Analiz No: Mayıs Cemalettin TAŞKEN. HUSİLER ve ZEYDÎLİK. Analiz

Transkript

1 Analiz HUSİLER ve ZEYDÎLİK Cemalettin TAŞKEN Analiz No: Mayıs 2015

2 HUSİLER ve ZEYDÎLİK Cemalettin Taşken Ankara Mayıs 2015

3 Copyright 2015 Ankara Strateji Enstitüsü Tüm Hakları Saklıdır. Birinci Baskı Kütüphane Katalog Bilgileri Cemalettin TAŞKEN, Husiler ve Zeydîlik? Ankara Strateji Enstitüsü Yayınları Tasarım&Baskı: Karınca Ajans Yayıncılık Matbaacılık Dr. Mediha Eldem Sokak No: 56/1 Kızılay/ANKARA Tel: (0312) Faks: (0312) karinca@karincayayinlari.net Ankara Strateji Enstitüsü Gençlik Cad. Ordular Sok. No: 25 Anıttepe ANKARA/TÜRKİYE Tel: (0312) Faks: (0312) info@ankarastrateji.org

4 içindekiler GİRİŞ...V 7 HUSİLER ve ZEYDÎLİK Arap Baharı ve Yemen...7 Yemen Toplumu...8 Husiler...9 Bilinenin Aksine...10 Husiler ve Zeydiler Arasındaki Farklar...12 SONUÇ YERİNE...17 III

5

6 giriş GİRİŞ Kadim kitaplarda Yemenü l meymun, Arabiyetü sa ide, L Arabie heureuse ve Arabia felix gibi ifadelerle anlatılan Yemen, Arapça da da köken itibariyle sağ, uğurlu ve mutluluk anlamlarına gelmektedir. 1 Yemen için bu sıfatların kullanılmasının temel nedeni, eski çağlardan beri bu toprakların, Arap Yarımadası nın en huzurlu ve en müreffeh toprakları olmasıdır. Tarihi ve coğrafi açıdan, ülkenin her anlamda eşik ülke olduğu görülür. Eskinin Mutlu Arabistan ı, şimdilerde ise çeşitli siyasi çekişmelere ve bir iç savaşa sahne olan Yemen; iki nedenden ötürü dünya gündeminde yer almaktadır. Birincisi: Arabistan Yarımadası nın güneybatı ucunda bulunan ülkenin Asya ile Afrika arasındaki bağlantıyı sağlayan köprü ülke niteliğidir, zira Yemen, Cibuti ve Somali ile birlikte dünyanın en önemli ve kritik su yolu güzergahlarından birisi sayılan Kızıldeniz in en kilit noktasında bulunmaktadır. Yemen, bu kritik jeopolitiğiyle uluslararası sistemin sürdürülebilirliliği açısından çok mühim bir alanda yer almaktadır. Bu anlamda özellikle 2010 yılından sonra bölgede meydana gelen korsancılık faaliyetlerinin uluslararası deniz nakliyeciliği ve ulaşımını önemli ölçüde sekteye uğratması, diğer ülkeler ile birlikte Yemen in ne kadar önemli bir noktada olduğunun göstergesidir. 2 Yemen i önemli kılan bir diğer dikkat çekici nokta ise ülkedeki farklı mezhepsel grupların, özellikle 1990 yılından itibaren ülkeyi kendileri adına ideolojik ve sosyolojik dönüşüm alanı haline getirmeye çalışmalarıdır. Yemen, 1990 yılında gerçekleşen Kuzey-Güney birleşmesinin ardından belirli bir devlet sistemiyle hareket etmeye çalışsa da, bu durum ülkedeki pek çok sorunun bugüne kadar devam etmesinin önüne geçememiştir. Strate- V

7 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: jik coğrafi yapısı, petrol kaynaklarının giderek tükenmesi, su sorunu, hızlı nüfus artışı ve fakirliğin yanı sıra El-Kaide nin ülkede gittikçe güçlenmesi karşısında artan etnik-ayrılıkçı Husi hareketleri, mevcut hükümeti zor durumda bırakmıştır. Son yıllarda korsancılık faaliyetlerinin yanı sıra, 2014 yılının Ağustos ayından itibaren yaşanan toplumsal ve ideolojik hareketlenmeler ve iç çatışmalar, Yemen in bir kez daha terör olaylarıyla gündeme gelmesine neden olmuştur. Yemen de yaşanan son gelişmeleri anlamak için Yemin in iç dinamiklerine ve bu dinamikleri etkileyen dış faktörleri dikkatlice ele almak gerekir. Söz konusu analizde, Yemen deki çatışmaların baş aktörlerinden biri olan Husiler incelenmeye çalışılacak, ülkedeki bütün Şii tandanslı grupların temsilcisi sanılan Husiler in aslında ülkedeki bütün Zeydileri temsil etmediğine işaret edilerek, grubun beslendiği ideolojik kaynaklar ele alınacaktır. VI

