TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI

Transkript

1 B A D İLİŞİM LANININ EĞERLENDİRİLMESİ VE B A Ö İLİŞİM LANINDA RGÜTLENME 10 Ocak 2009 PANEL Yürütücü Meltem Yıldırım EMO İzmir Şubesi Yönetim Kurulu Üyesi Konuşmacılar Prof. Fuat Ercan Marmara Üniv. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kurtuluş Kaya EMO İstanbul Şubesi YK Başkan Yardımcısı Nedim Akay IBM Eski Çalışanı TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI İZMİR ŞUBESİ EMO Yayın No: PN/2009/2

2

3 1954 TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası BİLİŞİM ALANININ DEĞERLENDİRİLMESİ ve BİLİŞİM ALANINDA ÖRGÜTLENME PANELİ ISBN: EMO Yayın No: PN/2009/2 Yayıma Hazırlayan Elektrik Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Adres Elektrik Mühendisleri Odası Ihlamur Sokak No:10 Kat: Kızılay-Ankara Tel: (312) Faks: (312) e-posta: Elektrik Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 1337 Sokak No: 16 K:8 Çankaya-İzmir Tel/Faks : (232) e-posta : izmir@emo.org.tr BİL 2009 Bilişim Alanında Örgütlenme Paneli.-Elektrik Mühendisleri Odası--1.bs.--İzmir: EMO Yayınları, s.:19,5 cm (PN/2009/2) Emek Hareketleri-Örgütlenme Dizgi Tasarım TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Baskı Altındağ Grafik Matbaacılık Bu eserin yayın hakkı ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI na aittir. Kitaptaki bilgilerl kaynak gösterilerek kullanılabilir.

4 Bilişim; bilgi ve bilginin otomatik olarak işlenmesiyle ilgilenen bir yapısal bilim dalıdır. Bilişim bilimi hesaplama, bilgi verme ve yazılım ve donanım üzerindeki işlemler üzerine çalışmaktadır. Pratikte bilgisayarlarla ilgili konuları kapsar. Bilişim alanı donanım, yazılım, hizmetler (bilgi hizmetleri, İnternet hizmetleri, vb.) ve telekom alt alanlarını kapsamaktadır. Yukarıda tanımını yaptığımız bilişim alanının durumunun ortaya konulmasının hedeflendiği Bilişim Alanının Değerlendirilmesi ve Bilişim Alanında Örgütlenme etkinliği 10 Ocak 2009 tarihinde panel-forum şeklinde gerçekleştirilmiştir. Üretim süreci, alanın iktisadi değerlendirmeleri, krizin alana yansımalar ı, bilişim alan ı, bilişim alanı sorunlar ı, bu alanda örgütlenme; başlıkları çerçevesinde bilişim alanını ve beraberinde bu alanda çalışanların durumunun değerlendirildiği etkinlikte yapılan ve yapılabilecek çalışmalar, mesleki değerlendirmelerden bahsedilmiş ve son olarak da yaşanan IBM süreci aktarılmıştır. Panel konuşmacılarının bu aktarımından sonra panele katılan izleyicilerin soruları ve görüşleri alınarak İzmir'deki durum ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bu kitapçık panelin ve forumun çözümlemesini içermektedir. Bu çözümlemenin alana yönelik çalışmalara katkı sağlamasını dileriz. Panel çözümlemesinin gerçekleştirilmesindeki katkılardan dolayı Bilgisayar Mühendisliği Meslek Dalı Komisyon üyemiz Tahir Emre Kalayc ı'ya ve kitapçığın hazırlanmasındaki emeğinden dolayı Kamer Türkyılmaz'a teşekkürlerimizi sunuyoruz. EMO İzmir Şubesi Bilgisayar Mühendisliği Meslek Dalı Komisyonu (BMDK)

5 Bilişim Alanının Değerlendirilmesi ve Bilişimde Örgütlenme Paneli 10 Ocak 2009 EMO İzmir Şubesi Bilgisayar Mühendisliği Meslek Dalı Komisyonu Panel Yöneticisi : Meltem Yıldırım (EMO İzmir Şube Yönetim Kurulu Üyesi) Konuşmacılar: Prof. Dr. Fuat Ercan (Marmara Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi) Kurtuluş Kaya (EMO İstanbul Şube Başkan Yardımcısı) Nedim Akay (IBM eski çalışanı) Meltem Yıldırım: Öncelikle hepiniz hoşgeldiniz. Böyle güzel bir günde buradaki katılımınız sevindirici, eminim katılım birazdan daha da artacaktır. Bilişim alanının değerlendirilmesi ve bilişim alanında örgütlenme başlığı ile çağrımızı yaptık. Hedefimiz sorunlarımızı, bu alana dair konuları irdelemek, birlikte paylaşmak ve sonrasında da neler yapabilir bunları konuşmak aslında. Bu noktada öncelikle iktisadi anlamda değerlendirmeleri yapmak üzere Fuat hocamıza sözü vermeyi hedefliyorum. Bu alanın iktisadi anlamda değerlendirmeleri nelerdir, bilişim alanı, kriz şu an çok konuşuluyor, etkileri, yansımaları nelerdir, çalışanlar açısından yansımaları nelerdir, ücretli emekçi kesimlerin bu alandaki durumu nedir onlara yönelik değerlendirmeler, ardından Kurtuluş Kaya arkadaşımızın EMO'nun bu süreçte, İstanbul'da yürüyen bazı çalışmalar var, plaza eylemleri var bilişim alanına dair sorunların konuşulduğu etkinlikler var, neler yapılıyor, bilişim alanı sorunlarımız neler, bunları konuşmak, sonrasında da IBM sürecinde Nedim Akay arkadaşımızın da neler yaşandı, sorunlarımız neydi ve sonrasında süreç nereye evrildi, bunları konuşmayı hedefliyoruz ve konuşmaların ardından asıl sizin katkılarınızı bekliyoruz. Sorunlarımız neler, birlikte konuşmalıyız, neler yapabiliriz bundan sonrası içinde birlikte üretmeliyiz diye düşünerek sizin soru ve cevaplarınızı almayı hedefliyoruz. Şimdi ben yürütücü de olduğum için çok fazla yönlendirici olmak istemiyorum. Aslında birazda çerçeveyi çizdim, sanki konuşmacıları da sınırlıyormuşum gibi oldu ama onlar tabi ki de aktarmak istediklerini bunun dışında da söyleyecekler. Bir iki noktaya en azından vurgu yapıp hemen konuşmacılara vermek istiyorum mikrofonu. Ciddi sorunlarımız var aslında. Baktığımız zaman, birkaç kişi bir araya geldiğimizde konuşuyoruz ama ne yazık ki bizim en büyük sorunumuz aslında 5

