türkiye a de ilk kuşak harita mühendisleri

Transkript

1 türkiye a de ilk kuşak harita mühendisleri Muzaffer Şerbetçi yıllan arasında civarında "1. Kuşak Haritacılar" Avrupa'da çeşitli ülke ve okullarda Jeodezi öğrenimi yaparak Y. Müh. oldular ve dönüşte Türk haritacılığının güçlenmesinde önayak oldular. Bunların büyük bir kısmı Harita Genel Komutanlığında çalışarak, bu kurumun gelişmesinde ve ülke temel ağlarının (Nirengi, Nivelman, Gravite) kurulmasında ve astronomik çalışmaların yapılmasında önayak oldular. Hesaba dayalı modern Haritacılığın Türkiye'de başlangıç tarihi olarak 1895 yılı alınmıştır. Bu tarihte Genelkurmayın 5. Şubesine bağlı olarak kurulmuş olan Harita komisyonu tarafından Fransa'dan getirilen alet ve uzmanlarla Vardar ovasında ufak bir arazinin kadastrosu yapılmış, 1896 yılında da Eskişehir'de Nirengiye dayalı bir harita yapılmıştır. Bu nirengi için baz ölçülmüş, astronomik gözlemler yapılmış ve sarkaçla mutlak gravite ölçülmüştür. Bu tarihten daha önce yapılan istikşaf haritaları genellikle plançete ile yapılmış grafik yöntemden oluşmaktaydı. 1-2 yüzyıl önce haritalar daha çok savunma amaçlı olduklarından bu haritaları yapan kuruluşlar da genellikle askeri kurumlardı. Türkiye'de de bu düşüncenin ışığında önceleri Genelkurmayın bir şubesi olarak çalışan haritacılar 1925 de çıkan bir yasa ile kurulan Harita Genel Komutanlığı (O zamanki adı ile Harita Genel Müdürlüğü) konunun önemini kavrayarak bu alanda eleman yetiştirmek amacı ile yurt dışına 27 Harita Yüksek Mühendisliği öğrenimi için eleman göndermiştir. Bu elemanlar Harp Okulunu bitiren subaylar arasından sınavla seçildiği gibi Milli Eğitim Bakanlığı duyurusu ile yapılan sınavda başarılı olan sivillerden seçilmiştir. Bu konuda öncü olarak yılları arasında Fransa'ya askeri yüksek okulda jeodezi öğrenimi yapan 2 kurmay yüzbaşısı Mehmet Şevki (Ölçer) ve Hakkı (Güncan) sayılabilir. Bu subaylara öğrenimden sonra katılan Harp Okulu öğretmenlerinden Kur. Yrb. Rıza ile birlikte 1984 e kadar özel bir program uygulanarak jeodezik ve astronomik ölçü ve hesap yaptırılmıştır. Başlangıçta Fransa'ya gönderilen öğenciler, daha sonra birinci dünya savaşı sonrasından itibaren diğer alanlarda olduğu gibi haritacılık dalında özellikle Fotogrametri alanında Almanya'nın öne geçmesi yüzünden Almanya'ya gönderilmişlerdir yılı sonunda Avrupa'da bu amaç için gönderilen 25 öğ-

