ÜNİTE KELİME ve KAVRAMLARI

Transkript

1 ÜNİTE KELİME ve KAVRAMLARI YERLEŞME Bir yerde oturmaya, yaşamaya başlamaya yerleşme denir. NÜFUS Bir ülkede, bir bölgede, bir evde yaşayanların oluşturduğu toplam sayıya nüfus denir. BÖLGE Sınırları idari, ekonomik birliğe, toprak, iklim ve bitki özelliklerinin benzerliğine veya üzerinde yaşayan insanların aynı soydan gelmiş olmalarına göre belirlenen toprak, parçasına bölge denir. YÖN Belli bir noktaya göre olan yere yön denir. YER Bulunan, yaşanılan, oturulan şehir; kasaba mahalle, ülke, bölgeye yer denir. ÇEVRE Hayatın gelişmesinde etkili olan doğal, toplumsal kültürel dış faktörlerin bütünlüğüne çevre denir. HAVA DURUMU Bir yerde bir yönden meydana gelen hava olaylarının tümüne hava durumu denir. DOĞAL ORTAM Bitki örtüsü, dağ, göl, ırmak, tepe gibi yeryüzü şekillerinin bulunduğu insanlar tarafından değişime uğratılmamış yere doğal ortam denir. HAVA OLAYI Atmosferde gerçekleşen sıcaklık, yağış, nem gibi gözlenebilir olayların her birine hava olayı denir. İKLİM Yeryüzünün herhangi bir yerinde hava olaylarına bağlı olarak gerçekleşen uzun yılların ortalamasına dayanan duruma iklim denir. BEŞERİ ORTAM İnsanların yerleştikleri yerlerde bilinçli olarak oluşturdukları ortama beşerî ortam denir. 1

2 YÜZEY ŞEKİLLERİ Yeryüzü üzerinde bulunan dağlar, tepeler, platolar, ovalar, akarsular, göller ve denizler yüzey şekillerini oluşturur. Akarsu Belirli bir kaynak içinde eğim boyunca sürekli veya zaman zaman akan suya akar su denir. Haritalarda koyu mavi renkle gösterilir. Dağ Yer kabuğunun çıkıntılı, yüksek, eğimli yamaçlarıyla çevresine hakim, oldukça geniş bir alana yayılan bölümlerine dağ denir. Haritalarda m arası açık kahverengi, 2000 mden yüksek yerler koyu kahvereng i ile gösterilir. Tepe Yüksekliği genellikle birkaç yüz metreyi geçmeyen, çok kez tek başına, yamaçları yatık yer biçimine tepe denir. Haritalarda açık kahverengi ile gösterilir. Ova Çevrelerine göre çukurda kalmış, çoğunlukla alüvyonlarla örtülü, eğimi az geniş düzlüklere ova denir. Ek bilgi: Alüvyon nedir: Akarsular tarafından taşınan, içinde kum, çakıl gibi ufalanmış parçalar bulunan çamurlu yapıya verilen ad. Alüvyonlar, geniş alanlara yayılmak suretiyle çok verimli topraklar meydan getirirler. Plato Akarsular tarafından derin biçimde yarılmış yüksek düzlüklere plato denir. Haritalarda koyu yeşil renkle gösterilir. Deniz Yer kabuğunun çukur bölümlerini kaplayan, birbiriyle bağlantılı, tuzlu su kütlesine deniz denir. Haritalarda derinliğine göre açık veya koyu mavi renk ile gösterilir. Göl Oluşması genellikle tektonik (yer kabuğu hareketleri), volkanik vb. olaylara bağlı olan; toprakla çevrili, derin ve geniş, tuzlu ve ya tuzsuz durgun su birikintilerine göl denir. BÖLGELERİMİZ Doğal, beşeri ve ekonomik özellikler yönünden sınırları içinde benzer özellikler gösteren ve diğer yerlerden ayrılan geniş alanlara bölge denir. Ülkemiz 1941 yılında yapılan I. Türkiye Coğrafya Kongresi'nde 7 coğrafi bölgeye ayrılmıştır. Kapladığı Alanlara Göre Bölgelerimizin Sıralanışı: 1.Doğu Anadolu Bölgesi (%21) 2.İç Anadolu Bölgesi (%20) 3.Karadeniz Bölgesi (%18) 4.Akdeniz Bölgesi (%15) 5.Ege Bölgesi (%10) 6.Marmara Bölgesi (%8,5) 7.Güneydoğu Bölgesi (%7.5) 2