6 örgütsüzlüğümüz bu alanda bir standart ya da belirli bir kural yok maalesef. Çok geniş, teknoloji de çok büyük bir hızla ilerliyor ve çok ciddi sorunlarımız var ama biz bir araya gelemiyoruz ve bunları da daha fazla sorgulamamız gerekiyor. Neler var; fazla mesai başta sayabileceğimiz, ücret dağılımındaki adaletsizlikler, sosyal haklarımız ve buna benzer birçok nokta. Ve bu alana dair sözleri söyleyen kişiler ya da bu alana dair değerlendirmeleri ortaya koyan kişiler, ki; Bilişim 2008 Değerlendirme Raporu yayınlandı, emekçilere bu alanda üreten kesime dair hiçbir vurgu yok maalesef. Bunlara dikkat etmeliyiz, bunları belki ortaya çıkarmalıyız. Basında geçen birkaç başlık vardı. Bunları da söyleyeyim, sonra mikrofonu bırakmak istiyorum. Geçtiğimiz çarşamba günüydü sanırım, birkaç günlük haberlere baktım, orada geçen Kriz var uğraşamayız demeyin, Ar-Ge ve innovasyona önem verin diye bir açılım var, bu TÜBİTAK, TÜSİAD ve teknoloji ödülleri kongresi yürütme kurulu tarafından yapılmış. Maalesef burada AR-GE'den ve innovasyondan bahsederken üniversitelerden bahsetmiyor, çok ilginç! Aynı şekilde YASAD Başkanı'nın açıkladığı bir açıklama var Türkiye'de donanım ağırlıklı olan bilişim sektörünün yapısının, önümüzdeki yıllarda yazılım ve servis alanında daha fazla büyüme kaydederek değişeceğini tahmin ettiklerini söylüyorlar. Neye dayanarak, neler olacak.. Ya da Sektörde büyük istihdam potansiyeli var yenibiris.com'un genel müdürünün ifadesi bu, istihdam varsa neden işten çıkarılıyoruz, neden bu sorunlar yaşanıyor ve bu çerçevede devam eden, 3G'nin bizim bilgi toplumu olma yolunda büyük bir adım olduğunun ortaya atılması, tüketime yönlendirme daha birçok konu var aslında. Ben burada bırakmak istiyorum, burada sözü hocamıza vermek istiyorum. Fuat Ercan: Merhaba. Öncelikle Elektrik Mühendisleri Odası'na teşekkür ediyorum. Aslında çok da önemli bir zamanda önemli bir konuyu gündeme getirdi. Ama krizle bağlantılı olmakla birlikte önemli bir zaman kavramını bugün sizlerle paylaşmak istiyorum. Benim için çok çok yeni bir konu. Bilişim sektörü zaten çok yeni bir konu ama esas sizinle bilişim sektörünü de içine alan bir alan hizmet sektörü dediğimiz kesimle ilgili bir takım açıklamalar yapacağım. Son zamanlarda benim de gündemimde olan ama bu konuda Türkiye'deki somut veriler üzerinden olsun teorik olsun çok fazla çalışma olmayan bir alan olduğu için sizlerle şöyle bir acaba nasıl bakılabilir bu alana onun üzerinden bir çerçeve çıkartmaya çalışacağım. Şimdi bu alan dediğimizde aslında bilişim sektörü olsun, hizmet sektörü olsun hem sektörün kendisi ki bir 6

7 sektör deniyor hem de bu sektörü oluşturan bileşenlere baktığımızda problemli bir alanla karşılaşıyoruz. Çünkü belki de 80 öncesi kuşak bunu çok daha iyi bilir ama John Reed'in ünlü Dünyayı Sarsan 10 Gün kitabı vardır Sovyetler Birliği devrimi sırasında -hatta filmde de o sahneyi görenler hatırlayacaktır- bir konuşma anında; sen hangi taraftansın işçi kardeşim işte tam o devrimci dönüşümde ben onu bunu bilmem der iki sınıf var bir burjuva bir de işçi sınıfı. Aslında baktığımız da ilginçtir. Bu burjuva ve burjuvalar kapitalistler ve işçi sınıfı proleterler üzerinden kurulan değil, epey bir muhalif analizlerde sosyal bilimcilerde halk ve halkla işte bir dönem TMMOB'un yetmişli dönem çalışmalarına baktığımızda seksenlerde bu işçi sınıfı ve kapitalistler kavramlaştırılmasının önemli olduğunu düşünüyoruz. O kadar da önemli ki bir dönemde toplumsal yapıdaki olumsuzlukları giderebilmek için acaba kırdan mı gelsek bu sevimsiz varoluşu dönüştürsek yani köylüler mi yoksa kentten işçiler mi kavramlaştırılması vardır. Fakat 1930'lardan sonra kapitalist sistemde belki de ona çok cevap vermemiz gereken bir şey var. 1930'lardan itibaren sosyal bilimciler sosyal gerçekliği analiz ediyor. İlk önce Kuznets ismindeki bir iktisatçı basit bir gerçekliği gösteriyor, diyor ki aslında tarım toplumlarından feodal toplumdan kapitalist topluma geçerken üç tane farklı sektörle karşılaşılır. Bir tarafta yavaş yavaş gücü azalan etkisi azalan tarım alanında çalışanlar köylüler, diğer tarafta hızla çalışanlarıyla toplumsal sistemi etki etmesi açısından sanayi alanı-imalat alanı, bir de imalattan sonra geleceğini söylediği hizmet sektöründen bahseder. Fakat özellikle Batı Avrupa'ya baktığımızda hizmet sektörünün 1940 larda başlayan üretken oluşumlar teknolojik gelişmeler innovasyonlarla birlikte 70 lerin başında birbirinden habersiz iki tane uzman ikisi de sosyolog, birisi Amerika'da ve biri de Fransa'da (Alain Touraine), ikisi aynı zamanda aynı tarihte birer kitap yazarlar, ikisinin de kitabının adı Postindustrial Society 'dir. Yani endüstri sonrası toplum kavramını kullanırlar. Endüstri sonrası toplum kavramını kullanırken özellikle Daniel Berg -eski bir Marksist ama daha sonra sistemin yapısal mantığı içerisinde düşünen birisi- verileri göstererek şöyle bir açıklamada bulunur, der ki artık eskiden olduğu gibi söylendiği gibi çatışma bitti işçi sınıfı yani fabrikada bilfiil üretim yapan o üretim faaliyetiyle kapitalizmi tanımlayan o yüzden işçiyle sermaye arasındaki çelişkileriyle tanımlanan bir dönem bitti. Çünkü gerçekten de verilere baktığımızda - bence veriler dikkate alınması gereken önemli veriler- gerek Daniel Berg'in Amerika hesaplamaları gerek Touraine'in Fransa üzerine yaptığı çalışmalarda birden bizim tanımladığımız kaslı, kocaman mavi elbisesiyle fabrikada çalışanların sayısının toplam çalışanların içinde azaldığı fakat beyaz yakalı diye tanımlanan daha çok post endüstri toplumunun hizmet alanında 7

