UYGULAMALI VERGİ HUKUKU. Ders Notları. Yrd.Doç.Dr. Yılmaz YURTSEVEN

Transkript

1 UYGULAMALI VERGİ HUKUKU Ders Notları Yrd.Doç.Dr. Yılmaz YURTSEVEN Samsun

2 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...2 ÖNSÖZ...8 ÜNİTE I...9 GENEL HÜKÜMLER Vergi Hukukunun Anlamı Hukuk Kavramı Maliye Hukuku Kavramı Vergi Hukukunun Anlamı Vergi Hukukunun Konusu Vergi Hukukunun Hukuk Sistemi İçindeki Yeri Ve Özerkliği Vergi Hukukunun Hukuk Sistemi İçindeki Yeri Vergi Hukukunun Kaynakları Vergi Hukukunun Yasama Organından Doğan Kaynakları Anayasa Kanun Uluslararası Vergi Andlaşmaları Vergi Hukukunun Yürütme Organından Doğan Kaynakları Kanun Hükmünde Kararnameler Bakanlar Kurulu Kararları Tüzük Yönetmelik Genel Tebliğ Özelgeler (Muktezalar)- Genelgeler-Genel Yazılar Vergi Hukukunun Yargı Organından Doğan Kaynakları Anayasa Mahkemesi Kararları İçtihatı Birleştirme Kararları Diğer Yargı Kararları Diğer Kaynaklar Bilimsel Öğreti ve Doktrin Örf ve Adet Kanunların Uygulanması Vergi Kanunlarının Yer Bakımından Uygulanması Vergi Kanunlarının Zaman Bakımından Uygulanması Vergi Kanunlarının Anlam Bakımından Uygulanması Yorum Yorum Yöntemleri Vergi ile İlgili Kavramlar Verginin Tarafları Vergi Alacaklısı Vergi Borçlusu Mükellef Vergi Sorumlusu Vergi Kesenlerin Sorumluluğu Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu Mirasçıların Sorumluluğu Dar Mükelleflerde Vergi Sorumluluğu Mükellefiyet ve Sorumluluk ile İlgili Özel Sözleşmeler Ortaklaşa ve Zincirleme Sorumluluk Ortaklaşa Sorumluluk

3 Zincirleme Sorumluluk Vergi Ehliyeti Hak Ehliyeti Mahiyeti Genellik İlkesi Eşitlik İlkesi Fiil Ehliyeti Koşulları Olumlu Koşullar Ayırt Etme gücüne Sahip Olmak Ergin Olmak Olumsuz Koşul İçeriği Hukuki İşlem Ehliyeti Haksız Fiillerden Sorumlu Olma Ehliyeti Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişilerin Hukuki Durumu Tam Ehliyetliler Sınırlı Ehliyetliler Sınırlı Ehliyetsizler Tam Ehliyetsizler Mükellefin Ödevleri Vergiyi Doğuran Olay Vergiyi Doğuran Olayın Sonuçları Vergiyi Doğuran Olayın Kanunlarla Yasaklanmış Olması Verginin Konusu Vergide İstisnalar, Muafiyetlikler ve İndirimler Vergi İstisnası Katma Değer Vergisinde yer alan başlıca istisnalar, Veraset ve İntikal Vergisinde yer alan başlıca istisnalar, Damga Vergisi istisnaları, Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi istisnaları, Harçlarda yer alan istisnalar, Gümrük Vergisi istisnaları, Vergi Muaflığı Emlak Vergisinde muafiyetler, Harçlarda yer alan muafiyetler, Gümrük Vergisi muafiyetleri, Katma Değer Vergisindeki düzenleme, Veraset ve İntikal Vergisindeki muafiyetler, Vergi İndirimleri Verginin Matrahı Matrahın Saptanmasına İlişkin Hükümler Beyan Usulü Basit Usul Karineler Usulü İdarece Takdir Usulü Matrahın Saptanmasına İlişkin Komisyonlar Genel Yetkili Takdir Komisyonu Arsa Takdir Komisyonu Arazi Takdir Komisyonu

4 Zirai Kazançlar İl ve Merkez Komisyonları ÜNİTE II VERGİLEME SÜRECİ Verginin Tarhı Beyannameye Dayanan Tarhiyat İkmalen Vergi Tarhı İdarece Takdir Re'sen Takdir Usulü Vergi Hatalarının düzeltilmesi Yolu Verginin Tebliği Tebliğ Edilecek Belgeler Tebliğ Yapılacak Kişiler Tebliğ Usulleri Posta İle Tebliğ Memur Aracılığı ile Tebliğ Daire ve Komisyonda Tebliğ İlan Yolu ile Tebliğ Tebliğ Yerine Geçen İşlemler Verginin Tahakkuku Tahakkuk Şekilleri Beyan Üzerinden Tarh Edilen Vergilerde İkmalen ve Re sen Tarhiyatta İdarece Tarhiyatta Tahakkuku Tahsile Bağlı Vergilerde Verginin Tahsili Verginin Tarifesi Verginin Oranı Vergi Hukukunda Süreler Sürelerin Uzaması Mücbir Sebepler Ölüm Hali Zor Durum Sürelerin Hesaplanması Vergi İdaresinin Mükellefleri Denetleme Yolları Yoklama Yoklamaya Yetkili Olanlar Yoklama Yöntemi Vergi İncelemesi Arama Bilgi Toplama ÜNİTE III VERGİLEME YÖNTEMLERİ, VERGİ ALACAĞININ SONA ERMESİ, KAMU ALACAKLARININ GÜVENCE ALTINA ALINMASI VE VERGİ SUÇ VE CEZALARI Vergileme Yöntemleri Gerçek Usulde Vergileme Türkiye'de özellikle gelir vergisinde bazı gelir çeşitlerinde (ticari kazanç, ücret, serbest meslek kazancı gibi gelirlerde) basit usul yöntemi kullanılmaktadır Basit Usulde Vergileme Stopaj(Kaynakta Tevkif)Yöntemi Peşin Ödeme Yöntemi Geçici Vergi

