TÜRK HARP TARİHİNİN ÖNCÜ İSMİ (BURSALI) MEHMED NİHAD BEY, ESERLERİ VE TARİHÇİLİĞİ. Hakan BACANLI

Transkript

1 TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ Yıl: 2015, Sayı: 14 Sayfa: THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY AND SOCIAL RESEARCH Year: 2015, Issue: 14 Page: TÜRK HARP TARİHİNİN ÖNCÜ İSMİ (BURSALI) MEHMED NİHAD BEY, ESERLERİ VE TARİHÇİLİĞİ Hakan BACANLI Öz Bursalı lakabıyla tanınan ve 1928 yılında Yarbay rütbesinde bir kaza kurşunu ile şehit olan Mehmed Nihad Bey harp tarihi yazıcılığımızda oldukça önemli bir isimdir. Trablusgarp, Balkan ve Birinci Dünya Savaşlarında görev almış, genç yaşta önemli savaş tecrübeleri yaşamıştır. Tarihe olan ilgisi, yaptığı çalışmalar, askeri okullarda verdiği harp tarihi dersleri kısa sürede harp tarihi alanında önemli bir isim olmasını sağlamıştır. Fransızca ve Almancasının oldukça iyi seviyede olduğu anlaşılan Mehmed Nihad Bey in, çevirilerinde yaptığı açıklamalar ve verdiği ilave bilgiler harp tarihine hâkimiyetini göstermektedir. Eserlerinde objektif davranmaya ve kişisel tartışmalara girmemeye özen göstermiştir. Eserlerini kroki, harita vb. görsel malzemelerle zenginleştirmeye çalışmıştır. Mehmed Nihad Bey bu gayretleriyle, Türk harp tarihinin ilk modern yazıcısı olmuştur. Bu çalışmada Mehmed Nihad Bey in kısa bir biyografisi verilmiş, eserleri incelenmiş ve tarihçiliği üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler (Bursalı) Mehmed Nihad, Harp Tarihi Çalışmaları, Harp Tarihi Yazarları, Askeri Tarih Çalışmaları, Askeri Tarih Yazarları (BURSALI) MEHMED NİHAD BEY, THE LEADING NAME OF THE TURKISH WAR HISTORY, HIS WORKS AND HIS ANNALISTIC APPROACH Abstract Known as Bursalı and martyred by a stray bullet in his rank of lieutenant colonel, Mehmed Nihad Bey became a very significant figure in Turkish war historiography field. He participated in Tripoli (Turco Italian War), the Balkan War and the First World War and got war experiences in his early ages. However, his involvement for the history, his studies, and his war history lectures in Military College and War Academy brought forth him, in a short while, as a name to conjure with. It could be deduced from his authentic translations from French and English, his explanations and his supplementary and elucidating explanations that he had a great domination on the war history. In his works, he strived to behave unbiased and objectively as far as possible. He enriched Dr. Gülhane Askeri Tıp Fakültesi Atatürkçülük ve İnkılap Tarihi Okutmanı, Ankara/Türkiye. hkbcnl@hotmail.com

2 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 130 extensively the content of his writings with the visual aids such as sketches, maps, etc. Through these efforts, Mehmed Nihad Bey became the first modern war historian in our country. His brief biography, his works and his historiography have been presented in this study. Keywords (Bursalı) Mehmed Nihad, War History Studies, Authors of War History, Military History Studies, Authors of Military History

3 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 131 GİRİŞ Osmanlı tarih yazıcılığında önceleri şehname, gazavâtname, menakıbname türünde başlayan tarih yazıcılığı; vakâyiname, teşkilat, biyografi, seyahatname veya Tevârih i Âli Osman türünde eserlerle devam etmiştir. Ancak tarih yazıcılığındaki çeşitliliğe rağmen dünya tarihçilerinin eserlerinden ve arşiv belgelerinden etraflıca yararlanma, tarihin yan dallarına müracaat etme, tarihi malzemeyi sağlam bir eleştiri süzgecinden geçirerek olayların sebep ve sonuçlarına inme gibi bilimsel tarihi metotların uygulanmaya başlaması için XIX. yüzyılı beklemek gerekmiştir. XIX. yüzyılda bir taraftan klasik Osmanlı geleneğine bağlı olarak eserler verilmeye devam edilmiş diğer taraftan yeni türler ve denemeler ortaya konmuştur. Özellikle Tanzimat döneminden itibaren Avrupa usulünden ilham alınarak modern tarzda eserler hazırlanmıştır. Bu dönemde dış dünyayı daha iyi inceleme ve tanıma süreci başlamış ve göreli evrensel bir tarih anlayışı gelişmiştir. Tercüme eserlerdeki artış Osmanlı aydınının ilk defa batının tarihi ve entelektüel gelişimini ayrıca aydınlanma düşünürlerini öğrenmesini sağlamıştır. 1 XIX. yüzyıl reformları, tarihçiliğin genel olarak gelişiminin yanında tarih öğretiminin okul müfredatlarına alınması sonucu tarihin bir bilim olarak gelişme temellerini bulmasında da etkili olmuştur tarihli Maarif i Umumiye Nizamnamesi ile ilkokul ve ortaokul müfredatlarına tarih dersleri dahil edilmiş, bunun sonucu olarak da tarih, ders kitabı olarak da yazılmaya başlanmıştır. XIX. yüzyıl aynı zamanda, modern tarih anlayışı ve tarih yazıcılığının vazgeçilmez kaynak ve destekçileri olan müzecilik ve arşivcilik çalışmalarının da sistemli bir şekilde başlaması açısından önemli olmuştur. 2 XIX. yüzyılla birlikte modern tarih yazıcılığı örneklerinin ortaya çıkmasıyla, tarihin önemli bir dalı olan askeri tarih de dönüşüm sürecine girmiştir. Bu yüzyılın askeri tarih yazıcılığına en önemli katkılarının başında, başta Osmanlı Rus Harbi olmak üzere, savaşlara katılan komutan ve askerler tarafından kaleme alınan hatıratlar yer almaktadır. 3 XIX. yüzyılla birlikte süreli yayınlarda da gelişme görülmüş, bu gelişme askeri alanda da etkili olmuş ve günümüzde askeri tarih yazıcılığının önemli kaynakları arasında yer almakta olan bazı askeri süreli yayınlar çıkarılmıştır. Osmanlı Devleti nin askeri konularda bilgi veren ilk resmi askeri gazetesi olan Ceride i Askeriye 1864 yılında yayın hayatına başlamıştır. Mecmua i Fünun ı Askeriye isimli dergi 1882 yılında 1 Necdet Hayta, Uğur Ünal, Modernleşme Döneminde Osmanlı Tarih Yazıcılığı ( ), Türkiye de Tarih Yazıcılığı, Ed. Vahdettin Engin Ahmet Şimşek, Yeditepe Yayınları, İstanbul Mayıs 2011, s.137, 140, Hasan Akbayrak, Osmanlı dan Cumhuriyet e Tarih Yazımı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2012, s.35, Hayta, Ünal, agm., s.151.

4 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 132 yayınlanmaya başlamıştır. Mecmua i Fünun ı Askeriye; Mecmua i Askeriye, Askeri Mecmua, Ordu Dergisi, Silahlı Kuvvetler Dergisi isimleriyle, aralıklarla da olsa, yayın hayatına devam etmiştir. 4 Osmanlı donanmasına ve denizciliğine ait bilgiler içeren Mecmua i Fünun ı Bahriye ise 1889 yılında yayınlanmaya başlamıştır. Risale i Mevkute i Bahriye, Deniz Mecmuası, Donanma Dergisi ve Deniz Kuvvetleri Dergisi isimleriyle yayın hayatına devam etmiştir lerin sonlarında eğitime başlayan Mühendishane i Bahr i Hümayun (1773) 6 ve Mühendishane i Berr i Hümayun gibi eğitim kurumlarını 1834 yılında Mekteb i Harbiye nin kuruluşu takip etmiştir. Mekteb i Harbiye de 1948 yılından itibaren Erkan ı Harbiye Sınıfları nın oluşturulmasıyla kurmay sınıfı subaylar yetiştirilmesine de başlanmıştır. Bu dönemde ülkenin farklı yerlerinde askeri rüştiyeler (ortaokul) ve idadiler (lise) açılmıştır. Modern anlamda askeri eğitim kurumlarının açılması, bu okulların zamanla kendi sistemlerini kurmalarını, ders materyalleri, kitap, öğretim kadrosu vb. alanlarda diğer eğitim kurumlarına örnek olmalarını sağlamıştır. Bu okullarda okutulan tarih dersleri, bu okullarda görev yapan öğretmen ve subaylar tarafından kaleme alınan tarih ve harp tarihi kitapları ve de bu okullardan mezun olan subayların bir kısmının zaman içinde harp tarihine karşı duydukları ilgi neticesinde yaptıkları çalışmalar askeri tarihimizin zenginleşmesine katkı sağlamıştır yılında başlayan ve Osmanlı Devleti nin tarih sahnesinden çekilmesiyle sona eren II. Meşrutiyet dönemi ise tarih yazıcılığımız açısından hem hızlı hem de dolu dolu geçen bir süreç olmuştur. II. Meşrutiyet in ilanından kısa bir süre sonra Osmanlı tarihi yazımı için Tarih i Osmani Encümeni kurulmuştur. 7 Encümen tarafından, Osmanlı tarihinin yazılmaya başlanması, arşiv çalışmalarının yapılması, tarih dergileri çıkarılması gibi faaliyetler icra edilmiştir. Tarih Encümeni kurulması teşebbüsünde her ne kadar II. Meşrutiyet in ortaya çıkardığı fikirlerin ve Osmanlıcılık ideolojisinin etkisi olmuşsa da, bu girişim de batılı tarzda tarih yazımı teşebbüsleri içinde yerini almıştır. II. Meşrutiyet dönemi genel tarih yazıcılığımızda önemli bir dönüm noktası olmakla birlikte bu dönem harp tarihi yazıcılığımızda da önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemde yaşanan Osmanlı İtalya Savaşı, Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı gibi önemli 4 Askeri süreli yayınlar için bkz. Efdal As, Türkiye`de Askeri Tarih Çalışmalarında Kullanılabilecek Süreli Askeri Ya yınlar, II. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu, Trabzon, Haziran Hüseyin Yıldırım; Risale-i Mevkute-i Bahriye, Deniz Mecmuası, Donanma Dergisi, Deniz Kuvvetleri Dergisi Makaleler Listesi, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Karargah Basımevi, Ankara 1994, s Mühendishane-i Bahr-i Hümayun, Deniz Harp Okulunun temeli sayılmaktadır. 7 Akbayrak, age., s.54.

