımında her sektör için fosil yakıt kullanımı ile ilgili olarak farklı oranlarda vergiler belirlenmesi ile 2001 yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır. 1 Vergi oranları, elektrik için 0,43 Sterlin/kWh, doğalgaz ve kömür için 0,15 Sterlin/kWh, ulaştırma dışı LPG için 0,07 Sterlin/kWh olarak belirlenmiştir (Smith 2007). Çabuk (2011) e göre, belirlenen söz konusu vergiler, ticari kuruluşların emisyon azaltma programını uygulamayı kabul etmeleri halinde, düşük faizli vergi kredisi kullandırımı ile azaltılabilmekte ya da bu kuruluşlara muafiyet sağlanabilmektedir. 2 İklim Değişikliği Anlaşmaları yapan enerji yoğun sektörler söz konusu vergiden yüzde 80 oranında indirim kazanabilmektedirler (Smith 2007). Söz konusu kapsamda tahsil edilen vergilerin bir kısmı Birleşik Krallık Emisyon Ticareti Sistemi nin geliştirilmesi için aktarılmıştır (Freestone 2004). Çabuk (2011) e göre, İngiltere de uygulanan iklim değişikliği vergisi tam olarak bir karbon vergisi değildir. Söz konusu vergi, yalnızca enerji kullanarak üretim yapan sektörlere uygulanarak elektrik üreticileri, hane halkı elektrik tüketimi ve ulaştırma sektörü vergiden muaf tutulmuştur. 3 Çabuk (2011) e göre, vergi, yalnızca endüstriye ve hane halkı dışındaki tüm birimlerin kömür, gaz, elektrik ve ulaşım dışı LPG kullanımına, sanayi ve ticari amaçlı enerji üretimine mal arz etme aşamalarında konulmuştur. İklim vergisi oranları, 1999 yılının Kasım ayında açıklanan 2000 yılı program bütçesinde, her bir ton karbon için, kömür için 16, doğal gaz için 30, petrol için 22 ve elektrik için 31 Sterlin olarak açıklanmıştır. Karbon vergisi oranları, fosil yakıt tüketimini azaltacak, daha az emisyona yol açan doğalgaz tüketimini artıracak şekilde düzenlenmiş olması halinde çok daha etkili sonuçlar verebilecekken, doğalgaz çok daha az sera gazı salımı yapmasına rağmen, İngiliz madencilik sektörünün korunması amacıyla kömürden ve petrolden çok daha yüksek oranda vergilendirilmiştir. Diğer taraftan, 1 kwh elektrik üretmek için kullanılan kömür ve gaz miktarı üzerindeki vergi 0,15 penny/kwh düzeyinde eşit olarak belirlenmiştir. 4 Söz konusu vergi, kömürün doğalgaz kullanımını teşvik edecek şekilde tasarlanmış olsaydı daha fazla emisyon indirimi yapılma şansı olacağı dikkate alındığında, gaz yerine kömür kullanımı fırsatı verdiği için baştan verimsiz olarak değerlendirilmektedir İklim Değişikliği Anlaşmaları İngiltere de sera gazı azaltımında kullanılan bir diğer araç ise İklim Değişikliği Anlaşmaları olup söz konusu anlaşmalar, enerji kullanımının ve emisyonların azaltılması amacıyla Çevre, Gıda ve Kırsal Kalkınma Bakanlığı ile yapılmaktadır. Söz konusu anlaşmalarda, sektörlerin sorumlulukları belirlenmekte olup şirketler üretim süreçlerinde bu sorumluluklarını yerine getirmeye çalışmaktadır. Anlaşmalar, 2002 yılından itibaren 2 yıllık ara dönemler itibariyle izlenmekte, her 2 yıllık dönem için hedefler belirlenerek, şirketlerin emisyon azaltım hedeflerine ulaşıp ulaşmadığı kontrol edilmektedir. Şirketler anlaşmada yer alan hedeflere ulaşarak, daha sonraki 2 yıllık ara dönem için yılda yüzde 80 düzeyinde belirlenmiş olan vergi indirimi almaktadırlar. Belirlenen hedeflere ulaşamamaları durumunda ise her bir hedef için ayrı cezai işlem uygulanmaktadır. Hedefini tutturamayan şirket, izleyen iki yıllık dönem için 1 UK Department of Energy and Climate Change Web Sayfası Kasım 2010 tarihinde erişilmiştir. 2 Mimarlar Odası Web sayfası, Royal Institute of British Architects İklim Değişikliği Politikası ve Kılavuz Belgesi Ekim 2010 tarihinde erişilmiştir. 3 OECD, The United Kingdom Climate Change Levy, France, OECD Publications Service, 2005, s OECD, The United Kingdom Climate Change Levy, s