2 rupa'da bu amaç için gönderilen 25 öğrenci vardı. Bunların 9'u sivil, 5 askeri Müh., 1 Yrb., 4 Ütğm., 6 Atğm. idi. Ancak 2. Dünya Savaşı başladığında özellikle savaşın sonlarına doğru Türkiye'nin Almanya'ya savaş ilan etmesi yüzünden askeri öğrenciler yurda dönmek zorunda kalmışlar ve bunlar için Robert Kolej'de açılan dil kurslarından sonra Amerika Birleşik Devletleri'ne gönderilerek öğrenimlerini tamamlama fırsatları verilmiştir"! yılları arasında civarında "1. Kuşak Haritacılar" Avrupa'da çeşitli ülke ve okullarda Jeodezi öğrenimi yaparak Y. Müh. oldular ve dönüşte Türk haritacılığının güçlenmesinde önayak oldular. Bunların büyük bir kısmı Harita Genel Komutanlığında çalışarak, bu kurumun gelişmesinde ve ülke temel ağlarının (Nirengi, Nivelman, Gravite) kurulmasında ve astronomik çalışmaların yapılmasında önayak oldular. Bu elemanların bir kısmı ise sivil resmi kurumlarda çalışarak bu kurumun haritacılık çalışmalarını geliştirdiler ve ilgili yönetmeliklerin yapılmasını sağladılar. Bir kısmı ise öğretim kurumlarına geçerek burada hizmet verip ülkeye kendilerinden sonraki birkaç kuşağın haritacılık öğrenimlerinin yapılmasını sağladılar. Bu kişilerin bir listesi yurt dışında öğrenim yılına göre düzenlenerek aşağıda verilmiştir. Ek olarak elde edilebilen biyografiler de bu sıraya göre sunulmuştur. Eksik ve yanlış bilgilerin iyi niyetime bağışlanmasını dilerim. Ruhsatname île Mühendis Unvanı Alanlar Bu listede yazılı olanlardan başka Türkiye'de Yıldız Teknik Okulu'nda (şimdi Yıldız Üniversitesi) harita mühendisliği eğitiminin başlaması olan 1949 yılından önce yurt içinde mühendislik eğitimi yaparak 1035 nolu yasa ile talimatname ve Harita Mühendisi unvanı alıp Harita ve Kadastro Mühendisleri Odasına kayıt olanlar ve kendilerini birinci kuşak haritacılar sınıfına alabileceğimiz kişiler ise şunlardır: Halit Ziya TÜRKKAN ( ); Seyfettin KÜNMAN ( ); Refik Halit ERÜREN (1903-?) (Y. Deniz Harp Okulu 1921 mezunu); Avni PAR ( ); M. Vasfi CİNDORUK ( ) 1950 de mezun; Zeki ERSÖZ (1903-?); A. Gani GÜRÜN (1900-?.) Vehbi ORAN ( ); Nevzat TANERİ (1902-?); Necmettin CANDAN; Hakkı SARIDOĞAN ( ); A. Salih KORUR; Mahmut Emin ARIM (1889-?); Muhsin TUNAY (1903-?); Mehmet Emin KURAL (1908-?) (1931 de Robert Koleji bitirdi). Âdı ve Soyadı Okulun yeri Mezuniyet Yifs Rıza (kurmay yarbay) Mehmet Hakkı GÜNCAN ( ) Mehmet Şevki Ölçer ( )302-4 HALİT ZİYA (Yzb) ( ) Paris 1894 Paris EPS 1894 Paris EPS 1894 Paris EPS 1894 Yrb. iken vefat etti 1. Savaş yüzünden Almanya'dan gelerek Robert Kolej'de dil eğitiminden başarı ile çıkanların 8'i 1940 eylülünde ABD'ye gönderildiler. Bunlar E. Başaran, S. Sevgör, Z. Soydan, İ Erokan, K. Evinay, A. Keretli, T. Ateş, M. Tugaİ'dır. Savaş çıktığında sivil olduklarından Almanya'da kalanlar ise: L. liman, M. Erbudak, C. Songu, H. Savcı, H.H. Kuyucu, B. Tansuğ'dur. Savaş çıktığında 1940'da geri gelen askeri lise öğrencilerinden Sami Aykaç ve Ali Yaramancıoğlu daha sonra İsviçre'ye giderek öğrenimlerini tamamladılar. 28

