GEOGRAPHIC INFORMATION APPLICATIONS WITH MOBILE SYSTEMS: MOBİLE HALIC INFORMATIN SYSTEM

Transkript

1 MOBİL SİSTEMLERLE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ UYGULAMALARI: MOBİL HALİÇ BİLGİ SİSTEMİ ÖRNEĞİ R. M. ALKAN 1, Y. KALKAN 1, M. Z. COŞKUN 1, C. ERDOĞAN 2 1 İstanbul Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, Ölçme Tekniği Anabilim Dalı, İstanbul, alkanr@itu.edu.tr, kalkany@itu.edu.tr,coskun@itu.edu.tr 2 Akropol Bilgisayar ve Mühendislik, cengiz@akropol.com.tr Özet Yerli ve yabancı birçok kimse için önemli bir ticaret, kültür ve turizm merkezi haline gelmeye başlayan ve adeta yeniden hayat bulan Haliç ve yakın çevresi için bir bilgi sisteminin oluşturulmasının yararlı olacağı düşünülmüştür. Buradan hareketle, Haliç deniz ortamına ve yakın çevresine ait bir çok sayısal ve sözel verinin internet üzerinden dünyanın herhangi bir yerindeki kullanıcıya sunulması amacıyla Webtabanlı Haliç Bilgi Sistemi adlı bir bilgi sistemi hayata geçirilmiştir. Böylelikle Haliç ve kıyı bölgesinde yer alan özellikle tarihsel ve sosyal öneme sahip bir çok objeye ve denize ait mekansal ve mekansal olmayan veriler, internet üzerinden dünyanın her yanındaki ilgili kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Bu çalışmada ise, söz konusu Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) uygulamasına yeni verilerin eklenmesi, mevcutların güncellenmesi ve son kullanıcılar tarafından sahada gerçek zamanlı olarak CBS uygulamasını gerçekleştirebilmeleri için oluşturulan Haliç Mobil Bilgi Sistemi hakkında bilgiler verilmiştir. Söz konusu bu mobil sistem, temelde bütünleşik GPS alıcısı, fotoğraf makinesi ve kablosuz iletişim olanaklarına sahip bir cep bilgisayarı ile bir CBS yazılımından oluşmaktadır. Sistem sayesinde bir pilot bölgede yeni veri toplama ve mevcutların güncelleme işlemleri oldukça verimli bir şekilde yapılabilmiştir. Bu sistem ile mevcut CBS uygulamasında yer alan bilgilere/verilere erişim, haritalama, CBS ve GPS entegrasyonu gibi işlemler de yapılabilmektedir. Sonuç olarak, oluşturulan Haliç CBS uygulaması, internet üzerinden kullanılabildiği gibi, mobil sistemlerle arazide gerçek zamanlı olarak da oldukça etkin bir şekilde kullanılabilir hale getirilmiştir. Bu çalışmada yukarıdaki çerçevede anlatılan işlem adımları hakkında bilgiler verilmiştir. Anahtar kelimeler : Haliç, CBS, WEB-tabanlı CBS, Mobil (Taşınabilir) CBS Abstract GEOGRAPHIC INFORMATION APPLICATIONS WITH MOBILE SYSTEMS: MOBİLE HALIC INFORMATIN SYSTEM It is assumed that it would be useful to develop an information system for the area of Haliç and its surroundings that are reborning again and becoming an important center for culture, tourism and commerce for most of the national and the international tourists. As a result A Web-Based Halic Information System-WBHIS is realized for the purpose of sharing the various numerical and attribute data related with the Haliç Sea and its surroundings through internet with users. In this way, spatial and non-spatial data that are belong to Haliç Sea and various objects located in Haliç Sea and Bay which have historical and social importance can be served to people all over the World through internet. In this study, information related with the Halic Mobile Geographic System that is developed to update and add new data to the system and carry out new real-time GIS applications in the field by the end users is given. This mobile system consists of an integrated GPS, a digital camera, a GIS software and a pocked PC which has wireless communication. The processes of collecting data and updating existing data to the Kasım 2005, İTÜ İstanbul 591