5 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 133 savaşlar harp tarihi yazıcılığımızda hızlı bir gelişme doğurmuş, nicelik olarak da önemli bir artış meydana gelmiştir. Harp tarihimizi güvenilir kaynaklara dayalı olarak yazmak ve harp tarihi kaynaklarının yok olmasını engelleyerek bunların arşivlenmek suretiyle gelecek nesillere aktarılmasını sağlamak amacıyla Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa nın 11 Nisan 1916 tarihli emriyle Harbiye Nezareti Müsteşar Muavinliğine bağlı olmak üzere bir Harp Tarihi Şubesi kurulmuştur. Harp Tarihi Şubesinin kurulması kurumsal askerî tarih çalışmalarının başlangıcı olarak kabul edilebilir. Harp Tarihi Şubesi öncelikle Çanakkale Muharebelerinin tarihini yazabilmek için muharebelere ait bilgileri toplamaya başlamıştır. Şube, muharebelerde komutanlık yapmış, fedakârlık ve kahramanlıklarıyla ön plana çıkmış olan kişilere yazılar göndererek kendilerinden hatıralarını ve varsa ellerinde bulunan vesikaları talep etmiştir. Birinci Dünya Savaşında birçok cephede şehit olmuş subay ve askerlerin şehadetlerine ait bilgileri ve kahramanlık öykülerini de toplamaya çalışmıştır. Şube, diğer faaliyetleriyle birlikte, bir taraftan gönderilmeyen ceride ve dosyaları toplamaya çalışmış, diğer taraftan da dağınık bulunan belgeleri dosyalar haline getirmek ve bunların kaybolmasını önlemek işleriyle de meşgul olmuştur. 8 Birinci Dünya Savaşına katılmış olan bazı komutan ve subaylar, daha sonraki zamanlarda, Harp Tarihi Şubesine müdür/başkan olarak görevlendirilmişlerdir. 9 Harp Tarihi Dairesi Başkanlığı yapmış olan bu subaylar yanında yine Birinci Dünya Savaşında görev almış başka bazı subaylar da Harp Tarihi Şubesi bünyesinde çalışmışlardır. Birinci Dünya Savaşında görev almış olan bazı subay ve komutanlar da hatıralarını kaleme almışlar ve Birinci Dünya Savaşına yönelik bilgilerimizin artmasına katkı sağlamışlardır. 10 Ayrıca daha Birinci Dünya Savaşı devam 8 Hakan Bacanlı, Activities Undertaken For The Writing Of Military History During World War I And The Ottoman Archives Pertaining T o First World War, 40 ıncı Uluslararası Askerî Tarih Kongresi (The First World War ) (01-05 Eylül 2014, Varna/Bulgaristan). 9 Genelkurmay Harp Tarihi Şubesi Müdürlüğü görevinde bulunmuş olan komutanların biyografileri incelendiğinde 1953 yılına kadar görev yapmış olan isimlerden Hüseyin Hüsnü Emir (Erkilet) ( ), Mahmut Beliğ (Uzdil) ( ), Sait Pertev (Demirhan) (1923), Ali Fuad (Erden) ( ), Hüseyin Hüsnü (Kılkış) ( ), Mustafa İzzet (Yavuzer) ( ), Hüseyin Hüsnü (Kartaltepe) ( ), Kenan (Uluergüven) ( ), Mehmet Vehbi (Kıpçak) ( ), Osman Zati (Koral) ( ), Mustafa Sabri (Ertuğ) ( ), İbrahim Rahmi (Beken) ( ), İsmail Hakkı (Berkok) ( ), Veysel (Ünüvar) ( ), Zeki (Erkmen) ( ), Mümtaz (Ulusoy) (1949) ve Bekir Sıtkı (Okan) ( ) nın Birinci Dünya Savaşında fiili olarak görev almış oldukları; Kolordu Komutanlığı, Tümen Komutanlığı, Kurmay Başkanlığı, Alay Komutanlığı, Menzil Müfettişliği gibi önemli görevler yaptıkları görülür. 10 Birinci Dünya Savaşı dönemiyle ilgili veya bu dönemi de kapsayan hatıralar yazmış olan komutanlara örnek olarak; Cemil Conk, Ahmet Cemal Necip (Büyük-Sakallı), Mehmet Esat (Bülkat), Aziz Samih (İlter), Halis, Süleyman İzzet Yeğin, Ahmet İzzet (Furgaç), Ali İhsan (Sabis), Mustafa İsmet (İnönü) verilebilir.

6 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 134 ederken yurtdışında savaşla ilgili yayınlanmış olan bazı eserlerin de Türkçeye çevrilmiş olunduğu görülmektedir. 11 Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında hem Harp Tarihi Şubesinin çalışmaları devam etmiş hem de askeri kurumların yeniden düzenlenmesi sürecinde yeni askeri süreli yayınlar da çıkarılmıştır. Bunlardan Askeri Hava Mecmuası 1924 yılından itibaren yayınlanmaya başlanmıştır. Dergi, Askeri Hava Dergisi, Hava Dergisi ve Hava Kuvvetleri Dergisi isimleriyle yayın hayatını sürdürmüştür. 12 Askeri sınıflara ait dergilerden Topçu Mecmuası, 1 inci sayısı Ocak 1925 (İkinci Kanun 1341) tarihli olmak üzere yayınlanmaya başlanmıştır. 13 Süvari Mecmuası, 1 inci sayısı Nisan 1925 (1341) tarihli olmak üzere yayınlanmaya başlanmıştır. 14 Piyade Mecmuası, 1 inci sayısı Mayıs 1925 (1341) tarihli olmak üzere yayınlanmaya başlanmıştır. 15 II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet in ilk yılları, ülkemize harp tarihimiz ve askeri tarihçiliğimiz açısından oldukça önemli olan, asker kökenli bazı tarih yazarlarını da kazandırmıştır. Bu tarih yazarları gerek cephede fiili olarak bulunmuş, gerekse cephe gerisinde karargah faaliyetlerinde çalışmış veya askeri eğitim kurumlarında görev yapmışlardır. Savaşların cereyanını yakından bilmeleri, aldıkları eğitim ve yabancı dil bilgileri sayesinde çağdaş yabancı kaynaklardan da yararlanmış olmaları gibi etkenler, bu asker tarih yazarlarının yazdıklarının önemini artırmıştır. Hüseyin Hüsnü Bey, Sadık Bey, Mehmed Nihad Bey, İzzeddin Bey, Baki Bey, Zeki Bey, Mahmut Beliğ Bey, Yümnü Bey gibi askeri tarih yazarları, ülkenin savaşlarla meşgul olduğu, siyasi, askeri, ekonomik birçok sıkıntıların yaşandığı bir dönemde askeri tarihimizle ilgili çalışmalar yaparak, hem tarih yazıcılığımıza katkı sağlamışlar, hem askeri tarihe olan merakı ve ilgiyi artırmışlar hem de yeni nesillerin kaynak olarak okuyabileceği ve değerlendirebileceği telif eser, çeviri eser, makale gibi yayınlar yapmışlardır. Bu dönemin bir diğer önemli özelliği de bazı komutan ve devlet adamlarımızın da tarih yazımına verdikleri değer ve yaptıkları katkıdır. Tabii ki bu konuda verilebilecek örneklerin başında Mustafa Kemal Paşa gelmektedir. Mustafa Kemal daha ilk önemli savaş tecrübesi olan Trablusgarp Savaşı sırasında emrindeki subaylardan 11 Eserlerle ilgili tarama için bkz. Ekmeleddin İhsanoğlu (Ed.) - Ramazan Şeşen - M. Serdar Bekar - Gülcan Gündüz, Osmanlı Askerlik Literatürü Tarihi, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2 Cilt, İstanbul Efdal As, Hakan Bacanlı, Askeri Hava Mecmuası ndan Hava Kuvvetleri Dergisi ne (1338/ ) Tarihçe/Dizin, Hava Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi, Ankara Efdal As, Hakan Bacanlı, Askeri Tarih Araştırmaları İçin Kaynaklar -II: Topçu Mecmuası, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı: 22, Aralık Efdal As, Hakan Bacanlı, Askeri Tarih Araştırmaları İçin Kaynaklar-I: Süvari Mecmuası, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı: 20, Ağustos Efdal As, Hakan Bacanlı, Askeri Tarih Araştırmaları İçin Kaynaklar-III: Piyade Mecmuası, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı: 24, Aralık 2014.

