ÖDP VE ELİTİZM ÜZERİNE BİRKAÇ NOT

Transkript

1 ÖDP VE ELİTİZM ÜZERİNE BİRKAÇ NOT GİRİŞ Tanımı itibariyle gücünü ve desteğini sadece seçkinlerden değil bütün sosyal sınıflardan alması gereken bir siyasi hareket kendi içinde elitist eğilimler barındırabilir mi? Türkiye de birkaç genel seçim boyunca Sağ kesimdeki siyasi partileri iktidara getirmiş olan ancak buna karşılık sürekli kendi makus talih inden şikâyet eden bir seçmen kitlesi neden onu sahiplenmeye ve kaderini değiştirmeye söz veren bir siyasi partiye değil oy vermek, o partiyi dikkate dahi almaz? Bu tür soruların 18 Nisan 1999 milletvekili genel seçimlerinden sonra gerek ÖDP çevrelerinde gerekse Türkiye deki Sol hareket üzerinde teorik anlamda muhakeme yürütmüş onlarca yazar, araştırmacı ve bilim adamı tarafından defalarca sorulduğu ve cevap arandığı kesindir. Dolayısıyla bu yazı bu konuda şimdiye kadar yapılmış tartışmalara teorik düzeyde bir katkı sağlama iddiasında değildir. Bu yazı Özallı yılların bir mirası olarak 1 Türk toplumunun genelini sarmış olan elitizm üzerinde kafa yormaya çalışan bir kişinin biraz dışarıdan bir bakışla ÖDP deki mevcut elitist eğilimler üzerindeki kişisel gözlemlerinden ibarettir. ÖDP NİN TOPLUMSAL ALANDAKİ YERİ VE HEDEFLEDİĞİ SEÇMEN KİTLESİ Kuruluşundan bu yana ÖDP nin çok kısıtlı malî imkânlarından dolayı kamuoyunda kendinden söz ettirmesi önce Susurluk Kazasının sonrasında ve onun akabinde 28 Şubat 1997 tarihli MGK kararlarının ardından yükselmeye başlayan sivil muhalefet etkinliklerinin içinde yer alması şeklinde cereyan etti. Ancak Türkiye de sivil toplum hareketinin bile son derece elitist bir görünüm arz etmesi, 2 ve hiçbir zaman tabana yayılmamış olmasından ötürü ÖDP de kendini bu elitist tavrın içinde buldu veya safdışı kalmamak için kendini bu yükselen dalganın içine dahil etmek zorunda kaldı. Türkiye de gerek sivil toplum ve gerekse bu kavramla eşanlam taşır bir hale gelmiş bulunan sivil muhalefet (sendikaların toplu iş sözleşmeleri ihtilafları konusunda 1 Özallı yıllar takvim olarak ANAP ın iktidar, Turgut Özal ın da Başbakan olduğu 6 Kasım 1983 milletvekili seçimlerinden ANAP iktidarını sona erdiren 20 Ekim 1991 milletvekili seçimlerine kadar geçen dönemi kapsamaktadır.

2 yaptıkları somut eylemler hariç olmak üzere) marjinal ve seçkinci bir hareket görünümüne haizdir. Bunun böyle bir özellik taşıdığını anlamak için de son birkaç yıldır sivil toplum ve sivil muhalefet başlıkları altında sergilenen etkinliklere sokaktaki insanın katılım düzeyine bakmak yeterli olacaktır. Bu tür etkinlikler ya dernek üyeleri, sempatizanları, bir nüve aktivist ve aydının sebatla sürdürdüğü marjinal bir hareket olarak kalmıştır. Ya da üniversite gençliğinin mezun olup iş hayatına atıldığında çalışacağı çokuluslu şirketlerde, bankalarda veya İMKB de işlem yapmaktan yorulduğunda, gymnasiumda ter ve stress atarken mesai arkadaşlarına anlatacağı veya onlarla paylaşacağı öğrencilik yıllarının tatlı anıları olarak kalmaya mahkûm bir geçici faaliyettir. Sivil muhalefetin ve sivil toplum faaliyetlerinin marjinalize olmasının tek nedeni de 1980 sonrası Türk toplumunda gerek toplumsal ve gerekse ekonomik alanda yaşanan, halen devam eden ve henüz tam hikâyesi ve