2 system in GIS application can be realized by means of this system. The information system can be used through internet and this system can also be used efficiently with a mobile system in real time. In this study, process steps of the projects are given above project outline summarized. Keywords: Haliç (Golden Horn), Web-based GIS, Mobile GIS. 1. Giriş Mekansal ve mekansal olmayan verilerin toplanması, bunların uygun formatlara getirilerek kullanıcıların hizmetine sunulması büyük önem taşımaktadır. Bu noktada bir Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS), bilgiye kolayca erişilmesini ve daha etkin yönetilmesini ve kullanılmasını sağlayan önemli bir araç olarak kullanıcıların karşısına çıkmaktadır. Bilgisayar üzerinden çalışan bu sistem, verilerin toplanması, kaydedilmesi, görüntülenmesi, sorgulanması ve analizlerinin yapılabilmesi gibi bir çok fonksiyona elverişlidir. Sistemin sahip olduğu avantajları nedeniyle CBS uygulamaları her geçen gün yeni uygulama alanları bulmakta ve uygulama sayısı hızla artarak milyonlarca insana farklı amaçlar için hizmet etmektedir. Coğrafi Bilgi Sistemlerinin fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için veri, personel, donanım, yazılım ve yöntem bileşenlerinin bir arada olması gerekir. Söz konusu fonksiyonlar emek, zaman ve maliyet açısından incelendiğinde, CBS nin temel fonksiyonları arasında yer alan veri toplama safhasının tüm sistem maliyetinin %50 den fazlasını oluşturduğu ifade edilmektedir (Yomralıoğlu, 2000). Günümüzde kullanımı hızla artan taşınabilir (mobil) cep ya da el bilgisayarları artık kişisel asistan olmanın ötesinde yeni bir uygulama alanı bulmuş ve CBS nde veri toplama, güncelleme ve düzeltme uygulamalarında da kullanılmaya başlamıştır (Şekil 1). Bilgisayar ve teknoloji dünyasındaki çok hızlı ilerlemeler CBS uygulamalarının yapıldığı platformları çeşitlendirmiş ve mobil cihazlarda da CBS uygulamaları yapılabilir hale gelmiştir. Son yıllarda bir çok CBS yazılım firması, masaüstü uygulaması olarak kurulan CBS nin, mobil kullanıcılar tarafından da kullanmasına olanak sağlamak için bir çok yazılımı piyasaya sunmuşlardır. Değişik amaçlar için kullanılmakta olan CBS nin, yukarıda kısaca bahsedilen mobil platformlarda da kullanılabilir hale gelmesi hem CBS ni kurup, geliştirenler, hem de bu sistemlerden yararlanmak isteyen kullanıcılar açısından büyük yararlar sağlamıştır. Bu sistemlere dayalı uygulamaları, genel olarak iki ana gruba ayırmak mümkündür: i-) sistem kurucular, ii-) kullanıcılar. İlki, CBS nin kurulması üzerinde yoğunlaşır ve veri toplama, kontrol ve güncelleme gibi işlevleri içerir. Kullanıcılarsa, oluşturulan CBS uygulamalarını mobil cihazlarla sahada gerçek zamanlı olarak kullanırlar (Şekil 2) (Kwan ve Shi, 2002, Yong ve diğ. 2002). Şekil 1. Mobil Çalışmalarda Kullanılabilecek Bazı Cihazlar (Maguire, 2001) Şekil 2. Mobil Sistemler ile Internet ve Masaüstü CBS Uygulamaları Arasındaki İlişki ( Kasım 2005, İTÜ İstanbul 592

3 Bir Mobil Coğrafi Bilgi Sisteminin potansiyel kullanıcılarına sağladığı önemli avantajlar, aşağıda genel başlıklar altında özet olarak verilmiştir (Yomralıoğlu ve Döner, 2005): Bu sistemlerle, Sahada hızlı, doğru ve ekonomik olarak dinamik veri toplanabilir, Toplanan veriler herhangi bir yere (merkeze) kablosuz iletişim aracılığıyla anında gönderilebilir, GPS ve sayısal fotoğraf makinesi ile yapılan entegrasyonla objelerin konumları belirlenip, resimleri de sisteme girilebilir (özellikle bir afet ya da acil durumlarda büyük yarar sağlayacaktır), Sahada daha önceden oluşturulmuş olan bir CBS uygulaması hemen tüm fonksiyonları ile kullanılabilir, CBS konum analizleri yapılabilir, CBS database leri için kullanımı kolay, yazım hatalarını en aza indiren, eksik bilgi toplanmasını önleyen ve toplanan bilgilerin daha sonra bilgisayara girilmesine gerek kalmaksızın doğrudan sayısal olarak kullanılmasına olanak sağlayan formlar oluşturulabilir, Internet üzerinden on-line sunulan harita servislerine ulaşıp, kullanılabilir. 