T.C. Resmi Gazete. Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğünce Yayımlanır. 13 Nisan 1997 PAZAR. Yönetmelik

Transkript

1 T.C. Resmi Gazete Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğünce Yayımlanır Kuruluşu : 7 Ekim Nisan 1997 PAZAR Sayı: YÜRÜTME VE İDARE BÖLÜMÜ Yönetmelik Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından : Amaç Deniz, Göl veya Nehir Altında Bulunan Madenlerdeki Çalışmalar Hakkında Yönetmelik BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak ve Tanımlar Madde 1 Bu Yönetmelik, deniz, göl, nehir veya su taşıyan katman altındaki madencilik faaliyetleri sırasında meydana gelebilecek su baskınlarının önlenmesi amacıyla düzenlenmiştir. Kapsam Madde 2 Bu Yönetmelik, deniz, göl, nehir veya su taşıyan katman altındaki madencilik faaliyetlerini kapsar. Hukuki Dayanak Madde 3 Bu Yönetmelik, 13/8/1984 tarih ve 84/8428 sayılı "Maden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük"ün 216 ncı maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar Madde 4 Bu Yönetmelikte geçen deyimlerden; Ajur; Maden işletmelerinde, hazırlık ve istihsal işlerinde yapılan her çeşit imalata ait aşamaların ocak haritalarına işlenmesini, Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 1 Resmi Gazete Kodu : İçindekiler 96. Sayfadadır. 12/4/1997 tarihli ve Mükerrer sayılı Resmi Gazete'de; ve 1998 Yılları İçin Tespit Edilen Zirai Kazanç Ölçüleri ile ilgili 97/9218 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı yayımlanmıştır.

2 Sayfa: 2 RESMİ GAZETE 13 Nisan Sayı: Damar Derinliği; Su dibi tabaka kalınlığına, su derinliğinin yarısının ilave edilmesiyle bulunan derinliği, Dayk; Kendisinden yaşlı olan komşu formasyonların strüktürlerini kesen, nispeten ince ve uzun magmatik kayaçları, Formasyon; Kayaç stratigrafi sınıflamasının temel birimi olan ve haritaya geçirilebilen ve derine doğru izlenebilen alt ve üstten sınırlı homojen kayaç oluşumunu, Sementasyon; Belli bir yüzeyin tamamının veya çatlaklarının veya bir boşluğun doldurulması amacıyla yapılan çimentolamayı, Tehlike Sının; Deniz, göl veya nehir su seviyelerinin en yüksek sınırında oluşan kenar çizgisine, çalışılan yerin derinliğinin yarısı kadar bir miktarın kara tarafına doğru ilave edilmesiyle bulunan hattı, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM Genel Hükümler Maden Mühendisinin Kontrolü Madde 5 Deniz, göl, nehir veya su taşıyan katman altında faaliyet gösteren işletmelerdeki çalışmaların, sürekli olarak bir maden mühendisinin kontrolü altında yapılması zorunludur. Planların Hazırlanması Madde 6 Deniz, göl, nehir veya su taşıyan katman altlarındaki çalışmalar 1/1000 ölçekli su altı işletme planına göre yapılır. Bu planlar, her hafta ajur edilir. ve kalınlıkları, İşletme planı aşağıdaki maddelerle ilgili bütün bilgileri içerir : a - Su dibi seviyeleri ve topografyası, b - Su altı tabakalarının kalınlıkları ve özellikleri, c - Bilinen veya şüphe edilen gömülü yeraltı ırmak kanalları, d - Deniz, göl veya nehire dökülen artıkların meydana getirdiği geçirimsiz tabakalar e - Emniyet zonunun kalınlığı, f - Yeraltı işletmesi ana katının, deniz, göl, nehir veya su taşıyan katman diplerinden derinliği, g - Fayların, deniz, göl, nehir veya su taşıyan katmanların diplerine verdiği mostralar, h - Fayların, bilinen bir su taşıyan katmanı kestiği yerler (Fayların konumları ile ilgili olabilecek hata miktarı plan üzerine kayıt edilecektir.), i - Büyük miktarda su geçirecek katmanların alt ve üst seviyeleri ve özellikleri, j - Pilot sondajların yerleri, boylan, eğimleri ve jeolojik sonuçlan, k - Damar ve fayların yatımı ve doğrultusu ve fayların cinsi ve atımı, 1 - Gelen su miktarı ve özelliği; değişirse, yeri ve değişme miktarı, m - Su bekleme barajlarının yerleri, Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 2

3 13 Nisan Sayı: RESMİ GAZETE Sayfa : 3 n - Büyük göçüklerin yerleri ve deniz dibine olan mesafeleri, o - Telefon ve alarm tesislerinin yerleri, p - Tehlike sınırı (Bu hattın su tarafına doğru olan kısmı su altı sayılır ve işletme planına işlenir. Doldurulmuş sahalar su altı sayılır ve bu bölgelerde eski kıyı çizgisi esas alınır.). Jeolojik Yapı Madde 7 - Jeofizik yöntemlerle tesbit edilen deniz, göl, nehir veya su taşıyan katman altlarının jeolojik yapıları, sondaj çalışmalarından sonra kesinleştirilerek işletme safhasına geçilir. Kat Lağımları Madde 8 Kat lağımı ilerlemelerinde, pilot sondaj yapılması şarttır. Yapılacak sondaj adedi, delik uzunluğu ve eğimi ortam şartlarına ve su gelirine göre fenni nezaretçi tarafından ayarlanır. Kat lağımlarında, normal şartlar altında, ilerleme istikametinde en az 30 metre uzunluğunda, en fazla 65 milimetre çapında sondaj yapılır ve sondaj deliği tabanına 10 metre yaklaşıldığında sondaj tekrarlanır. Sulu ve faylı arazide, lağım ilerleme istikametinde en az 50 metre uzunluğunda pilot sondaj yapılır ve sondaj deliği tabanına 25 metre yaklaşıldığında sondaj tekrarlanır. Su Baskını Tehlikesi Madde 9 Fenni Nezaretçi, baskın tehlikesi olan sahalarda; terk edilmiş eski çalışma yerlerim, su taşıyan veya taşıması muhtemel katmanları ve ıslakken akma ihtimali olan formasyonları tesbit etmediği takdirde; a - Yeryüzüne, b - Su taşıyan veya taşıması muhtemel katmanlara, c - Çamur, kum, çakıl, mil gibi akıcı olan veya ıslakken akma ihtimali bulunan malzemelere, d - Kapatılmış ocaklara 45 metreden, e - Terk edilmiş eski çalışma yerlerine 37 metreden, daha yakın mesafede madencilik çalışması yapılamaz. Su Bekleme Barajları ve Su Geçirmez Kapılar Madde 10 Çalışma yerlerini ocağın diğer sahalarına bağlayan bütün lağımlara, su basıncına dayanıklı su bekleme barajları ve su geçirmez kapıların yapılması zorunludur. Su Bekleme Barajlarının Niteliği Madde 11 Bütün su bekleme barajları, belli bir su basıncına dayanabilecek ve kapılara gelecek basıncı tüm baraj gövdesine dağıtabilecek, beton bir yapıya sahip olmalıdır. Baraj Sahası Madde 12 Baraj sahasının sürekli bakımlı tutulması, barajın her an kolayca kapanabilecek bir durumda bulundurulması ve kuyu dibi ile baraj arasındaki yolların sürekli ışıklandırılması zorunludur. Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 3