3 MARMARA BÖLGESİ * Ortalama yükseltisi en az olan bölgemizdir. Bu durum ulaşımı kolaylaştırmış, geniş tarım alanlarının oluşmasında etkili olmuştur. * İki kıtada (Asya Avrupa) toprağa sahiptir. İstanbul ve Çanakkale boğazları bu bölgede yer alır. Gökçeada ve Bozcaada da bu bölgede yer alır. * Sakarya, Meriç ve Ergene en önemli akarsularıdır. İznik, Sapanca ve Abant gölleri de bu bölgede bulunur. * Bölgenin kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Akdeniz, iç kesimlerinde ise karasal iklim görülür. * Nüfus ve nüfus yoğunluğu en fazla olan bölgedir. İstanbul, Bursa, Edirne, İzmit, Çanakkale, Balıkesir illeri bu bölgede yer alır. * Sanayi çok gelişmiştir. Bu nedenle en fazla iç göç alan bölgedir. 3

4 * Sanayi kuruluşları ve nüfusun çokluğundan dolayı enerji tüketimi en fazla olan bölgemizdir. * Tarihi ve doğal güzelliklerinden dolayı en fazla turist çeken ve turizm gelirleri en fazla olan bölgemizdir. * Şeftali, ayçiçeği, keten, pirinç ve kestane üretiminde ilk sıradadır. * Eğitim, sağlık, ulaşım ve haberleşme olanaklarının en fazla olduğu bölgedir. SOSYAL BİLGİLER DERSİ 3.TEMA (BÖLGELERİMİZ) ÖZETİ EGE BÖLGESİ * Adını Ege Denizi'nden almıştır. Kıyıları çok girintili çıkıntılıdır. Bu nedenle çok fazla koy, körfez, ada ve yarımada vardır. Kıyılardan iç kesimlere gidildikçe yükselti artar. * Kıyılarda Akdeniz, iç kesimlerde karasal iklim görülür. Ancak, dağların uzanış yönü sayesinde kıyıdaki Akdeniz iklimi iç kesimlere kadar sokulabilir. Orman bakımından fazla zengin değildir. * Ekonomisi tarıma dayalıdır. Zeytin, üzüm, incir, haşhaş ve tütün üretiminde 1. sıradadır. Seracılıkta Akdeniz'den sonra 2. sıradadır. * Tarihi ve doğal güzelliklerinden dolayı çok fazla turist çeken bölgemizdir. * Turizm gelirleri bakımından Marmara'dan sonra 2. sıradadır. * Çiniciliğin ve halıcılığın merkezi konumundadır. 4

5 5

6 KARADENİZ BÖLGESİ * Karadeniz kıyısında yer aldığı için Karadeniz Bölgesi denilmiştir. * Engebeli bir arazi yapısı vardır. Bölgenin büyük bir 6

7 kısmını dağlık alanlar oluşturur. Bu durum ulaşımı güçleştirmiştir. * Özellikle kuzey güney doğrultusunda kıyılardan iç kesimlere ulaşım belli geçitlerden yapılmaktadır. * Rize, Trabzon, Samsun, Sinop, Zonguldak, Kastamonu, Ordu ve Giresun illeri bu bölgede yer alır. * Kırsal nüfusun en fazla olduğu bölgemizdir. Şehirler genelde kıyılara yakın yerlerde kurulmuştur. Köylerde arazi yapısından dolayı evler dağınıktır. * Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, ve Çoruh nehri en önemli akarsulardır. * Her mevsim yağışlı ılıman bir iklimi vardır. Ülkemizin en fazla yağış alan bölgesidir. Türkiye ormanlarının büyük bir kısmı bu bölgede bulunur. * En fazla heyelan olan bölgedir. Bunun temel nedeni yağışların fazla, bölgenin de dağlık olmasıdır. * Temel geçim kaynağı tarımdır. Bölge çay, fındık ve kenevir üretiminde Türkiye'de 1. sıradadır. * Ülkemizde taş kömürünün tamamı ve bakırın yarısı bu bölgeden sağlanır. * Kereste en çok Sinop, Kastamonu ve Bolu'da üretilir. * Ülkemizde balıkçılığın en yaygın olduğu bölgedir. AKDENİZ BÖLGESİ * Adını Akdeniz'den almıştır. Geniş ve verimli ovaların yanında dağlık alanların da geniş yer kapladığı bir bölgedir. Çukurova (Adana Osmaniye), Amik Ovası (Hatay), Silifke Ovası (Mersin), Antalya Ovası en önemli ovalarındandır. * Toros Dağları bölgenin en batısından başlayıp Doğu Anadolu'ya kadar uzanan ülkemizin en uzun sıradağlarıdır. * Ceyhan, Seyhan ve Aksu en önemli akarsulardır. Burdur, Isparta, Eğirdir göllerinin bulunduğu ve Göller Yöresi olarak bilinin bölüm de burada yer alır. * Kışları ılık ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak geçen Akdeniz iklimi görülür. Bu iklim tarım üretimi ve ürün çeşitliliği açısından çok elverişli bir ortam oluşturmuştur. * Nüfus genelde kıyılarda ve ovalarda toplanmıştır. Adana, Osmaniye, Hatay, Kahramanmaraş, Mersin, Antalya, Burdur bu bölgedeki illerdir. * Ekonomi daha çok tarıma dayalıdır. Sanayide Türkiye'de 3. sırada gelir. * Yerfıstığı, turunçgiller, muz, gül, mısır ve soya fasulyesi üretiminde Türkiye'de ilk sırada gelir. * İklimi nedeniyle seracılık en çok burada yapılır. 7

