Kaynak Paylaşımı Kapsamında Telif Hakları

Transkript

1 Kaynak Paylaşımı Kapsamında Telif Hakları Sami Çukadar Kerem Kahvecioğlu İstanbul Bilgi Üniversitesi Ulusal Akademik Kaynak Paylaşım Çalıştayı, İstanbul, Kadir Has Üniversitesi, 16 Nisan 2010

2 Sunum Planı Telif hakkı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Eser, eser sahibinin hakları Sözleşme, lisans anlaşması Telif hakları ile ilgili direktifler ve yasal metinler Sonuç ve öneriler

3 Telif Hakkı Telif hakkı özgün ve yaratıcı eser sahiplerine (yazar, sanatçı, besteci, tasarımcı, vd. ) belirli bir süre için yasayla tanınan manevi ve mali haklardır. (Bezirci, 2008, s.831)

4 Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu(FSEK) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, ülkemizde eser sahiplerine ve bağlantılı hak sahiplerine ilişkin düzenlemeleri içeren temel kanundur.

5 FSEK in Amacı Eser sahipleri ile bağlantılı hak sahiplerinin eserler üzerindeki manevi ve mali haklarını belirlemek ve korumak Eserlerden yararlanma şartlarını düzenlemek Öngörülen esas ve usullere aykırı yararlanma halinde yaptırımları tespit etmek Eser sahipleri ile kullanıcılar arasında denge kurmak

6 Eser Kanunumuza göre bir fikir ve sanat ürününün eser olarak kabul edilip koruma altına alınabilmesi için: Sahibinin hususiyetini taşıması, Şekillenmiş olması, Kanunda sayılan eser türlerinden birine girmesi Fikri bir çabanın ürünü olması gerekmektedir.

7 Eser Türleri İlim ve edebiyat eserleri Güzel sanat eserleri Musiki eserleri Sinema eserleri Veri tabanları

8 Hak Sahipleri Fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri Bağlantılı hak sahipleri olarak; Bu eserleri icra eden veya yorumlayan icracı sanatçılar Seslerin ilk tespitini yapan fonogram yapımcıları Filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcıları Radyo televizyon kuruluşları

9 Eser Sahibinin Manevi Hakları Umuma arz salahiyeti Bir eserin umuma arz edilip edilmemesini, yayımlanma zamanını ve tarzını münhasıran eser sahibi tayin eder. Adın belirtilmesi salahiyeti Eseri, sahibinin adı veya müstear adı ile yahut adsız olarak, umuma arz etme veya yayımlama hususunda karar vermek salahiyeti münhasıran eser sahibine aittir. Eserde değişiklik yapılmasını menetmek Eser sahibinin izni olmadıkça eserde veyahut eser sahibinin adında kısaltmalar, ekleme ve başka değiştirmeler yapılamaz. Eser sahibinin zilyed ve malike karşı hakları Eser sahibi, gerekli durumlarda, aslın maliki ve zilyedinden, koruma şartlarını yerine getirmek kaydıyla, 4 üncü maddenin 1 inci ve 2 nci bentlerinde sayılan güzel sanat eserlerinin ve 2 nci maddenin 1 inci bendinde ve 3 üncü maddede sayılıp da yazarlarla bestecilerin el yazısıyla yazılmış eserlerinin asıllarından geçici bir süre için yararlanmayı talep etme hakkına sahiptir.

10 Eser Sahibinin Mali Hakları Henüz alenileşmemiş bir eserden her ne şekil ve tarzda olursa olsun faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Alenileşmiş bir eserden eser sahibine münhasıran tanınan faydalanma hakkı, bu Kanunda mali hak olarak gösterilenlerden ibarettir. Mali haklar birbirine bağlı değildir. Bunlardan birinin tasarrufu ve kullanılması diğerine tesir etmez.