3 Adı ve Soyadı Okulun Yeri Mezuniyet Yılı Muhittin Aran ( ) Münih TH 1934 Yzb. YADİGAR FransaHidrografi öğrenimi Mehmet İBRAHİM Paris 1935 Litografya öğrenimi İskender GÖÇER (1915- Macaristan tekniklimi 935 Hidrojeodezi Mehmet Ali ERKAN (1910-?) Berlin TH 1937 Numan M. TARIM (1912) Paris ENG 1937 Ekrem ULSOY (1912) Berlin TH 1938 Kadri KORAY ( ) Dresden TH 1938 Hüseyin Cahit BOZKIR (1908) Berlin TH 1939 I. Kasım YAŞR (1915) Berlin TH 1940 Fahri HOMAN ( ) Viyana TH 1940 Macit ERBUDAK ( ) Berlin TH 1940 Lütîi ÖzoğuzİLMAN ( ) Berlin TH 1940 Selahattin SEVGÖR (1909-?) CorneU-ABD 1941 F.Ziyaettin SOYDAN ( Cornell-ABD 1941 Kerim EVİNAY ( ) Cornell-ABD 1941 Enver BAŞARAN ( ) Michigan 1942 CelalettinSONGU(İ913) Dresden TH 1942 Mustafa GÖNENÇCAN ( ) Zürich ETH 1942 Tevfik ATEŞ ( ) Cornell+Syracuse Halil SAVCI (1917) Berlin TH 1943 İslam EROKAN (1911) Cornell-ABD 1944 Burhan TANSUĞ (1914-?) BerlinTH 1944 Ahmet KERETLİ ( Cornell+Syracusa 1945 Muzaffer TUGAL Cornell+Syracuse 1946 Sami AYKAÇ ( Zürich ETH 1947 Ali YARAMANCI (1917- Zürich ETH 1947 Ali Rıza YURDAKUL (1921) Ohio-ABD 29

4 BİYOGRAFİLER (Bulunanlar yukarıdaki liste sırasına göre yazılmıştır) GÜNÇAN, Mehmet Hakta (Bayralczade) D : 1864 Çarşamba / İstanbul Ö: Harita Subayı (302-2) Topçu fenni bölümünü bitirdi da Paris'te Şevki Paşa ile jeodezi öğrenimine başladı de Türkiye'ye döndü. Edirne inşaat komisyonunda bulundu da Türkiye - Bulgaristan sınır bekleme işinde çalıştı. Harp Akademisinde Jeodezi öğretmenliği yaptı. Taksim-i Arazi (Jeodezi) kitabı yazdı. Balkan savaşında tümen kumandanlığı yaptı de Tuğg. rütbesi ile emekli oldu. Sivil yaşamında Emlak Kredi Bankası Fen Kurulu şefliğinde bulundu. ÖLÇER, Mehmet Şevki D: 1866 İstanbul 0: İstanbul Harita Subayı (302-4) 1883 yılında Harp Okuluna girdi da Kurmay Yzb., 1894 de Bnb de Yrb., 1908 de Alb., 1912 de Tuğg. ve 1923 de Ferik (korgeneral) oldu yılları arasında Paris'te jeodezi öğrenimi yaptı. Dönüşte Genel Kurmaya bağlı harita komisyonunda çalıştı de Eskişehir nirengisinde çalıştı. Mühendis okulunda jeodezi öğretmenliği yaptı de Bonne projeksiyonu için gerekli hesaplamaları yaptı de 2. Meşrutiyetin ilanından sonra "Memaliki Osmaniye harita dairesinin ahzına dair" bir tasarıyı genel kurmay başkanlığına sundu. Bu tasarı üzerine genel kurmay harita şubesine bağlı bir harita komisyonu kurulmuştur da bu komisyon Bonne projeksiyonunda Ayasofya boylam başlangıcı olarak 1: ölçekli Bakırköy paftası ile işe başladı. 1915'de harita şubesi müdürü olarak 1. Dünya Savaşında ordunun harita ihtiyacını karşıladı da Berline giderek Ppstdam'da IAG ve Jena'da Zeiss fabrikasında, 1917 de Berlin ve Viyana'da incelemelerde bulundu. Kurtuluş savaşında 60 subay ve 170 sandık eşya ile harita dairesini Ankara'ya aktardı. Bu daire 1925 de Harita Genel Müdürlüğü olarak kuruldu ve kendisi de bu dairede müdür oldu. 42 yıl Türk haritacılığının kuruluş ve gelişmesine çok büyük katkıları