Almanya nın İran Politikası

Transkript

1 Almanya nın İran Politikası Sayfa 1 Almanya nın İran Politikası Elnur İSMAYILOV İran ve P5+1 (ABD, İngiltere, Fransa, Çin ve Rusya artı Almanya) arasında Viyana da nükleer görüşmelerden olumlu sonuç çıkması, Batılı devletlerin bu ülkeye politik ve ekonomik olarak yeniden açılması için olanak tanımaktadır. Özellikle, uluslararası yaptırımlar uygulanmadan önceki dönemde İran la politik, ekonomik ve askeri alanda işbirliği içerisinde olan ülkeler görüşmeler sonuçlanmadan Tahran la yeniden ilişkilerinin çizgilerini belirlemeye çalışmaktadır. Avrupa Birliği (AB) ülkelerinden Almanya, Fransa ve İtalya hükümetleri Tahran a kendi üst düzey temsilcilerini göndermiştir. İspanya ise, Eylül ayında Tahran da görüşmeler için heyet göndermeyi amaçlamaktadır. Avusturya cumhurbaşkanı da 7-9 Eylül tarihlerinde Tahran ı ziyaret edecek ilk Batılı devlet başkanı olmak niyetindedir. Bu ülkeler arasında Almanya ya ayrıca değinmek gerekmektedir. Almanya, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi daimi üyesi olmamasına rağmen nükleer müzakerelerde taraflardan biri olarak süreç boyunca sorunun çözümüne yönelik aktif politika izlemiştir. Tarihsel olarak Berlin-Tahran ilişkilerindeki işbirliği ve karşılıklı güvenin nükleer anlaşması sonrasında bu ülkede Almanya ekonomik yatırım yapmaya sıcak yaklaşacağını beraberinde getirebilir. Viyana Anlaşması sonrasında Tahran ı ilk ziyaret eden Batılı bir üst düzey yetkilinin de Almanya Başbakan Yardımcısı ve Ekonomi Bakanı Sigmar Gabriel olması ileriki dönemlerde Berlin in bölgedeki ilişkilerinin yeni bir şekil alacağının göstergesidir. Tarihsel planda politik ve ekonomik ilişkilerin kısaca yorumlandığı bu analizde, 14 Temmuz 2015 tarihinde P5+1 ülkeleri ve İran arasında imzalanmış tarihi anlaşma sonrasında Berlin-Tahran ilişkilerinin geleceğine ilişkin değerlendirilmeler yapılmaktadır. Ayrıca 2015 yılında ikili ilişkilerinin 50. yıldönümünü kutlamaya hazırlanan Almanya ve İsrail in Berlin-Tahran ilişkilerindeki yaklaşımdan nasıl etkilenebileceğine değinilmektedir. İkili Politik-Ekonomik İlişkilerin Tarihsel Arka Planı Almanya-İran politik ve ekonomik ilişkileri tarihsel boyutlarda ele alındığında, Tahran a yaptırımların uygulandığı döneme kadar başarılı bir şekilde gelişme göstermiştir. Almanya XX. yüzyılın 20 nci yıllarında İran sanayisinin kurulmasında en büyük destek veren devlet olmuştur. Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) Mecidiyeköy Yolu Caddesi, No:10, Şişli -İSTANBUL bilgesam@bilgesam.org Tel: Fax: BİLGESAM Tüm hakları saklıdır. İzinsiz yayımlanamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

2 Almanya nın İran Politikası Sayfa 2 Rıza Şah döneminde Şahın Almanlara olan sevgisinden İran Merkez Bankası nın yönetiminde ve Maliye Bakanlığında 70 Alman memuru görevlendirilmişti. Şah, özellikle maden sanayisi, kâğıt ve tekstil sanayisi gibi alanlarda kullanmak için makinelerin Almanya dan getirilmesine özen göstermişti yılları arasında İran ithalatında Almanya nın payı %11 den %43 e dek; ihracatında ise %19 dan %47 e dek artmıştı. 