7 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 135 hatıralarını yazmalarını istemiş, kendisi de katıldığı savaşlarla ilgili notlar tutarak, raporlar yayınlayarak, Harp Tarihi Şubesinin çalışmalarına katkı sağlayarak askeri tarihimizin yazımına ve gelişimine destek sağlamıştır. Aynı şekilde Fevzi Çakmak Paşa, Kazım Karabekir Paşa gibi komutanların da savaşlarla ilgili ayrıntılı notlar ve günlükler tuttukları bilinmektedir. Birçok komutanın hatıraları da yazıldıkları dönemlerden sonraki yıllarda yayınlanmıştır. Bu çalışmanın konusunu oluşturan Mehmed Nihad Bey de Osmanlı İtalya Savaşı nda, Balkan Savaşı nda, Birinci Dünya Savaşı nda ve de İstiklal Savaşı nda çeşitli görevler almıştır. Harp Akademisi ve Harp Tarihi Şubesi gibi kurumlarda görev yapmıştır. Okumaya, yazma ve çeviri yapma gayreti sayesinde günümüzde de önemlerini koruyan eserlere imza atmıştır. Bu çalışmada öncelikle Mehmed Nihad Bey in kısa bir biyografisi verilmiş olmakla birlikte, asıl olarak onun eserlerinin ortaya konulmasına, bu eserler hakkında bilgi verilmesine ve bu eserler bağlamında da onun tarihçiliğinin değerlendirilmesine çalışılmıştır. I. MEHMED NİHAD BEY İN BİYOGRAFİSİ Subay şahsi sicil dosyasındaki bilgilere göre yani 1885/1886 doğumlu olan Mehmed Nihad Bey in, doğum tarihini torunu Zeynep Jale Kirizman Ertürk ün 1886 olarak belirtmesi nedeniyle, 1886 olarak kabul edilmiştir. Baba adı Abdulvahap tır. Doğum yeri Bursa görünmektedir. Eserlerinde Bursalı lakabını kullanmasından da bu durum anlaşılmaktadır. Harp Okuluna 13 Ocak 1893 te girmiş, 27 Mayıs 1905 te sınıfının 6ʹncısı olarak Teğmen rütbesiyle ve sicil numarasıyla mezun olmuş ve Kurmay Namzedi sınıfına ayrılmıştır. 10 Mart 1907 de üsteğmen rütbesini almıştır. 27 Kasım 1907 de 78ʹinci Alay 2ʹnci Tabur 5ʹinci Bölüğe tayin edilmiştir. Mart 1909 da Adana yöresinde çıkan olaylar üzerine taburuyla beraber İskenderun ve Bilan bölgelerinde görevlendirilmiştir. 20 Kasım 1910 da mektep nizamnamesi gereğince staj için 2 nci Ordu 78 inci Alay 2 nci Tabur 1 inci Bölüğe tayin edilmiştir de Ayşe Sıdıka Hanım la evlenmiş, 1912 de tek evladı olan Orhan Sadi doğmuştur Haziran Eylül 1912 tarihleri arasında Harp Akademisi 3ʹüncü sınıf öğrencisi iken Çanakkale Ordusu ile birlikte Trablusgarp 16 Mehmed Nihad Bey in askerî safahat belgesi, T.C. Millî Savunma Bakanlığı Arşiv Müdürlüğünün 23 Ekim 2013 tarih ve MÜS.YRD.: / Per.D.Arşiv Md.Belge Arş.İnc.Ks. sayılı, Mehmet Nihat konulu yazısı ile temin edilmiştir. Bu kaynak ileriki dipnotlarda kısaca askerî safahat belgesi olarak verilecektir. 17 Askerî safahat belgesi. 18 Torunu Zeynep Jale Kirizman Ertürk ten alınan bilgi.

8 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 136 Savaşına katılmıştır. 29 Eylül 1912 de Balkan Harbi Seferberliği dolayısıyla Büyük Karargâh ı Umumi kurmaylığına tayin edilmiştir. 19 Ekim 1912 de yüzbaşı olmuş, 1 Kasım 1912 de kurmaylığı onaylanmıştır üncü dönem mezunu olan 20 Mehmed Nihad Bey Akademiyi 5 inci sırada tamamlamıştır. Akademideki bu sınıf 7 Kasım 1909 dan itibaren yeni yöntemler uygulanarak yetişen ilk sınıftır. İtalyan ve Balkan Savaşlarına rastladığı için Genelkurmay da staj görmemiş, peyderpey kurmay olmuşlardır Ekim 1913 te Harp Okulu Harp Tarihi ve Coğrafyası Öğretmen Vekilliği görevine tayin edilmiştir. 15 Ocak 1914 tarihinde Genelkurmay 1 inci Şubeye tayin edilmiştir. 8 Haziran Haziran 1914 tarihleri arasında Topçu Atış Okulu Küçük Ümera Kursuna devam etmiştir. 22 Birinci Dünya Savaşı içerisinde önce 3 Ağustos 1914 Seferberliğinde Karargâh ı Umumi 1 inci Şubeye tayin edilmiştir. 28 Mart 1915 te 15 inci Kolordu kurmaylığına tayin edilmiştir. 28 Nisan 1915 te Seddülbahir Mıntıkası kurmaylığına nakledilmiş ve birkaç gün sonra Güney Grubu 1 inci Şube Müdürlüğü görevine getirilmiştir. 16 Temmuz 1915 te ise 6 ncı Fırka kurmaylığına tayin edilmiş, bu Fırka ile birlikte Saroz Körfezi ve Anafartalar Bölgesinde görev yapmıştır. 3 Ocak 1916 tarihinde Fırkasıyla birlikte Tekirdağʹa hareket etmiştir Mart 1916 da Kıdemli Yüzbaşı rütbesine terfi etmiştir. 14 Mart 1916 tarihinde 13 üncü Kolordu Nizam ı Harbine iştirak etmek için Tekirdağʹdan Resulaynʹa birliğiyle birlikte hareket ederek Hanekin ve İran Harekâtları ile 20 Mart 1917 tarihinde Cebel i Hamrin Muharebesine katılmıştır. 14 Eylül 1916 da Binbaşı olmuştur. 29 Haziran 1917 de Kafkas Grubu 1 inci Şube Müdürlüğüne, 03 Ağustos 1918 de ise Genel Karargâh Kurmay Vekilliğine tayin edilmiştir Eylül 1918 de Harp Akademisi Müdür Muavinliğine tayin olunmuştur. Harp Akademisindeki görevi devam etmekle birlikte, Genelkurmay Harp Tarihi Şubesinde de görevlendirilmiştir. Ardından Genelkurmay 3 üncü Şube Müdür Muavinliği, Veliaht yaverliği ve Harp Akademisi öğretmenliği yapmıştır Mayıs 1922 de Anadoluʹya geçerek 6 ncı Kolordu Kurmay Başkanlığı görevinde bulunmuştur. 31 Ağustos 1922 tarihinde yarbay olmuştur Askerî safahat belgesi Mezunları (28 Temmuz 1912). Bu dönem mezunları arasında birinci sırada mezun olan subay, İbrahim Refet (BELE) dir. (Bkz. Harp Akademilerinin 132 Yılı, Harp Akademileri Yayınları, İstanbul 1980, s.51.) 21 Harp Akademilerinin 132 Yılı, s Askerî safahat belgesi. 23 Askerî safahat belgesi. 24 Askerî safahat belgesi. 25 E.Kay. Merhum Nihat Bey in Hal Tercümesi, Askeri Mecmua, Yıl: 50, Sayı: 86, Eylül 1932, s.474.