8 SOSYAL BİLGİLER DERSİ 3.TEMA (BÖLGELERİMİZ) ÖZETİ 8

9 İÇ ANADOLU BÖLGESİ * Yüzölçümü bakımından Doğu Anadolu'dan sonra 2. sırada yer alan bölgemizdir. * Yüksek plato şeklindeki düzlükler geniş yer kaplar. Bu yüzden ulaşım kısmen kolaydır. * Sakarya ve Kızılırmak en önemli akarsulardır. Türkiye'nin ikinci büyük gölü olan Tuz Gölü burada yer alır. * Nüfus bakımından ikincidir. Ancak kapladığı alana göre bakıldığında seyrek nüfusludur. Ankara, Konya, Kayseri, Sivas, Kırşehir, Niğde, Eskişehir ve Aksaray en önemli illerdir. * Bölgede yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk geçen karasal iklim vardır. En az yağış alan bölgemizdir. Ormanlık alanlar azdır. * Ekonomi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sanayi de gelişmektedir. * Bölgede endüstri bitkilerinden şekerpancarı, tahıllardan buğday çok yetiştirilir. Patates, buğday, arpa, nohut üretiminde Türkiye'de birincidir. 9

10 DOĞU ANADOLU BÖLGESİ * Yüzölçümü bakımından en büyük bölgemizdir. Ancak nüfus yoğunluğu oldukça seyrektir. Erzurum, Kars, Van, Malatya, Elazığ, Erzincan illeri bu bölgede yer alır. * Dağlar geniş yer kapladığından tarım arazisi azdır. Türkiye nin en yüksek noktası olan Ağrı Dağı burada yer alır. * Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü buradadır. Fırat, Dicle, Aras gibi en önemli akarsular buradan doğar. * Arazi yapısı engebeli, kış ayları uzun ve sert olduğundan ulaşımda büyük zorluklar yaşanmaktadır. * Yazları kısa ve sıcak, kışları uzun ve soğuk geçen karasal iklime sahiptir. Orman bakımından fakirdir. * Ekonomisi hayvancılık ve tarıma dayalıdır. Ülkemizde hayvancılığın en yaygın olduğu bölgedir. * Daha çok buğday, arpa ve şeker pancarı tarımı yapılır. Ayrıca kayısı üretiminde Türkiye'de (Malatya) 1. sıradadır. * Zengin maden yatakları vardır. Ancak iklim ve ulaşım zorluklarından dolayı çoğu işletilememektedir. 10