11 Eser Sahibinin Mali Hak Türleri İşleme hakkı Bir eserden, onu işlemek suretiyle faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Çoğaltma hakkı Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Yayma hakkı Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Temsil hakkı Bir eserden, (...) (1) doğrudan doğruya yahut işaret, ses veya resim nakline yarıyan aletlerle umumi mahallerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek gibi temsil suretiyle faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. İşaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, radyo-televizyon, uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dahil olmak üzere işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanması ve yayınlanan eserlerin bu kuruluşların yayınlarından alınarak başka yayın kuruluşları tarafından yeniden yayınlanması suretiyle umuma iletilmesi hakkı münhasıran eser sahibine aittir.

12 Ödünç Verme Hakkı - I 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nun 23. maddesinin 1. fıkrasında Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak hakkı münhasıran eser sahibine aittir. şeklinde bu hak yayma hakkı içerisinde düzenlenmiştir. Bu madde doğrultusunda kütüphane koleksiyonunda yer alan bir eserin (örn. kitap, DVD, müzik CD, nota), eser sahibinin ve bağlantılı hak sahiplerinin izni olmadan, ödünç verilmesi kanunu aykırı görünmektedir.

13 Ödünç Verme Hakkı - II Bu hakka dair kanunda herhangi bir istisna bulunmamaktadır. Fakat aynı maddenin 3. fıkrasında Bir eserin veya çoğaltılmış nüshalarının kiralanması veya ödünç verilmesi şeklinde yayımı, eser sahibinin çoğaltma hakkına zarar verecek şekilde, eserin yaygın kopyalanmasına yol açamaz. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Kültür Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir. şeklinde bir ibare yer almaktadır.

14 Tükenme İlkesi Aynı maddenin 2. fıkrasında ise kanun koyucu Kiralama ve kamuya ödünç verme yetkisi eser sahibinde kalmak kaydıyla lafzıyla, bu hakların eserin ilk satışından sonra tükenmeyecekleri açıkça belirtilmiştir.

15 Çoğaltma hakkı 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nun 22. maddesinin 1. fıkrasında Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. şeklinde düzenlenmiştir.

16 Mali Hakların Devri Eser sahibi veya mirasçıları kendilerine kanunen tanınan mali hakları süre (70 yıl), yer ve muhteva itibariyle sınırlı veya sınırsız, karşılıklı veya karşılıksız olarak veya sadece kullanma yetkisini başkasına devredebilir Mali hakların devrini konu alan sözleşme ve tasarrufların yazılı olması ve konuları ayrı ayrı göstermesi şarttır.

17 İstisna Şahsen kullanma Bütün fikir ve sanat eserlerinin, (...) (2) kâr amacı güdülmeksizin şahsen kullanmaya mahsus çoğaltılması mümkündür. Ancak, bu çoğaltma hak sahibinin meşru menfaatlerine haklı bir sebep olmadan zarar veremez ya da eserden normal yararlanmaya aykırı olamaz.

18 Sözleşme, Lisans Anlaşması

19 Türk Hukuku nda Sözleşme Sözleşme: Hukuki bir sonuç doğurmak üzere iki veya daha ziyade kişinin karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanları ile uyuşmasının ifade eder (Kocayusufpaşaoğlu,2008, s.95) Bir akdin mevzuu kanunun gösterdiği sınır dairesinde serbestçe tayin olunabilir. Kanunun kati surette emreylediği hukuki kaidelere ve veya kanuna muhalefet, ahlaka veya umumi intizama yahut şahsi hükümlere müteallik (ilişkin, ilgili) haklara mugayir (aykırı) bulunmadıkça iki tarafın yaptıkları mukaveleler muteberdir. (BK m.9) Emredici hukuk kuralı : Bir hukuksal ilişkinin taraflarınca aksinin kararlaştırılmasına hukuk düzenince izin verilmeyen kurallara emredici kurallar denir. (Oğuzman, Barlas, 2006, s.67) Kanunda kişi ile ifade edilen hem özel hem de tüzel kişilerdir. Eğer özel bir durum olursa ayrıca belirtilir.