9 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 137 Ekim Mayıs 1923 tarihleri arasında Balıkesirʹde bulunan 2 nci Ordu Kurmay Başkanlığı görevini yürütmüştür Mayıs Ağustos 1923 tarihleri arasında Genelkurmay Talim Terbiye Şube Müdürlüğü yapmıştır. 29 Ağustos Şubat 1926 tarihleri arasında Harp Akademileri Harp Tarihi öğretmenliği ve Genelkurmay Neşriyat Şube Müdürlüğü yapmıştır. 06 Şubat Temmuz 1927 tarihleri arasında 13 üncü Kolordu 1 inci Fırka 5 inci Alay Komutanlığı yapmıştır. 09 Temmuz 1927 tarihinde İzmir Müstahkem Mevzi Mevki Piyade Tugay Komutanlığı görevine tayin edilmiştir. 27 İzmir Müstahkem Mevzi Mevki Piyade Tugay Komutanlığı görevinde iken 14 Temmuz 1928 tarihinde, görev dönüşü bir kaza kurşunu ile şehit olmuştur. Mehmed Nihad Bey in şehadetine neden olan olay şu şekilde cereyan etmiştir: Temmuz 1928 de İzmir Müstahkem Mevki Komutanı Tümgeneral Ali Fuat Paşa beraberindeki heyetle birlikte Urla civarındaki birlikleri denetlemek için iki ayrı araçla yola çıkmıştır. Denetlemelerini bitiren ekip dönüş yolculuğu için tekrar araçlarına biner. Urla ya giderken Tümgeneral Ali Fuat Paşa ya araçta Kurmay Başkanı Kurmay Yarbay Çobanoğlu Zeki Bey eşlik etmiştir. Fakat dönüş yolculuğuna Zeki Bey geç kalır, araca binemez. Bu sebeple Ali Fuat Paşa emir subayı ile birlikte yola koyulur. Ekipteki diğer araca binen Çobanoğlu Zeki Bey şoförün yanına oturur. Diğer subaylar, Piyade Tugay Kurmay Yarbay Bursalı Nihat Bey ve Topçu Binbaşı Abdullah Bey ise arka koltuklarda oturmaktadır. Üç subay ve şoförün bulunduğu araç Urla dan geç hareket ettiği için ilk araçla arasında yaklaşık 1 km.lik bir fark oluşmuştur. Araç jandarma arama noktasına ulaştığı anda jandarma erinin düdüğü tekrar duyulur. Düdük birkaç kez tekrar çalınmasına rağmen araç hız yüzünden hemen duramamış ve 50 m. kadar ileriye gitmiştir. Otomobilin durmadığını ve aracın kaçtığını zanneden jandarma eri Yusuf pusudan çıkarak aracın tekerleğine bir el ateş etmiştir. Jandarma eri Yusuf un açtığı ateş hedefinden saparak Yarbay Çobanoğlu Zeki Bey ile Yarbay Bursalı Nihat Bey e isabet etmiştir. Biri 43 diğer 36 yaşlarında olan iki genç subay olay mahallinde vefat etmişlerdir Askerî safahat belgesi. Mehmed Nihad Bey in ismi ( Bursalı Mehmed olarak) Milli Mücadele döneminde İstanbul Hükümeti Harbiye Nezareti tarafından hazırlanmış olan, İtilaf memurlarına karşı kötü niyet beslediklerinden şüphelenilen ve nerede görülürler ise tutuklanmaları ve İtilaf Polis Genel Karargahına teslim edilmeleri istenenler listesinde de geçmektedir. Bkz. Osmanlı Belgelerinde Milli Mücadele ve Mustafa Kemal Atatürk, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2007, s Askerî safahat belgesi. 28 İ.Hakkı Akansel, Güzelbahçe Şehitleri, İzmir 1996, s Askeri Mecmua da yayınlanmış olan hal tercümesinin son bölümünde aşağıdaki ifadeler yer almaktadır: merhum, askerlik hayatında yorulmadan ve bıkmadan çalışarak ahlâfına, bugün de kabili istifade bulunan birçok eserler ve tercümeler terk etmek suretiyle askerî edebiyatımıza büyük hizmetlerde bulunmuştur.

10 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 138 Mehmed Nihad Bey in halen hayatta iki torunu bulunmaktadır. Torunları Zeynep Jale Kirizman Ertürk ve Munis Kirizman dır. Aile şu anda Kirizman soyadını kullanmaktadır. Soyadları Mehmed Nihad Bey in şehit olduğu İzmir in Güzelbahçe ilçesinin Kilizman mevkiinden gelmektedir. Kilizman ismi torununun ifadesine göre nüfus memurunca yanlış olarak Kirizman şeklinde yazılmış ve böyle kullanılmaya devam edilmiştir. Mehmed Nihad Bey in katılmış olduğu savaşlar ve tarihleri şöyledir 30 : İtalyan Harbi (13 Haziran Eylül 1912) Balkan Harbi (1 Ekim Aralık 1913) Birinci Dünya Harbi (28 Mart Eylül 1915) İstiklal Harbi (30 Mayıs Ağustos 1922) Mehmed Nihad Bey in almış olduğu nişan, madalya ve taltifler de şunlardır 31 : Muharebe Gümüş İmtiyaz Madalyası Harp Madalyası (16 Temmuz 1915) Çanakkale Harbinde Mustafa Kemal Paşanın Takdirnamesi Alman Muharebe Gümüş Liyakat Madalyası 2 nci Rütbeden Demir Salip Nişanı Bronşvilt Grant Dukalığının Harp Nişanı 3 üncü Rütbeden Avusturya Liyakat Salibi 3 üncü Rütbeden Kılıçlı Mecidi Nişanı İstiklal Madalyası (Madalya Numarası: S 1019) Bursalı Mehmet Nihat Bey in şehit olduğu yere İzmir Kilizman (Güzelbahçe) a bir anıt mezar yapılmıştır. Asıl kabri ise İzmir Kokluca Mezarlığındadır. II. MEHMED NİHAD BEY İN ESERLERİ: 1) Tarih i Harp Notları (Rus Japon Seferi ve Sedan Seferi Meseleleri) 32 : Eser, elyazısıyla yazılmış ders notlarından oluşmaktadır. Erkan ı Harbiye Mektebi nin (Harp Akademileri) eğitim yılında 3 üncü sınıf öğrencileri için hazırlanmıştır. Eserin birinci bölümünde Sedan Seferi, ikinci bölümde ise Rus Japon Seferi işlenmektedir. Nihat Bey merhum, kıymetli bir asker ve aynı zamanda ordunun genç nesillerini yetiştirmekte büyük bir hissesi olan kıymettar bir mürebbi idi. Onun hatırat ve hidematını burada en hürmetkâr ve muhabbetkâr hislerimizle yâd ve tebcil ederken bütün orduya ve muhterem ailesine tekrar arzı taziyet eyleriz. Askerî Mecmua E.Kay. Merhum Nihat Bey in Hal Tercümesi, Askeri Mecmua, Yıl: 50, Sayı: 86, Eylül 1932, s Askerî safahat belgesi. 31 Askerî safahat belgesi. 32 Mehmed Nihad, Tarih-i Harp Notları (Rus-Japon Seferi ve Sedan Seferi Meseleleri), Erkan-ı Harbiye Mektebi Matbaası, 1341, 287 s.

11 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 139 2) Harb i Umumide Seddülbahir Cenub Grubu Muharebatı 33 : Eser bir konferans metnidir. Konferans, Mehmed Nihad Bey tarafından Erkan ı Harbiye Mektebi nde (Harp Akademileri) 11 Aralık 1919 da verilmiştir. Mehmed Nihad Bey konferansın başında, konferans için Harp Tarihi Şubesiʹne ait belgelerden geniş bir şekilde faydalanmaya zamanının uygun olmaması nedeniyle arz edeceği hususların daha ziyade gözlemlerine kendisi de Çanakkale Muharebelerinde Cenub (Güney) Grubu Muharebelerinde kurmay olarak bulunduğundan ve muharebe arkadaşlarından öğrenmiş olduklarına dayanacağını belirtmiştir. 3) Çanakkale Seferi 34 : Eser Charles Roux un Çanakkale Seferi esnasında tuttuğu hatıra defterinden oluşmaktadır. Mehmed Nihad Bey ve Asım Bey tarafından Fransızcadan çevrilmiştir. Erkan ı Harbiye i Umumiye Üçüncü Şube Müdürü ve Tarih i Askeri Encümeni Reisi Hüseyin Hüsnü Emir (Erkilet) Bey tarafından yazılmış olan önsözde şöyle denilmektedir: Bugün bu kitabın aslı kadar güzel bir üslup ve sıhhate sahip olan tercümesini yayınlarken yalnız orduya değil, millete de Çanakkale mizin düşman cepheleri gerisinde gizli ve meçhul kalmış olan birçok hakikatini ve hadisatını okumak ve öğrenmek fırsatını vermekle faydalı bir iş gördüğümüzü zannederiz. Eserin bir roman tatlılığıyla okunan satırları arasında tarih ve tecrübelerimiz için dikkat çekici birçok teferruata tesadüf olunur. Bunlar önemsiz ve küçük görünseler de, derin ve uzak görmek isteyen araştırmacılar için büyük bir hazinedirler. Okuyucu bu kitapta Çanakkale Seferimizin sadece bir tarihçesini bulmayacak, aynı zamanda geçmiş düşmanlarımızın bu meşhur sefer esnasındaki bütün manevi ve maddi endişe ve ızdıraplarını ve Osmanlı silahlarının parlak tesirlerini bir düşman askerinin ağzından duymakla hem istifade ve hem de iftihar edeceklerdir. Çanakkale ile iftihar etmek ve mağrur olmak her Osmanlının hakkıdır. 4) Büyük Harpte Çanakkale Seferi 35 : Mehmed Nihad Bey eserin önsözünde, bu kitapçığın hazırlamasının kendisinden Şehitlikleri İmar Cemiyetince talep edildiğini belirtmiş ve çok önemli bir tarih safhası olan bu 33 Mehmed Nihad, Harb-i Umumide Seddülbahir Cenub Grubu Muharebatı, Matbaa-i Askeriye, İstanbul 1336, 61 s.; Eserin günümüz Türkçesinde metni için bkz.; Emil Vedel, Çanakkale de Bahriyelilerimiz, Yayına Hazırlayanlar: Yrd.Doç.Dr. Ahmet Altıntaş - Zeynep Altıntaş, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşlarını Araştırma Merkezi Yayınları, Çanakkale 1997 içinde; Bir Komutanın Gözünden Çanakkale Savaşları, Derleyen Cemalettin Yıldız, Çanakkale 2007 içinde; Türk Kurmay Subaylarının Gözüyle Çanakkale Savaşı, Yayına Hazırlayan: Burhan Sayılır, Salyangoz Yayınları, İstanbul 2007 içinde. 34 François Charles-Roux, Çanakkale Seferi, Çevirenler: Mehmed Nihad, Asım, Matbaa-i Askeri, İstanbul 1337, 272 s.; Eserin günümüz Türkçesinde metni için bkz.; Charles F. Roux, Çanakkale de Ne Oldu? Bir Fransız Subayının Günlüğünden Çanakkale Savaşlarının Perde Arkası, Yayına Hazırlayan: Yrd.Doç.Dr. Burhan Sayılır, Phoenix Ya yınevi, Ankara Mehmed Nihad, Büyük Harpte Çanakkale Seferi, Şehitlikleri İmar Cemiyeti Neşriyatı, İlhami-Fevzi Matbaası, İstanbul, 1926, 42 s.; Eserin günümüz Türkçesinde metni için bkz.; Mehmed Nihad, Büyük Harpte Çanakkale Seferi, Yayına Hazırlayan: Murat Karataş, Türk Şehitlikleri İmar Vakfı Ya yını, İstanbul 2012, 87 s.; Bir Komutanın Gözünden Çanakkale Savaşları, Derleyen Cemalettin Yıldız, Çanakkale 2007 içinde; Muzaffer Albayrak (Editör), Yakın Tarih İncelemeleri 1, Çanakkale Savaşı, Yeditepe Yayınevi, Şubat 2007 içinde.