5 % 80 lik İklim Değişikliği Vergisi indiriminden yararlanamamaktadır (Smith 2007). Bu yöntemle vergi programı ile iklim değişikliği anlaşmaları arasında bir koordinasyon sağlanarak, sera gazı azaltımı yapmak konusunda firmalar teşvik edilmektedir. İklim değişikliği vergisinin, uygulanacak olan sektörler için uluslararası rekabet kaybına yol açabileceği endişesi ile firmalarla anlaşmalar yapılarak enerji etkinliğini sağlayanlara % 80 düzeyinde muafiyet sağlanmıştır. İklim Değişikliği Programı nın içinde yer alan anlaşmalar, vergi ve emisyon ticareti sistemi ile birlikte kullanıldığı için, tek başına performans değerlendirmesi yapmak güçtür. Anlaşmaların en önemli amacı, alınabilecek tüm maliyet etkin tedbirleri alındıktan sonra, hiç bir tedbirin alınmadığı duruma göre belirli enerji tüketim azaltımı hedefinin tutturulmasını sağlamaktır. Sistem uyarınca, iklim değişikliği anlaşması imzalayan firmalar, taahhütlerinden daha fazla emisyon indirimi yapmayı başarmaları halinde, emisyon kredisi sertifikası ile ödüllendirilerek bu sertifikaları emisyon ticareti sistemi içinde satma hakkını kazanmakta, hedeflerini tutturamayan firmalar ise piyasadan emisyon sertifikası alarak açıklarını kapatabilmektedirler İngiltere Emisyon Ticareti Sistemi İngiltere Emisyon Ticareti Sistemi (UK ETS), sera gazı emisyon azaltımının maliyetini düşürmek amacıyla Nisan 2002 de Londra da oluşturulmuştur. İngiliz Emisyon Ticareti Sisteminde, katılımcılar Doğrudan Katılımcılar ve Anlaşmalı Katılımcılar olarak ikiye ayrılmıştı. Sistemde, doğrudan katılımcılar olarak adlandırılan firmalar veya tüketiciler, yılları arasındaki emisyonlarının ortalamasını alarak, dönemindeki sera gazı emisyon azaltım hedeflerini saptamışlardır. Ödemeler açık artırma ile gerçekleştirilmiş olup teşvikten faydalanabilmek isteyenlerin sayısal emisyon azaltma taahhüdünde bulunması gerekmekteydi. Hükümet, sera gazı emisyonu azaltımı satın almak üzere açık artırma için belirli bir miktarda ödenek ayırarak bu rakamla olabildiğince çok emisyon azaltımı yapılması hedeflenmiştir (Smith 2007). Doğrudan katılımcıların katılımları tamamen gönüllülük esasına dayanmaktadır. İngiliz Hükümeti yıllarında emisyon ticareti yapmaya teşvik etmek için şirketlere 310 Milyon Sterlin aktarım yapmıştır. Hükümet, sera gazı emisyon indirimini en düşük fiyatla almak amacıyla fiyat indirimi yoluyla ihale düzenlemiştir. Hükümet, bir birim emisyon azaltımı için bir fiyat belirleyerek ilan etmiş ve firmalar o fiyattan yapacakları emisyon indirimi miktarı üzerinden ihaleye girmişlerdir. Söz konusu ihaleye iklim değişikliği anlaşması imzalamayan her firmanın girebileceği kural olarak belirlenmiş olup 2006 yılına kadar 4 Mt CO2 azaltımının yapılması karşılığında söz konusu tutar firmalara aktarılmıştır. Söz konusu şirketler, yakıt üzerinde iklim değişikliği vergisi uygulanmadığı için iklim değişikliği anlaşması imzalamayan BP, SHELL gibi büyük