oldu. 18 adet nişan ve madalyası 7 kitabı vardır. Bu kitaplar arasında eski yazı ile yazılan taksim-i arazi (jeodezi) ünlüdür da emekli olmuş ve Kadastro müdürlüğü fen şubesinde çalışmıştır. Kabri, Merkez Efendi mezarlığındadır. Türk haritacılığının 75. yıl dolayısı ile 1970'de basılan posta pulu üzerinde resmi varır. Kaynak; Harita Dergisi no 59, 1959, Har. Kad. Müh , 1983; Haritacı Mehmet Şevki Paşa ve Türk Haritacılık Tarihi. HGM 1980 KORAY S Ömer Kadri D: 1889 İstanbul 0: İstanbul Türk Harita Subayı ( ) Babası hekim Bnb. olup 1908 yılında Harp Okulunu bitirdi ve 1910 da Harita Genel Müdürlüğüne girdi. Balkan ve 1. Dünya Savaşına katıldı. Topografya şubesi müdürü iken yıllarında Berlin'e giderek bazı kurslara katıldı ve dönüşünde plançetenin yeterli olmadığını gördü ve hava fotogrametrinin 30

5 gereğini anladı. Jeodezi öğrenimi için Almanya'ya gitti. TH Dresden'de HU- GERSHOFF'un öğrencisi oldu. 1938'de Y. Müh. olarak yurda döndüğünde eski müdürü Sedat Paşayı hava fotogrametrisi için ikna etti arasında Gn. Md. Yardımcısı, 1943 de Tuğg., 1948 de Korg. oldu arasında Harita Genel Müdürü oldu de emekli oldu. Deniz K.K. hastanesinde vefat etti. Kaynak: Harita Dergisi, sayı 63, 1961; Bildmessung und Luftbildwesen 1961 ARAN, Muhiddin D: 1913 İstanbul 0: Ankara Harita Subayı (937-1) Lise öğrenimini askeri okullarda yaptı ve devlet hesabına Münih'te Jeodezi öğrenimini 1934 de bitirdi de yurda döndü da Harita Genel Müdürlüğü (Harita Genel Komutanlığı)'nde göreve başladı de sivil hayata geçerek arasında İller Bankası ve arasında İmar-İskan Bakanlığı Harita dairelerinde çalıştı. Buralarda çeşitli düzenlemeler yaparak yönetmelikler hazırladı de İmar ve İskan Bakanlığı müsteşar muavinliği ve daha sonra bakanlık tetkik kurulu başkanlığı yaptı. Eşi ünlü soprano Belkis Aran olup Harita Genel Müdürü Tuğg. Abdurrahman Aygün'ün kızıdır. Birçok makaleler dışında Haritacının El Kitabı I ve II kitaplarını yazdı. Kaynak: Harita ve Kadastro Müh. sayı 4, 1966; Harita Dergisi sayı 71, 1965 ULUSOY,'Ekrem D: 1912 Halep Türk Jeodezicisi İlk ve orta öğrenimini İstanbul'da yaptı de İstanbul Erkek Lisesini bitirdi. Berlin'de jeodezi öğrenimi görerek 1938 de Y. Müh. oldu arasında HGM'de çalıştı. Bu süre. içerisinde bir süre yıllarında Toprak İş. Genel Müdürlüğü'nde çalıştı den itibaren Yıldız Üniversitesinin Jeodezi ve Fotogrametri mühendisliği bölümünün kuruluş ve öğretim kadrosunda görev aldı da prof. oldu de KTÜ'de onur doktoru unvanı verildi. Aynı yıl emekli oldu. Büyük bir özveri ile çalışarak yetiştirdiği binlerce harita mühendisi ile Türk haritacılığına büyük katkısı olmuştur. Kaynak: Har. Kad. Müh. sayı 45-47, 1983 (Ulusoy'a armağan özel sayısı) BOZKIR, Hüseyin C. D: 1908 Çanakkale İlkokulu Ezine'de, ortaokulu