12 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 140 seferin cereyan tarzını bir program ve bir fihrist halinde olarak dahi böyle birkaç sayfaya sığdırabilmenin zorluğunu yaşadığını ifade etmiştir. Bu konuda kendisine bu cesareti veren nedenlerin, seferin henüz yakın olan bir mazide cereyan etmiş olması ve birçok canlı şahidinin henüz hayatta bulunması olduğunu söylemiş, kusur ve noksanlarının bu şahitlerce elbet tamamlanacağını belirtmiştir. 5) Büyük Harbde Çanakkale Seferi 36 : Yarbay Mehmed Nihad Bey tarafından, İzmir Müstahkem Mevkii Kumandanlığında kışı konferanslarından olmak üzere, İzmir de 9 Kanunusani 1928 tarihinde sunulmuştur. Konferans metni Askeri Mecmua da yayınlanmıştır. Mehmed Nihad Bey, metnin önsözünde Çanakkale Seferiʹne katıldığını, daha sonra Erkan ı Harbiye Mektebindeki eğitim vazifesi dolayısıyla Çanakkale Seferiʹyle epeyce ilgilendiğini, ayrıca Şehitlikleri İmar Cemiyetinin her sene Çanakkale ye düzenlediği ziyaretlere de katıldığını belirtmiş ancak tüm bunlara rağmen Çanakkale hakkında bir konferans vermeye görevlendirilmesini müteakip arz edeceği hususları yazmaya başlayınca, şimdiye kadar bu muazzam ve dünya çapındaki olayı inceleme ve tahlil etmede çok geç ve eksik kalmış olduğunu fark ettiğini ve bu konferans isteğine uyarak konferansı aynı zamanda metin haline getirmekle önemli bir hizmet etmiş olacağına inanarak derhal çalışmaya başladığını belirtmiştir. Henüz bu konular askeri edebiyatta yer almıyor ve üzerinde incelemeler yapılmıyorken görüşlerinin askeri âlemde akisler uyandırması halinde amacına ulaşmış olacağını yazmaktadır. Mehmed Nihad Bey, Çanakkale Seferiʹnin sınırlı konferans saatlerine sığacak kısa bir tarihçesini, sıralı olaylar halinde sunmanın ve hikâye etmenin sıkıcı olabileceğini, bu nedenle inceleme ve tahlil suretinde açıklamalarda bulunmanın, önemli gördüğü konular üzerinde durmanın, alınacak dersleri tartışmaya sunmanın daha faydalı olacağını düşünmektedir. Çanakkale nin kıymetli bir tecrübe alanı, yüksek ve mükemmel bir ders alanı olmasına rağmen, gerek bizde gerek Batı askeri dünyasında yayınlanan eserlerde Çanakkaleʹden alınması gereken dersler ve tecrübeler hakkında hemen hiçbir yazıya rastlanmamaktadır. Hazırladığı konferansın daha verimli olabilmesinin ancak dinleyenlerin de katılımıyla bir tartışma zemini açılması ile mümkün olacağını, ayrıca Çanakkale sahasına her sene çeşitli kumanda ve ihtisas heyetleri göndererek incelemeler yaptırılması gerektiğini de yazmaktadır. 36 Mehmed Nihad, Büyük Harbde Çanakkale Seferi, Askeri Mecmua, Sayı: 70, Eylül 1928, s.2-82.; Eserin günümüz Türkçesinde metni için bkz.; Bir Komutanın Gözünden Çanakkale Savaşları, Derleyen Cemalettin Yıldız, Çanakkale 2007 içinde.

13 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 141 6) 1914 ten 1916 Senesine Kadar Balkan ve Türkiye de Büyük Harp 37 : Eser, Mehmed Nihad Bey tarafından Alman Arşivinin resmî Büyük Harp eserinin 9. cildinden Türkçeye çevrilmiştir. Mehmed Nihad Bey, eserin başlangıç kısmında, arşivimizde olmayan birçok yeni vesikaları ve harekâtı ihtiva etmesi dolayısıyla bu eserin dilimize çevrilmesinin Genelkurmay Başkanlığınca lüzumlu görülmüş olduğunu belirtmiş ve şöyle devam etmiştir: Yetkili ve resmî bir makamdan çıkmış bulunan bu eser; Türk ün sadakat, feragat, cesaret ve mertliğini; Türk kumandanlarının kudret ve maharetini her şeye rağmen açık bir surette meydana koymaktadır. Ancak; Türk ordusunun ittifak çerçevesi içerisinde zaferi kazanmak için gösterdiği kudret ve fedakârlığın layığı derecede takdir olunmadığı görülmüştür. Büyük Harpte Türk milleti üç milyona yakın zayiat vermiş, Galiçya da, Romanya da, Makedonya da yüz binlerce Türk ün kemiklerinden müttefikine yardım sadakati ve kahramanlık nişanesi olmak üzere abideler kurmuştur. Türkiye; bu fedakârlığı katı netice ve zaferin elde edilmesi için yapmıştır. Eserin başında Harp Tarihi Encümeni nce yazılmış Harp Tarihi Encümeninin Bir İki Sözü başlıklı metinden aşağıya alınan satırlar da eserin bakış açısını yansıtmaktadır: Okuyanlar bu eserin her cepheden sadece Almanlık noktasından muhakeme edilmiş olarak yazıldığını göreceklerdir. Bütün cephelerinde Büyük Harbin en ağır yüklerini sırtına almış ve resmî vesikalarımıza göre üç milyona yakın yaralı, sakat, ölü vermiş bulunan Türk milletinin hemen bütün başarılarının Alman sevk ve idaresinin veya subay ve silâhlarının eseri olarak gösterilmiş bulunmasına hayret etmemeliyiz. Alman objektifi şüphesiz Alman zihniyet ve hedefini taşıyacaktır. Şu kadar var ki, yüz binlerce ve milyonlarca insanın boğazlaştığı dört yıllık ölüm ve dirim yolunun önünde duran Türk ün göğüs gerdiği en mühim cephelerde bir damla denecek kadar bile olmayan Alman subay ve askerinin ne derece varlıklı bir rolü olabileceğini her insaflı insan kısa bir düşünce ile kolayca hükmedebilir. Böyle resmî ifadeleri taşıyan Türklere ait yazılar için, gerekli olan izahlı açıklamaların resmî vesikalar kaynağımız olan Harp Tarihi Encümenimizce yapılmasını bir vazife telâkki ederiz. Bütün dünya bilir ki, Türkler harbi ve gösterdikleri yüksek dayanma kudretini ancak kanlarındaki mertliğin gelecek için yaşayış azminin ve binlerce yıllık kendilerine yol edindikleri memleket, istiklâl ve varlık ülkülerinin tecellisi için yapmışlardır. Buna İstiklâl Harbimiz güzel bir misaldir. Tek bir Alman stratejistinin öğüdü ve tek bir Alman askerinin yardımı olmaksızın bütün düşman dünyasına karşı koyan kumandanlar Türk, askerler ten 1916 Senesine Kadar Balkan ve Türkiye de Büyük Harp, Çeviren: Mehmed Nihad, 95 Sayılı Askeri Mecmua nın Tarih Kısmı (1 Birinci Kanun 1934, Sayı: 36), İstanbul, Askeri Matbaa, 178 s.