2. Uygulama: Mobil Haliç Bilgi Sistemi 2.1. Amaç ve Kapsam Eski İstanbul un merkezi olan tarihi yarımada ile Beyoğlu yakasını birbirinden ayıran Haliç, İstanbul un en güzel yerlerinden biri olup, şehrin tarihinde son derece önemli bir yere sahip olmuştur (Şekil 3). Şekil 3. Haliç Bölgesi Tarihi boyunca barındırdığı medeniyetlerin izlerini, hemen her köşesinde bulmak mümkündür. Burası, İstanbul un tabii bir limanı olarak şehre hizmet verdiği gibi, zengin su ve doğa yapısıyla mesire, eğlence ve kültür mekanı olarak da çok önemli bir yere sahip olmuştur. Ancak 1942 yılında o zamanın Nafia Vekaletince (Bayındırlık Bakanlığı nca) de tasdik edilmiş olan 1:2000 ölçekli imar planının uygulamaya konulmasıyla Haliç çevresinde ciddi bir sanayileşme başlamış ve buna bağlı olarak 1950 li yıllardan başlayarak bölgede büyük tahribatlar meydana gelmiştir. İş alanlarının açılmasıyla taşradan yoğun bir göç almış ve bunun sonucunda hızlı ve plansız bir yapılaşma ortaya çıkmıştır. Böylece, bir zamanların gözde yerleşim merkezi olan Haliç ve çevresi, yanlış sanayileşme ve çarpık yapılaşma sonucunda adeta bir varoş haline gelmiştir. Çeşitli zamanlarda bölgenin ıslahına dönük bir çok proje önerisi yapılmış, ancak bunların çoğu ya proje aşamasında kalmış veya çevresinin ıslahına yönelik çalışmalar şeklinde olmuştur. Haliç in ciddi bir şekilde temizlenmesine dönük çalışmalara, ancak 1996 yılında hayata geçirilen Haliç Rehabilitasyon Projesi ile başlanmıştır. Yaklaşık 500 milyon USD tutarındaki bu projenin en önemli aşamalarından birisi Kasım 2005, İTÜ İstanbul 593

4 olan tarama çalışmaları sonucunda 5 milyon m 3 den fazla çamur bölgeden uzaklaştırılmıştır (İSKİ 2001, Kalkan ve Alkan, 2001) (Şekil 4). Şekil 4. Haliç Bölgesine ait Bazı Resimler Bu çalışmaların başarıyla tamamlanması sonucu Haliç büyük oranda temizlenerek rehabilite edilmiş ve tekrar eski ihtişamlı günlerine dönmeye başlamıştır. Örneğin yıllardan beri hiç görülmeyen çok sayıda balık türüne rastlanır olmuştur. Su ortamının ciddi temizlenmesine ek olarak, Avrupa nın en büyük kültür merkezlerinden birisi Sütlüce de yapılmaktadır. Feshane de yer alan eski Sümerbank fabrikası büyük bir çalışma sonucunda enkaz halinden kurtarılıp, bir kültür-eğlence merkezi haline getirilmiştir. Dünyaca tanınan Pierre Loti ye ithafen yapılan mesire alanı, Minyatürk, Eyüp Sultan, Patrikhane, Bulgar Kilisesi, Rahmi Koç Sanayi Müzesi, Kadın Eserleri Kütüphanesi, Galata Kulesi gibi sayıları ve türleri artırabilecek bir çok tarih ve kültür merkezi yine Haliç te ya da yakın çevresinde yer almaktadır. Haliç bu gelişmelerin sonucunda yerli ve yabancı birçok kimse için önemli bir ticaret, kültür ve turizm merkezi haline gelmeye başlamış ve adeta yeniden hayat bularak cazibe merkezi olma özelliğini yeniden kazanmaya başlamıştır. Bu kadar büyük emek ve para harcanarak günümüzdeki haline gelen Haliç ve çevresi için bir bilgi sistemi oluşturulmasının çok yararlı olacağı düşünülmüştür. Buradan hareketle, Haliç deniz ortamına ve yakın çevresine ait bir çok sayısal ve sözel verinin internet üzerinden dünyanın herhangi bir yerindeki kullanıcıya sunulması amacıyla Web-tabanlı Haliç Bilgi Sistemi adlı bir çalışma hayata geçirilmiştir. Söz konusu bu çalışmada, Haliç in Tarihçesi, Haliçdeki Jeodezik Çalışmalar, Haliç Su Kalite Ölçmeleri, Fotoğraf Albümü, Haliç Islah Projesi, İnteraktif Haritalar gibi bilgi kümeleri, hazırlanan bir web sayfası üzerinden internet yoluyla kullanıcıların hizmetine sunulmuştur ( Bu çalışmada ise, daha önceki çalışmada sisteme girilmeyen ancak yer almasında yarar görülen bazı objelere ait