Çanakkale'de ve liseyi Ankara'da okuyarak 1930 da mezun oldu. MEB tarafından 1932 de Almanya'ya gönderildi da Berlin'de Jeodezi öğrenimi yaparak Y. Müh. unvanı ile yurda döndü arasında HGM'de çalıştı. Serbest çalıştığı yılları arasında I. derece nirengi, baz, Laplace noktaları ölçü ve hesaplamaları, Trabzon-Erzurum ve Burdur-Antalya aralarında düşünülen demiryolu projesi için şeritvari nirengi yapımı, Gediz vadisi ıslah ve sulama için nirengi işlerinde çalıştı arasında İller Bankası İstanbul I. Bölgede kontrol mühendisi ve daha sonra merkezde 1961 yılına kadar II. müdür 31

6 olarak çalıştı arasında İstanbul belediyesinde harita müdürü olarak çalıştı ve 1973 da emekli oldu e kadar bu göreve vekalet etti arasında Yıldız, Vatan ve Işık Mühendislik ve Mimarlık okullarında ders verdi. YAŞAR, İ. Kasım D: 1915 Fatih/İstanbul Harita Subayı (934-1) Harp okulundan 1934 de mezun oldu. Harita Genel Müdürlüğü adına Berlin'de Jeodezi öğrenimi yaparak Y. Müh. oldu ve dönüşte HGM'de I. derece nirengi çalışmalarına özellikle Astronomik çalışmalara katkıda bulundu da albay rütbesi ile emekli oldu. Bir süre İsveç'de Tengström ile çalıştı. Dönüşte ODTÜ'de öğretim elemanı olarak uzun süre görev yaptı de AÜ de Dr. ve 1966 da Doç. oldu. KTÜ'ye bir süre derslere geldi. Gravimeti ve fiziksel Jeodezi konularında derinleşti. ERBUDAK, Maeit D: İstanbul 0: İstanbul İlk ve orta öğretimini Şam'da yaptı. Liseyi 1931 de bitirdi de İstanbul Üniv. Fen Fakültesi matematik bölümünü bitirdikten sonra Jeodezi öğrenimi için gönderildiği Berlin TH'yı 1940 da bitirerek aynı yıl HGM de göreve başladı de askerlikten ayrılarak çeşitli işlerde bu arada arasında TKGM'de çalıştı arasında 31 yıl Yıldız Üniversitesi Harita ve Kadastro şubesininin açılışı ve öğretiminde E. Ulusoy ve B. Tansuğ ile birlikte büyük bir özveri ile görev aldı. Tübitak hizmet ödülü verildi. Kaynak: Harita kadastro Mühendisliği, sayı 10, 1968 ve sayı 44, 1983 EVİMAY, Kerim D: 1916 Malatya 0: Ankara Harita Subayı (930-10) 1935 de Atğm oidu. Jeodezi öğrenimi için gönderildiği Almanya'da ve savaş çı kınca gittiği ABD'de Y. Müh unvanını 1941 de alarak yurda döndü arasında HGM'de Fotogrametri şb arasında eğitim şube mü dürlüğünde çalıştı da albay oldu da planlama ve koordinasyon grubu başkanı oldu de genel müdür yardımcılığı yaparak albay rüt besi ile emekli oldu. Bir süre ODTÜ'de sözleşmeli olarak çalıştı, çeşitli ma kalelerin yanısıra 1973 de yayınlanan 4 Dilde Haritacılık Terimleri sözlüğü büyük bir çalışma ürünüdür. Kaynak: Harita Dergisi sayı 69,1964 SONGU, CelaSettin D: Yilecik Türk Haritacısı 1936 da Konya'da liseyi bitirerek MSB adına jeodezi öğrenimi için 1937 de Almanya'ya gitti de Dresden TH'yı bitirdi de Münih'de staj yaptıktan sonra yurda döndü. Askerliğini da HGM'de yaparak de toprak işleri genel müdürlüğünde ve arasında serbest olarak çalıştı. 2 dönem ( , ) Harita Müh. Odası başkanlığı yaptı da Bayındırlık Bakanlığı Şehircilik He yeti, 1959 da TKGM arazi kadastro ve fotogrametri dairesi reisliğine atandı. 32