14 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 142 Türk tü. Başarılan bu büyük savaş Almanlar olmaksızın Türklerin sevk ve idaredeki kudretlerini göstermiştir. Bunu dost düşman ve bilhassa tarihin bitaraf gözleri böyle görmüş ve böyle görecektir. 7) Harb i Umumi Tenkidatı 38 : Mehmed Nihad Bey tarafından Almancadan tercüme edilmiştir. Mehmed Nihad Bey çevirenin önsözünde, birinci baskıda kimliğini gizlemiş olan yazarın ikinci baskı önsözünde kendisini Erkan ı Harbiye Yüzbaşısı H. Ritter olarak takdim etmiş olduğunu görünce hayal kırıklığı yaşadığını ve Bir erkan ı harbiye yüzbaşısı dünya savaşını tenkit gibi kapsamlı bir işi ne selahiyetle yapabiliyor?, Bu eser sakın sadece yazılmış olsun diye kaleme alınmış olmasın? düşüncesine kapıldığını ifade etmektedir. Mehmed Nihad Bey in bu şaşkınlığını doğuran sebep eserin yetkinliğidir. Eserde, açıklaması belki ciltlerce kitap dolduracak olan dünya savaşının her seferi her safhası en esaslı hatlarıyla birkaç sayfaya sığdırılmış ve yüksek bir bakış açısıyla tenkit edilmiş, kıymetli kararlar verilmiş, mühim neticeler çıkarılmıştır. Yazarın her sefer her durum için en uygun gördüğü kararlara daima katılmak mümkün olamasa da bu durum benzeri olmayan bu eserin kıymetini azaltmayacağı gibi bilakis okuyuculara kıymetli hususları arz ettiği içindir ki eser bilhassa önem taşımaktadır. 8) Harb i Umuminin İhzar ve İdaresinde Alman Erkan ı Harbiyesi 39 : Mehmed Nihad Bey tarafından Almancadan tercüme edilmiştir. Birinci Dünya Savaşında Alman Ordusu kurmay heyetinin bir muhasebesi mahiyetindedir. Mehmed Nihad Bey tarafından yazılmış olan Mütercimin Mukaddimesi nde belirtildiği üzere eserin aslı 1919 yılı Aralık ayında yazılmış ve 1920 Mayısında ikinci defa basılacak derecede büyük bir rağbet görmüştür. Kitabın tercümesi ikinci baskısının yayımı ertesinde yapılmışsa da basımı gerçekleştirilememiş ve daha sonra ancak kısaltılarak basılabilmiştir. Tercümenin aynen basılması durumunda bir misli daha büyük olacağını yazan Mehmed Nihad Bey, kısaltırken kitabın ruhunu sarsmadan, aynı fikir ve esasların daha özet tarzda ifadesine çalışıldığını belirtmiştir. Kitabın aslında harita olmamasına rağmen kitaptaki yer isimlerini genel surette içeren bir iki basit kroki eklenmiştir. 9) Dağ Harbi, Meseleler ve Halleri 40 : Mehmed Nihad Bey tarafından Almancadan tercüme edilmiştir. Mehmed Nihad Bey in Mütercimin Mukaddimesi nde belirttiği üzere eser, Hüseyin Hüsnü Emir Paşa nın 38 Hans Ritter, Harb-i Umumi Tenkidatı, Çeviren: Mehmed Nihad, Erkan-ı Harbiye Mektebi Matbaası, Kanunuevvel 1339, 227 s. 39 Hermann Von Kuhl, Harb-i Umuminin İhzar ve İdaresinde Alman Erkan-ı Harbiyesi, Çeviren: Mehmed Nihad, Erkan-ı Harbiye Mektebi Matbaası, 1340, 171 s. 40 Rudolf Oberhauser, Dağ Harbi, Meseleler ve Halleri, Çeviren: Mehmed Nihad, Askeri Matbaa, İstanbul 1926, 250 s.

15 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 143 Fransızca dan tercüme ettiği Dağda Harb Hareketleri Hakkında Bir Tetkik 41 adlı eserle birlikte askeri yayınlarımızdaki önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Türk harb sahası genellikle dağlık olduğundan Avrupa cepheleri için tali ve istisnai olan dağ harbi bizim için asıldır. Türk subayı bu iki eserde dağ harbi hakkında bir taraftan tecrübe ve tetkike dayalı nazari bilgi ve diğer taraftan mangadan takviye edilmiş alaya kadar kuvvetlerin dağ harbi için yetiştirilmelerine dair birçok meseleler ve bunların çözümlerini bulacaktır. 10) Dağcılık Talim ve Terbiyesi Hakkında Mütehassıs Gutner Bey in Raporu 42 : Mehmed Nihad Bey tarafından tercüme edilmiş olan eserin mukaddimesi yoktur, ancak eserin sonunda son sayfanın altında Piyade Liva Kumandanı Kaymakam Bursalı Mehmed Nihad / İzmir, 13 Teşrinisani 1927 ifadesi bulunmaktadır. 11) Kadro Tatbikat ve Seyahatlerinin Suret i Tertib ve İdaresi Hakkında Amelî Muhtıra 43 : Mehmed Nihad Bey tarafından Almancadan tercüme edilmiştir. Mehmed Nihad Bey in yazdığı Mütercimin Mukaddimesi nde, kitabın aslının meşhur Alman asker ve yazarlarından Fon Mozer in Büyük Savaş tan önce Alman Harp Akademisinde tabiye öğretmeni iken öğrencilerine bizzat icra ettirdiği bir seyahatin Almanca bir dergide yayınlanmış açıklamasına dayandığını belirtmiştir. Kitapta ufak bazı değişiklikler dışında ilave yapmadığını, baş tarafa 22 numaralı son (Kadro Tatbikat ve Seyahatleri ) talimatnamenin bir özetini yazdığını ve bir de mütalaayı kolaylaştırmak için her meseleye bir kroki eklediğini yazmıştır. Bir taraftan üstlerin idaresinde kadro tatbikat ve seyahatlerine katılmak ve diğer taraftan bu şekilde tatbikat ve seyahatleri bizzat tertib ve idare eylemek bir subayın üst rütbe ve vazifelere yetişmesini temin edecek hususların en önemlilerinden olduğundan eserin, bu şekilde tatbikat ve seyahatlerin tertib ve idaresine memur olacak kişiler için faydalı olmasını ümit etmiştir. 12) Gizli Kuvvetler 44 : Mehmed Nihad Bey tarafından Almancadan tercüme edilmiştir. Mehmed Nihad Bey tarafından kaleme alınmış olan Mütercimin Mukaddimesi nden, kitabın yazarı olan Kurmay Yarbay Nikolai nin Birinci Dünya Savaşından önce Alman Genelkurmayında ve 41 M. Abadi, Dağda Harb Hareketleri Hakkında Bir Tetkik, Çeviren: Hüseyin Hüsnü Emir (Erkilet), Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye Talim ve T erbiyye Dâiresi, İstanbul: Askeri Matbaa, 1926, 271 s. 42 Dağcılık Talim ve Terbiyesi Hakkında Mütehassıs Gutner Bey in Raporu, Çeviren: Mehmed Nihad, Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Ankara Matbaası, 1928, 82 s. 43 Mehmed Nihad, Kadro Tatbikat ve Seyahatlerinin Suret-i Tertib ve İdaresi Hakkında Amelî Muhtıra, Askeri Matbaa, İstanbul, 1341, 84 s. 44 Nikolai Walter, Gizli Kuvvetler, Çeviren: Mehmed Nihad, Askeri Matbaa, İstanbul, 1341, 152 s.

16 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 144 Birinci Dünya Savaşında Alman Başkumandanlığında istihbarat hizmetinde bulunmuş olduğunu öğrenmekteyiz. Mehmed Nihad Bey e göre kitap, Alman geleceğine zarar vermeyecek olan, diğer ifadeyle, artık bütün dünyada öğrenilmiş bulunan şeyleri söylemekle yetinmiş olmasına rağmen pek az bildiğimiz veya hiç bilmediğimiz, bilmiş olsak dahi önem vermediğimiz hususları içermesi açısından önemlidir. Kitap bize, bir taraftan cephelerde, tarafların fedakâr vatan evlatları göğüs göğse çarpışırken cephe gerilerinde gözle görülmeyen, muntazam ve belki cephedeki savaş kadar muazzam diğer bir mücadelenin daha devam ettiğini göstermektedir. Almanlar özellikle bu gözle görülmeyen mücadelede mağlup oldukları içindir ki ulaştıkları yüksek medeniyete, düşmanlarına dört savaş senesi zarfında bütün cephelerde belli başlı hiçbir maddi zafer vermemiş olmalarına rağmen nihayet en aşağı bir barışı kabulde mecbur kalmışlardır ve böylece tam manasıyla içinden feth edilmişlerdir. Mehmed Nihad Bey istihbaratın ve casusluğun öneminden de bahsetmiş ve casusluk, propaganda, propagandaya ve casusluğa karşı engelleme tedbirlerini milli kuvvetleri müdafaanın en mühim kollarından birisi olarak nitelendirmiştir. Fiili savaş yalnız belirli zamanlarda aralıklı bir şekilde cereyan etmesine karşılık bu gözle görülmeyen savaş aralıksız devam etmektedir. Bu sahada çalışmayan, mücadele etmeyen gelecekte savaş cephelerinde bir felakete maruz kalmasa dahi en azından büyük bir başarı kazanamaz. Su uyur düşman uyumaz! Umumi surette insanların en beklemediği zamanda başına inen felaketler gibi savaş da bir milletin en ziyade beklemediği, istemediği ve buna kendisini hazır görmediği bir andadır ki işgal eder. Bu hakikatleri anlamamazlıktan gelecek millet ve hükümetin istikbali elimdir. 13) Büyük Harpte İstihbarat Hizmeti, Matbuat ve Efkar ı Umumiye 45 : Mehmed Nihad Bey tarafından Almancadan tercüme edilmiştir. Mehmed Nihad Bey in yazdığı Mütercimin Mukaddimesi nden, kitabın yazarı olan Yarbay Nikolai nin Birinci Dünya Savaşı esnasında Alman Seyyar Ordu Erkan ı Harbiyesinin İstihbarat Şubesi Müdürü olduğunu öğrenmekteyiz. Nikolai 1920 Şubatında yazmış olduğu kitabın önsözünde eseri, başlıca basın, istihbarat ve propaganda hizmetleri hakkında savaş sonrasında kamuoyunda ortaya çıkan yanlış iddialara cevap verme ve düzeltme maksadıyla kaleme aldığını, kitapta açıklanmasında mahzur olmayan hususları yazdığını ve henüz yazılması zamanının gelmediği birçok 45 Nikolai Walter, Büyük Harpte İstihbarat Hizmeti, Matbuat ve Efkâr-ı Umumiye, Çeviren: Mehmed Nihad, Askeri Matbaa, İstanbul, 1341, 181 s.; Eserin günümüz Türkçesinde metni için bkz.; Col.W.Walther Nikolay, Çev.: Emrullah Tekin, Birinci Dünya Savaşında Alman İstihbaratı, Berikan Yayınları, Ankara 2004.