bilgiler de bir Mobil Coğrafi Bilgi Sistemi uygulaması ile toplanmıştır. Bunlara örnek olarak, daha önceki bir çalışmada pilot bölgede sisteme eklenmeye çalışılan otobüs duraklarının bir kısmı daha sisteme eklenmiştir. Ayrıca bölgede yer alan bir kaç restoran ile otel de örnek olması açısından sisteme girilmiştir. Çalışmanın son derece kısıtlı bir bütçe ile yapılması nedeniyle bu çalışmalar pilot bir çalışma niteliğinde oldukça küçük bir ölçekte yapılabilmiştir. Çalışmanın ikinci adımı, toplanan verilerin doğrulanması ve gerektiğinde düzeltmelerin yapılması şeklinde olmuştur. Üçüncü adımda ise, oluşturulan sistemi kullanmak isteyen bir son kullanıcı olarak (örneğin bir turist olarak) hareket edilerek, sistemin sahada kullanılması çalışmaları yapılmıştır. Bu her üç bileşende neler yapıldığı, izleyen bölümlerde verilmiştir Haliç Bilgi Sisteminin Oluşturulması Haliç Bilgi Sisteminin temel altlığı olarak İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından 1995 yılında yapılan ölçmeler sonucu elde edilen ve mozaik haline getirilen 1:5000 ölçekli 9 adet ortofoto harita kullanılmıştır Kasım 2005, İTÜ İstanbul 594

5 Proje kapsamında bilgi verilmek istenen objeler ortofoto haritalar üzerinde belirlenmiş ve objeyi temsil etmek üzere bir nokta (point) ile karakterize edilmiştir. Objelerin Adı, Kullanım Türü ve Kullanım Şekli (örneğin Kullanım Türü: Eğitim, Kullanım Şekli: Üniversite gibi), Adresi gibi bilgiler, 2002 yılına ait 1:1000 ölçekli sayısal fotogrametrik haritalardan alınarak objelerle ilişkilendirilmiştir. Haliç Bilgi Sisteminin deniz ortamına ait temel altlığını oluşturmak üzere bir proje çerçevesinde tüm Haliç i içine alacak şekilde hassas hidrografik ölçmeler yapılmıştır. Bu ölçmelerde bir Otomatik Veri Toplama Sistemi (OVTS) kullanılarak konumlar Kinematik GPS yöntemiyle belirlenmiştir. Derinliklerin ölçülmesinde ise çift frekanslı yüksek doğruluklu bir derinlik ölçer kullanılmıştır. Ölçmeler süresince OVTS ile toplanan derinlik ve koordinat verileri PROFIMAP, EGHAS ve SURFER gibi yazılımlar kullanılarak bilgisayar ortamında değerlendirilmiş, Haliç bölgesinin büyük ölçekli güncel batimetrik sayısal ve çizgisel haritaları üretilmiştir. Elde edilen derinlik bilgileri sisteme bir tabaka olarak eklenmiştir. Tüm bu çalışmalar, masa üstü CBS ve haritalama yazılımı olan ArcView 3.2 programı ile yapılmıştır (Şekil 5). Bu çalışmalar hakkında daha detaylı bilgiler, Alkan ve diğ., (2003a, b ve c) de yer almaktadır. Şekil 5. Halic Bilgi Sistemi-ArcView Ekran Görüntüsü 2.3. Bilgi Sisteminin Internet Ortamında Sunumu Oluşturulan Haliç Bilgi Sistemindeki bilgilere dünyanın her hangi bir yerinden kolaylıkla ulaşılmasını ve mobil kullanıcıların bağlanıp yararlanmasını sağlamak amacıyla, kurulan bilgi sistemi internet ortamında yayınlanmıştır. Bunun için internet üzerinden CBS uygulamalarının sunumu için tasarlanan ArcIMS yazılımından yararlanılmıştır. Bu yazılım ile kullanıcılar internet ortamında CBS verilerine erişebilmekte ve etkileşimli olarak kullanabilmektedir. ArcIMS servislerine erişim için ArcPad, ArcGIS Desktop, kablosuz araçlar ve Java istemciler için Map Objects gibi bir çok istemciyle çalışılabileceği gibi, standart html ve java gösterimcileri olan Arc Explorer ve Arc Explorer Java Edition ürünleri de kullanılabilmektedir (Erdoğan ve Tiryakioğlu, 2004). Çalışma kapsamında Pentium 4, 1.7 GHz işlemcili, 512 MB RAM, 40 GB HDD e sahip statik IP li bir bilgisayar kullanılmıştır. Bilgisayara Windows Server 2003-Enterprise Edition sistemi kurulmuştur. Web server olarak Microsoft IIS 6 (Internet Information Server), Map sunucu olarak ESRI ArcIMS 9.0, J2SDK ve Tomcat Servlet Engine yazılımları kurulmuştur. Kurulan sistemin potansiyel kullanıcıları, Internet Explorer, Netscape gibi tarayıcılar kullanarak dünyanın herhangi bir yerinden internet ortamında CBS verilerine erişip, etkileşimli olarak kullanmakta, bir çok analiz, sorgulama vb. işlevleri yapabilmektedir. Örneğin sisteme girilmiş olan veri katmanlarından istenileni açıp kapatmak, veriler arasında SQL sorgulama yapmak, buffer (tampon) analizi yapmak, objeler hakkında bilgi almak, büyütme/küçültme/kaydırma işlemlerini yapmak, mesafe ölçümü yapmak, bul komutu ile istenilen objeye Kasım 2005, İTÜ İstanbul 595