4 Sayfa : 4 RESMİ GAZETE 13 Nisan Sayı : Damar Topuğu Madde 13 Panolar arasında damar düzlemi istikametinde, damar kalınlığının 10 katı genişliğinde bir damar topuğu bırakılır. Bu damar topuğu 20 metreden az, 50 metreden çok olamaz. Kaçamak Yolu Madde 14 Panolarda, müstakil olarak çalışılan ayakların herbiri için bir kaçamak başyukarı bulundurulması esastır. Suya Boğulmuş Ocaklar Madde 15 Suya boğulmuş olan ocaklara, hangi istikamette yaklaşılırsa yaklaşılsın en az 100 metre uzunluğunda topuk bırakılır. İki İmalat Arasındaki Topuk Madde 16 Kara altındaki imalat ile deniz, göl, nehir veya su taşıyan katman altlarındaki imalat arasında, damar düzlemi istikametinde olmak üzere en az 100 metre uzunluğunda damar topuğu bırakılır. Çalışma Yöntemi Madde 17 Deniz, göl, nehir veya su taşıyan katman altlarındaki çalışmalarda en fazla bir üretim ve bir hazırlık katı yapılır. Üretimi biten katta hava yolları haricindeki tüm boşluklar doldurulur ve en kısa zamanda terk edilir. Telefon Tesisatı Madde 18 Yerüstü ve yeraltı idari birimleri ile tulumba dairesi, ihraç vinci dairesi ve arın arasında direkt telefon bağlantısı kurulması zorunludur. Alarm Tesisatı Madde 19 Çalışma sahalarında, alt barajdan idare edilen sesli ve ışıklı alarm tesisatı yapılmalıdır. Ayrıca, su patlama tehlikesi olanlarınlarda otomatik olarak çalışacak alarm tertibatı bulundurulur. Madenci Baş Lambası Madde 20 Hiç bir işçi, madenci baş lambası olmaksızın çalışma sahasına giremez. Bu sahalarda çalışan işçilerin puantajı ayrı olarak tutulur. Yedek Jeneratör Madde 21 Enerji kesilmelerinde otomatik olarak faaliyete geçerek, işletmedeki tüm sistemi aksaksız çalıştırabilecek güçte yedek bir jeneratör tesis edilmelidir. Günlük Kontrol Madde 22 Görevlendirilen bir işçi, aşağıdaki hususları her gün kontrol eder ve tehlike halinde fenni nezaretçi tarafından gerekli tedbirler alınır. a - Günlük su miktarı ve miktardaki değişiklikler (Su havuzlarında, su seviye göstergeleri bulunacaktır), b - Suyun nitelik değişmeler ve sebepleri, c - Pilot sondajlardaki su durumu, d - Fay sahalarındaki su durumu, e - İmalat ve hazırlıklarda rastlanılan yeni jeolojik şartlardaki değişmeler, Yukarıda belirtilen ölçüler, savak veya benzeri sistemler vasıtasıyla alınır ve elde edilen sonuçlar, her gün "Sualtı Emniyet Defteri"ne kaydedilir. Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 4

5 13 Nisan Sayı: RESMİ GAZETE Sayfa: 5 Faylar ve Büyük Göçükler Madde 23 Çalışmalar sırasında rastlanılan faylar, büyük göçüklerin yerleri ve deniz dibine olan mesafeleri ile gelen suyun niteliği ve miktarındaki değişmeler derhal fenni nezaretçiye bildirilir. Çalışmalar Sırasındaki Göçükler Madde 24 Çalışmalar sırasında bir göçük meydana geldiğinde, olay derhal işyeri yetkililerine bildirilir ve göçük sahasındaki çalışmalar, yetkili bir eleman nezaretinde tamamen durdurulur. Fenni nezaretçi, daha sonra bu bölgede çalışmaya karar verirse, göçük sahasının iyice tahkim edilerek doldurulması zorunludur. Taban Yolları Madde 25 Damar içerisinde ilerletimli olarak çalışılan uzun ayakta, alt ve üst taban yolları, ayak aynasından en-az 45 metre ilerde tutulur. Sınıra gelince, taban yollarının ilerlemesi durdurulur. Ayak, taban aynasına kadar ilerletilir. Bu tabanlar sürülürken, normal arazide aynaya en az 10 metre uzunluğunda sondaj yapılır ve sondaj delik tabanına 5 metre yaklaştığında sondaj tekrarlanır. Sulu ve faylı arazide sondaj şeklini fenni nezaretçi kararlaştırır. Drenaj Tesisleri Madde 26 Ana drenaj tesislerinde su pompolama kapasitesi, yeraltı su gelirinin en fazla miktarına göre ve tecrübelerle belli olacak deniz, göl, nehir veya su taşıyan katman altlarındaki su gelirinin 5 katı ilave edilerek hesaplanmalıdır. Ana drenaj tesislerinde bir asıl ve bir yedek olmak üzere en az iki adet pompa tesis edilmelidir. Ezik ve Akıcı Kısımlar Madde 27 Damar içi hazırlıklarında, normal tabakalaşma arz etmeyen, ezik ve akıcı kısımlarla karşılaşıldığında; bu kısımların işletilmesi hususu, fenni nezaretçi başkanlığında teknik bir heyet tarafından kararlaştırılmalı ve bu karar bir protokolle tesbit edilmelidir. Kalker Formasyonu Madde 28 Hazırlık ve üretim safhasında, kalker formasyonu tespit edildiğinde, bu formasyondan itibaren en az 100 metre uzunluğunda emniyet zonu bırakılır. Ani Su Patlama Tehlikesi Madde 29 Fazla su geliri ve/veya ani su patlama tehlikesi olan fayların her iki tarafında, en az 20 metre uzunluğunda topuk bırakılması gerekir. Ana Galeriler Madde 30 Ani su patlama tehlikesi bulunan sahalarda, ana galeriler açılamaz ve esas işletme makinaları bulundurulamaz. Su Toplama Havuzları Madde 31 Üretim ve faaliyetin yoğun ve uzun süreli olacağı büyük ana kat lağımlarında oluşturulacak ceplerde su toplama havuzları yapılmalıdır. Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 5

6 Sayfa: 6 RESMİ GAZETE 13 Nisan Sayı: Havalandırma Madde 32 İşletmelerdeki havalandırma sisteminin kesintisiz çalışması zorunludur. Faylı Sahalarda Su Bekleme Barajı Madde 33 Faylı sahanın 50 metre önünde ve arkasında su bekleme barajı inşa edilir. Barajlar arasındaki fay sahası dışında kalan kısımlar beton kemere alınmış çelik bağlar ile fay sahası ise beton kemere alınmış çift çelik bağlar ve sementasyon uygulanarak geçilir. Uzun Ayak Metodu Madde 34 Kömür damarlarında uzun ayak metodu ile üretim yapılabilmesi için; a - Çalışılan kömür damarı ile su dibi arası ve bunun içerisindeki kesiksiz karbonifer katmanlarının kalınlığının en az ne kadar olacağı, b - Çalışılan kömür damarının, su dibinde oluşturacağı toplam tasman geriliminin en fazla ne kadar olacağı, hususlarının fenni nezaretçi tarafından tesbit edilmesi gereklidir. Fay Zonuna Mesafe Madde 35 Fay kenarında çalışan ayak, fay zonuna en az 20 metre mesafede teşkil edilir. Oda Topuk Metodu Madde 36 Kömür damarlarında, oda topuk metodu ile üretim yapılabilmesi için; a - Çalışılan kömür damarı ile su dibi arası ve bunun içerisindeki kesiksiz karbonifer katmanlarının kalınlığının en az ne kadar olacağının tesbit edilmesi, b - Oda boyu 6 metreden az olan yerlerde, en küçük topuk ebadının, damar derinliğinin 1/10'undan az olmaması; çalışılan damar kalınlığı 2 metreden fazla ise damar kalınlığının hesaplanan en küçük topuk ebadına ilave edilmesi, c - Islak yerlerde topuk direnci azalacağından en küçük topuk ebadının, çalışılan kömür damarı derinliğinin 1/6'sından az olmaması, gereklidir. Oda Topuk Metodunda Su Bekleme Barajı Madde 37 Oda topuk metodu uygulanması durumunda, her oda diğer odalardan su bekleme barajları ve su geçirmez kapılarla ayrılır. Su tabanından 200 metre veya daha fazla derinlikte çalışıldığında, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının izni ile bu tedbirler alınmayabilir. Dolgulu Metod Madde 38 Dolgulu metodlarla üretim yapılması gerektiğinde, dolgunun pnömatik veya hidrolik olarak yapılması ve ayağı en fazla dört have geriden takip etmesi gerekir. Tasman Gerilmesi Madde 39 Dolgulu metodlarla çalışılan yerlerdeki tasman ve tasman gerilmesi hesaplamalarında esas alınacak damar kalınlığı, çalışılan damarın kalınlığının yarısı kadar olur. Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 6