5 2. Kamu Alacaklarının Güvence Altına Alınması Kamu Alacaklarının Korunması Teminat İhtiyati Haciz İhtiyati Tahakkuk Rüçhan Hakkı Verginin Cebren Tahsili Cebri İcra Yolu İle Tahsili Vadesinde Ödenmeyen Alacağa Gecikme Zammı Uygulaması Vergi Alacağını Sona Erdiren ya da Erteleten Sebepler Vergi Alacağının Tecili Zamanaşımı Tahakkuk Zamanaşımı Tahsil Zamanaşımı Terkin Af Vergi Suç Ve Cezaları Vergi Ziyaı Suçu ve Cezası Usulsüzlük v e Diğer Cezalar Genel Usulsüzlükler Birinci Derece Usulsüzlükler İkinci Derece Usulsüzlükler Özel Usulsüzlükler Vergi Ziyaı ve Usulsüzlük Cezalarında Tekrarlanma ve Birleşme Tekrarlanma Birleşme Hürriyeti Bağlayıcı Ceza İle Cezalandırılacak Suçlar Ve Cezalar Kaçakçılık Vergi Mahremiyetinin İhlali Mükelleflerin Özel İşlerini Yapma Vergi Cezalarının Uygulanması, Ödenmesi Ve Kalkması Vergi Cezalarının Uygulanması Vergi Cezalarının Ödenmesi Vergi Cezalarının Kalkması Yanılma Pişmanlık ve Islah Ölüm Mücbir Nedenler Zamanaşımı Ceza Kesmede Zamanaşımı Ceza Tahsilinde Zamanaşımı Cezalarda İndirim Af Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Vergi Uyuşmazlıklarının İdare Aşamasında Çözümü Vergi Hatalarının Düzeltilmesi Vergi Hatalarının Ortaya Çıkarılması ve Düzeltilmesi Düzeltme Yetkisi Uzlaşma Uzlaşmanın Sonuçları

6 ÜNİTE III TÜRK VERGİ SİSTEMİ Gelir Vergisi Gelir (GVK 1) Gelirin Unsurları (GVK 2) Mükellef (Yükümlü) Tam Mükellef Muafiyet ve İstisnalar Asgari Geçim İndirimi Gelir Vergisinde Matrahın Tespiti Zirai Kazançlar Ücretlerin Vergilendirilmesi Serbest Meslek Kazançlarının Vergilendirilmesi Gayrimenkul Sermaye İradının Vergilendirilmesi Menkul Sermaye İradının Vergilendirilmesi Diğer Kazanç ve İratların Vergilendirilmesi GVK na Göre Safi Değer Artışı Kazancı Arızi Kazançlar GVK na Göre Gelir Vergisinin Beyannameleri ve Bu Beyannamelerin Beyan ve Ödeme Süreleri GVK na göre Zararların Karlara Takas ve Mahsubu GVK na Göre Gelir Vergisi Matrahının Tespitinde, Gelir Vergisi Beyannamesinde Bildirilecek Gelirlerden Yapılacak İndirimler Matrahtan ve Gelir Unsurlarından İndirilmeyecek Giderler GVK na Göre Vergi Tevkifatı Yapmaya Mecbur Olanlar ve Vergi Tevkifatında Uyulacak Esaslar GVK Göre Vergi Beyannamelerinin Tarh Yeri GVK göre gelir vergisi kimler adına tarh edilir ve kimler tarhiyata muhatap tutulurlar? Kurumlar Vergisi KVK na Göre Kurumlar Vergisinin Konusunu Oluşturan Kurumlar KVK na Göre Safi Kurum Kazancı Kontrol Edilen Yabancı Kurum Kazancı KVK na Göre Kurumlar Vergisinden İndirilecek Giderler Zarar mahsubu KVK na Göre Safi Kumlar Vergisi Matrahının Tespitinde Kurum Kazancından Hangi İndirimler Yapılır? KVK Göre Kurum Kazancının Tespitinde Gider Olarak Kabul Edilmeyen İndirimler Örtülü Sermaye Kurumlar Vergisinin Ödeme Süresi KVK na Göre Safi Kurum Kazancının Tespiti Vergilendirme Dönemi ve Beyan Kurumlar Vergisinde Tarhiyatın Muhatabı, Tarh Zamanı ve Tarh Yeri Katma Değer Vergisi Verginin Konusunu Teşkil Eden İşlemler KDV Mükellefleri Vergi Sorumlusu KDVK na Göre Belgesiz Mal Bulunduranların Sorumluluğu Vergiyi Doğuran Olayın Meydana Gelmesi

7 3.6. KDV İndirimi Kısmî Vergi İndirimi İndirimin Belgelendirilmesi Vergilendirme Dönemi KDV nde Beyan Esası Beyanname Verme Zamanı Tarh Yeri, Tarhiyatın Muhatabı ve Tarh Zamanı Verginin Ödenmesi KAYNAKÇA

