İstanbul Ticaret Üniversitesi Medeniyet ve Toplum Semineri

Transkript

1 İstanbul Ticaret Üniversitesi Medeniyet ve Toplum Semineri Ahmet Ademoğlu

2 Temel Konular Bilim nedir? Bilimin kökenleri nelerdir? Bilim, Eski ve Orta Çağlar ın Doğa Felsefesi nden, nasıl Modern Bilim e evrilmiştir? Bilimsel bilgi, diğer bilme çeşitlerinden nasıl ayrılır? Bilim, felsefe, metafizik, ilahiyat ve hukukla hangi açılardan ilintilidir? Bilim Devrimi nasıl meydana gelmiştir? Bilimin siyaset, ekonomi ve toplumsal kalkınma ile ilişkisi nedir? Modern Bilim in, bireye, topluma ve doğaya yararları ve zararları nelerdir?

3 Temel Konular Bu sorulara 4 disiplin aracılığıyla cevap verilebilir: Bilim Tarihi Bilim Felsefesi Bilim Sosyolojisi Bilim Politikaları Bugün, Bilim Felsefesi ve Bilim Tarihi ni inceleyeceğiz

4 Bilim nedir? Bilim, insanın kendisini, toplumu ve doğayı anlamasını sağlayan özel bir bilgi türüdür. 2 şekilde diğer düşünme yollarından ayrılır: Doğrulanma/Yanlışlanma imkanı vermesi Konuşma dili ve teknik dilden oluşan özel dili 2 katmanlı karakteri vardır: Bir Doğa Felsefesi olması (episteme) Araçsallığı (tekne)

5 Bilim Metodolojisi Düşünme Yolları Neden-sonuç Sınıflandırma Karşılaştırma Tanımlar Örnekler Deney Betimleyici dil ve analojiler Tümevarım/Tümdengelim Gözlem Nicelleştirme Teoriler/Hipotezler Görsel Düşünme

6 Bilim Metodolojisi Hipotez >>> Teori >>> Bilimsel Yasa Teori x Gerçek; Düşünce x Nesne; Mana x Madde; Ruh x Beden; Fikir x Duygu ikilikleri Birinciler soyut ve kavramsal İkinciler tamamen gözleme dayalıdır

7 Bilim Metodolojisi Dünya görüşlerinin Bilim üzerindeki etkileri Yunan Bilimi teleolojiktir. Ampirik değil, spekülatiftir Ampirik bilgi Batı da reddedilmiştir. İslam Dünyası nda ise 8-11.yy.lar arasında etkilidir. Orta Çağ ın başlarında doğaya olan ilgi sadece dini ve ahlaki öğretileri temellendirmek içindir.

8 Bilim Metodolojisi 13.yy.dan itibaren bu anlayış değişmeye başladı: Doğa Bilimi tümevarımsal olarak deneysel olmalı; tümdengelimsel olarak da matematiksel düşünme ile doğrulanabilmelidir. Doğru bir Doğa Felsefesi tümevarımsal mantık temelli olmalıdır. İnsan yararı için doğaya aktif olarak müdahele edilmelidir. Newton un katkısı bilimsel bilginin geçiciliği ve yeni kanıtlarla değişebilirliğinin farkına varmasıdır. 16.yy.dan itibaren bilim insanları gözleme önem vermeye ve tümevarımsal metodu benimsemeye başladılar. 19.yy.dan itibaren gözlem; matematiksel analiz ve deneysel yaklaşımlarla birlikte bilimsel araştırmanın en temel aracı oldu.

9 Erken Dönem Mısır ve Mezopotamya Doğa Felsefesi nin ilk örnekleri M.Ö li yıllarda görülür. Din, mit, büyü ve gözlem içiçe geçmiştir. Mısırlılar, Hipokrat tan 2000 yıl önce Tıp, İlaç ve Fizyoloji de bilgi sahibiydiler. Mezopotamyalılar ise Astronomi ve Matematik te ön plana çıktılar. Babilliler Dünya nın Güneş etrafındaki dönüşünü 360 a ayırıp, 12 dilime bölerek burçları buldular.

