Necdet TUNA Tuğgeneral ATASE Daire Başkanı

Transkript

1 SUNUŞ Kurtuluş Savaşı nın Önderi, Türkiye Cumhuriyeti nin Kurucusu, Ebedî Başkomutan Mustafa Kemal ATATÜRK, 1911 de Trablusgarp Harbi nde, 1915 te Çanakkale Muharebelerinde ve 1918 de Suriye deki Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığındaki görevlerinde büyük askerî başarılar göstermiştir. Bu başarıları, harp raporları ve cerideleri ile döneme ait belgelerde açıkça görülmektedir yılında Trablusgarp Harbi nde uyguladığı gayrinizami harp yöntemleri ile Tobruk ve Derne bölgelerinde gönüllü yerel kuvvetleri ve halkı İtalyanlara karşı teşkilatlandırma çabaları Mustafa Kemal in askerî başarıları arasında yer alır. Birinci Dünya Harbi nde Çanakkale Muharebelerinde gösterdiği kararlı tutumu ve inisiyatifi, kendisinin dünyaca tanınan bir askerî lider olmasını sağlamıştır. Kurtuluş Savaşı nda asker ve sivil tüm millî güçleri birleştirerek Millî Mücadele yi adım adım uygulaması sonucunda vatan topraklarının düşman işgalinden kurtarılmasını sağlamış ve millî egemenlik esasına dayanan yeni bir devlet kurmuştur. Arşiv Belgelerinde Mustafa Kemal ATATÜRK Cilt - 1 adlı eser, yıllarına ait Askerî Tarih Belgeleri Dergisi ndeki ATATÜRK ile ilgili belgelerden oluşmaktadır. Eserde, Trablusgarp ve Birinci Dünya Harbi ile ilgili yıllarına ait 118 belge bulunmaktadır. Eserde; Trablusgarp Harbi ile ilgili gerek Mustafa Kemal in bizzat kendisi tarafından gerekse kendisi hakkında çekilen telgraflar, yapılan yazışmalar ve muharebe raporları ile Birinci Dünya Savaşı nda Mustafa Kemal in Anafartalar Grup Komutanlığı, 7 nci Ordu Komutanlığı, Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı görevleri esnasındaki faaliyetleri ile ilgili belgeler araştırmacıların istifadesine sunulmuştur tarihleri arasında yayımlanan Askerî Tarih Belgeleri Dergilerinden ATATÜRK e ait belgelerin seçilerek bir araya getirilmesiyle oluşturulan bu eserin araştırmacılara ve gelecek nesillere ışık tutacağı değerlendirilmektedir. Necdet TUNA Tuğgeneral ATASE Daire Başkanı I