7 13 Nisan Sayı: RESMİ GAZETE Sayfa : 7 Kritik Noktaların Belirlenmesi Madde 40 Fenni nezaretçi, ocakta çalışanların güvenliğini tehlikeye düşürecek su baskınlarına karşı, ocağın havalandırma ve nakliyatını bozabilecek, ana giriş ve çıkıştaki kritik noktaları belirler. Gözcü Bulundurulması Madde 41 Yeraltı çalışmaları sırasında, bir gözcünün sürekli olarak, su patlaması ihtimaline karşı nöbet tutması zorunludur. Su Tahliye Planı Madde 42 Ocağın su tahliye planının yapılması zorunludur. Bu planda; a - Tulumbalar, vanalar ve kontrol yerleri, b - Boru şebekesi, c - 40 ıncı maddede belirtilen baskın olabilecek noktalar, (Noktalar, 10 milimetre çapında olur ve yeşile boyanır) gösterilir. Bu planlar üç ayda bir gözden geçirilir ve varsa yeni bilgiler işlenir. Kaçış Yolu Madde 43 Yeraltı ile yerüstü arasında eğimi 25 dereceyi geçmeyen bir acil kaçış yolu bulundurulması zorunludur. 200 metre ve daha fazla derinlikte çalışıldığında bu şart gerçekleştirilemezse, sadece tahliye kuyusu açılır. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Yerüstü ve Yeraltında Su İçeren Tabakalar, Fay ve Dayklara Yapılacak Sondajlar Sırasında Alınacak Önlemler Sondaj Planı Madde 44 Sondajlar, bir sondaj planına göre yapılır, bu plan hazırlanırken, ocaklarda yapılmış ve yapılacak olan tüm çalışmalar gözönünde bulundurulur. Sondaj Yeri Madde 45 Sondaj yeri, sondaj ağız borusunun üretimlerden ve faylardan etkilenmeyeceği bir yerde seçilir. Su Basıncı Madde 46 Yeterli uzunluktaki sondaj ağız borusu, yüksek basınç vanaları ve diğer parçalar, tahmin edilen su basıncının en az % 30 fazlasına dayanabilecek sağlamlıkta olur. Sondaj İşlemine Devam Edilmesi Şartı Madde 47 Sondaj ağız borusu, sondaj deliğine yerleştirilip betonlandıktan ve delikle ilgili diğer parçalar da ağız borusuna bağlanarak basınç testi yapıldıktan sonra delme işlemine devam edilir. Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 7

8 Sayfa: 8 RESMİ GAZETE 13 Nisan 1997-Sayı: Metanometre Bulundurulması Zorunluluğu Madde 48 Sondaj yerinde, devamlı olarak ölçüm yapan ışık ve ses uyarılı metanometreler bulundurulur. Yangın Söndürücü Bulundurulması Zorunluluğu Madde 49 Sondaj yerinde, en çok 10 kilogramlık kuru tip yangın söndürücüler ile 10 litrelik köpüklü tip yangın söndürücüler bulundurulur. Yangınla Mücadele Tedbiri Madde 50 Yangın ihtimaline karşı, tulumbaya takılacak yangın hortumu ve boru şebekesi hazır bulundurulur. Tıkaçlar Madde 51 Sondaj yerinde yeterli miktarda, ani gaz ve su gelirine karşı herhangi bir tehlike anında kullanılmak üzere delik tıkaçları bulundurulur. Sondaj Ağız Boruları Madde 52 Sondaj ağız borularına bağlı parçalar sökülmeden önce; sondaj deliğindeki hava yönü tesbit edilir ve delikten gelen gaz (metan, karbonmonoksit ve/veya karbondioksit) yüzdeleri ölçülür. Gaz Geliri Madde 53 Sondaj deliğinden metan, karbonmonoksit ve/veya karbondioksit geliri olduğu tesbit edildiğinde, fenni nezaretçinin vereceği talimata kadar ağız borusuna bağlanan parçalar sökülmez. Sondajın Tamamlanması Madde 54 Sondaj tamamlandıktan sonra elde edilen bilgiler, emniyet rapor defterine kaydedilerek planlara işlenir. Sondaj deliğinin, tamamen betonlanması zorunludur. Basınç Testi Madde 55 Yeraltında su taşıyan tabakalara sondaj yapılırken, her 15 metrede bir basınç testi yapılmalıdır. Önemli basınç kaybı olduğunda, delme işlemi, sızdırmazlık temini için sementasyon yapılmasına ve/veya muhafaza borusu yerleştirilmesi hususlarına karar verilmesine kadar durdurulur. Statik Basınç Testi Madde 56 Yeraltında su taşıyan tabakalara sondaj yapılırken, su geliri fark edildiğinde numune alınarak tahlil edilir ve sondaj deliği statik basınç testine tabi tutularak delme işleminin devamı için sementasyon yapılmasına ve/veya muhafaza borusu yerleştirilmesine karar verilir. Açık Alev Madde 57 Sondaj sırasında, sondaj civarındaki 15 metre yarıçapında bir alan içerisinde açık alev bulundurulmaz. BEŞİNCİ BÖLÜM Çalışmalar Sırasında Etkilenme Sonucunda Baskın Oluşturabilecek Fay ve Dayklara Yaklaşırken Alınacak Önlemler Fay ve Dayk Sınırlarının Tesbiti Madde 58 Çalışmalar sırasında etkilenme sonucu basınç oluşturabilecek fay ve daykların sınırları ve konumlan tesbit edilerek bütün planlara işlenir. Gerekli tedbirler alınmadıkça, bu zonlara yaklaşılmaz ve bu zonlarda çalışılmaz. Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 8