tahlili yapılmamış olan muazzam değişim veya Özal ın o meşhur deyimiyle transformasyon dur sonrası Türkiye si bir yandan yabancı sermayeye açılırken, diğer yandan dış ticaret, bankacılık ve sermaye piyasası işlemlerinin emsallerine Batı da bile rastlanmayan bir ölçüde tamamen serbest bırakılmalarının sonucunda yeni bir kuşak ve yeni bir insan tipi yaratılmaya başlandı. Darwin i bile kıskandıracak çabuklukta gerçekleşmiş olan bu evrim büyük ölçüde başarıya ulaştı. Artık reklamlar, gazeteler, dergiler, şarkılar, lokantalar, televizyon ve radyo kanalları tek kelimeyle her tür iletişim aracının pazarlamacı veya reklamcı terminolojisi kullanmak gerekirse, hedef kitlesi gençler ve gelir düzeyi ortanın üzerinde birey ve ailelerdir. Gençlerin de hedefi yabancı dil öğrenmek, iyi bir şirkette çalışabilmek velhasıl daha iyi bir yaşam düzeyi elde etmektir. Yeni açılan vakıf üniversitelerinin iktisat ve işletme ağırlıklı bölümlerine, gene aynı üniversitelerin işletme ve ekonomi konusunda sundukları yüksek lisans programlarının bolluğuna ve çeşitliliğine bakmak bunun farkına varmak için yeterlidir. Böyle bir geri planın mevcut olduğu bir ortamda ÖDP nin hedef kitlesi mevcut düzenden şikâyet edenler ile ondan mağdur olanların oylarına, daha güleryüzlü bir sosyalizmi tekrar iktidar yapmak sözüyle talip olmaktı. Seçmen kitlesinin içinde oylarına talip olunacaklar ise üniversite gençliği, en geniş anlamıyla mağdurlar (eşcinseller, azınlıklar, 2 Bu konuda bkz Rıfat N.Bali Sivil toplum hareketinin iki zaafı: İşadamları ve elitizm Birikim sayı 130 Şubat

3 her türlü şikâyetçiler), içinde yaşadıkları kente ve doğaya duyarlı olanlar (örneğin çevreciler) ve en nihayet entellektüellerdi. Ancak şenlik görünümü arz eden etkinliklerine rağmen ÖDP mağdurlar arasında son derece az bir etki alanı yarattı. Bunun nedeni de ÖDP nin, potansiyel seçmen tabanını teşkil etmesi gereken sokaktaki insan nezdinde, Cihangir, İstiklâl Caddesi gibi mekânlarla, Nevizade Sokağı çevresindeki lokantalarda merkezleşmiş bir aydın hareketi, herkesin birbirini tanıdığı ve dolayısıyla eş ve dosttan ibaret bir fikir kulübü görünümü arz etmesidir. Günlük yaşam derdinde koşan ve son tahlilde ÖDP nin hedeflemesi gereken seçmen kitlesi olan sokaktaki insan için ÖDP bir entel takımı hareketi olarak algılandı. Bundan dolayı da hiçbir zaman tabana nüfuz edememiş olan ÖDP ister istemez bir siyasi partiden ziyade bir elit sivil muhalefet görünümü aldı ve kendini sadece muhalif entelektüellere hitap eder bir durumda buldu. ÖDP nin malûl olduğu bir diğer zaaf da, aynen ÖDP gibi katıldığı ilk genel seçimlerde hüsrana uğramış olan ve son tahlilde burjuvazinin elitist bir çıkışı olarak özetlenebilecek olan Yeni Demokrasi Hareketi ile başlamış ve günümüzün son modası haline gelmiş olan demokrat olma ve onunla eşanlam taşıyan herkesle eşit mesafede olma felsefesiydi. 