11 11

12 GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ * Alan bakımından en küçük bölgemizdir. * Nüfus bakımından sonuncu olmasına rağmen alanı küçük olduğu için yoğunluk fazladır. * Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman ve Siirt illeri bu bölgede yer alır. * İklim kısmen karasaldır. Gaziantep ve çevresinde kısmen Akdeniz ikliminin etkileri görülür. Bu nedenle bölgenin batı kesimlerinde zeytin yetiştirilir. * Engebeli arazi azdır. Bu nedenle ulaşım kolay sağlanır. * Ormanlık alanlar yok denecek kadar azdır. Bölgenin ancak % 1'i ormanlarla kaplıdır. * Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Pamuk, antepfıstığı, mercimek ve karpuz üretiminde ilk sırada yer alır. * Ülkemizde çıkarılan petrolün tamamına yakını bu bölgeden sağlanır. * GAP Projesi bölgede halen sürmektedir. Türkiye'nin en büyük ve önemli baraj gölleri bu bölgede yer alır. GAP sayesinde bölgenin büyük bir kısmı sulama olanağına kavuşmuştur. Bu durum bölgede tarım üretiminde büyük artışların olmasını sağlamıştır. Türkiye'de pamuğun yarısı bu bölgede üretilmektedir. * GAP projesinin bir parçası olarak yapılan Atatürk Barajı Türkiye'nin en büyük baraj gölüdür. 12

13 YURDUMUZUN İKLİM ÖZELLİKLERİ Yeryüzünün herhangi bir yerinde hava olaylarına bağlı olarak gerçekleşen uzun yılların ortalamasına iklim elenir. Yurdumuz üç tarafı denizlerle çevrili bir yarım adadır. Yurdumuzda yeryüzü şekilleri bulundukları bölgelere göre farklılık göstermektedir. Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde dağlar kıyılara paralel uzanırken, Ege Bölgesi'nde kıyıya dik olarak uzanır. Yurdumuzda kuzey ve güneyde bulunan denizlerin etkileri coğrafi nedenlerden dolayı iç bölgelere kadar ulaşamamaktadır. Bu durum değişik iklim tiplerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yurdumuzda Akdeniz ve Karadeniz iklimi ile karasal iklim tipleri görülmektedir. Ülkemizin güneyinde kalan bölgeler kuzeydekilere göre daha sıcak bir iklime sahiptir. Bunun nedeni güneye gidildikçe Ekvator'a yaklaşılmasıdır. Ekvator; Dünya'yı ikiye böldüğü düşünülen dairesel, hayalî bir çizgidir. Dünya, Güneş etrafında dönerken, güneş ışınları Ekvator çevresine dik olarak gelir. Bir yer, güneş ışığını ne kadar dik alırsa o kadar sıcak olur. Ekvator'a yaklaşıldıkça sıcaklık artar. Kutuplara yaklaşıldıkça sıcaklık azalır. İklimi etkileyen bir diğer faktör de yeryüzü şekilleridir. Ülkemizde, batıdan doğuya doğru gidildikçe yüksekliğin artmasından dolayı sıcaklıklar azalır. Bunun nedeni, güneş ışınlarının yükseltisi fazla olan karaları daha az ısıtmasıdır. Dağlara tırmandıkça yükselti arttığından, dağlar alçak yerlere göre daha serindir. AKDENİZ İKLİMİ Akdeniz iklimi, yurdumuzun Akdeniz, Ege bölgelerinde ve Marmara Denizi'nin kıyılarında Akdeniz İklimi Yağış Grafiği görülen bir iklim tipidir. Akdeniz ikliminin etkili olduğu yerlerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Bu iklim tipinde yağışlar genellikle yağmur şeklindedir. Akdeniz kıyılarına kışın kar yağmaz ve don olayı çok ender olarak görülür. Akdeniz ikliminin görüldüğü Marmara kıyılarında kışlar daha soğuk geçer. Bu kıyılarımıza kar yağar ve zaman zaman don olayı da görülür. Akdeniz iklimi, tarım üretimi için çok elverişli bir özelliğe sahiptir. Marmara kıyılarında yazın kuraklık daha kısa sürer. Akdeniz ikliminin doğal bitki örtüsü makidir. Makiler her mevsim yeşil ve yapraklarını dökmeyen kısa boylu ağaçlar ve çalılardır. Bu iklim tipinin görüldüğü yerlerde başta turunçgiller olmak üzere onlarca A O Ş M N M H T A E E K değişik meyve, domates, patlıcan, biber, havuç gibi her türlü sebze yetiştirilebilmektedir. Akdeniz iklimi pamuk, yerfıstığı, mısır ve zeytin gibi sanayi bitkileri ile buğday ve arpa yetiştirmeye de çok elverişlidir. Akdeniz ikliminde kış ayları fazla soğuk olmadığından seracılığa da çok uygundur. Ülkemizde seracılığın en yaygın olduğu yerler, Muğla, Antalya ve Mersin illeridir. KARADENİZ İKLİMİ Karadeniz iklimi yurdumuzun Karadeniz kıyıları ile Marmara Denizi'nin kuzey kısımlarında görülen bir iklim tipidir. Karadeniz ikliminin etkilediği yerlerde yazlar serin, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Karadeniz kıyılarında her mevsim yağış görülür. Bunun nedeni Karadeniz üzerinden gelen nemli havanın dağlara çarparak yükselmesi ve yoğunlaşarak yağmur hâlinde düşmesidir. Yurdumuzun en çok yağmur alan bölgesi Karadeniz Bölgesi'dir. Karadeniz ikliminin doğal bitki örtüsü ormandır. Karadeniz ikliminin her mevsim yağışlı olması bölgede gür ormanların yetişmesini sağlamıştır. Çay ve fındık, Karadeniz iklimi ile özdeşleşmiş bitkilerdendir. Bununla birlikte, her mevsim bol yağışlı olmasından dolayı bölgede sınırlı sayıda tarım ürünü yetiştirilebilmektedir. Alçak yamaçlarda kayın, gürgen, kestane, kızılağaç, yüksek yerlerde köknar ve ladin ağaçları daha sık görülür. Soğuğun daha yoğun olduğu yerlerde ormanları meşe ve çam ağaçları oluşturur. Karadeniz İklimi Yağış Grafiği A O Ş M N M H T A E E K KARASAL İKLİM Karasal İklim Yağış Grafiği Karasal iklim yurdumuzun denizden uzakta kalan yerlerinde görülen iklim tipidir. Doğu Anadolu, 13