petrol firmaları, bankalar ve marketlerden oluşmaktadır. Diğer taraftan, iklim değişikliği anlaşmaları kapsamındaki olan şirketler ise anlaşmalı katılımcılar olarak adlandırılmaktadır. Söz konusu firmalara da taahhütlerinden daha fazla indirim yapmaları karşılığında emisyon kredisi verilerek, bu kredileri emisyon ticareti sistemi içinde satmalarına izin verilmiş olup hedeflerini tutturamayarak taahhüdünü yerine getirmeyi başaramayan firmalara ise emisyon ticareti sistemi içinde emisyon sertifikası almaları imkanı sağlanmıştır. Bu kapsamda, UK ETS ye şirket katılmış olup UK ETS de kurulduğu yıl 1.2 milyon ton karbondioksit emisyonu ticareti yapılmıştır yılında emisyon ticareti oranı ton olarak gerçekleşmiştir (Berrin?). Avrupa Birliği Emisyon Ticareti Sistemi nin (EU-ETS) kurulması ile 2005 yılında UK-ETS sona ermiştir. İngiliz Emisyon Ticareti Sistemi nin diğer iki araçla birlikte kullanılması nedeniyle ekonomik ve çevresel etkinliğinin değerlendirilmesi güçtür. İlk üç yılda yaklaşık olarak 1400 firma piyasaya girerek aralarında 6 milyon tondan fazla CO2 emisyonu ticareti yapmışlardır. Avrupa Birliği Emisyon Ticareti Sistemi nin kurulmasıyla İngiltere AB sistemine dahil olmuş olup İngiliz emisyon ticareti sistemi sona ermiştir

6 yılında İngiltere sistem içinde emisyon izni verilmiş olan MtCO2 hacmi 33.3 MtCO2 aşarak, 251 MtCO2 emisyon yapmıştır. 5 Emisyon ticareti programının uygulandığı yılları arasında toplam 7.2 milyon CO2 emisyonu tasarrufu gerçekleştirilmiştir. 6 SONUÇ ve ÖNERİLER İngiltere, 2009 yılında toplam sera gazı emisyonunu 1990 yılına kıyasla % 18,6 daha düşük düzeyde gerçekleştirmiştir. Çabuk (2011) e göre, burada dikkat edilmesi gereken nokta, söz konusu dönemde 2000 yılından itibaren uyguladığı iklim değişimi programına, enerji sektöründe yeni teknolojilerin yaygınlaştırılması, enerjinin verimli kullanılması gibi politikalarla destek olarak emisyon azaltımında başarılı olunduğudur. İngiltere, iktisadi araçların yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaştırılmasını sağlamak amacıyla kullanılmasında başarılı bir örnek olarak değerlendirilememektedir. Diğer taraftan Neoliberal iktisatçılar, emisyon azaltımında iktisadi araçların, diğer araçlara göre daha iyi sonuçlar verdiği konusunda anlaşmakla birlikte, hangi iktisadi araçların daha etkin olduğu konusunda henüz anlaşamamışlardır. 7 Özellikle vergilerin devlet gelirlerini artırma amacıyla kullanılarak piyasanın işleyişini bozucu yönde etki yaptığı konusunda endişeler devam etmektedir. Karbon vergisi uygulanmasının belli bir emisyon hedefini tutturabilmesi için, emisyon yaratan firmanın bedelini ödeyerek kirlilik yaratmaya devam etmesini önleyebilecek bir noktada belirlenmesi gerekmektedir. Söz konusu politikanın sera gazı azaltımında kullanılabilmesinde piyasanın fiyat esnekliği önemli bir noktadır. Eğer tüketici talebi fiyata karşı duyarlı değilse, üreticiler vergi nedeniyle katlandıkları maliyeti fiyata yansıtarak üretim düzeylerini düşürmeyebilirler. Diğer taraftan, emisyon ticareti yöntemi, karbon indiriminin marjinal maliyetinin hızlı yükseldiği ve bu azaltımdan sağlanan marjinal faydanın sabit olduğu durumlar için uygun olmayacaktır. Söz konusu politikaların başarılı olması için, hangi politikanın hangi piyasalarda daha etkili olacağının incelenerek birbirlerini