1 Bu ilişkiler Ağustos 1941 de İran ın Sovyetler ve İngilizler tarafından işgaline kadar devam etmiştir. Daha sonraki yıllarda ise, Alman şirketlerinin İran pazarındaki konumu da bu ilişkilere bağımlı olarak değerlendirilebilir. İkinci Dünya Savaşında Almanya nın savaşı kaybetmesi de iki ülke arasındaki ilişkileri değiştirmemişti. Ekim 1952 de Batı Almanya-İran arasında ekonomik ilişkilerin kurulmasını öngören anlaşma imzalanmıştı. Bu anlaşma sonrasında Batı Almanya ABD yi geride bırakarak İran ın en büyük ticari ortağı olmuştu. Ticari ilişkilerde yaşanan sıcak gelişmeler, Ekim 1953 te iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin kurulmasını sağlamıştı. Şubat 1955 te ve Mart 1957 de İran Şahı ve dönemin Almanya Başbakanı Konrad Adenauer karşılıklı olarak birbirilerini ziyaret etmişti li yıllarda Avrupa dışındaki ülkeler içerisinde İran, Batı Almanya ile ticaret hacmine göre ABD den sonra ikinci sırada gelmekteydi. Bu durum 1979 İran devrimine kadar devam etmişti. Devrim sonrasındaki Humeyni rejimi diğer Batılı devletlerden farklı olarak Alman şirketlerine İran da faaliyet gösterebilmesi için izin vermişti Matthias Küntzel, Die Deutsche-Iran Connection, Die Welt, 27 Kasım 2011, (Erişim: ) 1983 yıllarında ticaret hacmi 2,8 milyar Alman markından 7,7 milyar Alman markına kadar artış göstermişti. 2 Öte yandan 1984 teki dönemin Batı Almanya Dışişleri Bakanı sıfatıyla Hans-Dietrich Genscher Tahran ı ziyaret eden ilk Batılı diplomat olmasıyla da dikkat çekmişti de İran-ABD arasındaki rehine krizinin çözülmesi için görüşmeler Tahran ın önerisi ile Batı Almanya nın arabuluculuğunda olmuştu. Sorunun çözümü için taraflar arasında uzlaşma sağlanmışsa da kriz çözülememiştir. 3 Temmuz 1988 de İran-Irak arasında ateşkes anlaşmasının sağlanmasında da Batı Almanya arabulucu olmuştur. 4 Soğuk Savaş sonrasında da İran a ekonomik yaptırımların uygulandığı döneme kadar Bonn- Tahran ekonomik ilişkilerinde her iki devlet için önem taşımaktaydı larda dönemin Almanya Başbakanı Helmut Kohl, Bill Clinton un İran a ekonomik baskı uygulama politikasını eleştirmesiyle de bilinmektedir de Almanya nın Münih kentinde gerçekleştirilen G-7 konferansında ABD nin İran ı eleştiren kararını desteklemekten imtina etmişti. Hatta 1996 yılında dönemin ABD Başkanı Bill Clinton un İran a yaptırım öngören yasayı imzalamasının ardından Berlin-Washington ilişkileri gerginleşmişti li yılların başına gelindiğinde, Tahran yönetiminin Nükleer Silahların Yayılmasının 2 Matthias Küntzel, Germany and a Nuclear Iran, JCPA, 01 Mart 2015, (Erisim: ) 3 Hans Dietrich Genscher, Erinnerungen, Berlin, 1995, s Genscher, s. 547

3 Almanya nın İran Politikası Sayfa 3 Önlenmesi Antlaşması nı ihlal ederek gizlin olarak nükleer programını geliştirdiğinin ortaya çıkması, Bush yönetimi konunun BM Güvenlik Konseyi nde ele alınması için ısrar etmiş; fakat Almanya, Fransa ve İngiltere Dışişleri Bakanlarını Tahran a göndererek taraflar arasında anlaşma sağlayabilmişlerdir. Mart 2006 ya kadar konunun Güvenlik Konseyi nde görüşülmesi bu üç ülkenin ve özellikle de Almanya nın müdahalesiyle gerçekleşmemiştir yılının Aralık ayında ise, ABD nin BM Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilen 1737 sayılı kararda İran ın nükleer programı için uranyum zenginleştirilmesini