14 Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgeleri ile Marmara Bölgesi'nin yüksek yerlerinde karasal iklim görülür. Karasal iklimin etkili olduğu yerlerde kışlar soğuk, uzun ve kar yağışlı geçer. Yazlar sıcak ve kuraktır. Bu iklim tipinde yağmur genellikle ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde yağar. Karasal iklim, insanların yaşamını zorlaştıran özelliklere sahiptir. Özellikle kış ayları çok soğuk geçtiğinden giyim ve ısınma sorunlarını artırmaktadır. Yurdumuzda karasal iklimin hüküm sürdüğü İç Anadolu Bölgesi en az yağış alan bölgemizdir. Doğu Anadolu Bölgesi'nde kışlar çok uzun ve kar yağışlı geçer. Kar uzun süre bölgeyi etkisi altında bırakır. Karasal iklimin bitki örtüsü bozkırdır. Bozkırlar yağış mevsiminde yeşerir. Otların boyları bazen bir metreye yaklaşır. A O Ş M N M H T A E E K Kışları kar ve buzlanma nedeni ile ulaşımda büyük zorluklara neden olmaktadır. Karasal iklimin görüldüğü yerlerde sınırlı miktarda tarım ürünü yetiştirilebilmektedir. Şeker pancarı, buğday, arpa, nohut, mercimek ve patates bu ürünlerin en önemlileridir. Karasal iklimin olduğu yerlerde tarım üretimi çok kazançlı olmadığından hayvancılık yaygındır. İKLİMİN İNSANLARIN YAŞAMINDAKİ ETKİLERİ İklim bütün doğayı ve insanların yaşayışlarını etkiler, iklimin etkilerini şöyle sıralayabiliriz: Akarsular üzerindeki etkisi Ekonomik faaliyet türüne etkisi Konut tipine etkisi Tarım faaliyetlerine etkisi Ulaşım üzerindeki etkisi Turizme etkisi Doğal bitki örtüsüne etkisi Giyim tipine etkisi Nüfus ve yerleşmeye etkisi Toprak oluşumuna etkisi Erozyon ve heyelana etkisi İklim, insanların yaşam biçimlerini etkiler. İnsanlar beslenme, giyinme ve barınma ihtiyaçlarını iklime göre belirlerler. İklimin soğuk olduğu bölgelerde, insanlar daha kalın elbiseler giyer. Evlerini ve iş yerlerini soğuğa karşı korunaklı yaparlar. Binaları sıcak tutmak için ısıtma sistemleri kurarlar. İklimi sıcak olan yerlerde ise insanlar ince elbiseler giyerler. Yaşadıkları yerleri serinletmek amacıyla soğutma sistemleri kurarlar. İklim, bitki örtüsünü de etkiler. Örneğin, oldukça fazla yağış alan Karadeniz Bölgesi'nde, ormanlar geniş yer kaplar. Bölge ılıman ve bol yağmurlu olduğundan çay ve fındık yetiştirilir. Bölgede orman çok olduğundan köy evlerinin yapı malzemesi genellikle ahşaptır. Yeterli yağış alan ılıman yerlerde tarım ürünlerinin çeşidi ve miktarı da fazla olur. Bu bölgelerde bitkisel gıda tüketimi fazladır. Soğuk bölgelerde ise daha çok tahıl ve hayvansal gıdalar tüketilir. Yağmurlu bölgede ev Sıcak bölgede ev Soğuk iklim Sıcak iklim Akarsular Üzerindeki Etkisi Akarsuların yatağındaki su miktarı büyük ölçüde bulundukları ya da geçtikleri bölgelerin yağış miktarına ve yağış şekline bağlıdır. Doğu Anadolu Bölgesi'nde kışın nehirlerin suyu azalırken ilkbahar mevsiminde kar ve buzun erimesiyle nehirlerin suyu artar. Karadeniz Bölgesi bütün yıl yağış aldığı için akarsular bol su taşır. Doğal Bitki Örtüsü Üzerindeki Etkisi İklim, bir bölgede bitki örtüsünün türünü, sıklığını ve dağılışını belirler. Karasal iklimde doğal bitki örtüsü bozkır, Karadeniz ikliminde orman, Akdeniz ikliminin bitki örtüsü de makidir. Ekonomik Faaliyet Türü Üzerindeki Etkisi İklim sıcaklık, yağış, doğal bitki örtüsü, tarım ürünleri, hayvan türleri üzerinde etkilidir. Bu nedenle ekonomik faaliyetler iklime bağlı olarak değişiklik gösterir. Karasal iklimin hüküm sürdüğü bölgelerimizde hayvancılık yapılırken, Akdeniz ikliminin etkilediği bölgelerimizde seracılık yapılmaktadır. Giyim Üzerindeki Etkisi 14