10 Pre-Sokratikler Milet Okulu Tales, Anaksimenes ve Anaksimendres, Homeros ve Hesiod un şiir ve mitolojisini, fiziksel kanunlara dayanan evrensel düzenle değiştirdiler. İki yenilik getirdiler: Doğa nın keşfi Akılcı Eleştiri ve Münazara Tales: Su temel maddedir Anaksimenes: Anaksimendres: Hava temel maddedir

11 Pre-Sokratikler Pisagorcu Okul Pisagor hem dini mezhep, hem de matematik okulu kurucusudur. Pisagorcular, Milet Okulu nun maddesini, formla değiştirdiler. Evrendeki her şey rakamdan oluşmaktadır. Eflatun un Formlar Teorisi ne etki etmişlerdir. Doğa nın temeli olarak Matematik fikri erken Yunanlıların bilime en büyük katkılarındandır.

12 Pre-Sokratikler Değişimi Açıklama Çabaları Heraklit: Herşey değişimde sabittir. Doğa hiçbir şey tamamen kaybolmaz. Değişim, Tanrı nın evrensel aklının, logosun ürünüdür. Eleatikler Parmenides: Herşeyin değişeceği fikrini reddeder. Değişen herşeyde, kalıcı ve yok edilemez bir öz vardır.

13 Pre-Sokratikler Eleatikler Zeno 4 meşhur paradoksuyla şeylerin çokluğuna karşı çıktı. Değişim ve hareket imkansızdır. Pluralistler Empedokles 4 ana elementi varlığını öne sürdü: hava, su, ateş, toprak Anaksagoras Nous-zihin kavramını oluşturdu; maddenin şeklini ve davranışını etkileyenin bu olduğunu iddia etti.

14 Pre-Sokratikler Pluralistler Leucippus ve Demokritus: Atom Teorisini geliştirdiler Atomlar, boşluğun yokluğu içinde sonsuz ve değişmezdir. Pre-Sokratik Düşüncenin genel özellikleri: İlahi müdahelenin yokluğu Amaç; değişimin nedensel mekanizmalarını belirlemektir. Doğayı kontrol etmekten ziyade, anlamayı hedeflemişlerdir.

15 Eflatun Eflatun un özelliği kendisinden önceki tüm sistemleri bir araya getirmesi, uyumlu ve birleşik bir felsefe sistemi inşa etmesidir. Var olanlar fiziksel şeyler değil, idelerdir. İdeler gerçek bilgiyi üretirken; görünümler sadece görüşleri (doxa) oluşturur. Eflatun, bilim ve matematiği öğretisinin temel taşı yapmıştır.

16 Eflatun Mağara Alegorisi Bölünmüş Çizgi metaforu: Hayal etmek, inanmak, düşünmek, mükemmel bilgi Formlar: Formlar/ideler, değişmez, sonsuz, maddi olmayan özlerdir. Görünen nesneler sadece birer kopyadır. Bilgi mutlaktır; çünkü, nesnelerin gerçek hali değişmez bir ideal formdadır. Şeylerin dünyası sadece görünüşlerin dünyasıdır.

17 Aristo Eflatun un öğrencisidir, ancak hocasının aksine matematik yerine, fizik ve biyoloji ile ilgilenmiştir. Mantık ı bulmuş ve bilimle ilişkisini kurmuştur. Mantık ın fonksiyonu dille gerçeğin ilişkisini kurmaktır. Kategoriler Doktrini ve Kıyas Doktrini Aristo Felsefesi nde önemli bir yer tutar.

18 Aristo 3 tür bilgi vardır: Üretken bilgi: Sanat ve şiir Uygulamalı bilgi: Siyaset ve etik Teorik bilgi: 1- Fizik ve Doğa Felsefesi; 2- Matematik; 3- Metafizik ve İlahiyat 4 tür değişim vardır: Kademeli Değişim Niteliksel Değişim Niceliksel Değişim Yer Değişimi

19 Aristo Aristo nun Mirası: Aristo dan önce felsefe istematik halde değildi. Aristo, kendisinden sonraki 3 dile dayalı medeniyeti (Yunanca-Bizans, Arapça-İslam ve Latince-Batı Avrupa) derinden etkilemiştir. Kendisinden öncekilerin Doğa Felsefesi ne yaklaşımlarını inceleyerek bir Tarihçi; sistematik gözlem ve veri toplama yöntemlerini kullanarak bir bilim insanı; bilgi metodolojisi ve bilgi sistematiği ile bir felsefecidir.