8 çalışanların gittikçe sayısının arttığı görülecek ve her ikisi de diyecekler ki artık bizim bildiğimiz kapitalizmin çelişkileri gittikçe azalıyor çünkü beyaz yakalılar mavi yakalıların yerini alıyor. Tabii bu konulara hem destekler geldi hem eleştiriler geldi. Herhalde Türkiye'de önümüzdeki dönem epey tartışacağımız bir farklılaşma! O dönemde Serge Malet gidip bilfiil fabrikalarda alan araştırması yaparak o döneme kadar var olan daha muhalif sol düşünceleri de eleştiren bir kitap yazıyor. Kitabın adı da o dönemin çığır açmış kitabı -bugünlerde Türkiye'yi bence tanımlayacak şeyler var- o da New Working Class yeni işçi sınıfı kavramlaştırması. Diyor ki özellikle Marksistleri eleştiriyor ve sizler sadece ve sadece Kapitalde Marx'ın gösterdiği işçi ve kapitalistleri gördünüz diyor ama birazcık da hafif edayla dalga geçtiğiniz işçi aristokrasisi yerine koyduğunuz bir kesim var ki bu kesim teknokratlar araştırma geliştirme departmanında çalışanlar, iletişim bilişimde çalışanlar diyor. Bunların sayısı gittikçe artıyor ve bunların da söylendiği gibi gösterildiği gibi her zaman toplumsal ilişkiler çelişkiler içinde sermaye kesimiyle o kadar uzlaşmacı bir yolda gitmediklerini... bu araştırmalarında yazıyor ve diyor ki önümüzdeki dönemde esas gelişmiş kapitalist toplumlar için çelişkili alanlardan birisi bu sayıları gittikçe artan beyaz yakalı dediğimiz profesyonel bir donanıma sahip eğitim almış ve yer yer üretim süreçlerinde, dolaşım alanında (birazdan bunun ne anlama geldiğini söyleyeceğim) güç sahibi olan bir kesim var ama bu kesim sistemin mantığı gereği önce değerlenme koşullarına tabi tutulacak, statüler eğitimler belirli şeyler, fakat daha sonra sistem kendi mantığı içinde bu kesimle de bir çatışmaya girecek. Çünkü bu kesimin toplam istihdamdaki payı arttığı gibi kati sistemde birbirleriyle rekabet halinde olan firmalarda rekabet sürecinde maliyetleri aşağı çekmenin önemli yollarından birisi bu beyaz yakalı denilen donanımlı ücretlilere donanımlı yaşam tarzına ait olan kesimlerin üzerine gidecektir diyor. Ve o dönem özellikle marksistler tarafından sadece... kabul görmüyor özellikle Fransa Komünist Partisi tarafından, fakat bu çalışmaya ben girdiğimde amerikadaki mühendisler birliğinin yaptığı çalışmalara baktım orada ilginç bir kavramlaştırma var orada stati fani kavramı var. Stati fani kavramı 1980 ile 98 arasında Amerika'daki mühendisler üzerinde yapılan bir araştırma, şunu gösteriyor stati fani mühendislere soruyorlar kendinizi nasıl tanımlıyorsunuz hiçbiri de kendisine işçi demiyor ama her biri de daha önceki duruma göre konumlarının olumsuzlaştığından bahsediyor. Sonra bazı verilere geçiliyor ki Amerika'da toplam beyaz yakalıların içinde daha ağırlıklı olan mühendislerden bahsediyorum toplam mühendislerin neredeyse %94'e varan kısmı süreç içinde habire ücret kaybı, statü kaybı ve çok daha önemlisi yeni bir kavramla reengineering karşılaşıyor. İşyerinde 8

9 turn over time of job dedikleri, işyerinde kalma süresi gittikçe azalıyor bir işten çıkıp daha sonra yeni bir işe alındığında ücretleri ve sosyal hakları budanıyor. Bu mekanizma, ilginç bir şekilde. O sektörün kendi deneyiminden biraz sonra konuşacak olursak, hizmet sektörünün içinde bilişim olmak zorunda. Hizmet sektörüne baktığımızda; hizmet sektörünü bir önceki dönemde yukarı çeken ona donanım katan, yapının hızla o kesimde çalışanlara karşı tavır sergilediğini, hizmet sektöründe çalışmanın gereğinden dolayı gereken reaksiyonu da göstermediklerini açığa çıkardılar. Bunun en tipik örneği geçen aylarda Almanya'da bir pass dört yasasında bir madde bunun ne anlama geldiğini gösterir o madde. O da şu Almanya'da bilgisayar gelişim sürecinde vatandaş herhangi bir çalışan bilgisayar kullanabiliyorum diyorsa aldığı ücretin yüzde bilmem kaçı kadar bilgisayar bilmesine karşılık bir ödeme yapılıyor. Pass dört yasasında bilebildiğim kadarıyla o maddeyi kaldırmışlar, çalışanlar bu maddeyi niye kaldırıyorsunuz deyince herkes bilgisayar biliyor, önemli bir şey değil, geri alabiliriz diyorlar. Şu anda problemli alan bence söylememiz gereken şey şu. Daha önce GSMH içinde %15 ile %17 arasında yer alan bu hizmet sektörü bugünlerde ilginç bir tersine dönüş eğrisi diyor buna, endüstriyel alanda istihdam miktarı artmadan hizmet sektöründe çalışanların miktarında muazzam bir artış var, özellikle Türkiye gibi, Arjantin gibi, Brezilya gibi kapitalistleşmeye sanayileşmeye daha sonra giren ülkelerde muazzam bir hizmet sektörü ama bilişim sektöründe bir artışla karşılaşıyoruz, Dünya Bankası'nın ortalamasına göre bu orta gelişmiş ülkelerdeki pay %40 ile %70 arasında değişiyor. Mesela Türkiye verilerini söyleyeyim ne kadar önemli olduğunu göstermek için Türkiye'de istihdam içinde %27'sini tarım oluşturuyor, %19'unu sanayi oluşturuyor, %6'sını inşaat oluşturuyor, %47'sini hizmet sektörü oluşturuyor. Şimdi aslında sanayi içerisinde çalışanları da ayrıştırısak oranın hizmet sektörüne yönelik bir şey olduğunu gösterebiliriz. Bir başka vurgu ilginçtir hizmet sektörü içinde sizi ilgilendiren belki de bizi ilgilendiren, TÜİK'in 2007 verilerinden elde edilen sonuca göre son dönemde en fazla yükselen sektörler içinde yer alan ve %15-%17'lere varan kesimin bu bilişim ve onu oluşturan sektörlerde olduğu görülüyor. Tabii bu oran Bilişim Sektörü Derneği'nin çıkarttığı veriler. Bu oranın artış miktarına baktığımızda ki yıllık büyüme oranları inanılmaz yüzde 21'lere varan bir büyüme oranı sergiliyor bu alanda. Yaratılan değerlere baktığımızda -yaratılan değerlerde de Türkiye gerçeği açısından diğer ülkelerle karşılaştırıldığında- mesela Avrupa OECD ülkelerinde oran düşük ama Türkiye'nin toplam artış hızına baktığımızda inanılmaz rakamlarda bilişim sektöründe telekom pazarında artışlar yaşanıyor. En son pazar dağılımına baktığımızda Avrupa'da muazzam büyümeler var, bunlar rakamlar önemli değil ama Türkiye'nin hem sektörel 9