tamamlayacak şekilde birlikte kullanılması uygun olacaktır. Sonuç olarak, sera gazı emisyonlarında büyük oranda etkisi olan enerji kullanımı kaynaklı emisyonların azaltılması için özellikle fosil kaynaklı enerji tüketiminin düşürülmesi gerekmektedir. İktisadi araçlar, fosil enerji kaynakları yerine yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını özendirebildiği ölçüde başarılı olabilecektir. Piyasa tabanlı araçların başarılı olabilmesi için yenilenebilir enerji kaynaklarının teşviki amacıyla kullanılması oldukça önem taşımaktadır. Türkiye, iklim değişikliklerinin önlenmesi ve azaltılmasını hedefleyen, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ne 2004 yılında, Kyoto Protokolü ne ise 2009 yılında taraf olmuştur. Buna göre Türkiye protokole taraf olan diğer ülkelerin de taahhüt ettiği gibi, iklim değişikliklerine yol açan sera gazları salınımını azaltarak, sera gazları emisyonlarını 1990 yılındaki düzeyine düşürmesi gerekmektedir. Bu kapsamda Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi gereğince Türkiye de de, her yıl 1990 yılı emisyonları baz alınarak, yıllık ulusal sera gazı envanterleri hazırlanmaktadır. Bu kapsamda hazırlanmış olan 2011 yılı Ulusal Envanter Raporu na bakıldığında, Kyoto Protokolü ve Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ne azaltılması gereken sera gazı emisyonları, tersine artmıştır. Buna göre, Türkiye nin 1990 yılında karbondioksit eşdeğer olarak milyon ton olan sera gazı emisyonu, 2011 yılında milyon tona ulaşmıştır ve Türkiye 5 DEFRA, EU Emission Trading Scheme:UK Results 2006 Report, London, February 2008, s EC web sayfası Eylül 2010 tarihinde erişilmiştir 7 Royal Society, Economic Instruments for the Reduction of Carbon Dioxide Emissions, Policy Document 26/02, Council of the Royal Society, November,

7 karbondioksit eşdeğerli sera gazı emisyonunu 21 yılda yüzde 124 artırmıştır yılına göre, Türkiye de 2011 yılında yaklaşık yüzde beşlik bir artış olurken, AB de yüzde üçlük bir azalma olmuştur. Yani iklim değişikliklerinin önlenmesi konusunda Türkiye uluslararası anlamda verdiği taahhütleri yerine getirememiştir. Bunda Türkiye nin özellikle son dönemde girdiği kalkınma ve ekonomik büyüme hamlesi çerçevesinde inşaat sektörüne bağlı ortaya çıkan emisyonlar önemli ölçüde etkili olmaktadır. Türkiye son yıllarda enerji verimliliği, yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanılması gibi alanlarda ortaya çıkardı mevzuatla, önemli hamleler yapmış olsa da, bu mevzuatların işleşi ve buna bağlı özellikle yenilenebilir enerji kullanımı, yapılarda enerji verimliliği uygulamaları gibi hususlardaki teşviklerin ya da yaptırımların eksikliliği, ilgili mevzuatın yararlarının tam olarak ortaya çıkmasına engel olmuştur. Özellikle Türkiye de konutlarda 1990 yılında 240 milyon TJ olan toplam enerji kullanımı, 2011 de neredeyse 4 kat artarak 836 Milyon TJ a çıktığı ve bu konutlarda enerji eldesi için büyük ölçüde fosil yakıtlardan yararlanılması durumu çok net olarak özetlemektedir. Ayrıca, uygulanan düşük faiz oranları, inşaat sektörüne dayalı ekonomik büyüme, tüketimi artırıcı ekonomik politikalar, Kyoto Protokolü hedeflerine Türkiye nin ulaşmasına engel olmaktadır. Oysa ki benzer bir ekonomik büyüme gayreti yukarıda özetlenen iktisadi araçların kullanılmasıyla, özellikle bu araçların yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması ve yapılarda ve sanayide enerji verimliliğinin teşvik edilmesine yönelik olarak ülke politikalarında yer bulması, Türkiye nin Kyoto Protokülü hedeflerine ulaşmasına destek verecektir. Diğer yandan ulusal anlamda sera gazı emisyonlarındaki artış, elektrik üretiminde büyük ölçüde doğalgaz ve kömür yakma yolunu tercih etmemizden ve konutlarımızı ısıtmada fosil yakıtları enerji verimliliğini göz ardı ederek yapılmış yapı stoğunda aşırı kullanıyor olmamızdan kaynaklanmaktadır. Bu anlamda özellikle Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun kapsamında başlatılan ve Türkiye de çok sayıda yapının afet risklerinin azaltılması amacıyla yıkılıp yeniden yapılmasını sağlayacak kentsel dönüşüm çalışmaları kapsamında mutlaka enerji verimliliği, ekolojik bina tasarımı, yerel malzeme kullanımının teşvik edilmesi, atık yönetimi vb hususların öncelikle dikkate alınması gerekmektedir. Son yıllarda düşen faiz oranları ve artan ulaşım altyapısı ve bölünmüş yollar araç sayısında önemli bir artışa neden olmuştur. Yine çevre açısından ortaya çıkan sorunların azaltılması anlamında fosil yakıt yerine alternetif enerji kaynaklarından yararlanan araçların, hibrit ve elektrikli araçların ullanımının teşvik edilemsi anlamında, bu araçlardan alınan vergilerin tercih sebebi olabilecek düzeyde azaltılması yararlı olabilecektir. Yine son yıllarda teşvik edilen hava taşımacılığı yerine, mevcut hükümet tarafından kararlılıkla uygulanan demiryolu taşımacılığının cazip hale gelebilmesi açısından daha fazla kamu yatırımının demiryollarına yönlendirilmesinde yarar vardır. KAYNAKLAR Beder, S., Environmental Principles and Policies, University of New South Wales Press Ltd., 2006, s Berrin, S., Emisyon Ticareti Sistemi Karbon Piyasası, Metalurji Dergisi, Sayı 142, s Bishop J., Vorhies, F., Market-Based Instruments For Global Emvironmental Benefit and Local Sustainable Development, Research Proposal for The Ring For Sustainable Development and the IUCN on Environmental, Economic and Social Policy (CEESP), Commission IUCN-The World Conservation Union,

8 Çabuk, Ö., Küresel Isınmaya Yol Açan Sera Gazı Emisyonlarındaki Artış İle Mücadelede İktisadi Araçların Rolünün Değerlendrilmesi: Enerji Sektörü Örneği, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Creedy, J., Sleeman, C., Carbon Taxation, Prices and Welfare in New Zealand, University of Melbourne Research Paper n.937, March Freestone, D., Streck, C., Legal Aspects of Implementing the Kyoto Protocol Mechanisms, Oxford University Press, New York, 2005, s Goulder, L.,H., Environmental Taxation and the Double Dividend : A Reader's Guide, NBER Working Papers 4896, National Bureau of Economic Research, Inc Keleş, R., Hamamcı, C., Çoban, Çevre Politikası, 2009 s Kneese, A. Bower, B., Managing Water Quality: Economics, Technology Institutions, Baltimore, Larsen, B., Anwar Shah, Global Tradable Carbon Permits, Participation, Incentives and Transfers, The World Bank, 2004, s.1. Metcalf, G., E., A Distributional Analysis of Green Tax Reforms, NBER Working Paper No. 6546, May 1998, ile National Tax Journal 52(4), 1999, s Smith, S., Swierzbinski, J., Assessing the performance of the UK Emission Trading Scheme Environmental Resource Economics, Springer, Cilt 37, 2007, s