durdurması talep edilmekteydi. Fransa ve İngiltere bu karara destek verirken, Almanya ise Rusya ve Çin in yanında yer alarak karşı çıkmıştır. Eylül 2007 de Washington, Paris ve Londra nın Tahran a yaptırımları öngören yeni bir Güvenlik Konseyi kararının çıkmasını istemelerine karşın Berlin yine karşı çıkarak sürenin Kasım a kadar uzatılmasını önermişti. Ayrıca Almanya Amerikan Başkanı Barack Obama döneminde de Washington-Tahran arasında bir nevi arabuluculuk görevini üstlenmiştir. Berlin hükümeti, Alman şirketlerinin çıkarlarını korumak amacıyla İran ın politik anlamda uluslararası sistemden dışlanmasını istememekteydi. Bu bağlamda Şubat 2009 da dönemin Almanya Başbakanı Schröder in Tahran ziyareti dikkat çekmekteydi. Şubat 2011 de dönemin Almanya Dışişleri Bakanı Guido Westerwelle in Tahran ziyareti ve dönemin İran Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinecat ile görüşmesi de Berlin- Tahran ilişkileri açısından önemli olmuştur. Fakat Alman yetkililer bu ziyaretin amacının Ekim 2010 da Tahran da tutuklanan iki Alman gazetecinin serbest bırakılmasıyla ilgili olduğunu beyan etmiştir. Almanya nın İran daki Ekonomik Çıkarları İki ülke arasında ekonomik ilişkiler 1920 lerden itibaren önemli aşama kat etmiştir. Yaptırımlardan önceki yıllarda ticari ilişkilerin hacmine göre Almanya nın, İran ın ticaret yaptığı ülkeler arasında 3.ülke konumunda idi de Berlin-Tahran arasında ticaret hacmi yaklaşık 8 milyar eurodur yılında iki ülke arasında ticaret hacmi 4,8 milyar euro olmuş ve yaptırımlardan dolayı sonraki yıllarda belirtilen rakamda azalma kaydedilmiştir de Almanya dan ihracatın 3,92 milyar euro; 2009 da ise 3,7 milyar euro olmuştur da Almanya dan 3,8 milyar euro değerinde ürün ihraç edilmiştir. Bununla birlikte 916,6 milyon euro hacminde de ithalat gerçekleştirilmiştir de Almanya dan İran a ihracat hacmi 3,15 milyar Euro olmuştur. Bu rakamın AB ülkelerinden İran a yapılmış toplam ihracatın %31,5 ini oluşturmaktaydı. Yaptırımlara kadarki dönemde Avrupa Birliği ülkeleri Fransa ve İtalya nın İran la ekonomik ilişkilerinde ticari hacmine göre Almanya yı takip eden devletlerdir yılında Almanya İran dan 295 milyon euro hacminde ürün ithal etmiş ve 2,39 milyar euro değerinde ürün ihraç etmiştir. Almanya dan İran a 2013 yılında 1,8 milyar euro değerinde ihracat gerçekleştirilmiştir. Dolayısıyla iki ülke arasındaki toplam ticaret hacminin 2,1 milyar euro olmuştur. 5 Böylece İran ın, 5 Wirtschaftsdatenblatt Iran, Auswärtiges Amt, Mart 2015, node.html (Erişim: )

4 Almanya nın İran Politikası Sayfa 4 Almanya ihracatında 50. ve ithalatında ise 82. Sırada yerini almıştır. İran ile Almanya arasındaki ticaretin uygulanan yaptırımlardan kaynaklanan bir düşüş yaşasa da daha sonraki dönemde kendisini tekrar toparlayabilmiştir yılında Almanya İran dan 295 milyon euro hacminde ürün ithal etmiş ve 2,39 milyar euro değerinde ürün ihraç etmiştir. 