20 Aristo Sonrası Roma İmparatorluğu nun artan gücü, insanları bireyci fikirlere ve kendi hayatlarını kontrole yönlendirdi. Felsefeciler de insanın var olmasının anlamını ve mutluluğa ulaşmanın yollarını araştırdılar. 4 temel akım ortaya çıktı: Epiküryenler Stoacılar Septikler Neo-Platonikler

21 Aristo Sonrası Epiküryenler: İnsan hayatının ana amacı hazdır. Bedensel arzular tamamen karşılanamaz ve acıya sebep olurlar. Nihai haz, acının yokluğu ve zihnin rahatlatılmasıdır. Stoacılar Dünya pasif bir madde formu ile doludur. Aktif olan Tanrı dır. Tanrı, bir akıl ilkesidir. Dünyadaki eylemleri kontrol edemeyiz, ancak bu eylemlere yaklaşımımızı kontrol edebiliriz.

22 Aristo Sonrası Stoacılar: Her bir bireyin Tanrı-logos tarafından kendisine verilen bir rolü vardır. Epiküryenlerden farklı olarak, dünyayı şans eseri oluşan değil, bir emreden akıl tarafından oluşturulmuş kabul ederler. Bireyci olmayan kozmopolit doğa anlayışları, evrensel değerlere ve sistemlere ulaşmalarını sağlamıştır.

23 Aristo Sonrası Septikler: Şüphecidirler. Mutluluk arayışında, gerçeğin kabulünü veya reddini yadsımışlardır. Fiziksel dünyayı ve duyguları reddetmezler; ancak onları kanıtı olmayan maddelerin değişen görüntüleri olarak kabul ederler. Neo-Platonikler: Plotinus, gerçeklik sistemini, dini kurtuluş doktriniyle spekülatif olarak açıklamıştır.

24 Aristo Sonrası Neo-Platonikler: Pisagorcuları, Epiküryenleri, Stoacıları ve Aristotelyenleri, ruhun gerçek doğasını anlamadıkları gerekçesiyle reddetmiştir. Aristo nun kendinden sonraki dönemde etkisi çok büyük olmuştur. MS 1.yy.dan itibaren eserlerine şerhler yazılmaya başlamıştır. Aristo ve Eflatun zıt kutuplar olarak görülmemiştir; biri diğerinin tamamlayıcısı addedilmiştir. Aristo nun şerhleri Platonik bir bakış açısından yazıldı. Neo-Platonikler Aristo nun eserlerini yorumlamak için yepyeni bir usul geliştirdiler.

25 Geç Antik Dönem Aristotelyenizmin Doğu ya Kayması Aristo nun eserleri Yunanca dan Süryanice ye, oradan da Arapça ya çevrilmiştir. Bağdat ın 762 de kurulmasından sonra, yoğun bir Aristo tercümeleri faaliyeti başlamıştır. Monofizitlerle Nasturiler arasındaki dini tartışmalarda Arsito nun eserleri temel bir rol oynamıştır.

26 Geç Antik Dönem Latince Tercümelerden Önce Batı da Doğa Felsefesi Romalı Düşünürler Seneca, Lucretius, Büyük Pliny gibi isimler Doğa Felsefesi ni tartışmışlardır. Lucretius un doğayı tesadüflerle açıklaması, Orta Çağ Hristiyanları tarafından reddine neden olmuştur. Seneca, doğal fenomenlerden ahlaki değerlere ulaşmış ve doğa felsefesini ahlakilik ve dinin altını çizmek için kullanmıştır. Büyük Pliny, Doğa Tarihi adında 37 ciltlik bir eser yazmıştır. Teorik altyapıdan yoksun, olay ve olgulardan oluşan, kendinden sonraki düşünürlere etki eden bir ansiklopedi bırakmıştır.

27 Geç Antik Dönem Latince Ansiklopediciler Platonik Kozmografi nin aktarımında önemli rol oynamışlardır. Plotinus ve Profiri nin eserlerinden yararlanarak, Eflatun un kozmolojisine ve doğa felsefesine şerhler yazmışlardır. Eserleri 7 temel bilimi; diyalektik, retorik, gramer (trivium) ile aritmetik, geometri, müzik ve astronomiyi (quadrivium) içermiştir. Soru sormamışlar; konuları tartışmamışlar; sadece mevcut öğretileri canlı tutmuşlardır.

28 Erken Orta Çağ Erken Orta Çağ İlahiyatçılar Mantığın, aklın vücut bulmuş hali olduğunu savundular. Aklî yaklaşımlara önem verdiler. İlahi sırları ve inanç sistemlerini açıklamak için aklın kullanılması çok tartışma yarattı. Salisburyli John, aklın Tanrı nın hediyesi olduğunu, inanı açıklamakta kullanılmayacağını savundu. Tourslu Berengar ise Hristiyanlık metinlerinin aklın yardımıyla okunursa daha anlaşılır olacağını söyledi.