8 I. HUSİLER ve ZEYDÎLİK Arap Baharı ve Yemen Yemen, Arap Baharı ndan derinden etkilenen ülkelerden birisi olmuştur. Bununla birlikte Arap Baharından önce de ülkede iktidar ve muhalif gruplar arasında gerginlikler yaşandığını hatırlatmak gerekir. Hatta 1978 den beri ülkeyi yöneten Salih, daha önceki iktidar kavgalarının bir sonucu olarak Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) nin arabuluculuğuyla gerçekleşen müzakerelerle iktidara gelmiştir deki Arap Baharı sürecinde de Salih yine baş rol oynamış, Yemen de gösterilerin başlamasıyla birlikte yerine oğlunu geçirmek istemişse de bunda başarılı olamamıştır. Böylece Salih, Kasım 2011 de tepkiler sonrasında yetkilerini yardımcısı A. Mansur Hadi ye devretmek zorunda kalmıştır. Hadi, Şubat 2012 de tek aday olarak girdiği seçimlerde ülkenin yeni Cumhurbaşkanı olmuştur. Yemen, Arap Baharı ndan derinden etkilenen ülkelerden birisi olmuştur. Bununla birlikte Arap Baharından önce de ülkede iktidar ve muhalif gruplar arasında gerginlikler yaşandığını hatırlatmak gerekir. Hadi nin cumhurbaşkanlığıyla birlikte ülkede barış ve sükunet adına adımlar da atılmıştır. Bu doğrultuda Mart 2012 de ülkenin temel sorunlarının çözümü amacıyla bütün siyasi partilerin katıldığı Ulusal Diyalog Konferansı düzenlenmiştir. Ülkedeki şiddetin daha fazla tırmanmadan müzakere yoluyla halledilmeye çalışılması, birçok çevrede memnuniyetle karşılanmıştır. Hatta bu girişimle birlikte iyi bir örnek olarak görülen Yemen Modeli Suriye de soruna çözüm için önerilen yöntemlerden birisi olmuştur. Ancak Yemen Modeli nin etkisi çok fazla uzun sürmemiştir. Çünkü isyancı Husi aşiretinin liderliğindeki silahlı Ensarullah Hareketi 3 Eylül 2014 te başkent Sana yı ele geçirmiş ve ülkedeki gerilim son yılların en yüksek safhasına ulaşmıştır. Söz konusu gerilimin giderilmesi adına Cumhurbaşkanı Hadi ile Husiler arasında bir mutabakat anlaşması yapılmışsa 7

9 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: Halkının yarısından fazlası yoksulluk sınırının altında yaşayan tarihin mutlu ülkesi Yemen, son günlerde çatışma haberlerinin ve iç isyanların merkezi haline gelerek Irak ve Suriye ile aynı kaderi paylaşma yolunda ilerlemektedir. da taraflar arasındaki sorunların çözülememesi nedeniyle 6 Şubat 2015 te Ensarullah (Husiler) silahlı direniş göstererek yönetimi ele geçirmişlerdir. Yemen Toplumu Yemen, yüzde 75 inin kırsal alanda yaşadığı nüfusu ile Arap toplumları içerisinde aşiret bağlarının en güçlü olduğu ülkelerden birisidir. 23 milyondan fazla, çok genç ve eğitimsiz bir nüfusa sahip olan Yemen de, kişi başı yıllık ortalama gelir 2300 dolar miktarında ve okuma yazma oranı yüzde 50 civarındadır. The Economist, Demokrasi Sıralamasında 140. olan Yemen in Freedom House Özgürlük Notu ise Özgür Değil statüsündedir. 4 Halkının yarısından fazlası yoksulluk sınırının altında yaşayan tarihin mutlu ülkesi Yemen, son günlerde çatışma haberlerinin ve iç isyanların merkezi haline gelerek Irak ve Suriye ile aynı kaderi paylaşma yolunda ilerlemektedir. Diğer Arap topraklarından sosyo-kültürel olarak oldukça farklı olan Yemen de yaygın olan mezhepler de oldukça ilginç özellikler taşımakta ve toplumun şekillenmesinde büyük rol oynamaktadır. Ülkenin yüzde 60 ından fazlasını teşkil eden Sünnilerin yanı sıra, Yemen in önemli bir kısmı Sünniliğe en yakın Şii mezhebi olarak kabul edilen Zeydilik mezhebine mensuptur. Mezhep, ismini Hz. Hüseyin in torunlarından Zeyd bin Ali den almaktadır. Yemen nüfusunun yaklaşık yüzde ini oluşturan Zeydiler kuzeyde bulunurken, Sünniler ise daha çok güneyde yaşamaktadır. 5 Ancak Yemen de dikkat çekilmesi gereken konu; ülkede başlıca birkaç büyük aşiretin bulunması, bu aşiretlerin siyasette ve orduda etkisini pekiştirmesidir. İlk bakışta ülkede yaşanan krizlerin dini ve etnik kimlik siyaseti ile ilgili olduğu görülse de temelde aşiretlerin güç mücadelesinin dini amaçları araçsallaştırılması söz konusudur. Daha önce de vurgulandığı üzere Yemen, kabile sisteminin oldukça güçlü olduğu Arap ülkelerinin başında gelmektedir. Ülkede aşiretler oldukça geniş haklara sahiptir ve bazı yerlerde kontrolün aşiretlerin elinde olduğu bilinmektedir. Merkezi yönetimin zaten zayıf olduğu ülkede aşiretlerin birçoğu silahlıdır. Zira Yemen deki aşiret sistemi ve bu aşiretlerin ciddi anlamda silaha sahip olmaları, geçmişten günümüze ülkedeki protestoları daha da tehlikeli hale getirmiştir. Örneğin, Tunus ve Mısır da devlete karşı silahlı güçler yokken Yemen de tümü silahlı aşiretlerin protestolarda yer alması ve bu aşiretlerin aynı zamanda siyasi partilerinin de bulunması, bu ülkeyi diğer Arap Baharı ülkelerinden farklı kılmaktadır. 8