6 İki ülke arasında toplam ticaret hacmi 2,7 milyar euro bulmuştur. Almanya nın İran ile arasındaki ticari ilişkileri bulunan ülkeler sıralamasında ithalatta 6. sıradadır te Almanya nın İran a direk yaptığı yatırımların hacmi 600 milyon euro iken; İran ın bu ülkede bulunan yatırımlarıysa 1,36 milyar eurodur. Grafik 1. Almanya nın İran la Ticareti ( ) Almanya ve İran ın ticari ilişkilerindeki petrolün yeri de bir hayli önem arz etmektedir yılından Humeyni nin devrimine kadarki dönemde Almanya İran dan her sene için yak- 6 Rangfolge der Handelspartner im Außenhandel der Bundesrepublik Deutschland, Statistisches Bundesamt, 19 Agustos 2015, GesamtwirtschaftUmwelt/Aussenhandel/Handelspartner/Tabellen/RangfolgeHandelspartner.pdf? blob=publicationfile (Erişim: ) laşık 1,5 milyar euro değerinde petrol almıştır yılındaysa 2,2 milyar euro değerinde petrol ithal etmiştir yılından itibaren ise Almanya nın İran dan yaptığı petrol ithalatında büyük oranda azalma kaydedilmiştir li yıllarda da Almanya nın İran dan petrol ithalatı 1970 li yıllara nazaran büyük oranda düşmüştür. Örneğin Almanya nın, yıllarında İran dan toplam 950 milyon euro değerinde petrol ithal etmiştir. Dolayısıyla bu rakamın 1980 de ithal edilmiş 1,2 milyar euroluk miktardan daha azdır. Yaptırımlar döneminde 80 civarında Alman firmasının İran da şubesi varken; 1000 civarında Alman firmasının da ticari temsilciliği bulunmakta idi. 7 Bugün kaybettiği pazar nedeniyle Birleşik Arap Emirlikleri, Çin, Hindistan ve Güney Kore gibi ülkeler Almanya yı geri sıralara itmişlerse de; Avrupa açısından İran için en önemli ticari ilişkisi bulunan ülke statüsünü koruyabilmektedir. Almanya Ticaret ve Sanayi Odası Dış Ticaretten sorumlu Başkanı Volker Treier e göre, Almanya nın kısa vadede İran a ihracatının 4,4 milyar euro olabileceği tahmin edildiğini belirtmişti. Bu rakamın yaptırımlar uygulanana kadarki Alman ihracatına eşdeğerdir. Orta vadede ihracat hacminin iki rakamlı milyar euro değerinde olabileceği mümkündür. 8 Oto ve uçak sanayi, petrol ve doğal gaz sanayi, makine mühendisliği, kimya sanayi, yenilenebilir enerji, su denetimi, inşaat malzemesi ve 7 Deutsch-Iranische Handelskammer 8 Einigung mit dem Iran ware von grosser Bedeutung, DIHK Presse Nachrichten, 08 Temmuz 2015, de/presse/meldungen/ treier-iran (Erişim: )

5 Almanya nın İran Politikası Sayfa 5 sağlık alanında faaliyet gösteren Alman şirketlerinin İran pazarına girmesi için büyük potansiyelin olduğu belirtilebilir. Bayer, BASF, Henkel gibi Alman şirketleri yaptırım uygulandığı dönemde de İran la ticaretlerini sürdürmekte idiler. Volkswagen, Siemens ve ThyssenKrupp gibi Alman şirketleri de yeni dönemde İran pazarına yeniden açılmak istemektedir. Grafik 2. Almanya nın İran dan petrol ithalatı ( ) Almanya nın yenilenebilir enerji üretimi konusunda başarısı, bu alanda yatırım yapmaya hazırlanan İran ın dikkatini çekmektedir. Almanya, İran da elektrik santralleri kurulması konusunda da Tahran yönetimiyle anlaşma sağlamıştır. Temmuz 2015 de iki ülke temsilcilerinin görüşmesinde yenilenebilir ve yeni enerji tesislerini içeren yeni elektrik santrallerin inşası; eski santrallerin verimliliğinin artırılması; su ve enerjide tasarruf sağlanması için gerekli teknoloji ve teknik bilgilerle ilgili İranlı uzmanların eğitilmesi gibi konular ana tema olmuştur. 9 9 Germany to build power plants in Iran, PressTV, 17 Ağustos 2015, (Erişim: ) Askeri İlişkiler 2006 yılında 100 civarında Alman şirketinin İran a askeri ve nükleer alanda kullanabilinecek ürünlerin ihracatını gerçekleştirdiği haberleri Almanya da tartışma konusu olmuştur. 