2 II

3 İÇİNDEKİLER SUNUŞ İÇİNDEKİLER BELGELER 1. Mustafa Kemal in İstanbul dan hareket etmesi, Trablusgarp a gidecek diğer subaylar, bunlara verilecek evrak ve Bingazi ye erzak ve para sevkiyatı hakkında Mısır Olağanüstü Komiserliğine çekilen telgraf Ömer Fevzi nin; Mustafa Kemal in Mısır a çıkması, subayların sevk masraflarının karşılanması ve çeşitli konuları içeren yazısı Mustafa Kemal in Senûsîlere mensup şeyhlerle Cağbub a hareketi ve Cağbub ve Cebel-i Ahfar arasında lojistik destek tesisiyle ilgili yazısı Mustafa Kemal tarafından istenen Yüzbaşı Nuri nin beş arkadaşıyla İstanbul a gelmesinin tebliğ edildiğini Mısır Olağanüstü Komiserliğine bildiren telgraf Mahmut Şevket Paşa nın, Kurmay Kıdemli Yüzbaşı Mustafa Kemal in Senûsîlere mensup şeyhlerle Cağbub a hareketini bildiren şifresi Mustafa Kemal in lojistik destek tesisi için istediği subaylardan dördünün yola çıkarılmasıyla ilgili Ömer Lütfü nün Mısır Olağanüstü Komiserliğine şifresi Ömer Lütfü nün, Mısır yoluyla Bingazi bölgesine gönderilmiş olan Kurmay Kıdemli Yüzbaşı Mustafa Kemal in Kahire den Mısır Olağanüstü Komiserliği şifresiyle göndermiş olduğu telgrafta istediği hususların icrasına başlandığını bildiren yazısı Kurmay Kıdemli Yüzbaşı Mustafa Kemal in binbaşılığa terfi etmesi konusunda Ömer Lütfü nün Enver Bey e gönderdiği telgraf Tobruk ve Çevresi Komutanı Ethem Paşa nın, Binbaşı Mustafa Kemal ve Yüzbaşı Nuri nin emrine tayinleri hakkındaki şifreli telgrafı Enver Bey in; acil ihtiyaçtan dolayı, Tobruk ta bulunan Mustafa Kemal ve Nuri Bey in kendi yanına gelmeleriyle ilgili yazısı Enver Bey in; Mustafa Kemal in hem sevkiyatı sağlamak hem de Ethem Paşa ya gerekli yardımda bulunmak üzere Tobruk ta kalması ve Yüzbaşı Nuri nin kendisine katılmak için yola devam etmesi konusundaki yazısı Aralık 1911 tarihinde yapılan muharebe hakkında Tobruk ve Çevresi Komutanı Ethem Paşa nın Enver Bey e gönderdiği rapor III

4 13. Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal ve Yüzbaşı Nuri nin dört gün önce Tobruk tan Derne ye hareket etmeleri sebebiyle Nuri Bey e verilen emirlerin tebliğ edilememesiyle ilgili Tobruk ve Çevresi Komutanı Ethem Paşa nın Enver Bey e gönderdiği yazı Derne Doğu Kolu Komutanı Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal in Bingazi Kuvvetleri Komutanı Kurmay Binbaşı Enver Bey e gönderdiği, Derne Limanı ndaki düşman gemileri ve Derneli Nasır oğlu Aşur un ifadesini içeren rapor Derne Doğu Kolu Komutanı Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal in Bingazi Kuvvetleri Komutanı Kurmay Binbaşı Enver Bey e gönderdiği 14 Ocak tarihli rapor Derne Doğu Kolu Komutanı Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal in Ocak 1912 tarihli muharebe emri Derne Doğu Kolu Komutanı Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal in 17 Ocak 1912 tarihli muharebe raporu Derne Doğu Kolunun kuruluş cetveli Mısır Olağanüstü Komiseri Rauf Paşa nın, Kurmay Binbaşı Enver Bey den Defne Komutanı Şükrü aracılığıyla gelen şifreli 11 telgrafın açık bölümlerini içeren telgrafı Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal in, Ocak 1912 de meydana gelen muharebeyle ilgili raporu ve ekleri Mustafa Kemal in Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl adlı eserinin son bölümünde bahsettiği raporlardan Hase Muhafaziye Bölük komutanının raporu Mustafa Kemal in Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl adlı eserinin son bölümünde bahsettiği raporlardan Avakile Kabilesi Komutanı Eşref in raporu Bingazi Genel Kuvvetlerinden Derne Kuvvetinin kuruluşu Bingazi Genel Komutanı Enver Bey in; Derne Doğu Kolu Komutanlığını yapmakta olan Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal in Derne Komutanlığına atandığını Harbiye Nezaretine bildiren yazısı Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal in Derne komutanı olması nedeniyle erzak ve diğer işler için kendisine başvurmaları hakkında Mertube Erzak Memurluğuna yazılan yazı Beşara Zaviyesi Urbanından sorumlu Yüzbaşı Ali Rıza nın 03 Mart 1912 tarihine ait muharebe raporu Muhile Urbanı ve Avakile kabilesi Komutanı Eşref in 03 Mart 1912 tarihine ait muharebe raporu IV