10 olarak büyüdüğü hem de istihdam içindeki payların arttığını gösteren bir çok veri. Fakat bizim burada esas sormamız gereken soru şu ne oluyor da kapitalist bir ekonomide sanayileşmenin gerçekleştiği bir yapıda üretim ile dolaşım alanındaki istihdamın payı hızla birinden diğerine doğru değişiklik gösteriyor? Bir örnek vereyim eğer 1940 ile 1970'in emek piyasasına bakacak olursak emek piyasası zaman içinde sermaye birikimine bağlı olarak değişiyor fakat 1940 ile 1970 arasında emek piyasası geniş bir u ile v arasında bir eğim gösteriyor, yani çalışanların büyük bir kısmı büyük fabrikalarda formel çalışan ve erkek yarı uzmanlık isteyen işlerde çalışıyor. O orana göre bürolarda uzmanlaşmış profesyonel ve genellikle erkeklerin oluşturduğu bir yapı arz ediyor diğer tarafta ise enformel aktörler ve kadınların oluşturduğu bir emek piyasasıyla karşılaşıyoruz. Fakat özellikle 1970'lerden itibaren ama 1980'lerde birden emek piyasasının artan ölçüde gittikçe bir v'ye dönüştüğünü görüyoruz. Gittikçe v'ye dönüşmesi şu anlama geliyor sevgili arkadaşlar, emek piyasası -ki sendikaların falan güç kaybetmesinin arkasında o yatıyorüretim sürecindeki önemli bir takım parçalar tamamen niteliksiz, fabrika dışına atılıyor Türkiye'de literatürde yanlışlıkla taşeronlaşma deniyor, bir kısım buraya atılıyor. Bizi ilgilendiren bilişim sektörü. Hizmet sektöründeki önemli değişimse üretim sürecinin içinde de olmak üzere v'nin diğer kısmı gittikçe üretim sürecinin tasarım dizayn ve software üretimi gibi alanlarındaki yapı o üretim sürecinin kendi içinde de olsa da buna ya ulusal alt sözleşme ilişkileri ki Nedim arkadaş belki biraz sonra verecek benimle konuşurken o kadar güzel örnekler verdi ki, ya mesela ben Çayırova cam fabrikasında bir dönem çalıştığımda biliyorum Çayırova cam fabrikası içindeki işler bile fabrika içinde kurulan küçük işletmelere aktarılabiliyor. Böylelikle özellikle örgütlenme açısından önemli olan alan gittikçe daralıyor ve emek piyasası segmentasyonu dediğimiz, polarizasyonu dediğimiz gittikçe parçalanan bir hal alıyor. Ölçek ekonomisi dediğimiz büyük fabrikada çalışan mavi yakalıların dışında daha çok yeni iş biçimleriyle telework diyorlar, kısmi zamanlı çalışma iş yasası da bunun üstüne kurulmuş bir iş yasası, sermaye yasasından dışarıdan mühendislerin alımı da bunun içine alınmış bir durum. Yeni dönemde %47 dediğimiz hizmet sektöründe inanılmaz yoğunlaşan yeni bir kesimin doğduğunu görüyoruz. Şimdi bu yeni kesimin doğması şöyle bir duruma yol açıyor, acaba nedir nedenleri diye baktığımızda, mekanizmayı görebilmek için, bir defa üretim sürecinde ne zaman ki eğer şunlar arasında bağlantı kurabilirsem ne zaman ki üretim miktarları mesela şunu söyleyelim 1980'de bir birim zamanda bir televizyon üretiliyorsa 1990'lara geldiğinde özellikle bu kontrplediy programlama yöntemiyle bir birim zamanda 16 tane üretilebiliyor, yani üretim miktarında muazzam bir artış. Bu 10

11 muazzam artışı sağlayanlar kimler? O teknolojik gelişimi sağlayanlar kimler, bunlar üretim öncesi hizmetler dediğimiz hizmet alanında yeni bir istihdam alanı yaratıyor, mesela biz sendika üyesiyiz, Öğretim Elemanları Sendikası'nda çalışırken, görevliyken ODTÜ'yle tartışmamızda ODTÜ rektörü bizle konuştuğunda şunu demişti buzdolabı çamaşır makinesi üzerine bizim elemanların araştırma geliştirme faaliyetleri olmasa toplam bütçemiz neredeyse yüzde kırkını dışarıdan alıyoruz ve buradaki çalışanlar, istihdam edilen insanlar yapıyor yani oradaki uzman emek yapıyor. Demek ki artan üretim aynı zamanda üretimin artışını sağlayacak bir hizmet sektörü yani bir uzman emek gündeme getiriyor. İkincisi bunu çok daha iyi biliyoruz adı aslında küreselleşme denilen şey, 1970'lerle 80 arasında relocalization dedikleri bir kavram, erken kapitalistleşmiş Fransa, Almanya, Amerika gibi ülkelere baktığımızda daha çok kirli endüstrilerinin hızla yer değiştirdiğini, ya da software üretiminde Hindistan örneğinde olduğu gibi ucuz teknik eleman ihtiyacı olan yerlere hızla kaymanın mekansal genişlemenin bu yeni dediğimiz hizmet sektöründe çalışan teknoloji donanımlı profesyonel sınıfların oluşmasına yol açıyor. Bir başka alan, mekansal genişlemenin yanı sıra bu mekansal genişleme bizi en çok nerede yakalıyor, yine Nedim arkadaş onu çok iyi anlatacak mekansal genişleme hizmet sektöründe bilgisayar alt donanımsal olduğu ölçüde hızla mesela Hindistan'da bu alan geliştiğinde Hindistan'a karşı Brezilya öne çıkabiliyor, çünkü bilgisayar ortamında siz telework dediğimiz evinizde çalışabiliyorsunuz iş üretebiliyorsunuz. Hindistan'a karşı Brezilya, Brezilya'ya karşı Türkiye. CHP gitti Hindistan olabilir miyiz diye rapor yazdı, AKP gitti acaba biz Hindistan olabilir miyiz diye. Bütün problem orada bir rekabet. Bu profesyonel kesimi biz üretebilir miyiz üretemez miyiz_ DPT'nin 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı bunu yapmalıyız mutlaka yapmalıyız diyor, 9. Beş Yıllık Kalkınma Planına bakmak lazım. Ama mekansal genişlemeyi hızlandıran bir şey var, yine uzman profesyonel bir kesimin sayısının arttırılmasını yani şu öte tarafın artması o da yeni alımlara yarıyor. Geçenlerde Referans Gazetesi bu sermaye alanında olup bitenleri çok iyi belirtmiş Türkiye'de su kaynaklarını bulmak üzere nasıl yeni şirketler ve su konusunu araştırmak için nasıl yeni bir uzmanlık alanı doğduğunu anlatıyorlar. Aynı şekilde sağlık ekonomisinde sağlığın pazarlanabilmesi üzerine yeni alanlar, yani sermayenin değerlenme alanları genişledikçe hizmet ve profesyonel çalışanların sayısı da artıyor. Neyi nerede nasıl üretirizi işçi yapmıyor. Neyi nerede nasıl üretirizi tüketim antropolojisi dediğimiz oturup bilgisayar ve piyasa araştırma şirketleri yapıyor. Burada çalışanların sayısı gittikçe artıyor. Aynı şekilde çok daha önemlisi bizi belki çok ilgilendiren 1971 krizi karşısında büyük sermayeler kendi aralarında rekabet ederken bilgisayarın 11

12 da sağladığı olanaklarla buldukları en önemli şey bir üretim sürecini parçalara ayırmak! Örneğin KİA'nın bir otomobil üretimi 16 bin parçadan oluşuyor. Peki 16 bin parçadan oluşması eskiden büyük v şeklindeki dönemde neydi, 16 bin parça içselleştirilmişti bir yerden başlıyordu otomobil sonra çıkıyordu. Şimdi ne yapıyorlar? KİA'yı düşünelim ya da Toyota'yı düşünelim. Bütün dünyada o otomobilin üretilebilmesi için en uygun koşulları sağlayan mekanlarda uzmanlaşma sağlanıyor. Bunun nasıl bir anlamı var; bir o üretimi parçalara ayırmak için profesyonel bir bilgiye ihtiyaç var, o parçalara ayrılan kısımların en iyi nerede üretileceğine ait bir profesyonel emeğe ihtiyaç var, piyasa araştırmaları, üretilen ürünün yeniden tüketiciye kazandırılması için araştırma geliştirme reklam faaliyetleri de yeniden büroda çalışan profesyonel mesleklerin artmasına yol açıyor. Fakat bir sonraki değişken de tamamen bilişim ekonomilerini ilgilendiren bir şey. Dünya Bankası'nın 2005 bilişim raporundaki başlık şu connecting people. Ne diyorlar bilişim sektörü piyasayla tüketiciyi, üreticiyle girdi sağlayanı bir araya getirir. Peki nasıl bir araya getirir? Bilgi networkleri dediğimiz yapılarla. Peki bilgi networklerinin altyapısını kim hazırlar? Yine Profesyonel kesim. Peki profesyonel kesimler bunu niye yapar? Buna turbo kapitalizm deniyor. Aslında bunu bir tane işletme uzmanı Alfred Chandler bir de bundan çok çok önce Karl Marx Kapital 2'de söylemiş. Zaman ekonomisi. Bir nokta gelecek ki üretim sürecinde ve dolaşım sürecindeki harcanan zaman rekabetin en önemli belirleyeni olacak. Sevgili arkadaşlar, bilişim sektörünün en önemli değişkenlerinden birisi üretim ve dolaşımdaki harcanan zamanı olabildiği kadar azaltmak. Olabildiği kadar hızlandırıyorlar, olabildiği kadar üretim sürecine kalan kısım azalıyor. Fakat bunun iki yolu var bilişim sektörü açısından. Bir üretim sürecinin zamanının azaltılması işlevini kim yapıyor? Koç grubunun başkanı veya sayın Güler Sabancı oturup acaba bu işi şu kadar hızla mı yapsam, alıp yürüyüp bir yerden bir yere koşturmuyor. Birileri onun için yapıyor. Ama çok daha önemlisi esas örgütlenmeyi gerektiren, bumerang gibi bu kapitalizmin üretim ve dolaşım alanını hızlandırma yöntemleri. Bunu da daha çok nerede biliriz; kayzen diyoruz. Kayzen nedir? Sürekli iyileştirme, en küçük parçalara kadar orada çalışan her bir birim ne yapacaktı o üretim sürecini hızlandıracak yöntemler bulacaktı. Japonya'da firmaların Uluslar arası İnsan Hakları Mahkemesi'ne verdi. Çünkü sürekli iyileştirme ile insanlar evlerinde habire işyerini düşünmeye başladılar. Just in production, tam zamanlı üretim. Tam zamanlı üretimin amacı giren ürünün girmesiyle çıkması arasındaki zamanı olabildiğince kısıtlamak, azaltmak. Fakat bu teknikleri geliştiren profesyonel kesimi en fazla da kendi geliştirdikleri teknikler vurmaya başladı. Özellikle 1980 krizi ve 1990'lardan itibaren hizmet sektöründe profesyonel hizmet alanında özellikle 12