9 13 Nisan Sayı: RESMİ GAZETE Sayfa : 9 Fay ve Dayklara Yaklaşma Madde 59 Galeriler sürülürken, etkilenme sonucunda baskın oluşturabilecek fay ve dayklara 45 metre yaklaşıldığında, aşağıdaki hususlara uyulur. a - Sondaj çapı, 50 milimetreden büyük olmaz. b - Sondaj tıkaçları hazır bulundurulur. c - Havalandırma boruları, arından er. fazla 5 metre geride olur ve borudan geçen hava miktarı 180 metreküp/dakika'dan az olamaz. d - Sondaj deliğinden su geliri veya yanmaya yüz tutmuş kömür veya dayk gözlendiğinde, sondaj durdurulur ve fenni nezaretçi yeni bir talimat verinceye kadar arında çalışma yapılmaz. Sondaj deliğinden su geliri olduğu takdirde deliğin tıkanması zorunludur. e - Sondaj ağız borusu ve teçhizatı, maksimum basınca dayanabilecek özellikte olur. Galerilerin Daykları Kesmesi Madde 60 Galerilerin daykları kesip geçtiği yerler, iyice tahkim edilir veya beton kemere alınır. Yürürlük ALTINCI BÖLÜM Yürürlük ve Yürütme tür. Madde 61 Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 62 Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürü- Tebliğ Sanayi ve Ticaret Bakanlığından : (Ölçüler ve Standardlar Genel Müdürlüğü) Tebliğ No: Mecburi Standart 97/8-9 1) Tarih ve Mükerrer Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Tarih ve 7/11260 Sayılı Kararname ile mecburi uygulamaya konulan; Tarih ve Mükerrer Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan FKS 83/3-23 Sayılı, Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan FKS-84/4-4 Sayılı, Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan FKS-86/ Sayılı, Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 91/35-36 Sayılı Bakanlığımız Tebliğleriyle tadil edilen TS 1234 "Tenekeler (Soğuk Haddelenmiş, Kalaylı İnce Saclar)" standardı Türk Standardları Enstitüsünce TS 1234 EN "Tenekeler Soğuk Haddelenmiş Elektrolitik Kalaylı Levha ve Rulolar" adı altında ilişik şekilde yeniden hazırlanmış olup, bu revizyon metni Resmi Gazete'de yayımı tarihinden itibaren 1 yıl sonra mecburi olarak uygulanacak ve bu tarihten itibaren eski metin uygulamadan kaldırılacaktır. 2) Adı geçen standard kapsamına giren malı üreten ve satanların bu standard hükümlerine uymaları gerekmektedir. 3) Bu standarda ait hükümler 3143, 1705 ve 132 Sayılı Kanunlara göre Bakanlığımızca uygulanacaktır. Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 9

10 Sayfa: 10 RESMİ GAZETE 13 Nisan 1997-Sayı: ICS TURK STANDARDI TS 1234 EN 10203/Kasım TENEKELER SOĞUK HADDELENMİŞ ELEKTROLİTİK KALAYLI LEVHA VE RULOLAR 1 - KAPSAM Bu Standard düşük karbonlu yumuşak çelikler, elektrolitik metot ile kalay kaplanmış teneke ruloları ve rulolardan kesilmiş levhaları kapsar. Bir defa soğuk haddelenmiş ince çelik sacların anma kalınlıkları 0,005 mm'in katlar olarak 0.17 mm ila 0 49 mm'dir. İki defa soğuk haddelenmiş ince çelik sacların anma kalınlıkları 0,005 mm'ın katları olarak 0,14 mm ila 0,29 mm'dır. Bu Standard genişliği en az 600 mm olan teneke rulo ve bu rulolardan kesilmiş teneke levhalara uygulanır. Seçilen mamuler için ilgili maddelerin listesi Ek D'de verilmiştir. 2 - ATİF YAPILAN STANDARDLAR Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standartlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadu veya revizyon yapılması şanı ile uygulanır. Atıf yapılan standardın tarihinin belirtilmemesihalindeilgili standardın en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC vb. No Adi (ingilizce) TS No Adı (Türkçe) EN Rockwell Hardness Tests TS 140 Rockwall Sertlik Deneyi ("Metalik Malzemeler için) EN :1989 Metallic materials - Tensile testing - Pert 1: Methods of test (at amblient tempeture) TS 138 EN Metalik Malzemeler - Çekme Deneyi Bölüm 1 - Ortam Sıcaklığında Deney Metodu 3 - TARİFLER Bu standardda aşağıda verilen tarifler uygulanır ELEKTROLİTİK TENEKE LEVHA Sürekli elektrolitik işlemle her iki yüzeyi kalay kaplanmış düşük karbonlu yumuşak çelik levha veya rulodur ELEKTROLİTİK FARKLI KAPLANMIŞ TENEKE LEVHA Elektrolitik farklı kaplanmış teneke levha, elektrolitik metotla bir yüzeyi diğer yüzeyine göre farklı miktarda kalay kaplanmış yassı mamuldür BİR DEFA (TEK) SOĞUK HADDELENMİŞ TENEKE LEVHA Bir defa (tek) soğuk haddelenmiş teneke levha, bir kez soğuk haddelenerek belli kalınlığa getirildikten sonra yumuşatma tavı uygulanmış ve düzeltme haddesinden geçirilmiş ince çelik yassı mamuldür İKİ DEFA (ÇİFT) SOĞUK HADDELENMİŞ TENEKE LEVHA iki defa (çift) soğuk haddelenmiş teneke levha, yumuşatma tavı uygulanarak tekrar soğuk haddelenmiş ince çelik yassı mamuldür BİRİNCİL TENEKE LEVHA (Standard Grade- Tinplate) imalât hattında muayenesi yapılan teneke levha olup normal şartlarda depolama. yüzeyleri laklamaya klişe ve baskı yapmaya elverişli, yüzey alanlarının tümünde, a) Levhanın bir yüzeyinden diğer yüzeyine geçen iğne başlı gözenek, b) Madde 10.3 belirlenen tolerans dışında kalınlık farkı, levhanın kullanılması amacına uygun olmayan; c) Levhanın kullanım amacına uygun olmayan yüzey hataları, d) Levhanın kullanım amacına uygun olmayan hasar ve biçim bozuklukları bulunmamalıdır Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 10

11 13 Nisan Sayı: RESMİ GAZETE Sayfa: İKİNCİL TENEKE LEVHA Standard sınıftan reddedilmiş levhaların en iyilerini temsil eden malzemedir, ancak belli bir dereceye kadar yüzey ve şekil bozukluğu gösterebilir. Levha yüzeyinin laklama ve baskı uygunluğu garanti edilemez ÇELİK RULOLARIN TAVLANMASI (Kapalı Tav) (BA) Çelik ruloların tavlanması (kapalı tav), soğuk haddelemeden sonra sıkı sarılmış olarak ve atmosferden izole edilmiş kutu içerisınde önceden belirtilen sıcaklık aralıklarında yapılan tavlamadır ÇELİK RULOLARIN SÜREKLİ TAVLANMASI (CA) Çelik ruloların sürekli tavlanması, soğuk haddelenmiş ruloların bağları açılarak ve atmosferden izole edilmek suretiyle rulonun tamamının sürekli tavlanmasıdır YÜZEY DURUMU Yüzey durumu, teneke ruloların yüzey görünümü, çelik taban karakteristik yüzeyine kaplanan kalay kaplama şartıyla birlikte belirlenir. Bu kaplama yüzeyinde malzemenin soğuması sırasında hem akan hem de akmıyan kalay eriyikleri olabilir Parlak Yüzeyli Nihai Mamul Parlak yüzeyli nihai mamul, parlak yüzey temper işlemini takiben yapılan haddeleme sonunda yüzeydeki akan kalay kaplamanın keçelemek (polisaj) suretiyle iyice parlatılmasıdır Yan Parlak Yüzeyli Nihai Mamul Yan parlak yüzeyli nihai mamul, haddeleme sırasında yüzeyleri tam parlatılmamış hadde merdanelerinin kullanıldığı ve dolayısıyla akan kalay kaplamanın yönlü bir görünüm aldığı nihai mamuldür Gümüş Parlaklığı Yüzeyli Mamul Gümüş parlaklığı yüzeyli mamul, temper maddesindeki merdanelerin kumlama ile parlatılması sonucunda akan kalay kaplama yüzeyinin görünümüdür Mat Yüzeyli Nihai Mamul Mat yüzeyli nihai mamul, tempermaddesindekimerdanelerin kumlama ile parlatılması sonucunda akmayan kalay kaplama yüzeyinin görünümüdür RULO Rulo haddelenmiş geniş yüzeyleri üst üste gelecek şekilde sarılmış yassı mamuldür KAVİS Boyuna Kavis Boyuna kavis, haddeleme doğrultusunda malzeme yüzeyinde oluşan atık sehimdir Enine Kavis Enine kavis, hadde yönüne dik olarak oluşan sehimdir (Bu kavisin haddeleme yönüne paralel uçları arasındaki mesafe; bandın eninden küçüktür) MERKEZİ DALGALANMA Merkezi dalgalanma, kenarlar arasında kalan malzeme yüzeyinde meydana gelen dalgalanmadır KENAR DALGALANMASI (Ondülasyon) Kenar dalgalanması (ondülasyon), levha düzgün bir yüzeye yatırıldığı (konduğu) zaman levha kenarında görülen dikine dalgalanmadır ENİNE KALINLIK PROFİLİ Enine kalınlık profili, haddeleme yönüne dik açıda kenarlara yakın bölgelerdeki kalınlık değişimidir ÇAPAK Çapak, levhanın yüzey düzlemi dışında kenarlarda kesme işlemiyle, meydana gelen çıkıntı ve pürüzlerdir HADDELEME GENİŞLİĞİ Haddeleme genişliği, bandın haddelemeye dik yöndeki genişliğidir (boyutudur). Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 11