29 Erken Orta Çağ Erken Orta Çağ İlahiyatçılar Canterburyli Anselm, dinin anlaşılmasında inancın önemine vurgu yaparken, aynı zamanda aklın teolojiye de uygulanabileceğini iddia etti. Peter Abelard, «soru sormanın merak uyandıracağını; merakın da gerçeğe ulaştıracağını» savundu. Mantık ve Aklın teolojiye uygulanmasıyla, Kilise ve İncil dışında saygın otoriteler çıkmaya başladı. Böylece Orta Çağ İlahiyatı, akılcı bir düşüne sürecine evrildi.

30 Erken Orta Çağ Erken Orta Çağ İlahiyatçılar Peter Lombard ın «Four Books on Sentences» kitabı 2. dönemi başlattı. Yunanca ve Arapça doğa ve bilim felsefesi metinlerinin çevirileri tamamlandı. Oxford ve Paris te açılan üniversiteler yeni nesil ilahiyatçıların, eski manastır ilahiyatçılarına üstün gelmelerini sağladı. Teolojik Evrimin en dikkat çeken yönü mantık ve doğa felsefesinin teolojik problemlerin analiz ve çözümünde kullanılmasıdır.

31 Erken Orta Çağ Latince Tercümeler Hristiyanların İspanya ve Sicilya da Müslümanlara galip gelmeleri, Arapça ve Yunanca eserlerle tanışmalarını sağladı. Batı, bu eserlerden doğa felsefesi ve bilimle ilgili olanlara yoğunlaşırken diğerlerini göz ardı etti. Tercüme çalışmaları 12. ve 13.yy.larda meydana geldi. Bu çalışmalar, muhtemelen bir kültür ve medeniyete, diğer kültür ve medeniyetlerden entelektüel bilgi aktarımının en büyük örneğidir.

32 Erken Orta Çağ Latince Tercümeler Tercümelerde iki yöntem kullanıldı: Kelime kelime tercüme (verbum de verbo) Öz ve anlama dayalı tercüme (ad sensum) Aristo nun fikirleri eserlerinden önce Avrupa ya intikal etmişti. Abu Mashar Al-Balkhi nin (Albumasar) Astronomi ye Giriş kitabı Batı da biliniyordu. 13.yy. da Aristo nun en büyük şerhçilerinden İbn-i Rüşd (Averroes) de tercüme edilmiştir. İbn-i Rüşd ün 38 şerhi vardır. Arapça nın yanı sıra İbranice şerhlerin fazlalığı dikkat çekicidir.

33 Orta Çağ Orta Çağ Üniversiteleri Üniversiteler, Roma kökenli bir Orta Çağ yasal konsepti kuruluşlar (universitas) üzerinde yükseldi. Bu kuruluşlar, kendi kurallarını belirleme, yöneticilerini seçme, mahkemede dava etme/edilme haklarına sahiptiler. Belli bir otonomileri vardı. Bu durum 8 asır boyunca var olmalarını sağladı. Oxford, Paris ve Bologna gibi üniversiteler ise günümüzde de varlığını sürdürmektedir.

34 Orta Çağ Orta Çağ Üniversiteleri Üniversitelerin en önemli aktivitesi araştırmadan ziyade, eğitimdi. Doğa Felsefesinin öğretimi üniversitenin temeliydi. Temel fakülteler ise Sanat, Tıp, İlahiyat ve Hukuk tu. Bütün öğrenciler ilahiyat, hukuk ve tıp eğitimi alabilmek için Doğa Felsefesini öğrenmek zorundaydılar. Öğretilen Doğa Felsefesi, Aristo nun Yunanca ve Arapça tercümelerini baz alıyordu.

35 Orta Çağ Üniversite Dersleri ve Şerhlerin Şekilleri 13.yy.ın başlarında Aristo nun Doğa Felsefesi yasaklanmıştı. İlahiyatçılar, buna rağmen, dini amaca hizmet edecek şekilde Aristo ya atıflar yaptılar. 13.yy.ın ortalarında da Aristo üzerindeki yasak gevşedi. Derslerde; kısa pasajların okunması, bölüm-bölüm okuma yapılması, bütün kitabın okunarak kitap hakkındaki diğer şerhlerin ve yorumların okunması, İbn-i Sina nın (Avicenna) eserlerinde yer alan açıklamaların ve yorumların değerlendirilmesi yöntemleri uygulanmıştır.