13 bilişim sektörünün kendi içinde hızı arttıracak mekanizmalar başladı. O da ne demek: Hizmet sektöründe çalışanların hızla bir işi hizmet sektöründe beş kişi yapıyorsa o beş kişiyi üç kişiye indirebilme, mesela New York borsasında hangi şirketin hisseleri çok artıyor diye bakacak olursanız, diyelim ki iki tane şirket aynı çalışana sahip, aynı verimlilikte birisinin değeri 10 diğerinin de 10. Eğer bir şirket x şirketi çalışan sayısını 5'ten 4'e indirip aynı şekilde 10 birim üretiyorsa hisseleri hızla yükseliyor, buna reenginering deniyor. Ve hızla hizmet sektöründe çalışanların konumuna da bağlı olarak bumerang gidip bu sefer hizmet sektöründe çalışanların verimliliği, etkinliği performans kriterleri üzerinde daha önce statü kazanan o kesimin hızla bir statü kaybına yönlendirmiş durumda. Bu da beklenebilir bir şey, Dünya Bankası için yapılan bir araştırmada da şu söyleniyor: Hizmet sektöründeki artan her yüzde ellilik istihdam artışı toplam katma değer yaratmada sadece yüzde onluk bir etkisi var. Rekabet edildiğinde balondan ilk önce kim atılacaktır eğer böyleyse? Hizmet sektöründeki insanlar. Fakat hizmet sektörüne neler girer diye sorduğunuz zaman üç tane nokta çok önem kazanacak, ne ürettiğiniz değil, örgütlenme açısından, nasıl ürettiğiniz önem kazanıyor ve nerede ürettiğiniz önem kazanıyor. Daha Marksist terminolojiyle konuşanlar daha muhalif terminolojiyle konuşanlar hep ne üretiyorsuna yoğunlaşmıştı. Fakat hizmet sektörünün bu söylediğimiz gelişmesi iki şeyi çok önemli hale getirdi: Nasıl üretiyorsun, nerede üretiyorsun? Çünkü nasıl ve nerede tokatı yiyen hizmet sektörü çalışanları çok yalnız, köşeye sıkıştırılmış, birbirleriyle rekabet eder halde tutacak kendisine özgü yapısı var. Ve o özgü yapıda ne yazık ki Türkiye örneğinde olduğu gibi, Arjantin, Hindistan'da olduğu gibi, baktığımızda sermaye birikim süreci zaman içinde özellikle 1970'lerden sonra hızla artarken sermaye birikiminin artışını sağlayan çalışanlar işçi demiyorum çalışanlar kendi içinde segmente olmaya başlıyorlar. Örneğin bu toplumda çalışanların önemli bir kısmı enformel kesimde çalışanlar, atölyelerden eve iş alan kadınlar oluştururken, eve iş alan kadınlara sorduğunuzda ne yapıyorsunuz; boş zamanlarımı değerlendiriyorum diyor. Ama öyle boş zaman değerlendirme var ki çelik geçirmez yelekleri Adapazarı'ndaki köylüler yapıyor, füze ucundaki şeyleri Edirne'de kimler yapıyor. Bu kesim hızla mekansal olarak evlere atölyelere yerleşiyor. Öteki kesim ise o üretim sürecinden ayrılan bürolar uzmanlaşmış kesim ise çok daha izole edilmiş bürolarda tekil şeyler alıyor. Fakat İngiltere'de yapılan bir çalışmaya göre genellikle enformel kesimde koşulların ağır olduğunu düşünürüz, ama nasıl üretme koşullarına baktığımızda Nedim arkadaş demin konuşurken ifade etti bu kesimde çalışanlar büroda uzmanlaşmış kesimlerde çalışanların çalışma saatleri, çalışma koşulları, çalışma stresleri hiç de 13

14 azımsanmayacak kadar fazla. Bir defa işi sürekli evinde bulunuyor, gerekli proje üstünde çalışıyor, gerektiğinde zamanı -torba zaman dedikleri- mesela bizim iş yasası tamamen buna uygun çıktı. Nedim arkadaşımız şunu söyledi; bu hizmet sektöründeki gelişme iş yasasına öyle bir şey kazandırdı ki benim bir işyerim var, işyerimde on tane çalışanım var, bir başka işyerine kendi işçilerimi ne yapabiliyorum kiraya verebiliyorum aktarabiliyorum. O zaman benim kendi adıma sorduğum şey, eğer bu sistem gittikçe hem artmasını hem de olumsuzluklarla yüzleşmelerine yol açıyorsa, mesela Türkiye'de en fazla büyüyen sektör bilişim sektörüydü. İki gün önce TÜİK verisi imalatta yüzde 14, bir gerileme olduğunu söyledi. İstihdama baktığımızda istihdamda ise yüzde 10.3'e bir işsizlik yarattığını görürüz. Hangi kesimlerde işsizlik artmıştır sizce? 2001'de her on mühendisten üçü işini kaybetmiştir. Elli bine yakın beyaz yakalı işsiz kalmıştır. Şimdi yeniden bu veriler TÜİK verileri, imalatta düşüşler yeni yaşanıyor. Hizmet sektöründeki düşüş oranı binde üç, son iki ayda binde üç düşüş var. İmalatta ve sanayide artış olmasına rağmen en hızlı işsizlik inşaat sektöründe yaşanıyor. O zaman önümüzdeki dönem üretim sürecinde yaşanan değişimlere bağlı olarak Türkiye'deki hizmet sektöründe var olanların durumunun gittikçe zorlaşacağını görürüz. Fakat demin dediğim gibi bu durum TMMOB gibi, sendikalar gibi bu kesimi mesleki ya da çalışma koşullarını ilgilendiren kesimler hızla önümüzdeki döneme ait fotoğraflar çekmezse, gerçekliği işaret etmezse bu durum gittikçe sadece insanların işsiz kalmasına yol açmayacak, gittikçe bu yapıların sendikaların, odaların güvenilirliğini de zedeleyecek. Mesela öğrenci arkadaşların, ben üniversitede yirmi yıldır ders veriyorum, mühendislik üzerine biraz eğitimle ve mühendislik çalışmaları kendi gözlediğim şey İTÜ'de son dönemlerde yaptığım çalışma, ODTÜ'de geçen hafta bulundum Türkiye'de üniversite öğrencilerinin; mühendislik alanındaki öğrencilerin durumu önümüzdeki döneme çok daha problemlerle karşılaşacak. Bir Avrupa eğitim alanına dahil olmak üzerine karşılaşılacak büyük problem, iki Türkiye'de sanki bilinçli bir programmış gibi bir istihdam olacak iş açılacak yere 10 tane mühendis üretiliyor. Tam rekabet ortamını hızlandıracak, birbirleri üzerinde rekabeti ben daha iyi emek gücüyüm ben daha iyi emek gücüyüm diye. Bu süreç hızlanacak. Özellikle Avrupa birliğinin, Avrupa ulusal mühendisler odaları birliğinin gerçekleştirdiği bu harmonizasyon süreci Türkiye'nin önümüzdeki dönem hizmet sektöründe bir iş kavgasını mühendisler arasındaki çatışmayı arttıracak çünkü Avrupa'daki şu an en önemli şey teknik elemanların iş bulma sıkıntısı. Burada ise büyüyen bir sektör olduğu için ihale yasası olsun mesela bu yetkinlik belgesi olsun bu alanları hızla harmonizasyona açacaklar. Bu, öğrenci arkadaşların zaten yaşadığı bir şey. Türkiye'de 14