17 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 145 hususların mevcut olduğunu belirtmiştir. Bir tür şahsi savunma hükmünde olan kitap, biri olayların anlatımı, diğeri de görüşler olarak iki kısım halinde yazılmıştır. Birinci kısım her hizmet sahasıyla ilgili birer tarihçe durumundadır; ikinci kısım ise inceleme ve açıklamaya ayrılmıştır. Mehmed Nihad a göre, Nikolai kitabını bilmeyen için değil, bilen için yazmıştır. Nikolai kitabını oldukça belirsiz ve karışık bir şekilde ve güç anlaşılan bir ifade ile yazmıştır. O suretle ki okuyucu faydalı esasları daha ziyade satır aralarından bulup çıkarmak durumundadır. Eser, zamanımız savaşlarında istihbarat, basın hizmetleri ve milli fikirleri yayma görevinin ne kadar büyük bir öneme sahip olduğunu, bu işlerin düzenli esaslara bağlanmaması halinde millet, memleket ve ordunun ne kadar vahim tehlikelere maruz kalacağını, savaşta cephe ile vatanın ayırt edilmesinin mümkün olmadığını ve genel kuvvet ve milli gücün tek bir merkezde toplanması gerektiğini, savaş esnasında hükümet idaresinin nasıl bir şekil alması gerektiğini, savaşta mevcut kanunların değil ancak harbin icaplarına göre ortaya çıkacak kanunların geçerli olması gerektiğini; siyasi partilerde ve particilikte emniyet ve ülke selameti açısından mevcut tehlikeli hususları, savaş gibi bir büyük felaket içinde şahsi ihtirasların ne elim ve düzeltilmesi mümkün olmayan neticeler doğuracağını yeterli ve açık surette ortaya koymaktadır. Eser, yazarın daha önce tercümesi ve basımı yapılan Gizli Kuvvet adlı eseriyle bir bütünlük teşkil etmektedir. Mehmed Nihad, bu iki kitap ile birlikte; tercüme ve basımı yapılmış olan Ludendorff un İdare i Harb ve Siyaset adlı eserinin ve yine Ludendorff, Hindenburg ve Falkenhayn ın tercüme edilmiş ve basılmış hatıralarının incelenmesinin sadece ordu mensuplarına değil, hükümet ve idare makamlarındakiler için faydalı olacağı ifade etmiştir. 14) Zabitin Harp Çantası 46 : Mehmed Nihad Bey eserinin mukaddimesinde, kurmaylık vazifelerinde geçen askerî hayatının her safhasında çalışmak isteyen her subay için mesleğe ait gerekli bilgileri içeren bir muhtıranın pek çok faydası olacağı kanaatini taşıdığını belirtmektedir. Ayrıca önemli bir tespit yapmaktadır: Almanca muhtıralar veya mevcut tercümeler bunların yazarları kitaplarını kendi milleti ve muhiti için yazmış olduklarından hiçbir vakit ihtiyacı tam anlamıyla karşılamamaktadır. Bu nedenle kendisi için bir muhtıra defteri tertib ederek öteden beri yanında taşıdığını ve bu defteri Erkân ı Harb Mektebinde okuduğu derslerden ve aldığı eğitimden yararlanmak suretiyle genişleterek silah arkadaşlarına 46 Mehmed Nihad, Zabitin Harp Çantası - Bilumum Zabit ve Zabit Namzetlerine Mahsus Amelî Tabiye ve Sevkulceyş Rehberi, Cemiyet Kütüphanesi, 1332, 460 s.

18 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 146 takdim etme fırsatını beklediğini yazmıştır. Ancak, kitabını arzu ettiği şekilde bastıramadığını ve içeriğini de istediği derecede zenginleştiremediğini itiraf etmektedir. Esasen bir muhtıranın ilk baskısında mükemmel olamayacağını, sonraki baskılarda emellerini, silah arkadaşlarından gelecek arzu ve hatırlatmalar dairesinde gerçekleştirebileceğini belirtmiştir. 15) Büyük Harbte Alman Sahra Demiryolculuğu, 1. Cilt (Harbin Başında Demir Yolları) 47 : Mehmed Nihad Bey tarafından Almancadan tercüme edilmiştir. Mehmed Nihad Bey in birinci cilt için kaleme almış olduğu Medhal (Giriş) kısmından birinci cildin demiryollarının savaşın başındaki durumunu, seferber olma ve toplanmadaki vazifelerini, sahra demiryolları teşkilatını ve demiryollarının ilk zamanki hareket harbinde kullanımını açıkladığını ve batı harp sahası için 1914 teşrinisani ortasına kadar, doğu için 1915 ilkbaharına kadar olan olaylarını içerdiğini öğrenmekteyiz. Demiryollarının bilhassa savaş ekonomisi ve genel ulaşım itibariyle mesaisinin diğer bir ciltte işleneceği belirtilmiştir. Gerek batıda ve gerek doğuda Alman azınlığından misli fazla Rus kuvvetleri karşısında mücadelesinde yeni hareketler tertib etmek ve iki cepheli savaşta harp sahaları arasında birinden diğerine kuvvet nakletmek hususlarında demiryolları bu ilk zamanlarda önemli bir rol oynamıştır. Bu nedenle demiryollarının bu konudaki faaliyetini açıklarken buna bir az geniş bir alan ayırmak ve eserin diğer ciltlerinde daha fazla oranda ayrıntıya yer vermek uygun görülmüştür. 16) Büyük Harpte Türk Harbi, 1. Cilt (Harbin Anasır ve Mukaddematı ve Heyet i Umumiyesinin Hulasası) 48 : Mehmed Nihad Bey tarafından Fransızcadan tercüme edilmiştir. 49 Eserin Fransızca orijinalinin giriş kısmında Fransız Mareşali Franchet dʹespereyʹın kitabın yazarı Binbaşı Büyük Harbte Alman Sahra Demiryolculuğu, 1. Cilt (Harbin Başında Demir Yolları), Yazan: Alman Vesaik Mahzeni, Çeviren: Mehmed Nihad, Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Onuncu Şubesi, Askeri Matbaa, İstanbul, 1928, 264 s. 48 Maurice Larcher, Büyük Harpte Türk Harbi, 1. Cilt (Harbin Anasır ve Mukaddematı ve Heyet-i Umumiyesinin Hulasası), Çeviren: Mehmed Nihad, Askeri Matbaa, İstanbul 1927, 187 s. 49 Kitabın orijinali için bkz.: M.Larcher, La Guerre Turque dans la Guerre Mondiale, Paris 1926, 681 s. Kitabın Fransızca orijinali çeşitli kütüphanelerde bulunmakla birlikte, bu kitapla ilgili olarak Toplumsal Tarih dergisinde yayınlanan bir makalede Edhem Eldem, Maurice Larcher in La Guerre Turque dans la Guerre Mondiale (Dünya Savaşında Türk Savaşı) başlıklı 1925 tarihinde Paris te yayınlanmış olan kitabının elinde özel bir nüshasının olduğunu ve bu nüshanın başında Larcher in aşağıda yer alan ithaf yazısını kaleme almış olduğunu belirtmektedir. Yazarın Başkumandan Vekili Enver Paşa nın ailesine ve özellikle kardeşi Sayın Kamil Bey e saygılarıyla. Paris, 21 Temmuz M.Larcher Bu ithaf yazısından Larcher in kitabını Enver Paşa nın ailesine de imzalayarak ithaf etmiş olduğu anlaşılmaktadır. Kitabın bu nüshasını farklı kılan bir diğer özellik ise, kitabın bazı yerlerine kitabı okuyan kişi tarafından bazı Fransızca notlar düşülmüş olmasıdır. Makalenin yazarı Eldem, bu notları yazan kişinin Enver Paşa nın kardeşi Kamil Bey olabileceğini belirtmektedir. Bu notlar ve makalenin tam metni için bkz. Edhem Eldem, Larcher in Kitabının Özel Bir Nüshası, Toplumsal Tarih, Sayı: 243, Mart 2014, s