36 Orta Çağ Üniversite Dersleri ve Şerhlerin Şekilleri Şerh literatürünün en önemli formları; derslerin sonunda soruların sorulması (questiones); hoca tarafından sorulan sorunun iki öğrenci grubu tarafından pozitif/negatif açılardan tartışılması (disputatio ordinario); öğrencilerin sordukları sorulara hocanın 2 gün içinde cevap vermesidir. (disputatio quodliberal) Farabi nin İlimler Üzerine (De Scientiis) adlı eseri bilimlerin, doğa bilimi de dahil olmak üzere diğer bilimlerle ilişkisini kurmuştur.

37 Orta Çağ Üniversite Dersleri ve Şerhlerin Şekilleri Matematiksel bilimler, doğa bilimlerinden ayrı tutuldu. İbn-i Sina nın işaret ettiği üzere, doğa bilimleri sürekli değişim ve hareket halindeydi. Farabi, mutlak bilimleri a) aritmetik ve geometri gibi saf bilimler ve b) optik, astronomi/astroloji, müzik, ağırlıklar ve aletler gibi matematiksel bilimler olarak ikiye ayırmıştır. Roger Bacon, ilk öne gramer ve mantığın, sonra matematik ve doğa felsefesinin, en son metafiziğin öğrenilmesi gerektiğini savunmuştur.

38 Orta Çağ Aristo dan Ayrılmalar İmpetus Teorisi Etkilenen Güç Teorisi Bilim Tarihi nde ilk defa imajinasyon doğa felsefesindeki problemlerin çözümünde büyük rol oynadı. Orta Çağ ın son dönemlerinde imajinasyon doğa felsefesi ve ilahiyatta aşılması güç bir araç olarak yer aldı.

39 Orta Çağ Doğa Felsefesi ve İlahiyat İlişkisi Hristiyanlık M.S.332 de devlet dini oldu. Kilise babaları Pagan Kültür e karşı biri düşmanca, biri anlayışlı iki tavır geliştirdiler. St. Augustine, 4. ve 5.yy.larda seküler bilginin, Kitab-ı Mukaddes in anlaşılmasındaki önemini vurguladı. 11.yy. itibariyle bazı ilahiyatçılar Aklı ilahiyata uyguladılar ve kilise otoritesine karşı çıktılar.

40 Orta Çağ Doğa Felsefesi ve İlahiyat İlişkisi Aristo nun felsefesinde karşı çıkılan noktalar oluştu: Dünya Ebedidir. Var olan her şey önceden var olan bir şeyden gelir. İnsan ruhunun akli kısmı ölümsüzdür. Maddi kısmı ise ölümlüdür. Dünya dışında bir boşluk ve başka dünyalar aramak boşunadır. Aristo nun bu önermeleri felsefesinin 13.yy.a kadar kısmen yasaklanmasına neden oldu.

41 Orta Çağ Doğa Felsefesi ve İlahiyat İlişkisi Aristo nun mantık ve doğa felsefesinin Latince ye tercüme edilmesi, ilahiyatın da bir bilim kabul edilmesine sebep oldu. Thomas Aquinas ın Summa Teologica sı ilahiyatın «bilim» kabul edilmesinde en önemli eserdir. İlahiyatta doğa felsefesi, doğa felsefesinde ise ilahiyata yer verildi. İlahiyat eğitimi için doğa felsefesinin ön koşul olması nedeniyle, ilahiyatın problemlerine mantıksalmatematiksel yaklaşımlar, ilahiyatın daha akılcı ve analitik bir disiplin olmasına yol açtı.

42 Değişen Bir Dünya Bilim Devrimi ne Doğru 15.yy.dan itibaren Aristotelyen Felsefe yeni meydan okumalarla karşı karşıya kaldı: Gutenberg in Matbaası Amerika nın Keşfi Teleskop ve Mikroskop un Keşfi Protestan Reformu Platonizm, Atomizm, Stoizm gibi Yunan Felsefelerinin tercüme edilmesi.

43 Değişen Bir Dünya Bilim Devrimi ne Doğru Aristotelyen Skolastisizm 17.yy.a kadar öğretilse de keskin değişimlere uğradı. Kopernik, Galileo, Kepler ve Brahe nin kozmolojik keşifleri ve Aristo ya eleştirileri, 18.yy.da Aristo nun Doğa Felsefesi nin geri plana itilmesine neden oldu. Kepler in New Astronomy si ve Galileo nun The New Sciences ı ön plana çıktı. Francis Bacon ın «yeni bilim» vizyonu

44 Değişen Bir Dünya Bilim Devrimi ne Doğru Francis Bacon ın New Atlantis i yeni doğa felsefesini tanımladı: Doğa Felsefesi ni ilerletmek Bilimsel deney ve keşifler için araçlar geliştirmek Bilimsel keşifler ve deneyler için ofisler ve istihdam İcatlar için bir müze Değerli icatlar için ödül verilmesi Doğal felaketler, kozmolojik olaylar, yaban hayatı için tavsiyeler ve tahminlerde bulunulması Böylece bilimde araştırmanın önemi arttı; bilim teşvik edildi; doğrudan insanların yararına kullanıldı ve devlet bilimi desteklemeye başladı.