18 Nisan 1999 seçimleri arifesinde ÖDP Genel Başkanı Ufuk Uras ın bu felsefe ve kaygı uğruna kendi içinde ayrımcı ve totaliter bir eğilim taşıdığı kuşku götürmeyen Siyasal İslâm hareketini açık bir şekilde eleştirmedi ve bu konuda net bir tavır sergilemedi. ÖDP İSTANBUL MİLLETVEKİLİ ADAYLARI VE BASIN ARİSTOKRATLARINDAN ALDIĞI DESTEK ÖDP de mevcut olan ancak belirgin bir şekilde ortaya çıkmamış olan elitist eğilimlerin netleşmesi için de 18 Nisan 1999 tarihli genel seçimlerin yaklaşmasını ve ÖDP nin milletvekili adaylarını açıklamasını beklemek gerekiyordu. ÖDP nin İstanbul milletvekili adayları arasında yer alan öğretim üyeleri, yazar ve aydınların topluma mal olmuş adlardan oluşması, ister istemez, gene sadece elitlerin merakını cezbeder oldu. Bugün sokaktaki insanın büyük çoğunluğu için ÖDP adaylarından ne Mete Tunçay, ne Mina Urgan, ne de Adalet Ağaoğlu çok fazla bir şey 2000 s ve Ümit Kıvanç, Sivil toplum sosyetesi, Birikim, Eylül 2000, S. 137, s

4 ifade etmektedir. Aksini iddia etmek için bir fildişi kulede oturup Türkiye deki bilimsel dergi, araştırma, tarih kitapları ve hangi gazetelerin ne kadar sattığından bihaber olmak gerekir. Topluma mal olmuş isimlere ise destek gene toplumun yeni aristokrat ve elitlerinden, yani köşe yazarlarından geldi. İyi yaşama nın büyük üstadı, damak tadı sahibi, pahalı ve nadir dolmakalem koleksiyoncusu ve aynı zamanda edebiyat eleştirmeni Doğan Hızlan ın ÖDP İstanbul milletvekili adaylarını tanıtır kokteyle katılmasının akabinde kaleme almış olduğu yazı, çok billur bir şekilde, Hızlan ın bir siyasi parti toplantısından ziyade herkesin birbirini tanıdığı bir dost toplantısına gittiği ve kendi düzeyindeki akranlarıyla biz bize olmanın verdiği rahatlığı yansıtıyordu: ÖDP nin adayları onuruna verdiği kokteyle gittim. Ben, partililer arasında kendimi rahat hissedemem. Salona tedirginlik içinde girdim. Kendimi, tanıdıklarımın, sevdiklerimin arasında bulunca rahat bir nefes aldım. Düşünürler, ressamlar, şairler, çevirmenler, bana bir parti kokteylinden çok bir edebiyat/sanat kongresinde bulunduğum izlenimini verdi. (..) Parti kokteyllerinde kendimi yalnız hisseder, ruh üşümesi yaşarım. Oysa o akşam öyle değildim. Mina Urgan genç bir asistan gibi göründü gözüme. Fakir Baykurt, Almanya da çektiği yurt özlemini gidermek için yollara düşmüş, Adalet Ağaoğlu, yazarlığa ilk adımını atmış gibi canlı. 3 Doğan Hızlan ın yanı sıra başka köşe yazarlarının da Oyum ÖDP ye deyip yazılarının müptelası okurlarına kendilerini örnek almalarını tavsiye etmelerine rağmen seçmen ÖDP yi dikkate bile almadı. 4 Toplumun önde gelen 169 yazar, bilim adamı ve sanatçının ÖDP ye destek verdiklerini ilân etmelerine rağmen seçmen ÖDP yi hiç dikkate almamak konusunda inat etti. 5 Bunun nedenini aramak için derin alan araştırmaları yapmaya, teorik tartışmalara girmeye ve vicdan muhasebesi yapmaya hiç gerek yoktur. ÖDP ye destek veren köşe yazarlarının hitap ettikleri okur profili ile 169 imzalı ilanın yer aldığı Radikal gazetesinin hitap ettiği okur kitlesinin özellikleri izaha gerek göstermeyecek kadar anlamlıdır. Radikal gazetesi ve onun köşe yazarları okur profili açısından yükselen ve geleceğin üst gelir düzeyinde yer alacak olan eğitim ve 3 Doğan Hızlan Sanatçıların en politik gecesi Hürriyet 9 Nisan Serdar Turgut Gelecek için Hürriyet 16 Nisan 1999, Hasan Bülent Kahraman ÖDP, demokrasi ve muhalefet Radikal 16 Nisan 1999, Perihan Mağden Emanet oylara hayır! Oyunuza sahip çıkın Radikal 14 Nisan Hrant Dink Oyum ÖDP ye Agos 16 Nisan İlk aşk unutulmaz Radikal 17 Nisan 1999.