8 ÖNSÖZ Son yıllarda iş dünyasında yaşanan gelişmeler, sürekli eğitimi gerekli kılmaktadır. Özellikle iş dünyasının aktörleri olan çalışanlar, zaman zaman gerek ülkemizdeki yasal mevzuat hakkında gerekse Avrupa Birliği nin çalışma hayatına ilişkin mevzuatına yönelik olarak bilgilendirilmelidir. Kuşkusuz bu tip çalışmalar iş dünyasında kalite, performans ve dinamizmin artmasında katkı sağlayacaktır. Kayıtlı istihdamın özendirilmesine yönelik olarak verilen bir seminer programının ders notları olarak kullanılan bu çalışma hiçbir bilimsel ya da ticari endişe taşımamaktadır. Bu nedenle, çalışmada kullanılan kaynaklar, dipnot atıfları şeklinde belirtilmemiş, çalışmanın sonunda yer alan bir kaynakçada gösterilmiştir. Çalışmanın yararlı olması dileğiyle. 8

9 1. Vergi Hukukunun Anlamı ÜNİTE I GENEL HÜKÜMLER 1.1. Hukuk Kavramı Hukuk, Arapça bir sözcüktür ve haklar anlamına gelmektedir. Bir tanım vermek gerekirse, Hukuk toplum halinde yaşayan insanların birbirleri ile ve toplumla ilişkilerini düzenleyen ve kendilerine uyulması devletin zorlayıcı gücü ile güvence altına alınan kurallara hukuk kuralları denir. Bu kuralların oluşturduğu bütüne de hukuk adı verilmektedir. Hukuk kuralları tarih boyunca din ve ahlak kuralları ile iç içe olagelmişlerdir. Aralarındaki tek fark yaptırım unsurundan kaynaklanmaktadır. Din, ahlak ve görgü kuralları tanrı korkusu, ayıplama gibi yaptırımlarla desteklendiği halde, hukuk kurallarına uymama halinde devlet örgütlenmiş ve zorlayıcı bir güç olarak fertlerin karşısında yer almaktadır Maliye Hukuku Kavramı Toplumsal olay ve ilişkileri inceleyen sosyal bir bilim dalıdır maliye. Özellikle sosyal devlet anlayışının kabul edilmesi sonucu devlet ekonomik yaşamın vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. Devlet bu işlevlerini kamu harcamaları aracılığı ile gerçekleştirmektedir. Kamu harcamaları için devletin gelir kaynağına ihtiyacı vardır. Kamu harcamalarının artması üzerine devlet gelir için vatandaşlara başvurmuştur. Başlangıçta isteğe bağlı ve yardım niteliğinde olan bu katılım sonraları genel nitelikte ve zorunlu bir yükümlülüğe dönüşmüş ve karşımıza vergi kavramı çıkmıştır. Bir tanım vermek gerekirse, Maliye Hukuku; Devletin ve diğer kamu kuruluşlarının gelirlerinin elde edilmesinde, giderlerinin yapılmasında ve malvarlıklarının yönetimine ilişkin faaliyetlerin düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Maliye hukuku devletin bütün mali faaliyetlerini kapsadığı halde vergi hukuku yalnız kamu gelirlerinin bir bölümünü konu edinmektedir Vergi Hukukunun Anlamı Öncelikle vergi hukuku ve vergi mevzuatını açıklığa kavuşturmak gerekir. Vergi Mevzuatı, Yürürlükte bulunan yazılı hukuk kurallarının bütünüdür. Vergi mevzuatı vergi konusunda yürürlükteki anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik gibi yazılı hukuk kurallarından oluşmaktadır. 9

10 Vergi Hukuku ise, vergi ile ilgili yürürlükteki kuralları ele almakla birlikte onların hazırlanmasında ve uygulanmasında göz önünde bulundurulması gereken ilkeleri belirlemeye çalışır. 2. Vergi Hukukunun Konusu Vergi hukukunun inceleme alanlarını belirlemek üzere maddi vergi hukuku ve şekli vergi hukuku ayrımı yapılmaktadır. Maddi vergi hukuku, devletle kişiler arasında vergi kanunları nedeni ile ortaya çıkan hukuki ilişkinin yönlerini düzenler. Maddi vergi hukuku kuralları kişileri belli bir verginin borçlusu durumuna sokan kurallardır. Vergi alacağının doğması ve sona ermesi maddi vergi hukukunun konusuna girer. Şekli vergi hukuku ise verginin tarh, tahakkuk ve tahsili, vergi uyuşmazlıklarının idari ve yargısal aşamada çözülmesi, vergilerin cebri icra yolu ile tahsil edilmesi, şekli vergi hukukunun alanına girer. tutulmaktadır. 3. Vergi Hukukunun Hukuk Sistemi İçindeki Yeri Ve Özerkliği 3.1. Vergi Hukukunun Hukuk Sistemi İçindeki Yeri Literatürde Hukuk, kamu hukuku ve özel hukuk olarak ikili bir ayırıma tabi Kamu Hukuku, devletin kuruluş ve işleyişi ile egemen bir tüzel kişi olarak kişilerle ya da devletlerle olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu hukuk dalının düzenlediği ilişkiler hukuksal yönden eşit kişiler arasındaki ilişkiler değil astlık-üstlük durumunun ağır bastığı ilişkilerdir. Bir tarafta egemenlik sahibi diğer tarafta buna uymak zorunda olan kişiler vardır. Özel Hukuk ise, bir toplum içinde eşit hak ve yetkilerle donatılmış kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. Burada söz konusu olan hukuksal eşitliktir. Özel hukukta irade özgürlüğü ve eşitlik esastır. Bu bakımdan özel hukuk ilişkilerinde emredici kurallar, diğer bir deyimle astlık üstlük ilişkisi söz konusu değildir. Vergi hukuku maliye hukukunun bir kolu olarak egemenlik nitelikleri taşıdığından bu hukuk kolu da kamu hukuku içinde yer almaktadır. 4. Vergi Hukukunun Kaynakları Hukuk kaynağı hukuku doğuran organdır. Bu anlamda yasama organı bir kaynaktır. Tüzük, yönetmelik çıkaran yürütme organı da bir kaynak teşkil eder. Hukuk kaynakları kavramı aynı zamanda kuralların büründüğü somut biçimleri de ifade etmektedir. Bunlara yürürlük kaynakları yada biçimsel kaynaklar denilmektedir. 10