45 Değişen Bir Dünya Bilim Devrimi ne Doğru Aristo yu yorumlamak yerine yeni bilginin peşinden gitmek Kepler in yörüngenin merkezinde Güneş in yer aldığını ve yörüngenin eliptik olduğunu keşfi Eflatun ve diğer Yunan filozoflarının yeniden ortaya çıkması Doğa nın makine olarak algılanması Doğa yı gözlemlemek için bir çok yeni aracın icadı

46 Değişen Bir Dünya Bilim Devrimi ne Doğru Doğa daki olayları ölçmek için yeni deneyler Bilginin matbaanın icadıyla daha kolay yayılması Galileo, Kopernik ve Newton ın kitapları Bilimsel metinlerin ve eğitimin tüm ülkelerde aynılaşması Bilim Toplulukları ve Bilimsel Dergilerin ortaya çıkışı Protestan Reformu yla Din-Bilim ilişkisinin değişmesi Doğaüstü olayların doğal sebeplerle açıklanması Dini kitaplarla doğa kitaplarını ayrı değerlendirilmesi

47 Değişen Bir Dünya Bilim Devrimi ne Doğru Doğa Felsefesi ve İlahiyat Arasındaki İlişki Kadim soru: Doğa ile ilgili yeni bilgileri Kitab-ı Mukaddes ile nasıl ilişkilendiririz? Orta Çağ da Tanrı tarafından yaratılan dünyanın, Aristotelyen yasalara göre yönetilmesi söz konusuydu. Yeni dönemde, Tanrı nın kitabı ile Doğa nın kitabı ayrıldı. Yine de birbirleriyle ilintiliydi. Doğa Kitabı sadece matematik yoluyla okunabilir. Tanrı nın Varlığı saat analojisiyle açıklandı Doğa Felsefecileri Tanrı nın Varlığı nı şeylerin görünümüyle açıkladılar.

48 Değişen Bir Dünya Bilim Devrimi ne Doğru Bilimlerin Yeniden Tasnifi Matematik doğa felsefesi yerine mutlak bilimler için kullanılıyordu. Bacon, matematik ve diğer bilimlerin doğa felsefesinden ayrı değil ona tabi olması gerektiğini iddia etti. Galileo ve Newton matematik ile doğa felsefesini birleştirdi. F. Bacon dan önce R. Bacon 13.yy.da matematik ve doğa felsefesinin ayrılmasına karşı çıkmıştı. Ancak, İbn-i Heysem (Alhazen) 10.yy.da bunu dile getirmişti. Kopernik, Kepler ve Newton ın astronomi ve matematik çalışmaları, modern matematiksel fiziğin doğumuna yol açtı.

49 Bilim Devrimi Bilim Tarihi Thomas Kuhn un Perspektifi: Bilim Tarihi nin düz bir çizgide ilerleyen ve birikimci olduğu, mutlak doğruya yaklaştırdığı düşünülür. Bilim kitapları, bireysel keşiflerin ve icatların bilimi bu seviyeye getirdiğini va zeder. Kuhn un alternatif modeli bunu reddeder: Normal bilim >>> Anomaliler >>> Kriz >>> Paradigma Kayması >>> Bilim Devrimi

50 Bilim Devrimi Bilim Tarihi Thomas Kuhn un Perspektifi Normal Bilim döneminde toplum «dünyanın nasıl bir yer olduğunu» bilir. Teori ve olgu arasındaki uyumsuzluk; sosyal/kültürel çevre; mevcut teorilerin bilimsel eleştirisi anomalileri oluşturur. Anomaliler, mevcut bilimsel uygulamaları altüst edince, krizleri yaratan anomaliler açıklanabilir olduğunda paradigma kayması gerçekleşir. Bu kaymalar, bilim insanının dünyasını yeni teoriler/paradigmalarla dönüştürür. Bilim insanları sahaya bakışını, yöntemlerini, amaçlarını değiştirir.