10 Husiler Zeydî midir? Diğer taraftan, Yemen krizinin ideolojik ve siyasi motivasyonlardan beslendiğine dikkat çekmek gerekmektedir. Bu doğrultuda Ülkede Güney ile Kuzey arasında ciddi ekonomik adaletsizlik olduğu düşüncesini savunan ayrılıkçı güney hareketi, sol eğilimli bir anlayışa sahiptir. 6 Kendilerine baskı yapıldığını iddia eden ve Zeydiler in bir kısmını oluşturan İran destekli Husiler ise dini gerekçelerle hareket etmektedir. Protestolara büyük destek verenler; halk değil, sadece Salih ve aşiretinin elinde tuttuğu gücü paylaşmanın zamanı geldiğini düşünen aşiretlerdir. Söz konusu aşiretler, Yemen de Arap Baharı yla beraber büyük bir isyana dönüşen protestoların arkasındaki asıl gücün gerçek sahipleridirler. Zira aşiretlerin iktidardan daha fazla pay almak istemeleri, ülkedeki çatışmayı derinleştirmiştir. Her ne kadar ülkenin dev meydanlarında aşiretlere bağlı on binler özgürlük sloganları atsa da aşiretlerin liderleri kapalı kapılar ardında ülkenin zenginliklerinin nasıl dağıtılacağını tartışmışlardır. Yemen protestoları bu yönüyle elitlerin hesaplaşması anlamına da gelmektedir. Sosyal adaletsizlik ve yoksulluk ta ülkedeki çatışmaları körüklemiş ve silahlı aşiretlere teveccühü artırmıştır. 7 Silahlı aşiretlerin Yemen iç dengelerindeki etkinliklerinin yanı sıra, bölgedeki söz sahibi aktörler de Yemen üzerinde etkinlik kurup ideolojik ve stratejik çıkar gütmüşlerdir. Bu ülkelerin başında Kuzey komşusu Suudi Arabistan gelmektedir. Husiler Silahlı aşiretlerin Yemen iç dengelerindeki etkinliklerinin yanı sıra, bölgedeki söz sahibi aktörler de Yemen üzerinde etkinlik kurup ideolojik ve stratejik çıkar gütmüşlerdir. Bu ülkelerin başında Kuzey komşusu Suudi Arabistan gelmektedir. Suudi Arabistan ın Yemen üzerindeki etkisi ülkedeki İran yanlısı Şii (Carudiye Ekolü) 8 kesimi rahatsız etmiş, bu rahatsızlık da önceleri Mü min Gençler Hareketi daha sonra da Husi Hareketi 9 olarak bilinen örgütün 1990 lı yıllarda İran desteği ile güçlenmesinin önünü açmıştır. Husi Hareketi nin yükselen popülaritesi ise Sünni bir reaksiyon yaratmıştır. Husilerin yanı sıra ABD nin Yemen de artan etkinliği, ülkede İslam Şeriatı talep eden İslami Hareketlere savaş açması ve bu yönde Yemen yönetimini desteklemesi üzerine, 2009 yılında Yemen ve Suudi Arabistan El Kaide kolları birleşerek Arap Yarımadası ndaki El Kaide yi meydana getirmişlerdir. 10 Sünni ve Şii kanatta yer alan söz konusu iki silahlı örgütün ülkede artan etkinliği sonucunda bu iki devlet-dışı silahlı aktör, Yemen in geleceğini şekillendirmeye başlamışlardır. Buna karşılık merkezi yönetimin zayıflaması Arap Baharı yla beraber 2011 yılında Yemen de protesto gösterilerini de beraberinde getirmiştir. Ülkede artan protestolar ve yayılan geniş çaplı gösterilerle birlikte devam eden kaos sonucu Salih, görevi bırakmış ve yerine Abdurrabu Hadi Mansur getirilmiştir. Obama yönetimi, Yemen de- 9