6 ulaşmak, kapalı alan/kare/çizgi ile seçim işlemleri yapmak mümkündür. Bu işlemler ekranda yer alan bir araç çubuğu yardımıyla kolayca yapılabilmektedir (Şekil 6). Şekil 6. ArcIMS Ortamında Haliç Bilgi Sistemi 2.4. Mobil Haliç Bilgi Sisteminin Oluşturulması Çalışmanın bu kısmında oluşturulan Haliç Bilgi Sistemi, yukarıda da kısaca belirtildiği gibi mevcut sistemde olmayan ancak yer almasında yarar görülen bazı objelere ait bilgilerin sisteme girilmesi, mevcutların doğrulanması ve gerektiğinde düzeltmelerin yapılabilmesi ve nihayet sistemin son kullanıcılar tarafından kullanılması için Mobil Bilgi Sistemine dönüştürülmüştür. Çalışmalarda ESRI firmasının ArcPad Mobil CBS yazılımı kullanılmıştır. ArcPad sahadaki kullanıcılarına, elbilgisayarı gibi mobil cihazlar kullanarak veritabanı erişimi, haritalama, CBS ve GPS entegrasyonu sağlayan yaygın bir mobil CBS yazılımıdır. Çalışmanın ilk aşamasında daha önceden hazırlanmış olan ArcView projesindeki semboloji, kullanılacak olan mobil cihazın özellikleri göz önüne alınarak tekrar ArcPad de görüntülenecek şekilde düzenlenmiştir. ArcPad 6 Tools Extension kullanılarak temalardaki semboloji ArcPad de görüntülenebilecek şekle getirilmiştir. ArcPad 6.03 for Windows NT yazılımı ile PC ortamında ArcView de oluşturulan temalara ait sembolojileri kullanacak şekilde ArcPad projesi oluşturulmuştur (Şekil 7) Kasım 2005, İTÜ İstanbul 596

7 Şekil 7. ArcPad 6.03 for Windows NT de Haliç CBS Projesi Şekil 8. ArcPad de Kullanmak Üzere Veri Giriş Formlarının Oluşturulması ArcPad Application Builder ile proje kapsamına alınan objelere ilişkin bilgilerin yer aldığı sembol.shp shape dosyası için edit form ve identify form oluşturulmuştur (Şekil 8). ArcPad programında isteğe ve ihtiyaçlara göre arayüz değiştirmek mümkündür. Bunun için ArcPad Application Builder uygulaması kullanılmış, ihtiyaç ve isteklerimiz doğrultusunda veri giriş (edit form) ve bilgi formları (identity form) dizayn edilmiştir. Bu çerçevede oluşturulan edit formları, objelere ait başta tanımlanan ve girilmesi gereken bilgilerin doğru, eksiksiz, kolay ve hızlı bir şekilde Pocket PC ye girilmesi için kullanılmaktadır (Şekil 8). identify formları ise, sisteme girilmiş bu bilgilerin daha sonra son kullanıcılar tarafından objeler hakkında tasarlanan yapıda bilgi almasını sağlamaktadır. MS-ActiveSync 3.8 yazılımı kullanılarak, proje ile ilgili PC deki tüm dosyalar Pocket PC ye aktarılmıştır. Çalışmada HP ipaq hw6515 model bir Pocket PC kullanılmıştır (Şekil 9). Teknik özelliklerinde de görüleceği gibi kullanılan bu cihazda bütünleşik GPS ve Dijital Kamera mevcut olup, GSM/GPRS/EDGE, Bluetooth, IrDA dan oluşan kablosuz iletişim araçlarına da sahiptir. Ayrıca SD yuvadan Wi-Fi bağlantısı da gerçekleştirilebilmektedir. Hem SD hem de mini SD genişleme yuvası bulunan cihazın, harici bir klavyesi de mevcuttur. İşlemci, işletim sistemi ve bellek İşletim Sistemi Yazılımı Işlemci Bellek Türü Bellek Yuvaları Yazılım Dahil Sistem özellikleri Kablosuz Teknolojiler tanımı Tümleşik kamera açıklaması Genişletme Yuvası Klavye tanımı Microsoft Windows Mobile 2003 Second Edition Software, Phone Edition, Microsoft Pocket Yazılım sürümleri, Pocket PC için Outlook, Word, Excel ve Internet Explorer ürünlerini içerir