7 Aynı yıl İmar ve İskan bakanlığı planlama ve imar genel müdürlüğü harita dairesi başkanı oldu de aynı dairenin harita müşavirliğine atandı. Daha sonra buradan da ayrılarak serbest çalışmaya başladı. Çeşitli kurs, okul ve üniversitelerde ders verdi. Ölçme Bilgisi adında 2 ciltlik bir kitabı vardır. GöMENÇAN, Mustafa D: Ladik 0: Ankara Harita subayı (930-12) Harp Okulunu 1930 da ve istihkam fen okulunu 1933 de bitirdi yılında Almanya'ya gönderildi. Savaş çıkması üzerine 1939 da dönerek 1942 ye kadar HGM'de çalıştı arasında Zürich ETH'da öğrenimini tamamlayarak Y. Müh. oldu. Dönüşte HGM'de çeşitli görevlerde çalıştı ve arasında fotogrametri şb. müdürlüğü yaptı de izinle Ankara Belediyesi Harita Şb. müdürlüğü ve 1958 de Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arazi Kadastro ve fotogrametri dairesi başkanlığı ve daha sonra genelkurmay askeri coğrafya dokümantasyon grup bşk. vekilliği yaptı. Genel kurmay istihkam dairesi başkanlığında görevli iken 1960 da albay oyarak emekli oldu. Sivil hayatta enerji ve tabii kaynaklar bakanlığı maden dairesinde çalıştı. Çocuklarından biri (Atilla G.) Münih'de jeodezi öğrenimi yaparak 1964 de Dr. olmuştur. Kaynak: Harita ve kadastro mühendisliği sayı 1, 1965; Harita Dergisi sayı 69, 1964 ATEŞ, Tevflk D: : Ankara Harita Subayı (943-1) İlk ve orta öğrenimini Erzincan'da tamamladı (1933). Maltepe askeri lisesi (1936) ve Harp Okulu (1937) sonrası jeodezi öğrenimi için Berlin'e gitti. Ön lisans eğitiminden sonra savaş dolayısı ile ABD Cornell Üniv.'de lisans (1942) ve Syracuse Üniv.'de Y. lisansı 1943 de tamamlandı yılları arasında Harita G.K. da çalışarak albay rütbesi ile emekli oldu de iller bankası harita dairesi bşk., de TKGM de AKFD bşk. ve Gn. Md. Tekn. Yard. olarak çalıştı de başbakanlık danışmanı olarak çalıştı den itibaren vefatına kadar HGK, Harita Y. Teknik okulunda çeşitli dersler verdi de İTÜ'de Dr. (Aytaç) oldu. Harita Genel Komutanlığında çeşitli uluslararası jeodezi, fotogrametri ve kartoğrafya konuları ile ilgili toplantılarda Türkiye'yi temsil heyetinde bulundu. Harita Y. Teknik okulu dışında Kadastro lisesinde ve ODTÜ'de ders verdi. Kaynak: Harita Dergisi sayı 110, 1993 EROKÂN, İslam D: İstanbul Harita Subayı (942-1) İlkokulu Bafra'da okuyarak 1926 da askeri meslek ortaokulunda, 1930 da girdiği Askeri Liseyi de bitirdi. Bir yıllık Harp Okulundan sonra Almanya'ya jeodezi öğrenimi için gönderildi. 6 yarıyıllık öğrenimden sonra savaş çıktığından Türkiye'ye dönerek Robert College'de İngilizce öğ- 33