11 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: Yemen de son dönemde yaşanan olaylarla birlikte Husi Hareketi nin, Yemen de yaşayan bütün Şii tandanslı grupların temsilcisi olduğuna dair bir algı oluşturulmaya çalışılmaktadır. Ancak bunun yanıltıcı bir durum olduğunu belirtmek gerekir. ki ABD çıkarlarının korunması için Yemen devlet başkanı Ali Abdullah Salih in yardımcısı olan Hadi Mansur un iktidara gelmesini desteklemiştir. 11 Ancak, son dönemde ülke içindeki dengelerde baş aktörlerden birisi olan Husiler, Mansur u da iktidardan uzaklaştırmayı başarmışlardır. Bilinenin Aksine Yemen de son dönemde yaşanan olaylarla birlikte Husi Hareketi nin, Yemen de yaşayan bütün Şii tandanslı grupların temsilcisi olduğuna dair bir algı oluşturulmaya çalışılmaktadır. Ancak bunun yanıltıcı bir durum olduğunu belirtmek gerekir. Yemen iç dengelerinin anlaşılması açısından öncelikle Husiler in, Şiiliğin farklı yorumu olan ülkedeki bütün Zeydi grupları temsil etmediğinin bilinmesi önemlidir. Zira Husiler, Türkiye de bilinenin aksine Zeydi değil; İran Devrimi ile beraber İran tarafından Rafızi leştirilen 12 İmam Şia sına bağlı bir aşirettir. 12 Bu anlamıyla Husi ismi bir dini kesimi değil bir aşireti temsil ederken; aynı zamanda, etkinliğiyle birlikte ülkedeki Şii yayılmacılığına da bir çatı görüntüsü vermekte ve yaşananların etnik ya da aşiret temelli bir çatışma olduğu yönünde yanlış bir izlenim oluşturmaktadır. Husi Hareketi lı yıllarda İran desteği ile kurulan Genç Müminler Hareketi nin devamı niteliğinde güncel değil tarihsel bir silahlı oluşumdur. Bu hareket, temel dinamikleri açısından Zeydilikten değil, aksine Zeydiler in Sünnileşmesine tepki olarak yükselmiştir. Husilerin bu anlamda, İran ın bölgedeki siyasetinde araç olmak üzere Zeydiler in daha katı bir Şii kimliğe bürünmeleri için Şii yayılmacılık görevini yaptığı düşünülmektedir. 14 Liderliğini Hüseyin Bedruddin el Husi nin yaptığı hareket İran desteği ile İran Devriminin ideoloji olarak etkin olduğu 1980 yılından başlayarak 1990 lı yıllardan itibaren güçlenmiş ve Yemen de etkin bir konuma yükselmiştir. 15 El Husi, 2004 yılında Yemen Ordusu tarafından öldürülünceye kadar Husiler in lideri olmuştur. 16 Ağırlıklı olarak Sa da eyaletinde yaşayan Husiler, 2004 yılından sonra sırasıyla Sa da, El Cavf ve 2012 yılında da Hacca eyaletlerini ele geçirmiş, aşama aşama başkent Sana yı kuşatmaya başlamışlardır. 10

12 Husiler Zeydî midir? Kaynak: Basın İlan Kurumu (BİK) Husiler in geniş bir halk desteğine sahip olduklarını söylemek zor olsa da, yaklaşık bine yakın organize olmuş silahlı ve silahsız tabana sahip oldukları düşünülmektedir. Silahlı güçlerin ise en abartılı rakamlarla bin arasında olduğunu söylemek gerekir. En çok tekrar edilen şekliyle Husiler, söylem olarak Zeydiler in bir kısmını temsil etmelerine rağmen Zeydiler in tamamının kimlik mücadelesi için savaştıklarını iddia eden bir harekettir. Ancak bu grubun gerçekte Zeydi inancını terk edip Rafızi 17 inancına döndükleri belirtilse de bu bilginin gerçeği yansıtmadığına dair iddialar da mevcuttur. 18 Burada dikkat edilmesi gereken; bir tercihden ziyade, aşama aşama bir ideoloji değişimidir. Bununla birlikte Husiler in Zeydiler in silahlı kolu olarak tanımlanması da hatalı bir tanımlamadır. En net ifadesiyle Husiler, Yemen in %30 una yakınını oluşturan Zeydiler in 1980 li yıllardan bu yana Şii yayılmacılığı neticesinde Şiileştirilen bir koludur. Zira Bedruddin el Husi liderliğindeki Zeydi aşiret, 12 İmam Şia sına geçerek İran ile ilişkiler geliştirmiştir. Husilerin bu değişim ve dönüşümü, bir bakıma Yemen de kendilerine temsil sorumluluğu yüklemiştir. Bu temsil bilinciyle hareket eden Husiler in günümüzde liderliğini, babası Bedrud- En çok tekrar edilen şekliyle Husiler, söylem olarak Zeydiler in bir kısmını temsil etmelerine rağmen Zeydiler in tamamının kimlik mücadelesi için savaştıklarını iddia eden bir harekettir. 11