Intel PXA270 İşlemci 312 MHz 128 MB toplam bellek SD ve Mini SD Yuvaları Özel HP uygulamaları: ipaq Wireless, GSM/GPRS Settings Manager, GPS Navigation, HP Profiles, MMS Composer, Bluetooth Manager, ipaq File Store, ipaq Backup, HP Photosmart Camera, HP Image Zone for Pocket PC Tümleşik dörtlü bant GSM/GPRS/EDGE, Bluetooth, IrDA Yerleşik SXGA, HP Photosmart 1.3 MP, 1280 x 1024 çözünürlük SD Yuvası: 1 bit SDIO ve 4 bit SD/MMC tipi bellek standardını destekler Tümleşik Klavye Şekil 9. Çalışmada Kullanılan Pocket PC ve Bazı Teknik Özellikleri ( Kasım 2005, İTÜ İstanbul 597

8 Çalışma bölgesinde, daha önce de belirtilen çerçevede i-) veri doğrulama, ii-) yeni veri girişi çalışmalarına başlanmıştır. Veri doğrulaması yapılacak objenin yanına gidilmiş, GPS den alınan koordinatlardan yararlanarak objenin altlıktaki yeri belirlenmiştir. Objenin üzerine tıklanarak ekrana gelen bilgilerle, o anki bilgiler karşılaştırılmıştır. Gerekli olması durumunda düzeltmeler yapılmıştır.yeni bilgi girme çalışması çerçevesinde, daha önceki bir çalışmada pilot bir bölgede sisteme eklenmeye çalışılan otobüs duraklarının bir kısmı daha sisteme eklenmiştir. Ayrıca bölgede yer alan bir kaç tane restoran ile otel de örnek olması açısından sisteme eklenmiştir. Bunun için de, önce objenin GPS aracılığıyla koordinatı belirlenip altlık üzerine işaretlenmiş ve ekrana gelen edit form dan yararlanılarak öznitelik bilgileri girilmiştir. Veri girişi, oluşturulmuş olan özel combobox menülerden yararlanılarak kolay, hızlı ve doğru bir şekilde gerçekleştirilebilmiştir (Şekil 10.a). Ayrıca objenin fotoğrafı, kullanılan Pocket PC deki bütünleşik kamera ile çekilmiş ve edit form da ilgili alana yerleştirilmiştir. Bu resimler identify formda kullanılan image box ile proje içerisinde görüntülenebilir hale gelmiştir (Şekil 10.b). Şekil 10.a. Edit Form Kullanılarak Veri Girişi Şekil 10.b. Objenin Resminin Görüntülenmesi Yeni veri girişi ile birlikte, mevcut CBS de yer alan objelerin mekansal ve mekansal olmayan bilgileri de arazide kontrol edilmiş (doğrulanmış) ve gerekli durumlarda düzeltme yapılmıştır. Sonuç olarak doğrulama işlemi yapılan, gerektiğinde düzeltilen verilerle ve yenilerinin girilmesiyle güncellenmiş olan CBS, ile daha sahada çalışmalar biter bitmez ana bilgisayara gönderilmiştir (Şekil 11). Şekil 11. Sahada Toplanan Verilerin e-posta ile Uzaktan Ana Merkeze Gönderilmesi Kasım 2005, İTÜ İstanbul 598

9 2.5. Mobil Haliç Bilgi Sisteminin Son Kullanıcılar Tarafından Kullanımı ArcView yazılımı ile oluşturulan Haliç CBS, yukarıda açıklanan şekilde bir Mobil Bilgi Sistemine dönüştürülmüştür. Bu tür sistemlerle gerekli çalışmalar sonucunda güncellenen Haliç CBS i bu kez son kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Kullanıcılara bu kapsamda iki alternatif sunulmaktadır. Bunlardan ilki, verileri örneğin bir SD kart gibi hafıza kartlarına yükleyerek uygulamayı gerçekleştirmek, ikinci ise, gerekli temel altlık haritayı bluetooth, Wi-Fi, GPRS/EDEGE gibi kablosuz erişim olanakları ile internet üzerinden ArcIMS ile hazırlanan bir harita web servisinden temin edip uygulamayı gerçekleştirmektir. i-) Kullanıcının Hafıza Kartına Yüklediği Verilerle Mobil Cihaz Üzerinden CBS Uygulaması Yapması Hafıza kartına yüklenmiş verilere sahip olan ekibimiz, Rahmi Koç Sanayi Müzesi ne gitmek istemiştir. İlk olarak sistemde bu müze aratılmış, haritada görüntületilmiş, müzeyi temsil eden noktanın üzerine tıklanarak müze hakkında bazı genel bilgiler almıştır (Şekil 12.a ve b). Şekil 12.a. Sistemden Obje Aratma Müzenin web sayfasına bağlanarak o gün müzenin açık olup-olmadığını, hangi saatlerde açık olduğunu, buradan hangi otobüslerin ya da toplu taşıma araçlarının geçtiğini incelemiştir (Şekil 12.b). Şekil 12.b. Rahmi Koç Müzesinin Web Sayfasına Pocket PC den Bağlantı İzleyen adımda, haritaya bakılarak en yakın otobüs durağına gidilmiş, GPS ile belirlenen koordinatlar yardımıyla durağın yeri ekranda görüntülenmiştir. Durak hakkındaki bilgilerden yararlanarak İETT nin web sayfasına bağlanılmış, bu duraktan geçen otobüs hat numaraları öğrenilmiştir (Şekil 13) Kasım 2005, İTÜ İstanbul 599