11 4.1. Vergi Hukukunun Yasama Organından Doğan Kaynakları Anayasa Diğer yazılı kuralların (kanun, tüzük, yönetmelik) dayanağıdır. Devletin temel organlarını, işleyişlerini, düzenlediği gibi, yazılı kuralların uymak zorunda oldukları temel ilkeleri de gösterir. Ülkemizde 1876 Anayasası nda yurttaşlardan ödeme gücüne göre vergi alınacağı belirtilmiştir Anayasası nda ise ödeme gücüne ek olarak amaç yönünden vergilere sınır konulmuş ve kanunilik prensibi getirilmiştir Anayasası da vergi ile hükümlere yer vermiştir Anayasası nın 2. maddesinde de Sosyal hukuk devleti ilkesi vergi yükünün vatandaşlar arasında adaletli ve dengeli dağıtma gereği, 10. maddesinde. Kanun önünde eşitlik ilkesi yer almaktadır. Ayrıca 1982 Anayasası nın en önemli hükmü 73. maddedir. Bu madde vergi ödevi ni kapsamaktadır. 73. maddede; Herkes kamu giderlerini karşılamak üzere mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır. Vergi, resim, harç ve mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır. Vergi, resim harç ve benzeri mali yükümlülüklerin, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir denilmektedir Anayasası nın 73. maddesi aynı zamanda, Anayasanın vergileme ilkeleri ni oluşturmaktadır Kanun Kanun, yasama organınca belirli biçim ve yöntemlere göre (meclis içtüzüğüne göre) hazırlanan yazılı kurallardır. Kanun tasarılarını Bakanlar Kurulu, kanun tekliflerini ise milletvekilleri meclise verir. Gerekli komisyonlardan geçip genel kurulda görüşülen ve kabul edilen kanunlar Cumhurbaşkanınca 15 gün içinde yayımlanır. Kanunlar sürekli hükümler içeren metinlerdir. Ancak vergi kanunları farklılık arz eder. Şöyle ki Bütçe kanunu ile gelirlerin toplanmasına yetki verilmeden, vergilerin tahsili yapılamamaktadır. Vergi kanunları verginin konusunu, yükümlüsünü, matrahını, tarifesini, tahsil şeklini, hükme bağlamaktadır. Diğer kamu alacakları ile vergi alacaklarının tahsil edilememesi halinde kamu gücü kullanılarak Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerince tahsil yoluna gidilir. 11

12 Kişilere (gerçek ya da tüzel) vergi yükü getiren hükümler özel vergi kanunlarında yer almışlardır. (Gelir Vergisi Kanunu, Emlak Vergisi Kanunu, Katma Değer Vergisi Kanunu gibi). Bu özel kanunlarda yer alan vergi yükümlülüklerinin şekilsel durumları da Vergi Usul Kanunu nda düzenlenmektedir Uluslararası Vergi Andlaşmaları Devletler vergi kaçakçılığını önleme, çifte vergilendirmeyi önleme gibi amaçlarla kendi aralarında anlaşmalar yapmaktadır. Vergi anlaşmaları çoğu zaman ikili anlaşmalar şeklinde olmaktadır. Uluslararası vergi anlaşmaları kanun gücündedir. Uluslararası andlaşmaların onaylanması yetkisini 1982 Anayasası Cumhurbaşkanına vermiştir. Ancak andlaşmanın Cumhurbaşkanınca onaylanması TBMM nin bu andlaşmayı bir kanunla uygun bulması koşuluna bağlanmıştır. Ekonomik ve teknik anlaşmalar ile bir kanuna dayanılarak yapılan andlaşmaların yürürlüğe girmesi için ise TBMM nin bu kanunu kabul etmesi koşulu aranmamaktadır. Bu andlaşmalar, doğrudan doğruya Yürütme organı tarafından yapılır ve Cumhurbaşkanınca onaylanır Vergi Hukukunun Yürütme Organından Doğan Kaynakları Kanun Hükmünde Kararnameler KHK lar yazılı hukuk kuralı niteliğindedir. Bakanlar Kurulu tarafından kanunla meclisin kendisine verilen yetki kanunu dahilinde çıkarılmaktadır. KHK lar yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler, ancak aynı gün TBMM nin onayına sunulma zorunluluğu vardır. Aksi halde yürürlükten kalkarlar. TBMM kendisine sunulan KHK yı inceleyip reddederse red kararının Resmi Gazete de yayımlandığı tarihte kararname yürürlükten kalkar. KHK lar yasama organı ve Anayasa Mahkemesi nin denetimine tabidir. Temel haklar, kişi hakları ve ödevleri, siyasi haklar ve ödevler, KHK ile düzenlenemez (olağanüstü durumlar hariç). Vergi konusunda da KHK çıkarılamaz..ancak sadece olağanüstü hallerde, sıkıyönetim, savaş, seferberlik hallerinde çıkarılabilmektedir Bakanlar Kurulu Kararları Vergi, resim, harç ve mali yükümlülüklerin, muaflık, istisna ve indirim oranlarına ilişkin kanunun belirttiği aşağı ve yukarı sınırlar içinde değişiklik yapma yetkisi Bakanlar Kurulu na verilebilir. Bakanlar Kurulu bu yetkiyi devredemez.. Bakanlar Kurulu nun bu kararları yayımlandıkları tarihten sonraki olaylara uygulanır Tüzük Kanunun uygulanmasını göstermek ya da emrettiği işleri belirtmek üzere kanunlara aykırı olmamak ve Danıştay ın incelemesinden geçirilmek koşulu ile Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan düzenleyici işlemlerdir. Cumhurbaşkanınca imzalanır ve Resmi Gazete de 12