5 kültür düzeyi oldukça yüksek genç bir çalışan kitlesine hitap etmektedir. 6 Hürriyet köşe yazarı Serdar Turgut ise yıllar boyunca Beyaz Türkler muhabbetini en üst noktasına eriştirmiş, elitizmin yılmaz savunucusu olmuş bir yazardır. Onun şevk vereceği kitle de kendisi gibi ya bir dönem New York ta yaşamış, ya da Boston veya New York daki bir üniversiteden mezun olduktan sonra İstanbul a geri dönmüş ve oranın özlemini çeken genç profesyonellerdir. Toplumsal piramidin üst tarafında yer alan böyle bir kitle ne ÖDP ye, ne de sosyalizmi savunan herhangi başka bir siyasi partiye oy vermeyeceği kesindir. Böyle bir seçmen kitlesinin oylarının yöneleceği tek parti ANAP ve/veya DYP dir. ÖDP VE AZINLIKLAR ÖDP nin oylarına talip olduğu ve kabaca marjinaller diye tasnif edilebilecek olan ve homojenlikten uzak olan kitle ise mağdurlar, muhalifler kitlesidir. ÖDP nin marjinaller arasında ön plana çıkardığı iki kesim eşcinseller ve azınlıklardı. Bu kesimlerden de bütün ümitlerin aksine kayda değer herhangi bir oy alamadı. Türkiye Ermeni cemaatine ait Agos gazetesinin 1996 yılında yayın hayatına atılması ve şikâyet ve mağduriyet üzerine inşa etmiş olduğu sistemli yayın politikasıyla birlikte sivil muhalefet yapan aktivistler yeni bir mağdur keşfetmiş olmanın sevincini yaşadılar. Sivil aktivistler gibi ÖDP de mağdur Ermenileri keşfetti ve özellikle Şişli gibi Ermeni nüfusunun yoğun olarak yaşadığı ilçelerde var kuvvetiyle Ermeni oylarına talip oldu ve hüsrana uğradı. Hüsrana uğramasının sebebini bulmak için de gene derin akademik ve teorik araştırmalara gerek yoktur. Azıcık azınlık haleti ruhiyesiyle azınlıkların ekonomik profilini bilmek yeterlidir. Sadece Ermeniler için değil Türkiye de halihazırda yaşayan azınlıkların neredeyse tamamı için özgürlük ve dayanışma kelimeleri Sol harekette yer alan aktivistler için taşıdığı anlamı taşımamakta, yarattığı heyecanı yaratmamaktadır. Azınlıkların ezici çoğunluğu serbest meslek sahibi küçük veya büyük esnaf, tüccar, sanayici, zanaatkâr ve gelir düzeyi vasatın biraz veya epey üstünde profesyonellerdir. Bunun böyle olduğunu keşfetmek için yaz aylarında Adalar vapuruna binmek ve etrafa bakmak yeterlidir. Bu kişiler ve aileler için oy verilecek parti ANAP ve/veya DYP dir. Onlar için ÖDP biraz uçuk ama hoş, sempatik ve temiz yüzlü gençlerin bulundukları marjinal bir partidir. Bu düşünceye tek bir çarpıcı örnek vermek 6 Ayrıntılar için bkz Radikal le mutlu saatler Radikal 11 Mart 1999.

6 gerekirse 68 li olduğunu vurgulayarak yani anlarsınız ya biz de zamanında solcuyduk imasında bulunan bir gayrimüslim sanayicinin konforlu ve yumuşak bir koltuğa oturup keyif veren bir tiyatro oyunu seyredermişcesine yapmış olduğu şu yoruma bakmak yeterlidir: ÖDP nin Sultanahmet teki mitingine gittim. Onları da çok beğeniyorum. Sistemin dışında politik hareketler çıkması gerektiğine inanıyorum. Bu gelişmeleri çok sağlıklı buluyorum. 7 ÖDP deki yönetici kadro kabullenmek istemese bile şunu belirtmekte fayda vardır: Azınlıklar tarihten gelen deneyimleri ve de içinde bulundukları ekonomik durumları itibariyle daima iktidara aday en güçlü siyasi partiye oy vermişlerdir. Bu partiler de genellikle DP ve onu takip eden liberal sağ çizgideki partiler olmuştur. ÖDP nin şenliği andırır açıkhava toplantılarından birini seyretme fırsatını bulmuş olan sanayici bu toplantıyı epey eğlenceli, hatta sağlıklı bulmuştur Ancak ertesi günü seçmen sandığına gittiğinde ANAP a oy vermiştir. Nitekim de öyle oldu. Gerek Uğur Yücel ve gerekse Prof. Gencay Gürsoy gibi karizmatik adların katılımlarıyla gerçekleşen, sadece Ermeni cemaatini hedefleyen ve ÖDP nin 2.Bölge milletvekili