5 28. Mustafa Kemal in Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl adlı eserinin son bölümünde bahsettiği raporlardan Topçu Komutanı İsmail Hakkı nın raporu Mustafa Kemal in Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl adlı eserinin son bölümünde bahsettiği raporlardan Mehmet Şükrü nün raporu Mustafa Kemal tarafından bir İtalyan bayrağının takdim edildiğine dair Mutasarrıf ve Bingazi Genel Komutanı Enver Bey in Harbiye Nezaretine gönderdiği yazı Derne Komutanı Mustafa Kemal in dört düşman askerinin etkisiz hâle getirilmesiyle ilgili Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği rapor Derne Komutanı Mustafa Kemal in, 29 Mayıs 1912 tarihli pusu hakkında Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği rapor Mayıs ta bir düşman torpidosunun Suse yi topa tuttuğuna dair Derne Komutanı Mustafa Kemal in Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği rapor Derne Osmanlı Kuvvetleri Komutanı Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal in, Şehat Nekahethanesinin doktoru Hüseyin Hüsnü Bey in not defterine yazdığı yazı Temmuz 1912 de düşman topçusu tarafından Hase kabilesi Muhafaziye askerlerinden Veysel bu Abdülali nin şehit edilmesi konusunda Derne Komutanı Mustafa Kemal in Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği yazı Derne Komutanı Mustafa Kemal in, Batı Kolu İleri Karakol Bölüğü ile Doğu Kolu bölgelerindeki duruma dair Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği rapor Gönüllü askerlerden Kesriyeli Halim in şehit olduğuna dair Derne Komutanı Mustafa Kemal in Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği yazı Derne Komutanı Mustafa Kemal in muharebe emri Mücahitlere yevmiye ödemesi sırasında yoklama yapılması hakkında Derne Komutanı Mustafa Kemal in Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği yazı Derne Komutanı Mustafa Kemal in, ileri karakol komutanından aldığı Ağustos gecesine ait keşif raporu İleri karakol, Doğu Kolu ve Timiskit komutanlarının gönderdiği keşif raporları Derne Komutanı Mustafa Kemal in; sağlığıyla ilgili inceleme yapılmasını emrettiği 124 üncü Alay askerlerinden Osman ın, yapılan araştırma sonucu Derne deki birlikte olmadığı hakkındaki yazısı V

6 43. İleri karakol tabur komutanının 28 Ağustos 1912 tarihli raporu Derne Komutanı Mustafa Kemal in Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği kollara bağlı zaviyelerin askerlerine ödenecek para miktarını gösterir cetvel Derne Komutanı Mustafa Kemal in, Kasr-ı Arun ve yeni yapılmakta olan istihkâmda büyük düşman birlikleri görüldüğü ve Derne den yüklü bazı kafilelerin bu birliklere gelip gittiğine dair Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği rapor Düşmanın yeni yaptırdığı istihkâm ve civarında düşmana ait büyük piyade birlikleri gördüğüne dair Derne Komutanı Mustafa Kemal in Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği yazı Eylül Muharebesi ndeki üstün hizmetlerinden dolayı ödüllendirilen Doğu kolundaki nizamiye ve muhafaziye askerleri ile astsubayların künyelerini gösterir liste Derne Komutanı Mustafa Kemal in ileri karakol tabur komutanından aldığı 30 Eylül-01 Ekim 1912 tarihli rapor Derne Komutanı Mustafa Kemal in Timiskit komutanından aldığı Ekim tarihli rapor Kabilelerden topçu ve mitralyöz bölüklerine tercihen gönüllü olanların kaydedilmesi konusunda Derne Komutanı Mustafa Kemal in Genel Komutanlığa arzı Muharebe sırasında telefon hatları bozulduğu için süvari ile haberleşme ihtiyacı doğduğu ve yerli hayvan satın alınması konusunda Derne Komutanı Mustafa Kemal in Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği yazı Derne Komutanı Mustafa Kemal ve Bingazi Genel Kuvvetleri Kurmay Başkanı Nuri Beylerin Makedonya Harekâtı na katılmak üzere hareketlerine izin verilmesi konusunda Bingazi Genel Komutanı Enver Bey in telgrafı İstanbul daki okullara gitmek için Doğu Kolundan 16 gencin istekte bulunduğuna dair Derne Komutanı Mustafa Kemal in Bingazi Genel Komutanlığına gönderdiği yazı Barış yapılması nedeniyle Derne Komutanı Mustafa Kemal in, Derne den hareket ettirilmesiyle ilgili Mutasarrıf ve Bingazi Genel Komutanı Enver in Harbiye Nezaretine gönderdiği yazı Kurmay subaylar Binbaşı Mustafa Kemal ile Aziz Ali nin terfi ettirilmeleri, Binbaşı Mehmet Nuri nin de nişanla ödüllendirilmesi Derne Komutanı Mustafa Kemal in Muhasebeci Adem Bey; Yüzbaşı Fuat ın Veznedar Derviş Efendi adlarıyla dönmekte olduklarına dair Mısır Olağanüstü Komiserliğine gönderilen yazı VI