13 yayımlanır. İptal için Danıştay da dava açılabilir. Bakanlar Kurulu her zaman tüzük çıkarma yetkisine sahiptir Yönetmelik Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak koşulu ile çıkardıkları düzenleyici, yönetsel işlemlerdir. Yönetmelikler; anayasaya, kanunlara, tüzüklere aykırı olamazlar. Mali konulara ilişkin yönetmeliklerde Sayıştay ın görüşünün alınması gerekmektedir Genel Tebliğ İdarenin tüzük ve yönetmelik dışındaki düzenleyici işlemlerindendir. Tüzükler ve yönetmelikler Anayasa da yer alan idarenin düzenleyici işlemleridir. Bunların dışındakilerin kaynağını anayasa oluşturmaz. Ancak hukuken itibar görülmesi gereken düzenleyici işlemlerdir. Maliye Bakanlığı, Vergi Kanunlarının uygulanmasını kolaylaştırmak üzere tebliğler çıkarmaktadır. Bunlar sıra numarası ile Resmi Gazete de yayımlanırlar. İki grupta toplanırlar. -1. grup genel tebliğler; Vergi kanunlarının Maliye.Bakanlığı na tanıdığı düzenleme yetkisine dayanılarak çıkarılmaktadır. -2. grup genel tebliğler; Maliye Bakanlığı nın bakanlık örgütüne yönelik olarak yayımladığı vergi kanunlarını açıklayıcı ve yorumlayıcı nitelikte metinlerdir. İkinci grup tebliğlerin vergi hukuku yönünden temel kaynak niteliği yoktur. Yardımcı kaynak nitelindedir Özelgeler (Muktezalar)- Genelgeler-Genel Yazılar Özelgeler, VUK un 413. maddesi gereğince mükelleflerin vergi durumları ve vergi uygulaması bakımından karmaşık ve tereddüte yol açan hususlarda Maliye Bakanlığı na başvurarak aldığı yazılı yanıtlardır. Kendisine tebliğ edilen özelgeye göre işlemde bulunan mükellefe bu işlem cezayı gerektirse dahi ceza kesilmeyecektir. Genelgeler ve genel yazılar ise Maliye Bakanlığı nın bazı özel durumlara ilişkin olarak kendi örgütüne gönderdiği yazılardır. Bunlar iç yönetsel emirler niteliğinde olduğundan mükellefi değil vergi dairelerini bağlamaktadır. 4.3.Vergi Hukukunun Yargı Organından Doğan Kaynakları Anayasa Mahkemesi Kararları Anayasa Mahkemesi kanunların, KHK ların ve TBMM içtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımından uygunluğunu denetleyen yüksek mahkemedir. Kararları kesindir ve iptal kararları geriye yürümez. Resmi Gazete de yayımlanırlar. Kural olarak yayımlandıkları 13

14 tarihten itibaren hüküm ifade ederler. Örneğin Vergi Usul Kanunu nda Vergi Ziyaı suçu dolayısıyla kişilere gecikme faizinin uygulanacağı ve bu gecikme faizinin bakanlar kurulunca belirleneceği hükmünü Anayasa Mahkemesi iptal etmiştir. Çünkü vergi ve onun devamı olan gecikme faizinin yalnız kanunla belirleneceği (hukuk devleti ilkesi mad.2) ve bakanlar kurulunun belirleyeceği gecikme faizinin ne olacağının belli olmaması (kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi, mad.38.), parantez içerisinde belirtilmiş Anayasa hükümlerine aykırılık oluşturmaktadır. Anayasa bu kararını sadece şekil yönünden inceleyerek iptal etmiştir. İdare, vergilendirme yaparken bu gibi Anayasa Mahkemesi nin iptal kararlarını dikkate almalıdır İçtihatı Birleştirme Kararları Yüksek mahkemelerin kendilerini oluşturan dairelerin kararları arasındaki farklı uygulamalar İçtihatı Birleştirme Kararları ile giderilir. Vergi hukuku açısından Danıştay ın İçtihatı Birleştirme Kararları kaynak niteliğindedir Diğer Yargı Kararları İçtihatı Birleştirme Kararları dışındaki Vergi Dava Daireleri Kurulu kararı ile daire kararları, vergi hukukunun yardımcı kaynaklarıdır Diğer Kaynaklar Bilimsel Öğreti ve Doktrin Hukukla ilgili şahısların hukuksal sorunlar karşısındaki görüş ve düşüncelerine denilir. Zorunlu bir hukuk kaynağı değildir Örf ve Adet Bir toplumda sürekli bir şekilde uygulanan ve uyulmasının zorunluluğuna inanılan, devlet gücü ile desteklenmiş kurallardır. Ancak örf ve adet, diğer kaynaklara bir farklılık arz etmektedir. Diğer kaynaklar, yazılı kaynaklar olmasına rağmen örf ve adet, yazısız bir kaynaktır. 5. Kanunların Uygulanması 5.1. Vergi Kanunlarının Yer Bakımından Uygulanması Kanunların uygulanacağı yerin yani coğrafi alanların bilinmesi büyük önem taşır. Bu konuda iki ana ilke vardır. -Kaynak İlkesi: Her ülkenin kanunları o ülkenin sınırları içindeki yerli ve yabancı herkese ve bütün hukuksal işlemlere uygulanır. Vatandaşlık önemli değildir. bağlıdır. -Kişisellik İlkesi: Kişi nereye giderse gitsin uyruğunun bulunduğu ülkenin kanunlarına 14