15 üniversiteden mezun olan her 100 üniversite mezunundan 1971'de iki tanesi işsiz kalıyordu şimdi her 100 tanesinden 31'i. Ki bu yine eski bir veri. Her 100 üniversite o kadar harcama yapılıyor, burada over education dedikleri plansız aşırı eğitim dedikleri bir yapıyla karşı karşıyayız. Öyleyse bizim yeniden dönüp acaba bürolarda uzmanlaşmış profesyonel emeği nedir? Bunlar işçi dediğimizde doğru değil çünkü işçi dediğimiz zaman kafayla çalışan, bunlar ezilenler dediğimizde farklılık arz ediyor. Ben belki birkaç sunuştan sonra şöyle bir şey önereceğim bundan sonra ücretli kavramını kullanmamız gerekiyor. Emeğini satma dışında başka bir şeyi olamayanların ortaklaşa paylaştıkları kavram ücretli. Bugünlerde krizin en büyük tokat attığı mühendis de, fabrikadaki işçi de ücretini kaybettiği zaman problem çıkıyor. İşsizlik bugün ücret bulmak üzere yapılan bir mücadeleye dönüşmüştür. O yüzden örgütlenmeyi eğer ücretlilik üzerine yaparsak enformel kesimdekiler de, büyük fabrikadaki de, bürodaki de aslında bir üretim süreci, aslında sistemin işleyişi bir bütün olarak böyle, bir tarafta üretim aşaması, kapitalist sistemde üretken kapitalist gidiyor piyasadan işgücünü alıyor üretim araçlarını alıyor ve üretime girecek metaları oluşturuyor. Sonra üretim gerçekleşiyor yeni bir meta açığa çıkıyor. Yeni bir meta ise, meta satışıyla tüketiciye gidiyor. Kapitalizmin mantığı bu. Fakat kapitalizmin bu mantığında gördüğümüz bir nokta var ki ilk başta emek piyasası şu üretken kapitalist ile işgücü arasında çıkan emek piyasası kapitalist birikim arttıkça yukarıdaki emek piyasası dediğimiz üretilenin nasıl üretileceği üretilen ürünlerin pazarda nasıl dolaşıma gireceği üretilen ürünlerin hangi parayla el değiştireceği yeni emek piyasalarını oluşturuyor. Bu yeni emek piyasalarını ücretli formu içinde ve birlikte. Çünkü bu sistem birlikte işliyor mesela şunu düşündüğünüzde kapitalist sistem bütünsel işlerken emek piyasasını segmentlere ayırıyor farklılaştırıyor, hatta öyle bir segmentler ki büro çalışanı ile evine iş alan arasında muazzam bir farklılık yaratıyor. Peki alternatif bir örgütlenme nedir soracak olursak, ki temel problem bu. Aslında demin konuştuğumuzda; güçsüz olan parçaları birleştirecek bir birleşik ücretliler mücadelesi gerekiyor. Bu birleşik ücretliler mücadelesi benim eğitim-sen de gördüğüm kadarıyla izlediğim kadarıyla ya da mesela bazı sol gruplarda öğretmensin sen işçisin proletersin değil farklılıkları gözlemleyerek birisi eğitimli biri eğitimsiz biri bilmem ne bu farklılıkları üzerinden örgütleyecek bir yapıya geçmek gerekiyor. Zaten bunu istesek te istemesek IBM deneyi değil mi, bir taraftan EMO'nun desteğini aldınız, bir taraftan tez-koop-iş birden bu söylenen şey hayat onu zorluyor. Fakat hayat zorlamadan hayata karşı bir müdahale yapılacaksa bu ücretliler üzerinden bir örgütlenmenin ısrarla önemle işçi midir, mühendis midir tabi ki işçi var, mühendis var, teknisyen var, araştırma 15

16 geliştirme var bunları homojenleştirmeden bunların farklılığını göz ardı etmeden, odalarla sendikalar arasında mücadelenin birlikte hareket etmenin geliştirilmesi gerekir diyorum teşekkür ediyorum. Meltem Yıldırım: Hocamıza teşekkür ediyoruz. Biraz uzun sürdü, ama yine de genel bilgilendirme genel çerçeveyi çizme açısından bize çok büyük katkı sağladı. Kurtuluş Kaya: Arkadaşlar merhaba öncelikle. Bugün burada Elektrik Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Yönetim Kurulu Üyesi olarak ve İstanbul'daki IBM süreci ile beraber başlayan bilişim alanındaki çalışmaları aktarmak için buradayım ve aynı zamanda yaklaşık yedi yıldır da bilişim sektöründe ücretli çalışan bir mühendisim. Bu anlamıyla hem meslek odasında yürütülen çalışmaları takip ederken bir yandan da aslında bu yürüttüğümüz çalışmaların gerçek hayattaki birebir karşılığını da yaşayan biri olmanın getirdiği bazı avantajlar var kendi açımdan. Belki bundan birkaç ay önce bu etkinliği İzmir'de yapıyor olsaydık biraz daha farklı konuşuyor olacaktık, ne konuşuyor olacaktık? Bilişim sektörünün çalışanlar açısından temel problemleri nedir ve bu temel problemlere dair bilişim çalışanları neler yapabilir, ve bu bilişim çalışanları içerisinde ana dinamiğin teknik elemanlar olduğu düşünülürse bu noktada meslek odası ne yapabilir olurdu, bu haliyle geçerliliğini söyledim. Ama daha güncel bir durum var, artık krizi konuşuyoruz, krizle beraber de bir boyut değiştirmiş durumda. Onun için bugün biraz kriz, biraz bilişim sektöründe çalışanların temel problemleri, biraz da IBM süreci, biraz da bunları iç içe katarak çok ta uzatmadan konuşacağım belki daha sonrasında soru cevap bölümünde de biraz daha konuşabiliriz. Medyadan ve günlük hayatımızdan sıkça takip ediyoruz, kriz ve bu krizin çalışanlara olumsuz etkileri ve çalışanlar da bu krizi biz yaratmadık o zaman bunun faturasını da biz ödemeyeceğiz tepkilerini yavaş yavaş sokağa yansıtıyorlar. Bu krizin çok temel üç tane yansıması gözüküyor. Bir tanesi çok bilinen işten çıkarma, ama iki tane daha yeni yöntem var. Bunlardan bir tanesi üretime ara verme yöntemi, üçüncüsü ise ücretsiz izinler, zorunlu ücretsiz izinler. Bunlar yaygınlaştı ve yaygınlaşmaya devam ediyor. Bunların içerisinde son ikisi özellikle zorunlu ücretsiz izinler bizim sektörümüzde de göreceğimiz meselelerin başında geliyor, işten çıkarmalarla. Tam da bu noktada zaten ülkemizde çalışanların örgütlenmesinin 16