13 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: Husiler, Şiiliğin inanç esasları itibari ile Zeydiler den önemli farklılıklar göstermektedir. Dikkatlerden kaçan ise Yemen de Zeydi anlayışa sahip 400 den fazla aşiretin varlığı ve Husiler in bunların en etkilisi ve İran desteği nedeniyle askerisiyasi-ekonomik açıdan en güçlüsü olmasıdır. din el Husi nin yerine geçen ve İran da askeri ve dini eğitim alan Abdulmelik el Husi yapmaktadır. 19 Husiler ve Zeydiler Arasındaki Farklar Husiler, Şiiliğin inanç esasları itibari ile Zeydiler den önemli farklılıklar göstermektedir. Dikkatlerden kaçan ise Yemen de Zeydi anlayışa sahip 400 den fazla aşiretin varlığı ve Husiler in bunların en etkilisi ve İran desteği nedeniyle askeri-siyasi-ekonomik açıdan en güçlüsü olmasıdır. Elde ettikleri destek ve sahip oldukları silahlı güçlerle Husiler in, diğer Zeydi aşiretleri bastırdığını söylemek mümkündür. Birçok Zeydi aşiret ise Husiler i, İran ın güdümüne girmek ve Zeydi akidesini terk etmekle suçlamaktadır. Zira takiyyeyi reddeden Zeydiler, İmamın Gaybeti ne 20 inanmamakta, ve diğer pek çok Şii gruptan farklı olarak Sahabeyi ve Ehl-i Sünnet i tekfir etmemektedirler. 21 Zeydiler Sünni mezheplere göre ilk iki halife olan Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer i kafir olarak görmeyen ve Hz. Muhammed in hanımlarından Hz. Aişe ye düşmanlık beslemeyen tek Şii ekol olarak görülmektedir. Zeydi alimlerin diğer Şii fırkaların aksine Ehli Sünnet i tekfir etmedikleri ve büyük oranda Hanefi ekole yakın oldukları görülür. Bu yakınlık ve bağlılığın, tarihsel kökleri mevcuttur. Örneğin Sana daki İtalyan işgalinde, Zeydiliğin ekol imamlarından İmam Yahya nın Osmanlı Devleti tarafından çıkarılan cihat fetvasına uyması, bu yakınlık ve bağlılığa tarihten bir örnektir. 22 Bugün Zeydilik, Yemen bölgesinde yaygındır. Fakat ilk dönemki Zeydilerle bugünkü mezhep mensuplarının inançlarında, tarihsel süreç içerisinde değişimler ve farklı yorumlar görülmüştür. Bugün Yemen deki Zeydilerin bir bölümünün Carudiyye fırkasının 23 görüşlerini benimsediği ifade edilmektedir. Bu fırka, öncüllerinden farklı olarak Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer i halife olarak seçtiklerinden dolayı sahabenin hepsinin kafir olduğunu söylemektedir. Ayrıca Şiiliğin ortaya çıktığı ilk dönemden bu yana Carudiyye, Süleymaniyye, Salihiyye veya Butriyye gibi fırkalara ayrılan Zeydilerin, daha sonra Yemen de Hüseyniyye, Mutarrifiyye ve Muhtariyye gibi farklı fırkalara ayrıldığı da görülmektedir. 24 Carudiyye fırkasının bu düşüncesine cevaben Abdülkāhir el-bağdâdî, (ö. 429/ ), el-fark Beyne l Firak isimli eserinde Carudiyye fırkasını anlattıktan sonra şöyle der: İşte bu Carudiyye fırkasının sözüdür. Hz. Peygamber in ashabını tekfir etmeleri (kafir olarak kabul etmeleri) sebebiyle, onları (Carudiyye fırkasına mensup olanları) tekfir etmek vaciptir

14 Husiler Zeydî midir? Daha önce de belirtildiği gibi Zeydilik, bilinenin aksine 12 İmam akidesine bağlı değildir. 26 Zeydiler, Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer e hakaret ve küfür içeren ifadelerden kaçınırken, Husiler ise 12 İmam 27 akidesine bağlı, Caferi ekol ile iç içe girmiştir. İlk üç halife onlara göre yalancı ve kâfirdir. Muhammed El Husi, Zeydi kökenli olsa da zamanın mercilerinden Mecududdin El Müeyyidi ye karşı çıkmış, bu karşı çıkış aynı zamanda siyasi bir durum da kazanmıştır. Husilere adını veren Muhammed El Husi üzerinden takiye 28 esasına dayalı olarak kendilerini Zeydi olarak tanıtsalar da Husiler aslen akide olarak Carudiyye ekolüne mensupturlar. Husiler gaybtaki İmama 29 (Kayıp 12. İmam) inanırken Zeydilik bu inanca sahip değildir. Husilerde cemaatin önderi kendiliğinden iken Zeydiler cemaatin imamında seyyid lik üzere olur. Husiler İmam Ali akidesi dışındaki Müslüman inanç gruplarını, ana akım Şiiler gibi kafir sayarken Zeydiler bu görüşü reddetmektedirler. Husilerde imamiyet, (İmamet Meselesi) 30 verasete dayalı iken Zeydilik imamlığı biat ve ilmi yetkinliğe dayanır. Söz konusu Şiilik anlayışına göre fer î (ikinci derecede ehemmiyeti olan) bir mesele olan imameti, daha sonra itikat ve ibadet esaslarından birisi hâline getirmiş; hatta onu, doktrinlerinin temeli ve merkezine koymuştur. Bu yüzden İsnâ aşeriyye Şia sı, (on iki imam Şiası) İmâmiyye olarak isimlendirilmiştir. İmamiyye de terim olarak ise imamet: herhangi bir kişinin din ve dünya işlerinde Hz. Peygamber in yerine genel önderliği olarak tanımlanır. 31 Şiilik, toplumun her zaman Allah tarafından tayin edilmiş bir imama ihtiyaç duyacağını söylemiş ve bu imamı da Hz. Peygamber in varisi olarak görmüştür. Şiiliğe göre imam, seçimle değil, ilâhî tayinle başa gelmektedir. Dolayısıyla imam, tıpkı peygamber gibi masum olup, büyük ve küçük günahlardan korunmuştur. Konuyu biraz daha detaylandıracak olursak imamlar, özel ve ilâhî bilgiyle donatılan, insanların dünya ve âhiretle alâkalı ihtiyaç duydukları bütün bilgilere sahip olan ve kendileri üzerinden Allah tarafından mucizeler bahşedilen kimselerdir. Bu itibarla söz konusu mezhebi inanışa göre insanlar arasında imamdan daha faziletli ve daha üstün kimse yoktur. Kur ân ın hakkıyla anlaşılması da imamların izahıyla mümkündür. Dahası imamlara teşri yetkisi verilmiş, onların söz ve fiilleri bağlayıcılık açısından Hz. Peygamber in söz ve fiilleriyle aynı derecede görülmüştür. Zira onlar imamın da meleği görmeden «vahiy» alacağını ileri sürmüşlerdir. Dolayısıyla Şiiliğe dayandırılan bu inanış Husiler için de geçerliliğini korumuştur. Bu inanışa göre imamet, bir yönüyle nübüvvetin devamı mahiyetindedir. İmam ile Resûl arasında tek bir fark vardır ki, o da imama Kitap verilmemesidir. 32 Ancak Husilerin İmâmet konusundaki düşüncele- Şiilik, toplumun her zaman Allah tarafından tayin edilmiş bir imama ihtiyaç duyacağını söylemiş ve bu imamı da Hz. Peygamber in varisi olarak görmüştür. Şiiliğe göre imam, seçimle değil, ilâhî tayinle başa gelmektedir. Dolayısıyla imam, tıpkı peygamber gibi masum olup, büyük ve küçük günahlardan korunmuştur. 13