15 Uygulamada özellikle çifte vergilemeyi önlemek için her iki ilkede salt bir şekilde uygulanmamaktadır. Genellikle tüm nesnel vergilerde ve dolaylı vergilerde yersellik ilkesi uygulanır. Kişisellik ilkesi ise daha çok Gelir vergisi gibi kişisel vergilerde söz konusudur Vergi Kanunlarının Zaman Bakımından Uygulanması Vergilerin zaman bakımından uygulanması için bu uygulanacak vergi kanunlarının ne zaman yürürlüğe girdiği, ne zaman yürürlükten kalktığı, ileriye ya da geriye yürüyüp yürüyemeyeceği önemlidir. - Vergi Kanunlarının Yürürlüğe Girmesi: En önemli şart yayımlanmasıdır. Vergi kanununda yürürlüğe gireceği tarihe ilişkin bir hüküm yoksa Resmi Gazete de yayımı izleyen günden başlayarak 45 gün sonra yürürlüğe girmiş sayılırlar. - Vergi Kanunlarının Yürürlükten Kalkması: Bir kanunun yürürlükten kalkmasının en doğal yolu başka bir kanunla kaldırılmasıdır. Bir başka yolu da Anayasa Mahkemesi nin kanunu iptal etmesidir. Aynı zamanda çıkarılan kanun süreli ise süresinin dolması ile kendiliğinden ortadan kalkmış olur. - Vergi Kanunlarının Geriye ve İleriye Yürümemesi: Kanunlar yürürlüğe girdiği tarihten sonraki olaylara uygulanır. Önceki kanun zamanında elde edilen haklara halel gelmez. Bununla birlikte kanunlar yürürlükten kalktıktan sonraki olaylara uygulanmazlar Vergi Kanunlarının Anlam Bakımından Uygulanması Bir kanunun anlam bakımından uygulanması ya da yorumu onun objektif anlamının ortaya konulmasıdır. Hukuk uygulamasının doğru yapılabilmesi, hukuk kurallarının isabetli bir biçimde yorumlanmasına bağlıdır Yorum Hukuk kuralının veya kanunun tam anlamının araştırılması ya da kanun maddesinin metnine ve ruhuna göre anlamlandırılmasıdır. Yorum çeşitleri aşağıdaki gibidir: -Yasama Yorumu: Yasamanın yaptığı yorumdur. Bir kanunun yorumunda güçlük çıktığında yasama organı o hükmün ne anlama geldiği hakkında karar verir. Yasama yorumu 1961 Anayasasıyla kaldırılmıştır. -Yönetsel Yorum: Vergi idaresince yapılan yorumdur. Genel tebliğ, sirküler, muktezalarla yapılabilmektedir. -Yargısal Yorum: Yargı kuruluşlarınca yapılan yorumdur. Anayasa Mahkemesi kararları ve İçtihatı birleştirme kararları bağlayıcı niteliktedir. -Bilimsel Yorum: Bilim adamlarınca yapılan yorumdur. Monografik ya da sistematik yayınlarla bilim adamları görüşlerini bildirirler. Yol gösterici niteliktedir ama bağlayıcı değildir. 15

16 Yorum Yöntemleri Yorum yöntemleri içerisinde en çok kullanılanı deyimsel ve amaçsal yorum sınıflandırmasıdır. - Deyimsel Yorum: Lafzı yorumda denmektedir. Bu yöntemde kanun hükümleri, maddeler, fıkralar, bentler dış görünüşleri ile yorumlanırlar. - Amaçsal Yorum: Kanunların zamanın gereksinimlerine göre yorumlanması esastır. VUK, hem deyimsel hem de amaçsal yoruma yer vermektedir. 6. Vergi ile İlgili Kavramlar 6.1. Verginin Tarafları Vergi kamu giderlerini karşılamak üzere herkesin mali gücüne göre vermekle yükümlü olduğu ekonomik değerlerdir. Bir tarafta vergi alacaklısı, diğer tarafta vergi borçlusu bulunmaktadır Vergi Alacaklısı Vergilendirme yetkisine sahip olandır. Devlet bu yetkiyi kanunla kullanır. Ancak bu yetkinin bir bölümü belirli sınırlar dahilinde yürütme organına da tanınmıştır (il özel idarelerine ve belediyelere tanınan vergileme yetkileri) Vergi Borçlusu Mükellef Vergilendirmede devlet, alacaklı taraftır, borçlu ise vergiyi ödemekle yükümlü olan mükelleftir. VUK a göre Mükellef vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu terettüp eden gerçek veya tüzel kişiler dir. Buna yanı zamanda maddi vergi mükellefiyeti denilmektedir. Kısaca mükellefi hem vergi borcunu ödeyen hem de kanunlarla kendisine verilen biçimsel görevleri yerine getiren kişi olarak tanımlayabiliriz. Gelir Vergisi Kanunu na göre, Türkiye'de yerleşmiş olanlar ile resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup, bunların işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları tam mükellef sayılırlar ve Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilirler. Gelir Vergisi Kanunu yerleşikliğin tanımını ayrıca yapmıştır. İkametgahı Türkiye'de olan ve bir takvim yılı içerisinde Türkiye'de devamlı olarak altı aydan fazla oturan gerçek kişiler Türkiye'de yerleşmiş sayılırlar. Dar mükellefler ise, Türkiye'de yerleşmiş olmayan gerçek kişilerdir. Bu kişiler sadece Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler. Kurumlar Vergisi Kanunu na göre, kanuni merkezleri veya iş merkezleri Türkiye'de bulunan tüzel kişiler tam mükellef sayılırlar ve gerek Türkiye'de gerekse yabancı ülkelerde elde ettikleri kurum kazançları üzerinden vergilendirilirler. Kanuni merkez, esas 16