7 57. Bingazi ve Çevresi Komutanı Enver Bey in barış yapılmasından sonra bölgedeki durum ve harbe devam etmeyeceğiyle ilgili telgrafı Derne Komutanı Binbaşı Mustafa Kemal in Mısır a ulaşması ve İstanbul a gitmek için harcırah talep etmesi hakkında Mısır Olağanüstü Komiseri Rauf Paşa nın telgrafı Derne Komutanı Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal ve altı subayın Balkan Harbi ne katılmak üzere Hadımköy deki Genel Karargâha gönderilmesi konusunda Başkomutanlık Vekâletine yazılan yazı Mustafa Kemal in İtalya Harbi nedeniyle Bingazi ye gidişi sırasında İskenderiye de Binbaşı Ömer Fevzi den aldığı Mısır kuruşuna ait teslim makbuzunun gönderilmesiyle ilgili Genelkurmay Başkanlığının yazısı Mustafa Kemal in İtalya Harbi nedeniyle Bingazi ye gidişi sırasında İskenderiye de aldığı Mısır kuruşunu Bingazi Muhasebeciliğine teslim ettiğine dair yazı Liman von Sanders in Başkomutan Vekili Enver Paşa ya, olağanüstü hizmetlerinden dolayı Kuzey Grup Komutanı Esad Paşa nın, 19 uncu Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal in ve Ordu Kurmay Başkanı Kâzım Bey in Demir Salip Nişanıyla ödüllendirilmelerini teklif ettiği yazısı inci Ordu Komutanı Liman von Sanders in, Mustafa Kemal in zeki ve cesur bir subay olduğu hakkındaki görüşlere katıldığını belirten ve Başkomutanlık Vekâletine gönderdiği yazısı inci Ordu Komutanı Liman von Sanders in Anafartalar Bölge Komutanlığını, 19 uncu Tümen Komutanı Mustafa Kemal Bey e vermesiyle ilgili yazısı Mustafa Kemal in bizzat idare ettiği birliklerin Conkbayırı nda düşmanı geri püskürttüğü hakkında 5 inci Ordu Komutanlığının Başkomutanlığa raporu Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal in Conkbayırı, Şahintepe ve Kireçtepe deki durum hakkında 5 inci Ordu Komutanlığına raporu Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal in 5 inci Ordu Komutanlığına Conkbayırı ve Şahintepe deki durum hakkında raporu Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal in cephesindeki durum hakkında 5 inci Ordu Komutanlığına raporu Mustafa Kemal Paşa nın 7 nci Ordu Komutanlığına atanması için Enver Paşa nın teklifi Mustafa Kemal Paşa nın 7 nci Ordu Komutanlığına atanması için kendisine yapılan öneriye yanıtı VII