15 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: Bu anlayışa Yemen deki Şiilik anlayış penceresinden baktığımızda Zeydilerin, Husiler hariç genel olarak aynı anda birden fazla ülkede birden fazla imamı meşru gören bir görüşü benimsedikleri söylenebilir. Zeydilerin aksine Husiler imam meselesinde İmam Humeyni nin tezini savunmaktadırlar. rinin aksine İsmailiyye ve İmâmiyye başta olmak üzere, Zeydilik, diğer bütün Şiî fırkalardan farklı düşünmektedir. Zeydiliğe göre Hz. Peygamber in vasiyetle beyân ettiği imam, isim ve şahsiyetle değil, sıfatları zikredilerek tayin edilmiştir. Her ne kadar zikredilen sıfatlar, Hz. Ali de olduğu kadar başka hiç kimsede bulunmadığı için, Hz. Peygamber den sonra Hz. Ali nin imam olduğu bir hakikat olsa da, onun dışında bir başkasının imâmeti de câizdir. Nitekim imâmeti bir şûrâ meselesi olarak gören ve ümmetin ileri gelenlerinden iki kişinin uyuşması ile dahi gerçekleşebileceğini kabul eden Zeydiyye fırkasına göre efdâl (en üstünü) varken mefdûlün (daha aşağı seviyede bulunan veya daha az faziletli olanın) hilâfeti de câizdir. Hâricîler, Mürcie, Mu tezile ve Ehl-i Sünnet in de kâil olduğu bu görüşünden dolayı Zeydiyye (Zeydiler), Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer in imâmetini geçerli görmüştür. Zeydiyye ye göre İslâm ın ortaya çıktığı ve yayıldığı dönemde Hz. Ali, birçok müşrikle mücadele etmiş, çoğunu öldürmüştür. Onların kanları henüz kurumadığı ve yakınlarının da kinleri henüz sönmediği için halifenin daha mülayim bir kimse olması gerekiyordu ki, bu kimse Hz. Ebu Bekir idi. Bu nedenle Ali b. Ebî Tâlib ashâbın en üstünü olmasına rağmen hilâfet, görülen maslahata binaen önce Hz. Ebû Bekir e, daha sonra da Hz. Ömer e tevdi edilmiştir. 33 Bu anlayışa Yemen deki Şiilik anlayış penceresinden baktığımızda Zeydilerin, Husiler hariç genel olarak aynı anda birden fazla ülkede birden fazla imamı meşru gören bir görüşü benimsedikleri söylenebilir. Zeydilerin aksine Husiler imam meselesinde İmam Humeyni nin tezini savunmaktadırlar. Zira, Şiiliğin, muteber saydıkları kitaplarda, imamların nebi ve resûllerden daha üstün olduğuna dâir ifadeler de bulunmaktadır. Hattâ bazı kitaplarında, imamlarını Hz. Peygamberden üstün tuttuklarına dair rivayetlere bile yer verilmiştir. Örneğin Humeynî nin söz konusu ifadeleri dikkate değer niteliktedir : İmamların öyle bir makam ve derecesi vardır ki, oraya ne mukarreb bir melek ne de gönderilmiş bir peygamber ulaşabilir. 34 Hareketin İran Şiiliğinden etkilendiğinin temel dayanaklarının bulunmasıyla birlikte Hareketin kurucusu Bedrettin el-husi olduğu için hareket mensuplarına Husiler denmiştir. Bedrettin el-husi ise 1979 İran devriminden sonraki süreçte Tahran a gitmiş ve bir müddet orada kalmıştır. Bu noktada Hüseyin Bedrettin el-husi nin biyografisinde onun İmam Humeyni den etkilendiği ve İran modelinin Yemen de uygulanabileceğini düşündüğü ifade edilmektedir. Hüseyin in kardeşlerinden bir tanesi 1986 yılında kurulan ve İran tarafından desteklenen İmanlı Gençlik Birliği ndeki eğitim seminerlerinde İran devrimini anlatmıştır. Babası Bedrettin, Zeydi mezhe- 14