17 nizamname veya mukavelenamede veya teşkilat kanununda gösterilen merkezdir. İş merkezi ise, iş bakımından işlemlerin fiilen toplandığı ve idare edildiği merkezdir. Kurumlar Vergisi Kanunu na göre, kanuni merkezi ve iş merkezleri Türkiye'de bulunmayan mükellefler dar mükelleftir. Dar mükellefler yalnızca Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler. Vergi mükellefleri kural olarak gerçek ve tüzel kişiler olmakla beraber bazı durumlarda gerçek ve tüzel kişi olmayanlarda (Menkul kıymet yatırım fonları, İş ortaklıkları gibi) vergi mükellefi olabilmektedir. Vergi mükellefi verginin temel öğelerindendir. Vergi mükellefinin kim olduğunun kanunda gösterilmiş olması gerekmektedir. Gelir vergisinde mükellef gerçek kişiler, Kurumlar vergisinde Sermaye şirketleri, Kooperatifler, İktisadi Kamu Müesseseleri, Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler, İş Ortaklıkları, Emlak vergisinde bina ve arazinin maliki, Motorlu taşıtlar vergisinde sicilde ismi olan gerçek ve tüzel kişiler mükelleftir. Vergi Yüklenicisi; İktisadi hayatta kanuni mükellef vergiyi ödedikten sonra bu yükü üçüncü. kişilere intikal ettirmeye çalışır. İşte vergi yükünün ekonomik yansıması sonunda o yükü gerçekten üzerine almaya mahkum olan şahsa vergi yüklenicisi denir. Örneğin KDV de malı en son alan tüketici vergi yüklenicisidir ve aynı zamanda da KDV nin nihai mükellefidir Vergi Sorumlusu Vergi mükellefi olmamakla beraber gerçek mükelleflerle olan ilişkisi dolayısı ile vergi kanunlarının gösterdiği hallerde verginin hesaplanarak kesilmesi ve vergi dairesine ödenmesi veya diğer bazı işlemleri yapma mecburiyeti olan üçüncü kişiye denir. Vergi sorumlusu verginin borçlusu değildir. Ancak ödenecek olan verginin ilgili vergi dairesine ödenmesinden sorumludur. Daha açık bir ifadeyle; vergi konusu olay nedeniyle vergi mükellefleri olmadıkları halde, asıl vergi mükelleflerinden istenen vergiyi, vergi dairesine ödemek ve diğer yükümlülükleri yerine getirmek zorunda olan kişilere vergi sorumlusu denir Vergi Kesenlerin Sorumluluğu Ödemelerden vergi kesmeye mecbur olanlar, verginin tam olarak kesilip ödenmesinden ve bununla ilgili diğer ödevleri yerine getirmekten sorumludurlar. GVK ya göre, İktisadi Kamu Müesseseleri, Ticaret şirketleri, İş Ortaklıları, Dar Mükellef Kurumlar vergi kesintisi yapmak zorundadırlar (GVK Mad.94) Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu Tüzel kişilerle, küçüklerin ve kısıtlıların ve cemaatler gibi tüzel kişiliği olmayan kurumların, mükellef ya da vergi sorumlusu olmaları halinde bunlara düşen ödevler kanuni temsilcileri, tüzel kişiliği olmayan kurumları idare edenler ve temsilcileri tarafından yerine 17

18 getirilir. Vergi sorumlularının ödevlerini yerine getirmemesi dolayısı ile vergi ve buna bağlı alacaklar mükelleften alınamaz ise sorumlulardan tahsil edilir (müteselsil sorumluluk gereği). Veli - Vasi ve Kayyım, vergi kanunlarına aykırı hareket ettikleri taktirde kasıt ve ihmallerinin olup olmamasına bakılmaksızın, cezaya muhatap olurlar. Tüzel kişilerde ise cezalar, tüzel kişi adına kesilmektedir Mirasçıların Sorumluluğu Ölüm halinde mükelleflerin ödevleri mirası reddetmemiş kanuni mirasçılarına geçer. Mirasçılardan her biri miras hissesi oranında ölenin vergi borcundan sorumlu olur Dar Mükelleflerde Vergi Sorumluluğu Mükellefin Türkiye de konut veya iş merkezi yoksa vergiye tabi işlemlere taraf olanları ya da diğer ilgili bir kişiyi verginin ödenmesinden sorumlu tutabilir Mükellefiyet ve Sorumluluk ile İlgili Özel Sözleşmeler Vergi mükelleflerinin mükellefiyete ya da sorumluluğa ilişkin ödevlerini başkalarına devretmesi vergi dairesince kabul edilmez ve kendileri hakkında kanuni işlem yapılır Ortaklaşa ve Zincirleme Sorumluluk Ortaklaşa Sorumluluk Vergi kesenler ve kanuni temsilciler gibi vergi sorumluların sorumluluğunda söz konusudur. Bu durumda mükellef yanında birde borcun ödenmesi yönünden vergi sorumlusu da sorumludur. Ancak vergi sorumlusu ödemek zorunda kaldığı borç için mükellefe rücu edebilir Zincirleme Sorumluluk Birden fazla kişi aynı borcun borçlusu durumundadır. Alacaklı alacağının tamamını her bir borçludan isteyebilir. Örneğin Emlak Vergisinde İştirak Mülkiyet varsa, maliklerden her biri vergiden sorumludur. 7. Vergi Ehliyeti Medeni Kanun da hak ve fiil ehliyeti olmak üzere iki tür ehliyet vardır Hak Ehliyeti Medeni haklardan yararlanma ehliyetidir. Sağ doğmak koşulu ile herkes hak ehliyetine sahiptir. Hak ehliyeti hak ve borç sahibi olabilme yani hakların ve borçların sujesi (öznesi) olabilme iktidarıdır. Hak ehliyeti ile şahıs kavramları aynı anlama gelmektedir. Hak ehliyeti pasiftir. Yani bir kimsenin hak ehliyetine (sahip olabilmesi için bir şey yapmasına gerek yoktur. Hakiki şahıslar bakımından sadece.doğmuş olmak hak ehliyetine sahip olmak için yeterlidir. Sağ doğması şartıyla cenin dahi hak ehliyetine sahiptir. Hak ehliyeti, hakiki şahıslarda doğumla kazanılır. 18