17 önündeki yasal ya da yasal olmayan engelleri de göz önünde bulundurduğumuzda bugün güvenli bir gelecek için güvenceli iş talebiyle sıkça eylemler yapılıyor. Bu eylem alanlarından bir tanesi de bir kısmınızın takip ettiğini tahmin ettiğim Yapı Kredi Plaza önü IBM'in ya da basına yansıdığı şekilde plaza eylemleri. Tam da buradan hareketle bunu Nedim Bey bize anlatır biraz daha ayrıntılı plaza eylemleri, IBM meselesini. Bu bilişim çalışanlarının sorunlarının görünür hale gelmesi açısından IBM Türk'te yaşananlar bizim açımızdan önemli bir avantaj oldu. Çünkü IBM Türk'te başlayan çalışanların örgütlenme çalışması ve onun paralelinde yaşanan meseleler bunların yaşandığı yerin IBM olması açısından da olayın biraz daha medyatik kılınmasını sağladı. Çünkü genel itibariyle şöyle bir algı vardır bu geçerlidir de bilişim çalışanlarının mutlu bir azınlık olduğunu varsayarız bizler de öyle varsayarız, çalışanların bir kısmı varsayar. Neden? Bunun iki tane temel yanlış algısı var; bir tanesi sayımız azdır, çünkü nitelikli bir iş üretiliyor teknolojiye dayalı sürekli güncel tutulması gereken bir iş üretiliyor, ikincisi de sosyal ve ekonomik koşullarımız iyidir ve bu ikisini de birleştirdiğimizde mutlu bir azınlık oluyoruzdur. Belki bundan bir beş on sene öncesine kadar bu söylem doğru bir söylem olabilirdi, ama bugün bu doğru bir söylem değil. Neden doğru bir söylem değil? Öncelikle artık bir azınlık değiliz, azınlık durumumuz kayboldu. Bunun iki sebebi var bir tanesi bugünkü konuşmalarda, tartışmalarda çok girmeyeceğimiz özellikle son dönemde bu siyasal iktidarın her ile bir üniversite açma kampanyası ile beraber çokça fazla üniversite ve bu üniversitelerde mühendislik fakülteleri açılıyor, çok da fazla mezun veriyoruz, birinci neden bu. Sayımız artıyor ve teknik altyapımız yeterli olmayan bir şekilde artıyor. İkincisi ve bundan daha önemlisi sektörün ana unsuru teknik elemanlar olmakla beraber sektörde bu mühendislik veya teknik eleman işlerinin önemli bir kısmı mühendisler veya teknik elemanlar tarafından yapılmıyor, yapılması da gerekmiyor böyle bir ihtiyaca haiz değil. Onun için çokça fazla genç insan kendilerine bilişim sektöründe bir kariyer bir gelecek yaratma umuduyla bu sektöre yöneliyorlar bu anlamıyla da bir sayısal artış var artık bir azınlık durumu kalmamış oluyor, ikincisi de sayısal şişmeyle beraber eğer bu sektörün mesleki tanımları ya da ekonomik tanımları yoksa ya da bu tanımlamalara dönük bu talepleri üretecek örgütlenmeler yeterli değilse tamamen inisiyatif patronların ya da işverenlerin elindeyse o zaman sizin elinizdeki bu bir süre öncesine kadar geçerli olan artı ekonomik ve sosyal haklarda da yavaş yavaş kayıplar yaşamaya başlıyorsunuz. İşte IBM Türk'te olanın özcesi budur. Neden başlamıştır? IBM Türk'te çalışma basına yansıdığı kadarıyla son beş yıldır maaşlarına zam alamadıkları ön planda olsa da bundan daha da önemlisi çalışanların kendi özlük haklarına 17

18 özellikle emekliliğe dönük yaşanan hak gasplarının itmesiyle yaşanmıştır. Bilişim sektörü nasıl bir sektör biraz aslında bunları konuşmak lazım, ama sektörde çalışan arkadaşların hepsi açısından bilinen bir kısım olduğu için ve Fuat Hocam genel çerçeveyi çizdiği için oraya fazla girmeyeceğim. Ülkemizde bilişim sektörü doksanların ortasından itibaren hızla gelişmekle beraber üretime, üretimle beraber de araştırma ve geliştirmeye dayalı bir sektör değil, ne yazık ki. Bunun sebeplerini konuşuruz. Ama bizde sektör temel itibariyle bir hizmete, -o hizmetin içerisine teknik servisleri bakım işlerini de katarak söylüyorum-, ya da satışa odaklı. İki tane temel dinamiği var. Ya satış pazarlama ve benzeri faaliyetler yürütülüyor, ya da bu satış pazarlama faaliyetlerinin öncesinde ve sonrasında yapılan teknik servis işleri var. Burada sadece küçük bir parantez bir farklılık olarak yazılım geliştirme işleriyle uğraşan yazılım projelerinde çalışan insanları ve oradaki teknik elemanları bunun biraz dışında tutabiliriz ama onun dışındaki temel ağırlık burada. Hal böyle olunca ne oluyor, yani eğer sizin ülkenizde üretime ya da araştırma geliştirmeye dayalı bir sektör değilseniz -ki bu bir çok sektörde de benzerdir- o zaman size biçilen misyonda zaten üretimi araştırma geliştirmesi yurtdışında yapılan ekipmanların burada servisini vermektir. Bu da bizim ülkenin temel sanayisini biçimlendiren montaj sanayi diye kısaca özetlediğimiz hikayeden çok da bağımsız değildir. Yine bizler açısından enteresan bir şey dünya ölçeğinde en hızlı gelişen iki tane sektör var ve en çok para getiren artı değer üreten bunlardan bir tanesi enerji malum, bunlardan bir tanesi de bilişim. İşte Fuat Hoca Türkiye'deki rakamlarla bunu anlattı. Bu kadar gelişmesine karşın ve bu kadar artı değer üretmesine rağmen nasıl oluyor da o zaman bilişim çalışanları açısından hikaye tersine dönmeye başlıyor diye baktığımızda bunun bir tane önemli noktası az önce söylediğim mutlu azınlık hikayesinin değişmeye başlaması, sayısal şişkinlikle ilgili bir nokta. İkincisi tamamen dışa bağımlı gelişen bir sektör oluyor olması, ve bu anlamıyla sektörü belirleyen ana dinamiklerin bu ülkenin öznel koşullarından çıkmıyor olması. Bu işin ikinci kısmı. Üçüncü kısmıysa işte, belki ona da gireriz çok emin değilim ama, ülkenin bir bilişim politikası yok. Size uzun vadeli bu işleri tasarlayacak, geliştirecek hem meslek hem meslektaşa dönük, hem ülke yararı toplum yararına dönük bilginin kullanılmasını sağlayacak bir politika yok, ulusal politika yok. Bu tabi işin eğitim kısmından üretim kısmına kadar da kendisini şekillendiriyor, her ile bir üniversite açılıyor, her üniversiteye bir mühendislik fakültesi açılıyor sorusundan başlayıp bizim üretim biçimimiz neden böyleye kadar gelen ve uzayan bir hikaye. İşte burada da şu an uygulanan temel politika da bizim talibi olduğumuz, ülke olarak talibi olduğumuz temel politika da Hindistan benzeri acaba bu bilişim çokuluslu firmalarına yerli şubeleri olabilir 18