adayları Ermeni asıllı Tatyos Bebek ve Masis Kürkçügil i tanıtma amacını güden toplantıya 8, Agos genel yayın yönetmeninin ateşli teşviklerine, 9 Agos un ÖDP nin azınlıklara yönelik mesajlar içeren broşürlerini gazeteyle birlikte abonelerine dağıtmasına, seçim arifesinde Agos un tam sayfa ÖDP ye yer vermesine 10 rağmen hayaller suya düştü ve Ermeni cemaatinden beklenen kitlesel oy desteği gerçekleşmedi. MUTLU SON YERİNE MUTSUZ SON Seçim sonuçları tabii ki halkı ÖDP ye oy vermeye teşvik etmiş olan elitler nezdinde hayal kırıklığı ve küskünlük yarattı. Bu bir yerde her zaman var olan ve bizleri anlamıyorlar diye tarif edilecek bir hayal kırıklığının canlanmasına yol açtı. Halkı ÖDP ye oy vermeye teşvik etmiş olan basının değerli kanaat önderleri küsüp kendi kabuklarına çekildi veya mağdur olmanın acısını, daha doğrusu zevkini çıkardı. Bu son 7 Feza Şişman Çizgi dışı bir işadamı Power Temmuz 1997 s.22. Söz konusu işadamı EKA şirketler grubunun sahibi Selim Alguadiş tir. 8 Nadire Mater Hepimiz bu ülkeyiz! V-Özgürlük 17 Nisan Hrant Dink Oyum ÖDP ye Agos 16 Nisan Hrant Dink Oyumuz çocuklarımıza Agos 16 Nisan 1999, Amacımız kabuğumuzu kırmak Agos 16 Nisan 1999, Ermeni cemaatinde rönesans Agos 16 Nisan 1999.

7 haleti ruhiyeyi en iyi şekilde dile getiren ise Agos gazetesinin genel yayın yönetmeni oldu. Seçim sonuçlarının ilan edilmesinden sonra kaleme aldığı yazı bu duyguları billur bir şekilde yansıtıyordu: Bildiğiniz gibi seçimlerde ÖDP ye oy kullandım. İyi de ettim. Verdiğim oyla da partimin baremini ancak %1 e çıkarabildim. Şimdi içinizden Hıh İşte senin ve tuttuğun partinin hali diyenleriniz çıkabilir. N olmuş yani? Her zaman ortaya çıkıp Elhamdülillah bu ülkenin %99 u diye nutuk atanların ve beni o %1 lerin içine öteleyenlerin arasına mı gireydim? Ben hep Azınlık değil miydim? Oh işte âlâ Ne mutlu bana Gerçeği ama sadece gerçeği bir kez daha kendi oyumla teyit ettim ya 11 Kendi acılarıyla kavrulan mağdurların yanı sıra halkın kararına kızıp küsen aristokratlar da oldu. Elitizmin şampiyonluğunu yapmaktan bıkmayan Serdar Turgut un seçim sonrasında yazmış olduğu köşe yazısının ÖDP yle ilgili şu bölümü kendi başına bir küçük şaheserdir ve aynı zamanda muhtemelen aynı ruh halini paylaşan birçok kişinin düşüncelerini de dile getirmiştir: [ÖDP liler] yıllardır halka bir şey anlatmaya çalışıyorlar, halk dinler gibi gözüküyor ve sonra da gidip anlatılanın tam tersini yapıyor. Yani tabii ki halk başka türlü bilinçli diye fikirlerinden vazgeçsinler de demiyorum. Ama bir ara formül bulup bu strese de bir son vermek gerekiyor. Benim önerim şu: ÖDEpLAND diye bir yer kurulsun. Disneyland gibi bir yer yani. Memlekette kafası ne kadar çalışan, eli kalem tutan, üreten beyin varsa burada toplansın. Bunlar arasında tartışsınlar, yazılar yazsınlar, sahneye oyun koysunlar, hatta adı etkinlik olan ama ne olduğu da son ana kadar belli olmayan şeyler de yapsınlar. Kliklere bile bölünsünler. Ancak ÖDEpLAND e her isteyen de giremesin. Ne onlar halka muhatap olsun ne de halk onlara bulaşsın. İsteyen ÖDEpLAND e ziyarete gelsin ama bu kendisine sağlanan büyün onurun da bedelini ödemeye razı olsun. Yani bu yapılmazsa memlekette akıl fikir sahibi olan azınlık çok kısa süre içinde kafayı iyice yiyecek benden söylemesi. Korunma altına alınmak istiyoruz ve gerekirse MHP ye bu konuda dilekçe bile veririz. 12 Bu teklife desteğin, hem serbest olmasından, hem iyi bir gelir düzeyine, hem de gazeteci ve yazarlığından ötürü entelektüel bir haleye sahip olmasından ötürü tek başına yaşayan bağımsız modern genç kadınların modeli konumunda olan Duygu 11 Hrant Dink Biz yüzde birler Agos 23 Nisan 1999.