19 Mahiyeti Hak ehliyeti ile ilgili iki temel ilke vardır. Bunlar genellik ve eşitlik ilkeleridir Genellik İlkesi Her şahsın medeni haklardan istifade etmesidir. Bunun için şahıs olmak gerekir. Şahıs olabilmek yani hak ehliyeti kazanabilmenin şartı; - Hakiki şahıslarda sağ olarak doğmuş olmak, - Hükmi şahıslarda ise kanunun öngördüğü şekilde kurulmuş olmak yani şahsiyet kazanmış olmak yeterlidir Eşitlik İlkesi Eşitlik ilkesi; hak ehliyetine sahip olan şahıslar arasında bir ayrım yapılmamasıdır. Genellik ve eşitlik ilkeleri sadece medeni haklar bakımından söz konusudur. Kamu hakları alanında bu uygulanmaz. Örneğin; seçme ve seçilme hakları, memur olma hakkı gibi kamu haklarından herkes yararlanamaz. Bunlardan faydalanmak için Türk vatandaşı olmak gerekir. Örneğin; Seçilme hakkına sahip olabilmek için 30, seçme hakkına sahip olabilmek için ise 18 yaşını bitirmiş olmak gerekir Fiil Ehliyeti Hakları kullanma ehliyetidir. Fiil ehliyeti için mümeyyiz olmak, reşit olmak ve kısıtlı olmamak gerekir. Fiil ehliyeti bir şahsın kendi muameleleriyle lehine haklar, aleyhine ise borçlar yaratabilme ehliyetidir. Fiil ehliyetine herkes değil ancak kanunun aradığı bazı şartları haiz bulunan şahıslar sahiptirler. Fiil ehliyeti aktif bir ehliyettir Koşulları Fiil ehliyetinin olumlu ve olumsuz olmak üzere iki şartı vardır Olumlu Koşullar Ayırt Etme gücüne Sahip Olmak Akla uygun biçimde davranma yeteneğidir. Aynı zamanda, bir kişinin fiil ve işlemlerinin sebebini, sonuçlarını, kapsam ve etkilerini önceden görebilme ve bunlara uygun olarak hareket edebilme yeteneğidir. Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, yaş küçüklüğü ve sarhoşluk, ayırt etme gücün ortadan kaldıran hallerdir Ergin Olmak Erginlik, 18 yaşını doldurmak yani 19 yaşına girmek ile kazanılır. Evlenme ile ergin olma ve ergin kılınma, erginlik yaşının istisnalarıdır. Evlenme erginliği, 17 yaşının doldurulmasıdır. Ancak zaruret hallerinde hakim bu yaşı 16 yaşının doldurulması olarak belirleyebilir. Evlenme sona erse de kişinin erginliği sona ermez. 19

20 Ergin kılınma ise, 15 yaşını dolduranlar için, velinin rızasıyla, mahkemece karar verilir. Bu karar da geri alınamaz. Bir kişinin erginliğine karar verilebilmesi için; 1. Reşit kılınacak kişi 15 yaşını bitirmiş olmalıdır. 2. Küçüğün İsteği; Reşit kılınacak küçük reşit kılınmayı istemelidir. Kaza-i rüşte karar verilmesi isteminde bulunma şahsa sıkı sıkıya bağlı haklardandır. Bu nedenle istek küçükten gelmelidir. 3. Ana ve babanın muvaffakatı 4. Vasinin Dinlenmesi; Eğer küçük velayet altında değil de vesayet altında ise bu halde vasinin mahkeme tarafından dinlenmesi gerekir. Burada vasinin muvaffakatı (onayı) alınmamaktadır. Ancak velilerin rızası şarttır. 5. Küçüğün menfaatinin bulunması Kaza-i rüşte küçüğün ikametgahının bulunduğu yerdeki Aile Mahkemesi Karar verir. Yani kazanılan rüşt geri alınamaz. Kaza-i rüştüne karar verilen fakat evlenme çağına gelmeyen evlenme rüştünü kazanamaz Olumsuz Koşul (Mahcur-Kısıtlı Olmamak) Mahcur olmak, hacir altına alınmış olmak demektir. Hacir sebepler şunlardır; 1. Akıl Hastalığı 2. Akıl Zayıflığı 3. İsraf 4. Ayyaşlık 5. Suihal (Sui=Kötü, suihal=kötü durum) 6. Suiidare (kötü idare) 7. Bir sene yada daha fazla müddetle hürriyeti ortadan kaldıra cezaya mahkum olma 8. Aciz olan kimsenin talebi (ihtiyari hacir) Bu sebeplerden dolayı hacredilmiş (kısıtlanmış) ve kendisine bir vasi tayin edilmiş olan kimseye mahcur (kısıtlı) denir. Sonuç olarak bir kişinin fiil ehliyetine sahip olması için kısıtlı da olmaması gerekir İçeriği Hukuki İşlem Ehliyeti Hukuki muameleler tek taraflı ve çok taraflı hukuki muameleler olmak üzere ikiye ayrılır. Tek taraflı Hukuki Muamele: Sadece bir tarafın irade açıklamasıyla meydana gelir. Örneğin; Vasiyet, Vakıf Kurma 20