19 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 147 Larcherʹe 50 gönderdiği bir mektup bulunmaktadır. Mektubu tercüme eden Mehmed Nihad Bey Franchet dʹespereyʹın Mondros Mütarekesi sonrasında İstanbul un işgali sırasında denizden İstanbul a çıkışını 51 eklediği dipnotla anlatmıştır. 52 Ayrıca bu dipnottan Mehmed Nihad Bey in Franchet dʹespereyʹle tanışmış olduğu ve kendisinin Balkan Harbinde Çatalca muharebelerini incelemek üzere dʹespereyʹe eşlik etmek üzere görevlendirilmiş olduğu da anlaşılmaktadır. Franchet dʹesperey mektupta, Dünya Savaşında Fransızların bir kısmının doğu olaylarına sınırlı bir dikkat verdiğini, bu olayların öneminden ve şiddetinden kimsenin şüphesi olmamakla beraber ancak acıklı Çanakkale Savaşının halkın dikkatini çekebildiğini, çıkarlarını dostluklarına feda eden ve daima idealist olan Fransa nın, gâh Rusların sevgi taarruzları gâh İngilizlerin menfaatleri karşısında gölgede kaldığını, ancak Sırbistan can çekişirken Sırbistanʹın yardımına koşmuş ve müttefiklerini de koşturmuş olduğunu belirtmiştir. dʹesperey, Larcher in alçakgönüllü bir surette Büyük Harpte Türk Harbi olarak isimlendirdiği eserinde, sadece askeri harekâtın hikâyesi ile yetinmediğini, aksine başlangıçta sadece siyasi bir amaçla Berlin diplomatlarının tahriklerini, ayrıca sosyal bir inkılâbı amaçlayan Moskova misyonerlerinin propagandası ile İslam dünyasında ortaya çıkan sarsıntıyı da tasvir ettiğini; çok olduğu kadar da inanılır belgelere dayanan bu 50 Kitabın yazarı Maurice Larcher in biyografisi ve eserleri için bkz.: Loubna Lamrhari, Büyük Harbte Türk Harbi nin Ya zarının Biyografisi Binbaşı Larcher Kimdir?, Toplumsal Tarih, Sayı: 242, s Bu olayı Mehmed Nihad Bey, manevi duygularımızı besleyici ve güldürücü bir hikâye olarak nitelendirmektedir. 52 Franchet d'esperey, binlerce Rum, Ermeni ve Yahudinin alkışları arasında Galata Rıhtımında karaya çıktı. Telli pullu bir takımla donatılmış bir ata bindi; atın iki tarafında iki kavas dizginleri tuttuğu halde bir sünnet çocuğu gurur ve debdebesiyle, bir zafer alayını temsil ederek Beyoğlu ndan geçti. Kendi aklınca Türk kamuoyuna, İşte Enver Paşa nız kaçtı, onun yerine ben geldim! Şimdiye kadar onun hükmündeydiniz, şimdiden sonra da hakiminiz benim! demiş olmak düşüncesiyle Paşa nın Koruçeşme deki yalısını ikametgah ve karargah olarak seçti. Bu manasız ve her halde ağır başlı bir askere, ağır başlı bir millet mensubuna yakışmayacak hareketle de biz Türkleri o zaman dahi kendisine sadece güldürdü! O zaman henüz mareşalliğe terfi etmemiş olan General d'esperey işte bu kişidir. Bilahare General, İstanbul da ikametinden yararlanarak Balkan Harbindeki Çatalca Muharebesini yerinde incelemek istemiş ve bizden bu konuda kendisine bilgi verebilecek bir subay görevlendirilmesini rica etmişti. Bunun üzerine kendisine refakate memur edildim. O sırada hava çok fena, yağmurlu ve karlı idi. Çatalca hattını otomobil ile dolaşmak istediğini anlayarak, bunun mümkün olamayacağını ve atla gitmemiz lazım geldiğini söyledim. Bunlar Türk otomobili değildir, Fransız makinesi her yerden geçer! diye haber göndermiş; pekâlâ, görürsün dedik ve 21 Mart 1919 da trenle Hadımköyü ne gittik. Otomobiller daha Sancaktepe hizasında çıkarılamayacak şekilde çamura battı, trenin geliş zamanına kadar istasyonda beklemeye mecbur olduk; şahsen çok nazik davrandı; her şeyden açıkça bahsederek bütün gün konuştuk. Anladım ki d'esperey evvelce Cezayir ve Fas ta da vazifeler almış. Kendisini Müslüman adetlerine ve hatta Arapçaya vâkıf görmekte, övünmeyi ve kibirlenmeyi seven, boş boğazlık derecesinde açık kalpli, şahsen babacan bir adamdır. O zaman için en büyük derdi henüz mareşalliğe terfi ettirilmemesi idi. Birçok defalar: Filan muharebede benim ordum ve bunun başında ben olmasa idim Fransız cephesi yarılacaktı; Makedonya cephesini ancak ben yardım, bu sayededir ki garpta da Almanların son mukavemetleri kırıldı, binaenaleyh esas zaferi kazanan benim; Jofer, Foş! Bırak canım budalaları, onların ne olduğunu ne yaptıklarını ben iyi bilirim! Yazıklar olsun Fransa benim gibi bir generali hala terfi ettirmek faziletini gösteremedi! gibi fikirler ve sözleri henüz bir düşman zabitanı olan benim yanımda söylemekten kaçınmadı. Türkler ve Müslümanlar hakkındaki özel fikirleri de bunların her suretle aşağılığı, şiddet gösterileri ve kuvvete karşı tamamen boyun eğecekleri ve itaat edecekleri gibi hayallerden ibaretti ve bu maksadı destekleyebilmek için şehre girerken zafer alayını tertip etmiş olduğunu ve yine yukarıda söylenen fikirle Enver Paşa nın yalısına yerleştiğini açıkça söylemişti. (Büyük Harpte Türk Harbi, 1. Cilt, s.1-2)

20 7/14 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 148 mükemmel eserin, Almanların 1914ʹte sevine sevine girdikleri bu harbin asıl amacının dünyaya hâkim olacak bir doğu imparatorluğu kurmaktan ibaret olduğunu pek güzel bir surette gösterdiğini ifade etmiştir. dʹesperey ayrıca, Büyük Harbi İngiliz sabrının meydana getirdiği bir zafer olarak nitelemiş, Enver Paşaʹnın dağınık stratejisinin Türk ordusunu harabeye çevirdiğini; hastalıklı büyük hayallerle, tamamen yeni mahiyetteki harbin gereklerine uygun yetenek ve ustalıktan yoksun Alman generallerinin de kendilerine bağlı kalanların mezarcıları olduğunu yazmıştır. Eserde dʹesperey in mektubundan sonra, Binbaşı M.Larcher in önsözü gelmektedir. Larcher önsözünün başına Hüseyin Cahit Bey in (Yalçın) aşağıdaki sözünü koymuştur: Savaş hali Türkiye için bir felakettir; fakat dünyadaki bütün Türk ve Müslümanları, dalmış oldukları uyku gafletinden uyandıracaktır. Larcher e göre eserin ismi, amacını göstermektedir. Eserin amacı, seneleri sırasında çeşitli Osmanlı cephelerinde cereyan eden harekâtın tamamını tasvir etmek, bunların her birinin Cihan Harbiʹnde elde ettikleri önemli mevkileri ortaya koymaktır. Eserin ismi ayrıca Türk Harbiʹnin Büyük Harp ile ilişkisini ima etmektedir. Çok geniş bir inceleme ve araştırma sahası olan Türk harbinin tam bir surette incelenmesi pek çok ciltlere neden olacağından, yerel öneme sahip, gelip geçici, uzmanlık ve ilme sahip maddeler kısaca geçilerek, İslam inkılâbı ve Türk inkılâbı gibi harp sırasında bütün dünyayı kapsayan önemli olaylar üzerinde ısrar edilmiştir. Larcher amacının sadece gerçek tarih yazıları uğrunda ilk adımı atmış olmaktan ve Cihan Harbiʹnde Türk Harbiʹnin önemini takdir edenlere bir inceleme ve araştırma sahası açmaktan ibaret olduğunu açıklamaktadır. Çünkü öncelikle olaya tarih gözü ile bakmak için gerekli zaman henüz geçmemiştir, geçen süre çok kısadır, inceleme sahasına ait belgeler henüz çok azdır. Birçok düşünce ve olayın sırları henüz yasak ve gizli tutulmaktadır. Ancak eser, azami belgelerden yararlanmakla ve tamamen tarafsız kalmaya çalışmak suretiyle yazılmıştır. Her kime ait ve hangi lisanda olurda olsun, büyük oranda henüz gizli olan bütün belgelerden yararlanılmış ve bunlar karşılaştırılarak incelenmiştir. Edebiyat yapmaya çalışmaksızın, bir taraf tutulmaksızın, ne övgü ne de yergiye girişilmeksizin açık ve sabit bir surette yazılmıştır. Eserin tercümesine Mehmed Nihad Bey tarafından, Ankara Hukuk Mektebi Siyasi Tarih Profesörü Yusuf Akçura nın eserle ilgili yazmış olduğu yazı eklenmiştir.