8 Asena dan gelmesi de tabii ki şaşırtıcı değildi: Bu öneriyi beğendim. Barıştan yana olan, sevgi söylemlerine değer veren, insan haklarına, doğaya duyarlı, nereden gelirse gelsin şiddete karşı olan, söz konusu milliyetçilik de olsa, aşırılığı sevmeyen, kişisel çıkarlarına, paraya birinci dereceden önem vermeyen, sanatı ciddiye alan insanlar ciddi bir azınlık kaldılar. Bu çok vahim bir durum. Şimdi ne yapacak bu insanlar? Serdar Turgut un dediği gibi kendilerine bir land kuracaklar herhalde. 13 Duygu Asena nın yapmış olduğu insan tarifi bir yerde günümüz kentli modern elitin bir tarifidir. Paraya birinci derecede önem vermeyen, sanatı ciddiye alan dolayısıyla para kazanmak, vergi iadesi zarfı yazmak, karşılıksız çekler ve alacaklar peşinde koşmak gibi bayağı, sıkıntı verici ve usandırıcı günlük işlerden uzak kalıp her türlü sanat etkinliklerini ve entelektüel faaliyetleri yakından takip eden, bunun için de Radikal gazetesi ve sanat ve fikir dergilerini okuyan, bunun yanı sıra barıştan yana olan, sevgi söylemlerine değer veren, insan haklarına, doğaya duyarlı olan günümüz insanı tek kelimeyle genç elitlerdir. Ve de onlar, Duygu Asena nın yerinde tespitiyle, azınlıktadır. Duygu Asena, Serdar Turgut, Hrant Dink ve seçim sonrası ÖDP lilerin çoğunluğunun muhtemelen paylaştıkları ruh hali, Uğur Yücel in gerçek İstanbulluların kentin kaba saba insanlar tarafından istila edilmesi karşısındaki duygularını dile getiren bir oyununun başlığı olan Azınlıkta kaldık duygusudur. İşçi ve memur sınıfının oylarına talip olmakla yola çıkan ÖDP kendini birden bire bu azınlığa hitap eder durumda bulmuştur. Hem azınlıkta olmanın, hem marjinal olmanın, hem muhalif olmanın, hem de oylarına talip olunan halkın ilgisine mazhar olmamış olmanın yarattığı ruh hali tektir: O da çoğu zaman inzivaya çekilme, kendini yavan ve sıradan işlerin, sıradan halkın üstünde görmek ve sadece hoşlandığı kişilerle görüşüp konuşmaktır. ÖDP nin içinde bulunduğu ruh hali dışarıdan bakıldığında biraz bunu andırmaktadır. Bütün bunlar cereyan ederken halk, elitlerin çoğunun hoşuna gitmemesine ve bunu açık bir şekilde dile getirmemelerine rağmen, tüm piyangolara ve televizyon kanallarındaki bilgi yarışması programlarına olağanüstü ilgi göstermektedir. Tuhaf bir şekilde bu ilgiyi gösterenler eli yüzü düzgün ve ÖDP nin potansiyel seçmen kitlesini teşkil eden esnaf, öğrenci, ev kadını, öğretmen, özel şirket ve banka yöneticileri olup 12 Serdar Turgut Bu halk bilinçli abi! Hürriyet 20 Nisan 1999.

9 muhtemelen ezici çoğunluğu ANAP a oy vermiş, sanat galerilerini gezmeye vakti olmayan ve iyi bir hayat yaşamak için para kazanmaya birinci derecede önem veren, işlerinin görülmesi için de gerekirse seve seve rüşvet vermeye razı olan kimselerdir. Tek kelimeyle Özallı yılların kuşağıdır. 13 Duygu Asena Serdar Turgut un önerisi Milliyet 24 Nisan 1999.