12 Sayfa : 12 RESMİ GAZETE 13 Nisan Sayı: SEVKIYAT (Parti) Sevkıyat (parti), bir defada aynı anda ve aynı özellikte sevk edilen malzeme miktarıdır TOPLU PAKET Toplu paket, bir platform üzerinde paketlenmiş levhadır 3.19-PALET Palet, ruloların nakliyesinde kullanılan taban platformudur PAKETLEME PLATFORMU Paketleme platformu, teneke levhaların paketlenmiş, nakliyesi için üzerine yerleştirildiği platformdur BİRİM NUMUNE Birim numune, numune almak amacıyla ruloların her 750 m'iik kısmından kesiien numune parçasıdır HAT KONTROLÜ Hat kontrolü, nihai mamul üzerinde normal üretim hattı hızında cihaz veya çıplak gözle yapılan son muayenedir ÖRS ETKİSİ Ors etkisi, çok ince levhaların sert bir örs üzerinde sertliklerinin ölçülmesi halinde bu örsün malzemenin sertlik değerine olan dolaylı etkisidir. 4 - MÜŞTERİ TARAFINDAN TEMİN EDİLMESİ GEREKEN BİLGİ GENEL imalatçının doğru malzemeyi teminine yardımcı olmak üzere aşağıdaki bilgiler siparişte verilmelidir a) Madde 5'de verilen kısa gösteriliş, b) Alan veya kütle bazında ifade edilen miktar, c) Bir defa haddelenmiş teneke levha istenen yüzey (Madde 6.2.1) d) Farklı kaplanmış teneke levha için işaretleme kuralları (Madde 12) e) Diğer özel istekler NOT 1 - Hemekadar, 2,8 g/m 2 'den az kalay kaplamalar için yüksek hızlı yumuşak lehim garanti edilemesede damga, çizim, katlama ve eğme, lehim ve kaynak* gibi şekil işlemleri için uygun sınıflandırmalar mevcuttur. 1,4 g;m 2 'den az kaplamalar için kaynak garanti edilmez. Sınıflandırma seçilirken ve kullanım dikkate alınmalıdır SEÇENEKLER Müşteri, sipariş ve istek anında isteklerini belirtmemesi ve bu Standard kapsamındaki seçeneklerin her hangi birindeki isteği yerine getirmeyi işaret etmemesi halinde, mamul aşağıdaki esaslarda temin edilmelidir. a) Alkali metalin dikromat tuzu kullanılarak (Madde 6.3) katodik yüzey pasifleştirme işlemiyle b) Farklı kalay kaplamalar sipariş edildiğinde kalın kaplı yüzey, 75 mm aralıklarda sürekli paralel çizgilerle gösterilmelidir (Madde 12) c) iki defa haddelenmiş teneke levha için yarı mat nihai yüzeyli (Madde 6.2.2) olmalıdır d) Rulolar için - Her bağlantının yeri, rijit olmayan bir metal parçası ve zımbalanmış bir delikle gösterilmelidir (Madde 11.3) e) Rulolar için - rulolar göbekleri dik olacak şekilde olarak sevk edilmelidir (Madde 16.1). f) Levhalar için - Ambalaj platformunun hareket yönü, imalatçının tercihinde ancak sevkiyata uygun olmalıdır (Madde 16.2). g) Levhalar için - Haddeleme genişliği belirtilen iki boyuttan biri olmalıdır (Madde 4.3'deki not). h) DOS (Dioctly Sebacete) nın kaplanmasıyla (Madde 6.3) olmalıdır EK BİLGİ Madde 4.1 ve Madde 4.2'deki bilgiye ilave olarak, müşten, sipariş şartlarının mamulün kullanımıyla uygunluğunun temini ipin imalatçıya daha fazla bilgi vermeyi isteyebilir. Müşteri, teneke levhanın kullanımına etki eden imalat değişikliklerini imalatçıya bildirmelidir. NOT 2 - İki defa soğuk haddelenmiş teneke levha sipariş edilirken malzemenin imalat maksadı belirtilmelidir. İki defa soğuk haddelenmiş teneke levhanın bir defa soğuk haddelenmiş teneke levhaya göre daha az yumuşak ve farklı özelliklere sahip olduğu belirtilmelidir. Böylece bazı kullanımlar için örneğin, teneke kutu yapmak için haddeleme yönü ifade edilmelidir Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 12