15 İklim, insanların giyim tipine de etki eder. Kışın çok soğuk olan bölgelerimizde yünlü giysiler kullanılırken, kışın ılık geçtiği bölgelerde daha ince giysiler tercih edilir. Konut Tipi Üzerindeki Etkisi İnsanlar yaşadıkları evlerin yapı malzemelerini iklim şartlarına göre seçerler. Yağışın bol olduğu ormanlık bölgelerimizde ahşap evler yapılırken, kurak ve yarı kurak bölgelerimizde kerpiç ve taştan yapılan evler yaygındır. Ayrıca evlerin ısıtma ve soğutma sistemleri de iklim koşullarına göre düzenlenir. ÜLKEMİZİN BEŞERİ ÖZELLİKLERİ Beşerî unsur: Doğada insanlar tarafından meydana getirilen oluşumlara denir. Barajlar, kanallar, yollar, köprüler, şehirler, apartmanlar, evler beşeri unsurlardan bazılarıdır. İnsanlar ve Yerleşme Yaşadığımız yerin iklimi, bitki örtüsü, ekonomik faaliyetleri ve coğrafi özellikleri yaşamımızı doğrudan etkiler. Kar ve yağmurun çok yağdığı yerlerde evlerin üstü dik çatılarla kaplanır. İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerimizdeki evler genelde bu şekildedir. Evleri sıcak tutmak için duvarların kalın olmasına özen gösterilmiştir. Sıcak ve az yağışlı yerlerde orman az olduğundan evler genellikle taş ya da tuğladan yapılır. Evlerin üstüne çatı yapılmaz, düz dam olarak bırakılır. Ormanların çok olduğu yerlerde ahşap evler de çok olur. Karadeniz Bölgesi'nde ahşap evlere çok rastlanır. Coğrafi özellikleri dağlık olan yerlerdeki köylerde evler dağınıktır. Doğu Karadeniz'de olduğu gibi. Oysa Orta Anadolu'da köy evleri Dağınık Yerleşme Toplu Yerleşme geniş düzlükler olduğu hâlde belli bir yere toplanmıştır. Bunun en önemli nedeni su kaynağının az olmasıdır. İnsanlar ev yaparken su kaynağına yakın yerleri tercih ederler. Ekonomik faaliyetler, eğitim, sağlık gibi konularda insanların yerleşmesini etkiler. Günümüzde tarım alanlarının azalması, köylerde nüfusun kalabalıklaşması, tarımda makine kullanımının yaygınlaşması gibi nedenlerden dolayı köylerden şehirlere göç artmıştır. Şehirlerde iş olanaklarının fazla olması, eğitim ve sağlık imkânlarının iyi olması da köyden kente göçü artıran nedenler arasında yer almaktadır. NÜFUS VE YERLEŞME Yaşadığımız yere bakıp; "Acaba biz neden burada yaşıyoruz?", "Evlerimizi neden böyle yapıyoruz?", "Bulunduğumuz yerde nüfus neden az veya çok?" gibi sorular sorabiliriz. Bu soruların onlarca değişik cevabı olabilir. Dünya'nın bazı bölgelerinde hiç insan yaşamaz. Kuzey ve güney kutup bölgeleri ile çöller ve dağlık alanlar bu yerlerden bazılarıdır. Kutuplar çok soğuk olduğundan insan yaşamına elverişli değildir. Zaten insanların ihtiyaç duyduğu besinler de yetişmez. Çöllerde de insanın yaşamasını sağlayacak sebze ve meyve yetişmez. Buralarda ot olmadığından hayvancılık da yapılmaz. Belirli bir bölgede yaşayan insanların toplum sayısı nüfusu oluşturur. Yurdumuzda nüfus; iklim, coğrafi şartlar, ekonomik nedenler, sosyal ve kültürel nedenlere bağlı olarak değişiklik gösterir. Ülkemizde nüfus her yere eşit dağılmamıştır. Bazı yerler çok nüfuslu bazı yerler ise az nüfusludur. İnsanlar, yerleşmek için su kıyılarını, maden yataklarının çevrelerini, ulaşım ve iş imkânlarının iyi olduğu yerleri tercih eder. Bunun en güzel örneği İstanbul'dur. İstanbul, çok eskiden beri önemli bir yerleşim merkezidir. Çünkü deniz ve kara yollarının birleştiği bir kavşak durumundadır. Ulaşımın kolay olması, İstanbul'da ticaret ve sanayinin gelişmesini sağlamıştır. Ticaret ve sanayi şehri olan İstanbul'a çalışmak amacıyla ülkenin her tarafından insanlar gelmiştir. Ülkemizde nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu bölge Marmara Bölgesi'dir. En az nüfus Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunmaktadır. Ülkemizde nüfusun yoğun olduğu yerlerin, genelde kıyı bölgeler olmasında ılıman iklimin büyük etkisi vardır. Kurak ve kışları aşırı soğuk geçen yerlerde nüfus fazla yoğun değildir. 15