20 Lisan Anlaşmaları Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu 31 veritabanı lisans anlaşması incelendi. 5 e-kitap veritabanı 26 e-dergi, e-mevzuat, veritabanı

21 Lisans Anlaşmalarında Kaynak Paylaşımı - I 12 veritabanı lisans anlaşmasında kaynak paylaşımı ile ilgili her hangi bir madde bulunmamaktadır. 2 veritabanı lisans anlaşmasında kaynak paylaşımına izin vermemektedir. 9 veritabanı lisans anlaşmasında kendi belirlemiş olduğu şartlar kapsamında kaynak paylaşımına izin vermektedir. 4 veritabanının lisans anlaşmasında ABD Telif Hakları Kanunu nun izin verdiği ölçüde kaynak paylaşımına izin verilmektedir. (17 U.S.C. 108 ) 3 veritabanı lisans anlaşmasında CONTU Guidelines ın izin verdiği ölçüde kaynak paylaşımına izin vermektedir. 1 veritabanı lisans anlaşmasında İngiltere Copyright, Designs and Patents Act 1988 Ch.48 s.41 (Eng), 22 Mayıs 2001 tarih ve 2001/29/EC sayılı AP Direktifi kapsamında kaynak paylaşımına izin vermektedir.

22 Lisans Anlaşmalarında Kaynak Paylaşımı - II 9 veritabanı kendi belirlemiş olduğu şartlar kapsamında kaynak paylaşımına izin vermektedir. Kaynaklar posta ya da faks yolu ile gönderilebilir Elektronik ortamda kullanılan (Ariel, Prospero systems) gibi sistemlerle gönderilebilir fakat bilgiyi e-ortamda alan kütüphane bu kaynağın hemen çıktısını aldıktan sonra silmelidir. Makaleler akademik ve şahsi kullanım için gönderilebilir, fakat ticari kullanım için gönderilmez Elektronik kitabın bir bölümü adil kullanım (fair use) kapsamında çıktı alınarak paylaşılabilir, fakat e-ortamda göndermek kesinlikle yasaktır. ILL gönderilen kaynağa telif hakları uyarısı eklenmelidir.

23 Telif Hakkı Uyarısı - Örnek

24 ABD Telif Hakları Kanunu Son güncellenme tarihi - Ekim 2009, 350 sayfa Kütüphane, arşiv ve bilgi merkezleri ile ilgili istisnalar bulunmaktadır. Bireysel kullanım, akademik çalışma, kar amacı gütmeme gibi durumlarda kaynak paylaşımına izin vermektedir. 17 United States Code (USC) Limitations on exclusive rights: Reproduction by libraries and archives Kanuna erişim linki:

25 Lisans Anlaşmalarında Kaynak Paylaşımı CONTU - I The National Commission on New Technological Uses of Copyrighted Works Telif Haklı Eserlerin Yeni Teknolojik Kullanımı Ulusal Komisyonu Son 5 yıl içinde yayınlanmış dergi fasikülleriyle ilgili olarak bir kütüphane, başka bir kütüphaneden belli bir dergideki materyalin 5 kopyasından fazlasını bir yıl içinde elde edemez Süreli yayın dışındaki materyallerle ilgili olarak bir kütüphane, başka bir kütüphane den belli bir yıl içinde her hangi bir eserin 5 kopyasından fazlasını talep edemez Son 5 yıl içinde yayınlanmış dergi fasikülleri için bu kural geçerli değildir