13 13 Nisan 1997-Sayı : RESMİ GAZETE Sayfa : 13 İki defa soğuk haddelenmiş teneke levha teneke kutu yapmak için kullanıldığı zaman haddeleme yönü eğilmeden meydana gelen çatlama hasarını en aza indirmek için teneke kutunun çevresi etrafında olmalıdır. S - KISA GÖSTERİLİŞ BİR DEFA (Tek) SOĞUK HADDELENMİŞ TENEKE LEVHA Bir defa soğuk haddelenmiş teneke levha, bu standardda Çizelge 2'de verilen Rockwell 30 Tm sertlik değerlerine dayanan temper sınıflandırmasıyla kısa gösterilir. Bu standardın kapsamında bulunan, bir defa soğuk haddelenmiş malzeme, sırasıyla aşağıda verilen karakteristiklerle kısa gösterilir. a) Malzemenin tarifi (teneke rulo ya da saç halinde); b) Bu standardın numarası (TS 1234 EN 10203); c) Çizelge 2'ye göre temper kısa gösterilişi; d) Kullanıcı tarafından belirtilmişse (istenmişse) tavlamanın tipi (Madde 9.1); e) Yüzey tipi (Madde 3.9); f) Kaplama kütleleri ve bileşimleri (kombinasyonları), E (Eşit kaplamalar için) veya D (Farklı kaplamalar için), Madde 12'de verilen temsili rakamlarla birlikte herbir yüzey için anma kaplama kütlesi olarak verilmiştir. g) Ölçüler mm'dir. - Rulolar için, şerit kalınlığı x genişliği; - Levhalar için kalınlık x genişlik x uzunluk; Örnek, bu standarda göre sürekli tavlanmış (CA) çelik tipi T61 olan yarı mat, 2,8 g/m 2 eşit kaplama kütlesindeki kalınlığı 0,22 mm, genişliği 800 mm ve uzunluğu da 900 mm olan bir defa soğuk haddelenmiş teneke levhanın kısa gösterilişi Teneke levha sac TS 1234 EN T61 - CA - Yarı mat - E 2,8/2,8-0,22 x 800 x 900 dir İKİ DEFA (Çift) SOĞUK HADDELENMİŞ TENEKE LEVHA Bu standardla ilgili olarak, iki defa haddelenmiş teneke levhanın mekanik özellikleri Çizelge 3'de verilen %0,2 kalıcı dayanımı esas alan mekanik özellikleri sınıflandırma sistemi ile kısa gösterilir. Bu standard kapsamındaki iki defa soğuk haddelenmiş malzeme aşağıdaki karakteristiklerle kısa gösterilir. a) Malzemenin tarifi (teneke rulo yada sac) b) Bu standardın numarası (TS 1234 EN 10203) c) Mekanik özelliklerin kısa gösterilişi (Çizelge 3) d) Kullanıcı tarafından belirtilmişse tavlamanın tipi e) Kaplama kütleleri ve onların bileşimleri (kombinasyonları), E (eşit olarak kaplanmışlar için) veya D (farklı olarak kaplanmışlar için), Madde 12'de verilen temsili rakamlarla birlikle, her bir yüzey için anma kaplama kütlesi olarak verilmiştir. f) Ölçüler mm'dir. - Rulolar için, şerit kalınlığı x genişliği - Saclar için, kalınlık x genişlik x uzunluk Örnek: DR620 çelik tipinden sürekli tavlanmış, 8,4 g/m 2 ve 5,6 g/m 2 farklı kaplama kütleli 0,18 mm kalınlığında ve 750 mm genişliğindeki iki defa soğuk haddelenmiş teneke rulonun kısa gösterilişi: Teneke rulo EN DR620 - CA - 8,4/5,6-0,18 x 750 dir. 6 - İMALAT ŞEKİLLERİ İMALAT Kaplamada kullanılan kalayın saflığı %99,85'den daha az olmamalıdır. Teneke levhanın imalat metotları imalatçının yetki alanındadır ve bu standardda yer almamaktadır. Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 13

14 Sayfa : 14 RESMİ GAZETE 13 Nisan Sayı: Teneke levhanın özelliklerine etki edecek biçimde imalat metodunda her hangi bir değişim yapılacaksa, bu husus müşteriye bildirilmelidir. NOT 3 - Müşterinin teneke levhayı verimli şekilde kullanabilmesine yardımcı olmak açısından imalatçının imalat prosesinin detaylarını müşteriye temin etmesi tavsiye edilmektedir NİHAİ YÜZEY Bir Defa Soğuk Haddelenmiş Teneke Levha bir defa soğuk haddelenmiş teneke levha, siparişte belirtilen yüzeyde ve parlak gümüşi renkte, yan mat veya mat yüzeyde olmalıdır (Madde 4.1 c). Görünüş a) Temper haddelemenin nihai kademesinde kullanılan çalışma merdanelerinin kontrollü hazırlanması sonucu, prensip itibariyle çelik tabanlı yüzey karakteristikleriyle b) Uygulanan kaplama kütlesiyle ve c) Kalay tabakasının akan veya akmayan kalay eriyiği şeklinde olmasıyla belirlenir İki Defa Haddelenmiş Teneke Levha iki defa haddelenmiş teneke levha yüzeyinin yarı parlak ve akışkan parlak kalay kaplı olması sağlanır PASİVASYON VE YAĞLAMA Elektrolitik teneke levhanın yüzeyi normal olarak pasivasyon işlemine ve yağlamaya tabi tutulur. Kimyasal veya eletrokimyasal işlem olarak yapılan pasivasyon, yüzeye oksidasyona karşı dayanıklılık kazandırır ve laklama ve baskı için uygun zemin hazırlar (sipariş anında anlaşma sağlanmamışsa 4.2 (a)) Pasivasyon metodu alkali metalin dikromat tuzunun çözeltisi içinde katodik işlemdir. Nakliye ve depolamada normal şartlarda elektrolitik teneke laklama ve baskı gibi yüzey işlemleri için uygun olmalıdır. Teneke rulo ve levhalar bir yağ tabakasıyla imal edilirler. Kullanılan yağ gıda ambalajlaması için uygun olan yağ olmalıdır (ilgili milli veya milletlerarası makam tarafından onaylanmak kaydıyla). Sipariş esnasında belirtilmedikçe (Madde 4.2 (h)) DOS (dioctyl sebacate) kullanılmalıdır KUSURLAR Rulolar İmalatçı, imal edilen teneke levhaların standarda uygunluğunu sağlamak için kalite kontrol ve kat muayenesi metotlarını tatbik eder. Bununla beraber zaman zaman standarda uymayan kalite dışı levhalarda imal edilebilmektedir. Kesme işlemi sırasında standarda uymayan levhalar müşteri veya temsilcisi tarafından ayrılmalıdır. Bu standarda uyan levhaların miktarı bir rulonun en az %85'i kadar olmalıdır. NOT 4 - Madde 3.5'deki (c) ve (d)'de verilenler özel deneylerle doğrulanamaz bunun için kullanıcı ve imalatçı arasında özel anlaşma yapılmalıdır. Teneke rulo imalat sırasında şayet, müşteri (veya temsilcisi) tekrarlanan kusurlara fazlaca rastladığı takdirde rulo imalatını durdurup imalatçıyı (pratik olduğunda) ikaz eder Bu işlemler sırasında müşteri, itinalı olarak imalat yapılmasını bekler Levhalar Levhalar, Madde 3.5'de tarif edildiği gibi ve Madde 13.2'deki gibi numune almada herhangi bir kusur görülmemelidir. 7 - ÖZEL ŞARTLAR Birincil teneke levha, Madde 8, Madde 9, Madde 10, Madde 11 ve Madde 12'nin ilgili şartlarına uygun olmalıdır. Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 14