10 Şekil 13. Sisteme Girilmiş Bir Durak Hakkında Bilgi Alma Ayrıca bu durak ile gidilecek hedef arasındaki mesafe vb bilgileri de yapmış olduğu basit bir sorgulama ile cihazın ekranında görüntülenmiş ve seçilen hedefe varılmıştır (Şekil 14). Şekil 14. Sistemde Mevcut Bir Objenin Aratılarak Bulunması ve GPS den Yararlanarak Bu Hedefe Ulaşılması ii-) Kullanıcının Gerekli Temel Haritayı Kablosuz Erişim Olanakları ile Internet Üzerinden Mobil Cihazına Yükleyerek CBS Uygulamasını Yapması Burada kullanıcının daha önceden temin ettiği verilerle çalışması yerine, sistem kurucular tarafından güncellenen en son verilerle çalışmayı yapması sağlanmıştır. Bunun için ArcPad yazılımının internet tabanlı harita web servislerinden tabaka ekleme fonksiyonundan yararlanılmıştır. Zira ArcPad, internet haritacılığı ve CBS yazılımı olan ArcIMS e bir istemci olarak çalışabilmekte, veriler kablosuz LAN, cep telefonu ya da kablosuz modem gibi TCP/IP protokolü ile aktarılabilmektedir (ESRI 2000). Bu çerçevede, ArcIMS üzerinde Haliç Bilgi Sisteminin kurulu olduğu server a bağlanılarak hazırlanan harita servisinden ilgili tabakalar ArcPad e GPRS bağlantısı ile alınmıştır (Şekil 15). Bu veri salt bir resim dosyası gibi olmayıp, ayrı bir tabaka gibi büyültülüp küçültülebilmekte, mesafe ölçümü yapılabilmekte, tabakalardaki bilgiler görüntülenebilmektedir (Şekil 16) Kasım 2005, İTÜ İstanbul 600

11 Şekil 15. ArcPad e ArcIMS Üzerinden Tabaka Aktarımı Şekil 16. Aktarılan Tabaka ile Mobil CBS Uygulaması Çalışmada internet bağlantıları cep telefonu üzerinden GPRS ile gerçekleştirilmiştir. Bu bağlantının kullanıcıya maliyeti hakkında çok genel bir fikir vermesi açısından Turkcell Hat için GPRS-İnternet bağlantısı ile ilgili bir ücretlendirme Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Turkcell Faturalı Hat için GPRS - İnternet bağlantısı Ücreti ( MegaByte TL / KiloByte - YTL / KiloByte , , , , ,0005 Son olarak ekip müzeyi gezerken yemek ve konaklama için bir rezervasyon da yapmak istemiştir. Bunun için bölgede mevcut restoran ve konaklama tesisleri arattırılmış, bulunanların yerleri mobil cihazdaki altlık harita üzerinde görüntülenip, bazı bilgiler alınmıştır. Daha fazla bilgi almak ve rezervasyon yaptırabilmek için de seçilen restoran ile otelin web sayfalarına bağlanılmış ve işlemler yaptırılmıştır. 3. Sonuç Haliç kıyı bölgesinde ve yakın çevresinde yer alan özellikle tarihi ve kültürel öneme sahip bir çok objeye ait bazı bilgiler Coğrafi Bilgi Sistemi yapısı içinde derlenmiş ve Haliç Coğrafi Bilgi Sistemi adıyla bir bilgi sistemi tarafımızdan daha önce oluşturulmuştur. Bu çalışmada, sisteme girilmeyen ancak yer almasında yarar görülen bazı objelerin sisteme girilmesi, daha önce girilenlerin doğrulanması ve gerektiğinde düzeltmelerinin yapılmasına imkan sağlamak üzere kurulan bir Mobil Bilgi Sisteminin nasıl oluşturulduğu anlatılmıştır. Söz konusu mobil sistem aracılığıyla, sistemin hızlı bir şekilde, kolayca ve daha az zamanda güncellenmesi sağlanmaktadır. Kurulan sistemden dünyanın herhangi bir yerindeki kullanıcının da yararlanabilmesi için internet üzerinden de kullanıma sunulmuştur. Böylelikle kullanıcılar bir CBS yazılımına gereksinim duymadan, sadece bir internet tarayıcısı kullanarak sistemde mevcut bir çok objeye ait bilgiye ulaşabilmekte ve temel bazı CBS işlevlerini kolaylıkla yapabilmektedir Kasım 2005, İTÜ İstanbul 601