8 71. Aşiretler ve göçmenlerin, iskân işleri eski müdürünün Halep te bulunan aşiret reislerinin ilişki kurdukları kişiler hakkında 7 nci Ordu Komutanına verdiği bilgi Enver Paşa nın, Aneze şeyhlerinden Hacim Bey in orduya katılma isteği ve kendisinin albaylığa terfi ettirilmesi konusunda 7 nci Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa dan bilgi talebi nci Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa nın, Fırat Havzası ndaki aşiretlerle kurulmaya başlanan ilişkiler hakkındaki raporu Mustafa Kemal Paşa nın Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığına tayin edildiğini bildiren yazısı Mustafa Kemal Paşa nın Adana ya hareket edeceğini bildiren yazısı Mustafa Kemal Paşa nın, 7 nci Orduya Ali Fuat Paşa nın vekâlet edeceğini bildiren yazısı Yıldırım Orduları Grubu Komutanı Mustafa Kemal Paşa nın mütarekenin imzalandığına dair 2 nci ve 7 nci Ordular ile Halep vilayetine gönderdiği kapalı telgraf Yıldırım Orduları Grubu Komutanı Mustafa Kemal Paşa nın mütarekenin şartlarını Başkomutanlık Kurmay Başkanlığından isteyen telgrafı Yıldırım Orduları Grubu Komutanı Mustafa Kemal Paşa nın karışık sınıflardan oluşan müfrezenin İslâhiye ye gönderilmesine dair 7 nci Orduya emri Yıldırım Orduları Grubu Komutanı Mustafa Kemal Paşa nın savaş dolayısıyla orduda istihdam edilen jandarma subay ve erlerinin asıl mesleklerine iadesi hakkında ordulara ve menzil müfettişlerine yaptığı tamim Mustafa Kemal Paşa nın memleketlerine dönen Alman ve Avusturyalılara kolaylık gösterilmesi konusunda 2 nci Orduya verdiği emir İtilaf devletleri uçaklarına ateş açılmaması konusunda Başkomutanlık Kurmay Başkanının Mustafa Kemal Paşa ya emri Başkomutanlık Kurmay Başkanının tarihli emrine Mustafa Kemal Paşa nın verdiği cevap Terhis ve tatbikatına dair Mustafa Kemal Paşa nın Başkomutanlık Kurmay Başkanlığına çektiği telgraf Mustafa Kemal Paşa nın Yıldırım Ordular Grubunun durumunu belirten raporu Yıldırım Ordular Grubu mıntıkasındaki demir yollarının teşkilatlandırılması hakkında Mustafa Kemal Paşa nın emri VIII