16 Husiler Zeydî midir? bi alimlerinden birçoğunun muhalefetine rağmen Yemen de uygulanacak modelin Tahran da ve Şiiliğin en önemli merkezlerinden birisi olan İran ın Kum kentinde kuruluşunu gerçekleştirmiştir. Husilerin İran a ziyaretleri ve İranlılar ın Yemen e ziyaretleri İmanlı Gençlik Birliği ile ilişkili grupların gizli toplantılarını da kapsamıştır. 35 Bedrettin Zeydi, İran ın Kum kentinde mezhebini değiştirerek, İran daki hakim inanç olan İsna Aşariyye ye 36 (On İki İmam Şiası) tabi olmuştur. Kendisinden sonra oğlu Hüseyin, Husiler e önderlik etmiştir. Hüseyin, babasıyla beraber İran da bulunduktan sonra, Lübnan da Hizbullah ın siyasi ve dini eğitiminden geçmiş ve Yemen e döndükten sonra 2004 te Yemen deki mevcut siyasi sisteme karşı savaştığı dönemde Yemen ordusu tarafından öldürülmüştür. 37 Hüseyin in ölümü 2004 ten bu yana Husiler ile Yemen Hükumeti arasında çatışma temelli bir sürecin yaşanmasına neden olmuştur. 4 Kasım 2009 da Suudi Arabistan, Husiler in ülke sınırlarını ihlal etmesi ve saldırı düzenlemelerini bahane ederek Husiler e yönelik havadan ve karadan operasyonlar başlatmıştır. Husiler bu dönemde Yemen Hükümeti ne açık destek veren Suudi Arabistan a karşı saldırı düzenlemişlerdir. Çatışmaların devam ettiği her dönem Yemen ve Suudi Arabistan, Husiler in İran dan destek aldıklarını iddia etmişlerdir. Yemen ve Suudi Arabistan ın konuyla ilgili iddialarıyla birlikte gelinen noktada İran ın Husiler e her yönüyle destek verdiği ilgili yaygın bir kanaat oluşmuştur. 38 Öte yandan, İran Devrim Muhafızları Komutanı General Hüseyin Selami nin, Husi Ensarullah ın İran İslam Devrimi nin temel prensipleriyle hareket ettiğini ifade etmesi bu algıyı pekiştirmiştir. 39 İran lideri Ali Hamaney in Dış İlişkiler Baş Danışmanı Ali Ekber Velayeti Hizbullah ın Lübnan da oynadığı rolü Husiler in de Yemen de oynamasını ümit ettiklerini açıklamıştır. Nitekim İran Parlamentosu nda Tahran milletvekili olan ve dini lideri Ali Hamaney e yakınlığıyla bilinen Ali Rıza Zakani nin: Üç Arap ülkesi bugün İran ın elinde ve İslam devrimine bağlı. Sana, İran devrimine katılma yolundaki dördüncü Arap başkenti oldu açıklaması tüm dünya basınına yansımıştır.. Bu açıklama İran ın yayılma stratejisi ve Husilerle olan ilişkilerinin resmi ağızlardan açıklanmasına dair önemli bir veri olarak dikkat çekmektedir Kasım 2009 da Suudi Arabistan, Husiler in ülke sınırlarını ihlal etmesi ve saldırı düzenlemelerini bahane ederek Husiler e yönelik havadan ve karadan operasyonlar başlatmıştır. 15

17

18 sonuç yerine Sonuç Yerine Husilerin Zeydi olduğu, dahası Zeydilerin silahlı kolu olduğu tespiti gerçeği tam olarak yansıtmamaktadır. Zira Husiler ile Zeydiler arasında yukarıda da belirtildiği üzere belirgin farklar vardır. Gerek tarihsel açıdan gerek inanç bakımından bu farkların bilinmesi, konunun analizinin uygun bir biçimde yapılması adına önemlidir. Husilere genel olarak baktığımızda aşiret temelli ve Şii merkezli bir örgüt yapılanmasının öne çıktığını söylemek gerekir. Ayrıca Husilerle yaşanan çatışmalar daha çok Yemen deki siyasal yapılanmayla ilgili bir sorundur; zira, Husiler bugüne dek devletin kendilerini sistemin dışına ittiğini iddia edip baş kaldırmışlardır. Ayrıca, Husiler tüm Zeydileri değil sadece kendi aşiretini temsil ettiklerinin bilinmesi elzemdir. Dolayısıyla Yemen deki sorunun tamamen mezhepsel bir sorunmuş gibi gösterilmesi yanlış değerlendirmelere sebep olabilir. Yemen deki karışıklığın bu şekilde algılanmasının en önemli sebebi ise Ortadoğu da mezhepsel eksenli bir gerilimin mevcudiyeti ve yaşanan pek çok olayın, kamuoyuna bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde mezhepsel çatışma olarak lanse edilmesidir. 17

19 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: SONNOTLAR 1 İhsan Süreyya Sırma, Osmanlı Devleti nin Yıkılışında Yemen İsyanları, Beyan Yay., 1996, İstanbul, s S.Açıkalın, G. Coşkun, S. Laçiner, Yemen Dosyası, Usak Yay. 2010, Ankara, s Yemen s Ansarollah, 4 Yemen de Arap Baharı, 5 Ethnic conflict and state-building in the Arab world, articles/ecasbitaw.pdf 6 Fred Halliday, Yemen: murder in Arabia Felix, 7 Abdulkadir Şen, Yemen de Neler Oluyor?, 8 HUSİLER KİMDİR III, 9 Who are the Houthis in Yemen?, 10 Ebru Aydın, Yemen de El Kaide AYEK Husiler ve Kabileler, ankarastrateji.org/_files/ elkoa.pdf 11 President Obama s Bilateral Meeting with President Abdo Rabu Mansour Hadi of Yemen, 12 Wilferd Madelung, Zeydilik ve Tasavvuf, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 9, Cilt: 9, New Documentary Goes Inside Yemen s Houthi Rebel Movement, foreignpolicy.com/2015/04/07/new_documentary_goes_inside_yemens_ houthi_rebel_movement/ 14 Husi hareketi İran yönetimiyle paralel, dunya/ husi-hareketi-iran-yonetimiyle-paralel 15 Who Was Hussein Al-Houthi?, report/2495/who-was-hussein-al-houthi.htm 16 Yemeni forces kill rebel cleric, east/ stm 17 Râfızîlik ya da Râfızîler; Şiîliğin Şîʿa-i Bâtın îyye ve Ghulat-i Şîʿa mezhepleriyle birlikte Hâricîler in tümünü tanımlamakta kullanılan bir tâbirdir. Lügâtte; Râfızî kelimesi terk eden, ayrılan, bırakan kimse manalarına gelir. Râfızîler in en önemli ortak özellikleri birinci halife olan Ebu Bekir ile ikinci halife Ömer bin Hattab ı sevmemeleridir. 18