51 Orta Çağ da Arap ve Çin Bilim Hayatı Arap Bilimi nin Problemleri İki boyutu vardır: 8.yy.dan 14.yy.a kadar bir çok bilim alanında en ileride olmalarına rağmen neden Modern Bilim in doğuşuna sebep olmadı? Bir Altın Çağ dan sonra bilimsel düşünme neden geriledi ve yozlaştı? Arap Dünyası, 8.yy.dan itibaren Yunan bilim mirasına sahipti.

52 Orta Çağ da Arap ve Çin Bilim Hayatı Çin Bilimi nin Problemleri Çinlilerin, Hint ve Arap Dünyası ile bazı ilişkileri olmasına rağmen Modern Bilim in hareket noktası olan Aristo, Öklid, Ptolemi gibileri hakkında hiçbir bilgileri yoktu. Çin matematiği, Arap ve Batı tabirlerine uyumsuzdu. Çin temsil sistemi, hesaplama teknikleri nispeten elverişsizdi. Çin yy.larda sıfırı, 16.yy.da abaküsü, 17.yy.da kağıt-kalemle hesabı matematiğe dahil etti.

53 Orta Çağ da Arap ve Çin Bilim Hayatı Çin Bilimi nin Problemleri Kağıt-kalemle hesap 9.yy.da El-Harezmi nin eserlerinde biliniyordu. Araplar tarafından bulunan = işaretini Çinliler bilmiyordu. Çinliler Öklid in eserlerinde olduğu gibi, kanıtlama mantığından bîhaberdi. Çin Astronomi Bürosu, 13.yy.dan sonra Pekin de Arap astronomlar istihdam etmiştir. Sistematik düşünürler mevcut değildi. Çinliler, Yunanlıların tümdengelimci matematiğinden ve fizik biliminden de habersizdi.

54 Orta Çağ da Arap ve Çin Bilim Hayatı Arap Dünyası Öklid in Geometrisi 14.yy.da Latince ye çevrilmeden önce, Latince de mevcut olandan daha fazla şerh Arapça olarak mevcuttu. Maraga daki gözlem laboratuarında, Kopernik ten 150 yıl önce matematiksel gezegen modelleri İbn-i Şatir tarafından yapılmıştı yy.larda yapılan matematiksel yenilikler Batı da yy.dan önce gerçekleşmedi.

55 Orta Çağ da Arap ve Çin Bilim Hayatı Arap Dünyası Ptolemik Astronomi nin Reformasyonu Dünyanın ilk bilimsel araştırma programıyla, İbn-i Heysem, Bitrucî, İbn-i Tufeyl, İbn-i Rüşd, Meymunî ve İbn-i Şatir in çalışmaları Ptolemik Astronomi yi değiştirdi. Sosyal Rollerde Değişimler Siyasi, dini, sosyal ve hayatın diğer alanları birbiriyle bağlantılıdır. Mesela İbn-i Şatir hem bir muvakkit, hem de bilim insanıdır. İbn-i Rüşd ise bir kadı olduğu gibi aynı zamanda bir doğa felsefecisidir.

56 Orta Çağ da Arap ve Çin Bilim Hayatı Arap Dünyası Bilginin yayılması Kağıt yapımını Araplar Çinliler den 8.yy.da öğrendi; 1150 de İspanya da Endülüs vasıtasıyla Avrupa ya geçti. Ancak, 13.yy.da Batılılar kullanmaya başladı. Yunan Bilimi nin Özümsenmesi Yunanca ve Süryanice den Arapça ya Tercümeler; Dini inancın yanında Helenistik bilgiye entelektüel bağlılık; dini dünya görüşü çerçevesinde felsefi araştırmaların özümsenmesi; bir hocanın hem rasyonel, hem dini ilimlerde uzmanlaşması yoluyla Yunan bilimi Arap Dünyası nda aktarıldı.

57 Orta Çağ da Arap ve Çin Bilim Hayatı Arap Bilimi nin Gerilemesi Doğa bilimleri ve felsefenin sistematik olarak dışlanması Moğol İstilası ve Endülüs ün Düşüşü İbn-i Bace, İbn-i Rüşd, Meymuni gibi isimlerin zulme uğraması İbn-i Şatir den sonra 50 önemli astronom gelse de İbn-i Şatir geçilemedi. Dışsal ve sosyolojik faktörler içsel faktörlerden daha baskındı.