16 Ülkemizde yüksek ve engebeli yerlerde nüfus azdır. Doğu Anadolu Bölgesi, Taşeli platosu, Menteşe yöresi gibi yerler bunlara örnek verilebilir. Verimli toprakların bulunduğu alanlar (Çukurova, Gediz, B. Menderes) nüfusça kalabalık iken, Tuz Gölü çevresi gibi yerlerde verimsiz topraklar bulunduğundan nüfus çok azdır. Tarımın geliştiği yerler yoğun nüfusludur. Çukurova, Gediz, Bafra ve Çarşamba ovaları çevresi gibi. Madenlerin veya enerji kaynaklarının işletilmesinde yoğun nüfusa ihtiyaç olduğundan, bu alanlarda da nüfus fazladır. Zonguldak, Soma, Elbistan buna örnektir. Ulaşım yolları kavşağında bulunan illerimizin nüfusu artmıştır. Eskişehir, Ankara, Kayseri, İstanbul gibi illerin gelişmesinde, ulaşım yolları üzerinde bulunmaları da etkili olmuştur. Bir ülkenin nüfus dağılımında fiziki faktörler daha etkiliyse, o ülke sanayileşmemiştir ve daha çok tarım ve hayvancılıkla geçimini temin etmektedir. Ülkemizin en az nüfuslu ili Tunceli'de 79 bin kişi yaşamaktadır. Kapladığı alan bakımından İzmir'den biraz küçük olmasına rağmen, nüfusu İzmir'in 30'da 1'i kadar bile değil dir. Bunun başlıca nedeni Tunceli'nin büyük bir kısmının dağlık olması, iklimin karasal, tarım alanlarının az ve verimsiz olması, ulaşım ve sanayinin gelişmemesi, eğitim ve sağlık olanaklarının yetersiz olmasıdır. DOĞAL AFETLER İnsan faktörü olmadan üretim, alt yapı, ulaşım ve haberleşme gibi genel hayatın zorunlu akışını bozacak şekilde aniden ve belirli bir süre içerisinde meydana gelen doğal yer ve hava hareketlerine doğal afet denir. Deprem, toprak kayması, çığ, fırtına, kasırga, volkan patlaması, sel, tsunami, yangın doğal afetlerden bazılarıdır. DEPREM: Deprem, yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayı. Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve güvenle ayağını bastığı toprağın da oynayacağını ve üzerinde bulunan tüm yapılarında hasar görüp, can kaybına uğrayacak şekilde yıkılabileceklerini gösteren bir doğa olayıdır. Ülkemizin topraklarının %98'i deprem kuşağı üzerindedir. SEL Sel, bir bölgede toprağı belirli bir süre için tamamen veya kısmen su altında bırakan; ani, büyük ve düzensiz su akıntılarına verilen isimdir. Bir akarsu veya deniz, göl gibi büyük su kitleleri kimi zaman fazlasıyla suyla yüklenir, bunun sonucunda taşarak yatağından çıkar ve "sel" adı verilen bir doğal felakete sebebiyet verir. Sel olaylarına en çok nehir yataklarının taşması sonucu rastlanır. Günümüzde yanlış kentleşme sonucu dere yataklarının gece kondu bölgesi hâline gelmesi, doldurulması ya da nehir yataklarının değiştirilmesi nedeniyle seller her yıl ülkemizde büyük can ve mal kaybına neden olmaktadır. Sel baskınlarını önlemek için eğimli araziler ağaçlandırılmalı, akarsuların önüne barajlar yapılmalı, tarlalar enine sürülmeli, kentlerde ve yerleşim bölgelerinde altyapı çalışmaları yeterli olmalıdır. HEYELAN Heyelan ya da toprak kayması, zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı ve dışa doğru hareketidir. Kayalardan, ufalanmış taşlardan veya topraktan oluşmuş kütlelerin, yerlerinden kopması olayına heyelan denir. Heyelan; eğimin ve yağışların fazla olması, toprağın killi olması, yol yapım çalışmaları ve depremlerden dolayı ortaya çıkabilir. Heyelan aynı zamanda toprak kaymasıdır. Toprağın yer değiştirmesinden oluşur. Heyelanın en çok görüldüğü mevsim ilkbahardır. Türkiye'de heyelan olayı en fazla Karadeniz Bölgesi'nde görülür. 16