12 Güncellenen Haliç CBS çok değişik amaçlar için kullanılmak üzere hareket halindeki (mobil) kullanıcıların da hizmetine sunulmuştur. Kullanıcılarına son derece büyük yararlar sağlayan bu sistem ile Mobil bir CBS uygulaması başarı ile sahada yapılabilmiştir. Sistemin yukarıda sıralanan önemli bir çok üstünlüğünün yanı sıra, bazı eksikliklerinin ya da zayıflıklarının olduğu da yapılan uygulamalarda görülmüştür. Bunlardan bazıları; Pocket PC lerin ekranlarının küçük olması, İşlemcilerin göreceli olarak daha yavaş olması, Uygulama geliştirme ortamının PC kadar elverişli olmaması, Uygulamada olduğu gibi ArcPad ya da benzeri program kullanılması durumunda her bir kullanıcı için bir kullanıcı lisansına ihtiyaç olması, Çalışmanın bir çok aşamasında web bağlantısı için başvurulan GPRS in maliyetli olması şeklinde sıralanabilir. Bu dezavantajlar, belki bir Tablet PC kullanılarak belli ölçüde giderilebilirse de, bu sistemlerin de Pocket PC ye göre daha pahalı olması, boyutlarının büyük ve ağır olması, batarya problemi bir dezavantajdır. Diğer yandan ülkemizde bir çok kafe, lokanta vb. gibi yerlerde Wi-Fi hizmetinin sunulmaya başlanması GPRS maliyetini belirli oranda ortadan kaldırabilecektir. Teşekkür Projeyi destekleyen İTÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi ne, CBS Laboratuarı olanaklarından yararlandığımız İTÜ Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü ne, çalışmada kullanılan altlıkların temin edilmesinde çok değerli yardım ve desteğini gördüğümüz İBB Harita Müdürlüğü ne, veri toplamada yardımlarını gördüğümüz İhsan Genç e, Müh. Göker Burak Çetin e en içten teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kaynaklar Alkan, R.M., Kalkan, Y., Baykal, O., İpbüker, C., Yanalak, M., Erden, T. ve Erdoğan, C. (2003.a). Internet-Based GIS Implementations: A Case Study in an Ancient Settlement of Istanbul, Proceeding CD of the ISPRS WG VII/4 Symposium Remote Sensing of Urban Areas, Regensburg, Germany, June, Vol: XXXIV-7/W9, Alkan, R.M., Kalkan, Y., Baykal, O., İpbüker, C., Yanalak, M. ve Erden, T. (2003.b). WEB Tabanlı Haliç Bilgi Sistemi, Proje Raporu, İTÜ Araştırma Fonu Projesi, Proje No: 1945, Temmuz, 74s. Alkan, R.M., Maktav, D., Kalkan, Y. and Erdoğan, C. (2003.c). Mobile GIS Application At The Estuary Haliç (The Golden Horn) In İstanbul, Proceeding of the Conference on Studying Land Use Effects in Coastal Zones with Remote Sensing and GIS, Kemer, Antalya, August, Erdoğan, S. ve Tiryakioğlu, İ. (2004). Turizm-Tanıtım Faaliyetlerinde Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kullanımı: Afyon Örneği, 3. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri Bildiriler Kitabı, İstanbul, 6-9 Ekim 2004, ESRI, (2000). ArcPad:Mobile Mapping nd GIS White Paper. İSKİ (2001) Gerçekleşen bir düş: HALİÇ, İSKİ Genel Müdürlülüğü, Yayın No: 36. Kalkan Y. ve Alkan R.M. (2001). Islah Öncesi ve Sonrası Haliç Dip Topoğrafyasındaki Değişim, Haliç 2001 Sempozyumu, Mayıs, , İstanbul Kasım 2005, İTÜ İstanbul 602

13 Kwan, K. and Shi, W. (2002). A Study of Dynamic Database in Mobile GIS, Proc. of the Symposium on Geospatial Theory, Processing and Applications, Ottowa. Maguire, D. (2001). Mobile Geographic Services Come of Age, GeoInformatics, March, 6-9. Yomralıoğlu, T. (2000). Coğrafi Bilgi Sistemleri: Temel Kavramlar ve Uygulamalar, İstanbul. Yomralıoğlu, T. ve Döner, F. (2005). Mobil GIS: Gezici Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uygulamaları, Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi, 93(2), Yong, L., Quan, L.Q., Ying, X.Z. and Chong, W. (2002). Reserach of Mobile GIS Application Based on Handheld Computer, Proc. of the Symposium on Geospatial Theory, Processing and Applications, Ottowa Kasım 2005, İTÜ İstanbul 603