9 87. Lağv karargâhlarının faaliyetlerini tanzim eden Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığının emirleri Grup Komutanlığı bölgesindeki esirlerin mevcudunun ve milliyetlerinin bildirilmesi hususunda Mustafa Kemal Paşa nın 2 nci Orduya verdiği emir Mustafa Kemal Paşa nın Almanlardan teslim alınan otomobillerin işletilmesine dair emri Mütareke şartlarının bazı maddelerinin izahatını isteyen Mustafa Kemal Paşa nın Başkomutanlık Kurmay Başkanlığına şifresi İtilaf devletleriyle yapılacak müzakerelerde hazırlıklı ve kararlı hareket edilmesine dair Mustafa Kemal Paşa nın ordulara tamimi Torpil mevzilerinin İtilaf devletleri temsilcilerine gösterilmesine dair Mustafa Kemal Paşa nın 41 inci Tümen Komutanlığına emri İngilizlerin Musul u işgallerine muvafakat edemeyeceğine dair Ali İhsan Paşa nın Mustafa Kemal Paşa ya gönderdiği rapor Mütareke şartlarında olmadığı için Fransız muhribindeki memurların İskenderun a asker çıkarma isteklerinin yerine getirilmediğine dair Mustafa Kemal Paşa nın Başkomutanlık Kurmay Başkanlığına gönderdiği şifre Esirlerin Mersin den vapurla sevk edilmelerine dair Mustafa Kemal Paşa nın yazısı Sahil mıntıkalarında İtilaf devletlerinin işgal teklifleri ile karşılaşılması mümkün olduğundan müzakere için yetkili memurlarının hazırlıklı bulunmaları hususunda Mustafa Kemal Paşa nın emri Almanlardan alınan otomobillerin işletilmesi konusunda Mustafa Kemal Paşa nın verdiği emir Mütareke şartlarının bazı maddelerinin izahatına dair Mustafa Kemal Paşa nın Başkomutanlık Kurmay Başkanlığına gönderdiği şifre Yıldırım Baş Menzil Müfettişliğinin lağvedildiğine dair Mustafa Kemal Paşa nın tamimi İskenderun un işgaline ateşle mani olunacağına dair Mustafa Kemal Paşa nın Başkomutanlık Kurmay Başkanlığına şifresi Mütareke tatbikatında İtilaf devletlerinin sınırsız ihtiraslarına dair Mustafa Kemal Paşa nın şifresi nci Kolordunun İslâhiye bölgesine çekilmesi ile ilgili Mustafa Kemal Paşa nın emri IX

10 103. Almanların otomobillerini tahrip etmelerine engel olunmasına dair Mustafa Kemal Paşa nın emri Elde bulunan telsizlerin yetersizliğinden dolayı Hicaz Seferî Kuvvetlerine mütareke hakkında yapılacak tebligatın merkezden yapılması hakkında Mustafa Kemal Paşa nın emri İngilizlerin İskenderun u işgal hususunda yaptıkları aldatıcı hareketlerini tasvip eden Nezaretin emirlerine uyamayacağından, yerine birinin tayini için Mustafa Kemal Paşa nın Başkomutanlık Kurmay Başkanlığına şifresi Yıldırım ve 2 nci Ordu Karargâhlarının lağvedildiğine dair Mustafa Kemal Paşa nın yazısı Yıldırım ve 2 nci Orduların lağvına dair Mustafa Kemal Paşa nın Nezarete yaptığı teklif İskenderun un işgaliyle meydana gelecek tehlikeli durumun alınan önlemlerle önlenmiş olduğuna dair Mustafa Kemal Paşa nın 296 şifresi İskenderun un işgali ve lağvlar hakkında tekliflerinin yanlış anlaşılmaması için Mustafa Kemal Paşa nın Sadarete yazısı Yıldırım Grubu dâhilinde yeni teşkilat ve konuşlanmalara dair Mustafa Kemal Paşa nın emri nci Ordunun lağvında yapılacak işler hakkında Mustafa Kemal Paşa nın emri İdlib mıntıkasında meydana gelen eşkıyalık faaliyetlerinin İngilizlerce Türklere mal edildiğine dair Mustafa Kemal Paşa nın 305 yazısı İskenderun un teslim edilmesi sırasında mülki idare amirleri ile 41 inci Tümenin hareket tarzı hakkında Mustafa Kemal Paşa nın 307 şifresi İngilizlerin olaysız bir şekilde İskenderun u işgal ettiklerine dair Mustafa Kemal Paşa nın raporu İskenderun un işgalinden sonra güneyde kıtaatın hareket tarzına dair 15 inci Kolorduya Mustafa Kemal Paşa nın verdiği emir Mülga 2 nci ve 7 nci Ordular namına gönderilen telgraflarla yapılması emredilen işlerin aksamaması için bu gibi yazıların Gruba gönderilmesine dair Mustafa Kemal Paşa nın Harbiye Nezaretine yazısı İskenderun un işgaline dair iki tarafın müzakereye yetkili memurları arasında varılan anlaşma Mustafa Kemal Paşa nın Yıldırım Ordularına vedası DİZİN. 323 X