19 miyiz, onların yerli istihdam olanaklarını sağlayabilen yer olabilir miyiz, talip olduğumuz noktada bu, ülke olarak. Tam böyle bakınca bu bilişim çalışanlarını temel problemleri nedir diye böyle hızlıca sıralarız ama onları sıralamadan, az sonra sıralarım ama, kendim de çalıştığım firmadaki teknik elemanlar arkadaşlar açısından da biliyorum bu problemlerin önemli bir kısmı bizim bilincimizde problem değildir. Ki aslında en önemli mevzuda budur. İşte şimdi başladığımızda esnek çalışma, sürekli çalışma, fazla mesai, hafta sonu eve mobilize olma, cep telefonu ya da bilgisayarın olduğu her yerde çalışma, iş koşullarına dahil olma mevzusu ki en temel çalışanlar için en temel problem bizim hayatımızda bir problem değildir yani çokça. Bunu çok da problem olarak algılamayız bu böyledir doğaldır bu iş böyle yapılır gibidir ne yazık ki. Yani hani özcesi onun da çalışanların kendileri, ya da mühendislerin kendileri açısından bilinç ile ilgili bir problem var algı ile ilgili bir problem var zaten genel olarak sektörün bu kadar dağınık ve örgütsüz olmasını yaratan şey de bu. Yine tam bu noktada sektöre dönük, sektörün ana unsurunun teknik elemanlar ve mühendisler olduğu tespitini yapmakla beraber çokça bilişim raporları görüyoruz, yani görüyorsunuz ve özellikle bu bilişim raporları içerisinde en önemlileri bu ilk 500 şirketin sıralandığı böyle garip bir sürü raporlar dolaşıyor. Bütün raporları incelediğinizde o raporlarda olmayan tek bir şey var, her şey var ama olmayan bir şey var. O da ne, o bilişim raporlarında çalışanlar yok. Bilişim çalışanları yok o raporların içerisinde, teknik elemanlar yok büyük ihtimalle bilişim çalışanları da yok. Ama bayağı kalın iyi hazırlanmış raporlar var. Bilişim çalışanları arasında temel dinamiğin teknik elemanlar olduğunu söyledikten sonra hemen hızlıca düşündüğümüzde kendi çalışma koşullarımızda birebir karşılığını bulabileceğimiz problemler şunlar. Bir tanesi esnek çalışma. Ve yani bu esnek çalışma, kendimden örnek vereyim ara ara da kendimden örnek veriyorum. Mesela ben şirkete saat 10:30'da gidebilirim hiç sıkıntı olmaz ama akşam 18.00'da çıkamam en erken çıkmam gereken saat dokuz olur. Yani size sabah bir esneklik tanıdılar ama o esnekliğin karşılığını akşam ve hafta sonu kısmında alırlar. Ama bu biz çalışanlar arkadaşlar açısından konuştuğumuz hani kendi çalıştığımız yerde de 09.00'da gelelim 18.00'da çıkalım dediğimizde arkadaşlarımız derki büyük ihtimalle 09.00'da gelemem ben 10.00'da geleyim akşam da 21.00'de çıkayım işin bilinci kısmı var. Bir de bu esnek çalışma adı altında fazla mesai kavramının süreklileştirilmesi gibi önemli bir nokta var. Artık süreklileşen, her gün süreklileşen, her hafta sonu süreklileşen bir fazla mesai. Ve yine burada önemli bir nokta fazla mesainin ofiste geçirilmemesi gibi bir durum var. Şimdi bizim mesaiden anladığımız şey ofiste kalıyorsunuz mesai saati dışında harcadığınız süre gibi ama öyle değil evinizde dizüstü 19

20 bilgisayarınızla ya da işte cep telefonuyla size erişilen her noktada siz iş yaşamına dahil oluyorsunuz. Ve artık bu kontrol edilebilir ya da ölçülebilir bir süre olmuyor bizim sektörde, özellikle sektörün bu altyapı ve servis tarafındaki firmalarında bu böyle. Bunlardan daha önemlisi bence ücret politikaları belirsizdir. Özellikle yani bir firma içerisinde kim kimin ne aldığını bilmez bu bilinmemesi de gerekir ayrıca hatta ve hatta bir çok servis veren firmada ücretlerin birbirine söylenmesi yasaktır, iş akdinin feshine gider denir, bunun yasal bir şeyi yok da, böyle söylenir çalışanlara. İşin enteresanı IBM gibi çokuluslu bir firmanın Türkiye organizasyonunda bile bu böyledir, çalışanlar birbirlerinin maaşını bilmezler, söylememelidirler birbirlerine belki ona da Nedim Bey girer. Ve daha önemlisi ücret dağılımında bir adaletsizlik vardır. Aynı firma içerisinde benzer işleri yapan insanlar bile aynı ücretleri almayabilirler. Bunun altında yatan şeyleri özellikle çalışanlar arasındaki dayanışmayı ve örgütlenmeyi engellemekle, bu performans kriterleri performans kriterleri sürekli sizi performansınızla değerlendirirler, ama o performans ölçülebilir bir şey midir, nasıl ölçülebilir o da belirsizdir. Ve buradan hareketle de hızla bir takım performans kriterleri ve proje bazlı çalışmanın getirdiği hızla sizin sosyal haklarınızın sürekli tırpanlanması meselesi. Tabii bunları daha da sıralayabiliriz. Aslında bugün ki tartışmanın kapsamına belki çok da girmemekle beraber başka olgular da var, taşeronlaştırma olgusu gibi bilişimde taşeronlaştırma olgusu gibi, bütün bunlar için esnek çalışma, belirsiz ücret politikaları, örgütlenme önündeki yasal ve yasal olmayan engelleri alt alta sıraladığınızda aslında şunu görüyorsunuz. Bilişim çalışanlarının diğer sektör çalışanlarından temel itibariyle sorunları çok farklı değil. Benzer problemler farklı şekillerde diğer sektörlerde de yaşanıyor. Ama bizim bilişim sektörü açısından diğer sektörlerden farklı iki tane nokta var. Bir tanesi bu sektördeki çalışanların örgütlülükleri yok denecek seviyede. Birinci fark bu. Bunun önünde yasal engeller var ayrıca, bu işin ikinci kısmı. Üçüncü kısmı da tüm bu bilişim çalışanları açısından az önce sıraladığımız sorunların önemli bir kısmının sektör çalışanı arkadaşlar tarafından sorun olarak algılanmaması gibi bir durum var. Bir de çalışanların bilinçleriyle olaya bakış açılarıyla ilgili bir problem var. Bunu kendi çalıştığım işyeri ortamından kendimi dahil ederek söyleyebilirim. Bu saydığım bazı şeyler doğal, mesela bizim hafta sonu çalıştığımız bir proje sürüyorsa veya bir yerde o kurulumu bitirmeden çıkmamız bizim açımızdan doğal ama hani kurulum süresince orada geçirilen fazla mesainin ücretinin ödenmesi talebi geliştirilmiyor böyle bir talep yok, ama o zamanın geçirilmesi doğal oluyor. Belki burada çok kısa taşeronlaştırma mevzusuna da biraz değinmek lazım. O da şu taşeronlaştırma temel itibariyle üretimin ya da hizmetin bölünerek alt yüklenicilere dağıtılması 20