58 Orta Çağ da Arap ve Çin Bilim Hayatı Arap Bilimi nin Gerilemesi Dış Faktörler: Batı daki standart, evrensel ve tekdüze yasal sistemlerin aksine farklı okullar ve kişiselleşmeye dayalı hukuk sistemi Seküler kurallara tabi otonom kurumsal yapıların yokluğu Kişiselleşmiş eğitim sistemi: hoca-talebe ilişkisi Profesyonelleşme ve sistemleşme eksikliği

59 Orta Çağ da Arap ve Çin Bilim Hayatı Arap Bilimi nin Gerilemesi Dış Faktörler: Evrenin yapısı, Tanrı nın güçleri, akletme yöntemleri gibi tartışmalı konulardan örtülü bahsedilmesi Bilginin, okuma-yazma bilen toplum kesimlerine aktarımında kararsızlık İhtişamlı kütüphanelerin siyaseten istikrarsız dönemlerde yıkılması ve yağmalanması İlgisizlik ve teşkilatlı şüpheciliğin yayılması.

60 Akıl ve Rasyonalite Arap Dünyası nda Akıl ve Rasyonalite Akıl ve Rasyonalitenin kaynağı hukuk, felsefe ve dindir. Hukuk un rolü, akıl ve rasyonalite ile ortaklaşa sosyal kurumları ve insan zihnini şekillendirmektir. İslam da Hukuk un 4 kaynağı vardır: Kuran, Sünnet, İcma, Kıyas Hukuk Yöntemi ise 3 tanedir: Kıyas, Rey, İstihzan

61 Akıl ve Rasyonalite Arap Dünyası nda Akıl ve Rasyonalite Bu kaynaklar temel bir yurttaşlar hukuku teşkil etmekten ziyade, özel durumlar için yasal kurallar inşa etmekte kullanıldılar. Erken İslam Hukuk Düşüncesi ndeki rasyonelleştirici dürtüler, hukuku tutarlı bir bilgi kümesi olarak şekillendirdi. Klasik dönemle birlikte, ictihad sınırlandırılmış oldu. Peter Abelard ı Gazzali ile, Saliburyli John u İbn-i Rüşd ile, Thomas Aquinas ı Tusi ile, Occamlı William ı İbn-i Teymiye ile kıyaslamak mümkündür.

62 Akıl ve Rasyonalite Avrupa Hukuk Devrimi 12.yy. Hukuk Devrimi ile Modern Bilim Devrimi arasında yakın bir ilişki vardır. Bunun merkezinde ise kurum anlayışı yatar. Müslümanlar ve Türkler, Jüstinyen Hukuku nu ödünç almışlardır: Kutsal ve Seküler olan arasında, Ruhani ve Dünyevi olan arasında bir ayrım yoktur. Kral, hukukun kaynağı ve adaletin çeşmesidir.

63 Akıl ve Rasyonalite Avrupa Hukuk Devrimi Sezar ile Kilise, Din ile Devlet arasındaki mücadeleyi 12.yy.da Papalık kazanmıştır. Yeni Hukuk un doğuşu 3 unsuru ihtiva eder: Üzerinde çalışılacak yasal materyaller kümesi Yeni bir analiz yöntemi Bu analizleri yapacak yer olarak üniversite Kilise, seküler yöneticilerin otoritesini kısıtlarken, ilk modern hukuk sistemini de yaratmış oldu.

64 Akıl ve Rasyonalite Avrupa Hukuk Devrimi Kilise nin bu devrimi, modern devletin doğuşuna da katkı yapmıştır. Kilise kendi hukukunu uygulama, kendi yargılamasını yapma, işlerini kendi hukukuna göre yürütme gibi haklara sahip olmuştur. Yeni Hukuk un en önemli özelliği kurum tanımının yasal olarak kabul edilmesi ve mülkiyet, temsil, toplanma haklarının kurumlara verilmesidir.

65 İleri Okumalar Bilim Devrimi ve Modern Bilimin Kökenleri; John Henry; Küre Yayınları; 2011; İstanbul

66 İleri Okumalar Çağdaş Doğa Düşüncesi; İshak Arslan; Küre Yayınları; 2012; İstanbul

67 İleri Okumalar Batı Biliminde Dönüm Noktaları; Peter Whitfield; Küre Yayınları; 2008; İstanbul.

68 İleri Okumalar Ortaçağ da Yüksek Öğretim; George Makdisi; Klasik Yayınları; 2012; İstanbul.

69 İleri Okumalar İslam ın Klasik Çağı nda Din, Hukuk, Eğitim; George Makdisi; Klasik Yayınları; 2007; İstanbul