26 Lisans Anlaşmalarında Kaynak Paylaşımı CONTU - II The National Commission on New Technological Uses of Copyrighted Works Telif Haklı Eserlerin Yeni Teknolojik Kullanımı Ulusal Komisyonu Eğer istekte bulunan kütüphanenin dermesinde ya da sipariş listesinde kopyalanacak materyal bulunduğu halde istek anında kütüphane, söz konusu materyale sahip değilse, istekte bulunulan materyalin kopyası, izin verilen azami kopya sayısı içine dahil edilmez. Örneğin, eğer bir kütüphanenin ciltçide bir kitabı varsa, o kütüphane, başka bir kütüphaneden 5 kopya iznini tüketmeksizin ciltteki kitabın kopyasını isteyebilir Eğer bir kütüphane, istekte bulunan kütüphanenin fotokopi taleplerinin bu standart kurallara uygun olduğuna ilişkin isteğe eklenmiş bir ibraz yoksa, böyle bir durumda söz konusu fotokopi isteği yerine getirilemez. Her kütüphane, başka bir kütüphaneye yaptığı isteğe ilişkin kayıtları 3 yıllığına tutmak zorundadır. (Yılmaz, 2004, s.86-87) Erişim linki:

27 İngiltere Telif Hakları Kanunu Ödünç vermeye izin veriyor Bireysel kullanım Araştırma, kar amacı olmadan Devletin onayladığı Çok değerli olan kaynaklar ödünç verilmiyor. U.K. Copyright, Designs and Patents Act 1988 Ch.48 s.41 (Eng) Erişim linki:

28 Bilgi Toplumunda Telif Hakkı ve Bağlantılı Hakların Çeşitli Yönlerinin Uyumlaştırılması hakkında 22 Mayıs 2001 tarih ve 2001/29/EC sayılı AP Direktifi Direktifin beşinci maddesinde istisnalar ve sınırlamalar bulunmaktadır. Geçici çoğaltma, şahsi kullanım, kütüphanelerin kullanımları, hapishane ve cezaevleri gibi sosyal kurumların kullanımları, eğitim ve bilimsel amaçlı kullanımlar, özürlüler için kullanım, haber amaçlı kullanım, röportaj ve eleştiri ve haber amaçlı kullanım, güvenlik yargılamanın gereği olarak kullanım gibi durumlarda hak sahiplerinin haklarının kısıtlanacağı kabul edilmiştir

29 Lobi Faaliyetleri EBLIDA-Ortega raporu Mr. Ortega Avrupa Komisyonu üyesi 2009 yılında 2001/29/EC sayılı AP Direktifi üzerine telif hakları konusunda yazılan rapordan sorumlu Rapor bu direktifi tatminkar buluyor. Telif hakkı kalmış eserleri dikkate almıyor İstisnalara karşı çıkıyor Bu raporun AP ye sunulması üzerine, EBLIDA (European Bureau of Library, Information and Documentation Associations)-EGIL (Expert Group on Information Law) Ortega ile görüşüyor, fakat ikna edemiyor. Bunun üzerine EGIL tüm AP üyelerine EBLIDA bu raporu kabul etmiyor ve reddedilmesini istiyor şeklinde bir mektup gönderiyor. Diğer lobi grupları ile görüşülüp, alternatif bir rapor hazırlanıyor.

30 EBLIDA nın Avrupa Parlamentosu Üyelerine Gönderdiği Mektup We ask you to reject the submission. Bu mektup sonrasında rapor geri çekiliyor!

31 Biz ne yapıyoruz?

32 Neler Yapmalıyız Lobi faaliyetleri arttırılmalı FSEK m.23 te Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Kültür Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir. maddesi uyarınca Kültür Bakanlığı na başvurulmalı. Kültür Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğüne yeni hazırlanacak yasa ve yönetmeliklerle ilgili olarak görüş alınacak gruplar içerisine Kütüphanecilik dernekleri ve konsorsiyumların dahil edilmesi sağlanmalı ILL kütüphanecisi; telif hakları konusunda bilgili ve mesleki etik kurallarına bağlı olmalıdır. Dünyadaki benzerlerine (ALA) uygun olarak ÜNAK altında faaliyet gösteren Türk Hukuk Kütüphanecileri Platformu ile işbirliği yapılmalı.