17 Heyelanı önlemek iç in orman alanları ile meralar korunmalı ve artırılmalıdır. Ayrıca yamaçlar ağaçlandırılmalıdır. ÇIĞ Çığ, farklı nedenlerden dağdan aşağıya kayan büyük bir kar miktarıdır. Bol kar yağışı olduğunda, taze kar tabakasının alttaki eski tabakayla iyi kaynaşmaması sonucu, Rüzgârın kaldırdığı büyük bir kar kitlesinin aşağı inerek alttaki kar tabakası üzerinde kayması sonucu Ve bir hayvan veya kayakçının oynak kar tabakasını çiğneyerek harekete geçirmesi sonucu çığ oluşabilir. Türkiye'nin özellikle kuzey, kuzeydoğu ve doğu kesimlerinde çığ olayı oldukça sık görülmektedir. Çığı önlemek için bu bölgelerde setler ve kafesler yapılmalıdır. Ayrıca çığ konusunda halk bilinçlendirilmeli ve çok sık eğitimli kişiler tarafından denetim yapılmalıdır. EROZYON Erozyon, toprağın su ve rüzgârın etkisiyle aşınması ve taşınması olayıdır. Erozyonun başlıca nedeni toprağın üzerinde bulunan ve aşınmasını önleyen bitki örtüsünün yok olmasıdır. Arazinin eğimi, toprağın yapısı, yıllık yağış miktarı, iklim, bitki örtüsü ve insanların yaptığı müdahaleler de erozyonun oluşmasında etkili olan faktörlerdir. Meraların aşırı derecede otlatılması, ormanların tahrip edilmesiyle toprak su ile kolayca taşınmakta ve erozyonun yaşanması hızlanmaktadır. Erozyon ülkemizin en önemli sorunlarından biridir. Erozyonu önlemek için eğimli araziler ağaçlandırılmalı ve teraslandırılmalıdır. Su taşkınları barajlarla önlenmelidir. Erozyonu önlemek için TEMA, ÇEKÜL, Doğal Hayatı Koruma Vakfı gibi sivil toplum örgütleri sürekli çalışmalar yapmalıdır. Çeşitli internet siteleri, ders kitabı ve çalışma kitaplarından derlenmiştir. 17