15 13 Nisan 1997-Savı: RESMİ GAZETE Sayfa: 15 Madde 8, Madde 9 ve Madde 10'un doğrulanması için deneyler uygulandığı zaman, numune levhalar Madde 13'e göre sevkıyatlardan seçilerek alınmalıdır. Rulolar, Madde 16.1'de tarif edildiği gibi sevkedilmelı ve levhalar ise Madde 16.2'de tarif edildiği gibi ambalajlanmalıdır. 8 - KALAY KAPLAMA KÜTLESİ Tenekelerin her bir yüzeyindeki kaplama kütlesi g/m 2 ile ifade edilir. En az kaplama kütlesi her bir yüzeyde 1 g/m 2 olmalıdır. Üst sınır önceden belirtilir. Tercih edilen kaplama kütleleri , 2.0, , 5.0, 5.6, 8 4 ve 11.2 g/m 2 olmalıdır. Kaplama kütlesi toleransları Çizelge 1'de belirtildiği gibidir. Eşit ve farklı kaplanmış tenekelerin Madde 13'e göre kaplama kütleleri numunelerden alınan deney parçalarından Madde 14.2'e göre deneyi yapılan numunelerde tayin edilir. ÇİZELGE 1 - Kalay Kaplama Kütle Toleransları Kaplama Kütlesi*' Aralıkları g/m 2 Anma Kaplama Kütlesi Icın Toleranslar (q/rco 1 <x<1,5-0,25 1,5 <x<2,8-0,30 2,Bsx<4,1-0,35 4,1 <x<?,6-0,50 7,6sx<10,1-0,65 10,1 sx - 0,30 NOT 5 - Eşit ve farklı kaplanmış tenekeler için, numunelerden çıkarılan deney parpasındaki kaplama kütlesi, Ortalama kaplama kütlesi değerinin en az %80'ni kadar olabilir. Fakat bu durumda tek deney parçası kapama kütlesi değen (g/m 2 ) sevk edilen partinin tamamını temsil ettiği kabul edilmez. 9 - MEKANİK ÖZELLİKLER GENEL Bu standardın amaçlan için, bir defa soğuk haddelenmiş teneke levha Rockwell 30 Tm sertlik değerleri esas alınarak temperleme tiplerine ayrılır ve iki defa soğuk haddelenmiş teneke levhaların sınıflandırması % 0,2 kalıcı uzama özellikleri esas alınarak yapılır. Diğer mekanik özellikler teneke hevhanın performansını ve müteakiben amaçlanan son kullanımını önemli ölçüde etkileyecek ve çelik tipi, döküm metodu tavlama ve kullanılan temper haddelenmesine bağlı olarak değişecektir, NOT S - Anlaşmada teneke levha için tavlama tipi, örneğin BA veya CA.olarak sipariş anında belirtilmelidir BİR DEFA SOĞUK HADDELENMİŞ TENEKE LEVHA Bir defa soğuk haddelenmiş teneke levhanın sertlik değerleri Madde 14.3'de tarif edilen deney uygulandığında Çizelge 2'de verilenlere uygun olmalıdır İKİ DEFA HADDELENMİŞ TENEKE LEVHA Mekanik özellikler, Madde 14.3 ve Madde 14.4'de tarif edilen deney uygulandığında Çizelge 3'de verilenlere uygun olmalıdır'" NOT 7 - Rutin deney için kalıcı gerilme Ek B'de tarif edildiği gibi geri sıçrama deneyi ile tayin edilir. Bununla birlikte, ihtilaf halinde, Madde 14.4'de verilen metod kullanılmalıdır. Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 15

16 Sayfa : 16 RESMİ GAZETE 13 Nisan Sayı : ÇİZELGE 2 - Bir Defa (Tek) Haddelenmiş Teneke Rulo ve Levhaların Sertlik Değerleri (RS 30 Tm; Temper 0,21 mm 0.21 mm < 0.28 rnm > 0.28 mm Kısa Anma Numune Anma Numune. Anma Numune Gösterilişi Ortalamasında Max Sanma Ortalamasında Max. Sapma Ortalamasında Max Sapma T50 53 En Çok 52 En Cok 51 En Cok T52 53 = = 4 T ±4 56 _ 4 T61 62 ±4 61 = 4 60 r 4 TB5 65 ± = 4 ÇİZELGE 3 - iki Defa Haddelenmiş Teneke Levhanın Mekanik Özellikleri Çelik Adı Mekanik Özellik Kısa Gösterilişi Ortalama %0,2 Kalıcı Dayanım Ortalama Rockwell HB 30-Tm" Sertlik Nominal Müsaade Edilen Nominal Numune Ortalaması N/mm 2 N/mm 2 İçin Aralık DR ±3 DR ±3 DR ±3 1) HR 30 Trn'yi HR 30 T'den ayırdetmek önemlidir, önceki sertlik, deney parçasının alt yüzünde meydana gelen ızlenn kabul edildiğini gösteren (TS 140) BOYUT VE ŞEKİL TOLERANSLARI GENEL Boyut (örneğin; kalınlık ve doğrusal boyutlar) ve şekil (kenar eğriliği, diklikten sapma, yan dikiş) toleransları, uygun ölçüm metotlarıyla birlikte, Madde 10.2 ve Madde 10.3'de belirtilmiştir. NOT 8 - Diğer geometrik karakteristikler Örneğin; çapak, kenar dalgalanması, merkezde oluşan kuşak, boyuna ve enine kavisler bulunabilir. Müşteri tarafından kullanılan ekipmanlara belirti şekilde tabii olan bu standart, ölçüm metotlarını ve bu geometrik karakteristiklerin sınırlarını belirtmez. İmalatçı, çapağın büyüklüğü, kenar dalgası, merkezi bombe ve enine kavisin minimum olmasına çaba göstermelidir, imalatçı aynı zamanda boyuna kavis değişimlerini azaltmak için gayret göstermelidir RULO Uzunluk (Boy) Herhangi bir tek ruloda imalatçının belirttiği uzunlukla ölçülen gerçek uzunluk arasındaki fark ±%3'den fazla olmamalıdır. İmalatçının en az 100 ruloda ölçüm yaparak belirttiği uzunluklarla; gerçek uzunluklar arasındaki toplam fark, %0,1'den fazla olmamalıdır. NOT 9 - Müşteri, rulodan kesilen levhaların ortalama boyu ile, imal edilen levha adedinin çarpılmasıyla ve teslim edilen rulonun diğer parçalarının birikmiş boylarının ilavesiyle rulodaki şerit uzunluğunu normal olarak doğrulanır. Rulodan kesilen levhaların ortalama boyu, 0,2 mm doğrulukla, rasgele alınan en az on (10) levhanın boylarının 0,2 mm hassasiyetle ölçülmesiyle belirlenir. Rulo boyları kabul metodu müşteri ve imalatçı arasında tesbit edilmişse, diğer metotlarla da ölçülebilir Genişlik Madde 13'e göre seçilen her bir numune levhanın genişliği 0,5 mm'ye en yakın olarak ölçülmelidir. Genişlik düz bir yüzeye yatırılan levhada, haddeleme yönüne dik açıda, levha merkezi boyunca ölçülmelidir. Ölçülen genişlik, sipariş genişliğinden küçük olamaz ve sipariş genişliğini 3 mm'den fazla geçemez Yürütme ve idare Bölümü Sayfa : 16

17 13 Nisan Sayı: RESMİ GAZETE Sayfa : Kalınlık Genel Enine (hadde yönüne dik) kalınlık profili, Madde 'de tarif edilen mikrometre metodu kullanılarak ölçülmelidir. Bütün diğer kalınlıklar, Madde 'de verilen mikrometre kullanılarak yapılan direk ölçümle veya Madde 'de gösterilen ağırlık metoduyla belirlenir. Bununla beraber, tereddüt ve bütün deneylerin tekrarlan halinde, enine kalınlık profili hariç, ağırlık metodu kullanılmalıdır Ayrı (Tek-Tek) Levhalar Bir rulodan kesilen levhanın anma kalınlığındaki sapma; ±%8,5'den daha fazla ise kabul edilmez (elimine edilir) Sevkıyatın Ortalama Kalınlığı Sevkıyatın ortalama kalınlığı, Madde 13.1'e göre seçilen numune levhalarda, Madde 'de belirtilen ağırlık metoduyla tayin edildiğinde, sipariş anma kalınlıklarından sapma; a) Boyu m ve daha uzun, sevkıyatlar için ±%2,5 veya b) Boyu m ve daha kısa, sevkiyatlar için ±%4'den daha fazla olmamalıdır Genişlik Boyunca (Bir Uçtan Diğer Uca) Kalınlık Değişimleri Madde 'de belirtilen iki ayrı deney parçasının, her birinin kalınlığı, levhanın tamamındaki gerçek ortalama kalınlığın %4'ünden daha fazla sapmamalıdır Kenar Kıvırma (Enine Kalınlık Kesiti) Madde 'de gösterilen mikrometre metoduyla ölçüm yapıldığı zaman, minimum kalınlık gerçek merkezi kalınlıkların %8'den daha fazla fark olamaz Ruloların Kenar Eğriliği (Kılıcına Eğrilik) Kenar eğriliği uçlara doğru kavis şeklini alan kenarın, yatay doğrudan, maksimum sapmasıdır (Şekil 1). Kenar eğriliği, aşağıda verilenlerle yüzde olarak ifade edilir. = Sapma (D) (% Eğrilik) Kiriş Boyu (6 m) x100 Kenar eğriliği, ölçülen 6 m'lik mesafe (kavis boyu) üzerinde %0,1'den fazla olamaz (Örnek-, 6 m). W = Haddeleme genişliği D = Doğruluktan Sapma ŞEKİL 1 - Teneke Rulolarda Kenar Eğriliği Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 17