20 Husiler Zeydî midir? 18 A revolution within the revolution: the Houthi movement and the new political dynamics in Yemen, web/rielcano_en/contenido?wcm_global_context=/elcano/elcano_in/zonas_in/ari blecua-revolution-within-revolution-the-houthimovement-and-new-political-dynamics-in-yemen#.vtiq8tltmko 19 Yemen s Abd-al-Malik al-houthi, yemens-abd-almalik-alhouthi 20 İsna Aşeriyye de İmamin Otoritesi, (İmamın gaybeti ve mehdi inancı), Barak A. Salmoni; Bryce Loidolt; Madeleine Wells, Regime and Periphery in Northern Yemen-The Huthi Phenomenon, RAND Institute, Santa Monica, CA, USA, 2010, s Yemen Meselesi, Husiler ve İran, %20%C3%B6nemli 23 Naşi el-ekber, 42-45; Bağdadi, 43; Şehristani, 1/ Neşvanu l-himyeri, 156; Muhalli, 2/63; İbnu l-murtaza, Ahmed b. Yahya, el- Münye ve l-emel fi Şerhi lmilel ve n-nihal, thk. Cevad Meşkur, Beyrut 1990, 98-99; Gökalp, Zeydilik ve Yemen de Yayılışı, El-Fark Beynel Firak, el-bağdadî, Mektebetü İbni Sina, sf Oniki imamın dönem ve hayatları hakkında özlü bilgiler için bk. Ethem Ruhi Fığlalı, İmâmiyye Şîası, İstanbul 1984, s , Hasan Onat, Şî î İmamet Nazariyesi, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. 32 (Ankara 1992), s Sözlük anlamı ihtiyat, korku veya kit-man gizlemek mânasında olup, mecburi yet veya zarar tehdidi karşısında dinin icaplarından muafiyet ve kişinin dinî inanç ve değerlerini gizlemesi anlamı için kullanılan tabirdir. 29 Temel Şii inancına göre Nas ile tayin edilmiş imamların sonuncusu olarak kabul edilen Muhammed el Mehdi, babası on birinci imam Hasan Askerî nin hicri 260 (873) yılındaki vefatının ardından Samarra daki evlerinin altında serdaba girerek kaybolmuştur. Halen sağ olup Kıyametten önce zulümle dolmuş dünyayı adaletle doldurmak üzere zuhûr edecektir. 30 Şeyh Mufid, Evâilu l-makâlât, s ; Muhammed Rıza l-muzaffer, Akaidü l- İmâmiyye, s ; Ethem Rûhi Fığlalı, İmâmiyye Şiası, s İbnu l-mutahhar Hillî, el-elfeyn fî imâmeti emiri l-mü minîn Ali b. Ebi Talib, Beyrut 1402/1982, s. 12; a.mlf. el-bâbü l-hâdî aşer, (iki şerhle birlikte nşr. Mehdî Muhakkik), Meşhed 1370/1991, s Şeyh Müfîd, Evâilu l-makalât, s. 2, 23; Muhakkik el-hillî, el-meslek fî Usûli d- Dîn, s. 214 vd.; Krş. İbn Hazm, elfisal, IV/89; Öz, Başlangıçtan Günümüze Şîîlik ve Kolları, s Bağdadî, el-fark Beyne l-firak, s ; Şehristanî, el-milel ve n-nihal, I/ ; Muhammed Ebû Zehra, Târihu lmezâhibi l-islâmiyye, Kahire, Ts., s ; Öz, Başlangıçtan Günümüze Şîîlik ve Kolları, s. 96; Mustafa Öz, Zeyd b. Zeynelâbidîn ve Zeydiyye, MÜİFD, Sayı: 19, İstanbul, 2000, s

21 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: İmam Humeyni, el-hukûmetü l-islâmiyye, s Husi Hareketi Dosyası, /07/iran-husi-hareketi-dosyasi.pdf, s Ahmet İshak DEMİR, İsna Aşeriyye de İmamin Otoritesi, dinbilimleri.com/makaleler/ _ pdf 37 Abdulkadir Şen, Yemen de Neler Oluyor?, dosya/13457/yemende-neler-oluyor-dosya-1-bolum 38 Yemeni Zaidi Scholars: Ayatollah Khamenei is The Leader of The Islamic World, soruda Yemen krizi, _yemen_analiz 40 Sanaa is the fourth Arab capital to join the Iranian revolution,

22 Ankara Strateji Enstitüsü Analiz No: Mayıs 2015 Husiler ve Zeydîlik Cemalettin TAŞKEN Ankara Strateji Enstitüsü Emek Mah. 26. Sokak (Eski 62. Sok.) No:8/2 Çankaya ANKARA/TÜRKİYE Tel: (0312) Faks: (0312) ankarastrateji.org