18 Sayfa : 18 RESMİ GAZETE 13 Nisan Sayı: Ruloların Yan Kenar Dalgalanması Yan kenar dalgalanması, aynı düzlemde bulunan düz doğrudan ve kavisten orantılı kısa aralıklarla haddeye ayarlı kenarın sapmasıdır. Kesmeden önce ölçüldüğü zaman. 1 m kavis boyu üzerinde ölçülen, yan kenar dalgalanması 1,0 mm'den fazla olamaz. NOT 10- Rulo taslak (örnek) kesmek için kullanılmışsa, izin verilebilen değerler, imalatçı ve müşteri arasındaki anlaşmada belirtilmelidir LEVHALAR Levhaların Doğrusal Boyutları Her bir numune levha, siparişi boyutlarının dik dörtgeni kullanılarak yapılır. Doğrusal boyutları belirtmek için. Madde 13.2'ye göre seçilen her bir numune levhayı yatırınız, düz yüzeyde uzunluk ve genişliği, levhanın merkezi karşılarında 0,5 mm yakınlıkta ölçünüz. Her bir numune levhanın boyutları, sipariş boyutlarından daha küçük olamaz ve hiç bir boyutta sipariş boyutundakinden 3 mm'den fazla olamaz Levhaların Kalınlıkları Enine Kalınlık Kesiti enine kalınlık kesiti Madde 'de belirtilen mikrometre metodu kullanılarak ölçülür. Bütün diğer kalınlıklar, Madde 'de gösterilen mikrometre direk (doğrudan) ölçme metodunun kullanımıyla veya Madde de gösterilen ağırlık metoduyla belirtilmelidir. Bununla beraber, enine kalınlık kesiti hariç, bütün deneylerin tekrarı isteğinde ve anlaşmazlık halinde ağırlık metodu kullanılmalıdır Herbir levha Madde 13.2'ye göre sevkiyattan seçilen ayrı numune levhaların her birinin kalınlığı, anma kalınlığının ±%8,5'dan daha fazla sapamaz Sevkıyatın Ortalama Kalınlığı Madde 13.2'ye göre seçilen numune levhalarda Madde de gösterilen ağırlık metoduyla belirtilen sevkıyatın ortalama kalınlığı; a) 'den daha fazla levhaların sevklyatları için ± %2,5 veya b) veya daha az levhaların sevkıyatları için ± %4 sipariş anma kalınlıklarından daha fazla sapamaz Levha İçinde Yerel Kalınlık Toleransları (Bombe) Madde 'de gösterildiği gibi ağırlık metoduyla belirtilen, iki ayrı deney parçasının her birinin kalınlığı, bütün levhanın gerçek ortalama kalınlığının %4'ünden daha fazla sapamaz (olamaz) Kenar Kıvırma (Enine Kalınlık Kesiti) Madde 'de belirtilen mikrometre metoduyla ölçüm yapıldığı zaman, minumum kalınlık gerçek merkezi kalınlığın %8'den daha fazla farklı olamaz Levhaların Kenar Eğriliği Kenar eğriliği uçlara doğru kavis (yay) şeklini alan düz doğrudan, kenarın (levha düzleminde) maksimum sapmasıdır (Şekil 2). Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 18

19 13 Nisan Sayı: RESMİ GAZETE Sayfa: 19 W = Haddeleme genişliği L = Yay boyu (kavisin boyu) D = Sapma ŞEKİL 2 - Teneke Levhalarda Kılıcına Eğrilik Kenar eğriliği, hesaplanan yay boyuda dikkate alınarak yüzde olarak aşağıdaki gibi ifade edilir. Sapma (D) (%) Kenar Eğriliği = x100 Kavis (Yay) Boyu (L) Her bir numune levha için eğrilik %0,15'den fazla olamaz Levhaların Diklikten Kaçıklığı Diklikten kaçıklık, levhanın bir kenardan diğer kenara dik olarak çizilen düz doğru çizgiden kenarın sapmasıdır. Bu çizgi levhanın bir köşesiyle temas durumunda, diğer zıt kenarda ise kenarla açıklık halindedir (Şekil 3). Diklikten kaçıklık yüzde olarak aşağıdaki gibi hesap edilerek ifade edilir. Diklikten Kaçıklık (%) = S a p m a ( A ) x100 Levha Boyu (B) Her bir numune levha için diklikten kaçıklık %0,20'den fazla olmamalıdır. A = Sapma B = Levhanın Kenara Dik Olarak Ölçülen Eni veya Boyu ŞEKİL 3 - Diklikten Sapma Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 19

20 Sayfa : 20 RESMİ GAZETE 13 Nisan Sayı : RULO İÇİNDEKİ EKLER GENEL Soğuk haddelemeden sonra, elektrik kaynağı ile yapılan ekler gerekliyse, üretilen boyların sınırları içerisinde, ruloların devamlılığını (sürekliliğini) imalatçı garanti eder. Özelliklere ilave olarak. Madde Madde 11.3 ve Madde 11.4'de verilen eklerin boyut ve yerlerine rulo içinde izin verilir EKLERİN SAYISI Rulo içindeki eklerin sayısı, m uzunlukta üçten fazla olamaz EKLERİN YERLERİ Rulodaki her bir bağlantının yeri, önceden belirtilmelidir. NOT 11 - Her ekin yeri, örmek olarak, zımbalanmış delikler ve rijit olmayan malzemenin ek parçasıyla belirlenebilir. Bununla beraber, istek ve sipariş anında müşteri ve imalatçı arasında, alternatif metotlar üzerinde anlaşma yapılabilir EKLERİN BOYUTLARI Kalınlık Her ekin, toplam kalınlığı, ek yerinde malzemenin anma kalınlığının üç katından fazla olmamalıdır Bindirme Herhangi bir kat ekinde, bindirmenin toplam uzunluğu 10 mm'den fazla olamaz. Serbest bindirme 5 mm'den fazla olamaz (Şekil 4). Haddeleme Yönü b b o a = Bindirmenin toplam uzunluğu b = Serbest bindirme ŞEKİL 4 - Bindirme Eki 12 - SOĞUK HADDELENMİŞ FARKLI KAPLANMIŞ TENEKE LEVHANIN İŞARETLENMESİ iki yüzeyi eşit kaplı teneke levha ve farklı kalay kaplı teneke levhayı aralarında ayırt etmek için farklı kaplanmış teneke levhaya sadece bir yüzeyde işaret yapılmalıdır. Farklı olarak kaplanmış teneke levha: a) ya donuk olarak kalın kaplanmış yüzeyde, uzaklık aralıkları 75 mm olan yaklaşık 1 mm genişliğinde doğru sürekli paralel çizgilerle veya b) Birbirini izleyen kesik kesik dönük, ince kaplanmış yüzeyde, uzaklık aralıkları 75 mm olan düz paralel çizgilerle işaretlenmelidir. Sipariş anında seçenek belirtilmemişse yukardaki (a) maddesi benimsenecektir (Madde 4.2.b) Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 20