24 Mart 2007 tarihinde BM Güvenlik Konseyi nin 1747 saylı kararı sonrasında; Avrupa Birliği Nisan 2007 de Tahran ın nükleer programına bağlı ısrarı nedeniyle teşkilata üye devletlerin İran la silah ticaretini durdurması kararı alınmıştır. Bunu takiben de Alman Bundestag ı 30 Ağustos 2007 tarihinde askeri amaç için kullanılabilecek her türlü ürünün İran a ihracatını yasaklayan karar kabul etmişti. 10 Bu karar kapsamına hem sivil hem de askeri amaç için kullanılabilecek malzemeler de yer almıştı. Ayrıca, Tahran a askeri ürün ihraç etmeye yasak getirmeyen başka bir AB ülkesine de söz konusu ürünlerin gönderilmesi yasaklanmıştı. Söz konusu yasaya rağmen Almanya Federal Başsavcılığı da Eylül 2004 den itibaren İran la yasal olmayan yollarla nükleer alanda işbirliği yapan Alman şirketlerinin araştırıldığını beyan etmiştir. Özellikle İran daki Buşehr nükleer reaktörü 11 için 150 milyon euro değerinde teknolojik malzeme gönderildiği belirtilmiştir. 12 Yapılan araştırmaların neticesinde bu ürünlerin İran a 10 Germany Bans all Arms Exports to Iran, Deutsche Welle, 31 Ağustos 2007, (Erişim: ) 11 Buşehr nükleer tesisi Alman şirketi Siemens tarafından 1974 de inşa edilmiştir. Fakat 1.Körfez savaşında yıkılmış; 1995 de Rusya-İran arasında imzalanan anlaşma gereği nükleer reaktörün yeniden tamir edilmesi için Rus şirketi görevlendirilmiştir. 12 Germany Expands Inquiry Into Iran Nuclear Exports, Deutsche Welle, 12 Temmuz 2007, dw.com/en/germany-expands-inquiry-into-iran-nuclearexports/a (Erişim: )

6 Almanya nın İran Politikası Sayfa 6 gönderilmesinde Berlin de kayıtlı olan sahte bir Rus şirketinin arabulucu olduğu ortaya çıkmıştır. İddia edildiği üzere teknik malzeme ilk önce Polonya üzerinden Rusya ya; daha sonra ise İran a gönderilmiştir. Almanya nın kısa vadede İran a ihracatının 4,4 milyar euro olabileceği tahmin edildiğini belirtmişti. Bu bağlamda 2007 yılında İran Savunma Bakanlığı ve Devrim Muhafızları ile doğrudan ilişkisi bulunan bazı Alman bağlantılı paravan şirketlerin adı medyada duyurulmuştu. Bunu müteakiben ABD nin yaptırım listesine alınan şirketlerin dokuzunun Almanya merkezli olduğu ortaya çıkmıştı. Özellikle Ascotec, Farzanegan ve Persia System şirketlerinin ismi ön plana çıkmaktaydı. Bu çerçeveden bakıldığında Nükleer görüşmelerde anlaşma sağlanması ile İran a yönelik uygulanan ekonomik yaptırımların kaldırılması öngörülmektedir. Fakat askeri işbirliği alanında Tahran yönetimine uygulanan yaptırımlar devam edecektir. Buna rağmen yeniden paravan şirketlerin bu yaptırımları ihlal edeceği tahmin edilebilir. Bu şirketlerle Tahran askeri amaçlı kullanılan ürünleri tedarik edebilecektir. İran la İlişkilerin Kurulmasına Alman Politikacıların Yaklaşımı Almanya da Tahran yönetimiyle ile nükleer müzakerelerde varılan anlaşmanın neticesinde iki ülke arasındaki yakınlaşmaya ilişkin iki farklı görüş mevcuttur. Bunlardan birincisi ilişkilerin kurulmasına ve gelişmesine iyimser yaklaşanlar Tahran-Berlin arasında ilişkilerin kısa vadede Alman ekonomisine avantajlar sağlayacağına dikkat çekmektedirler. Diğer ise kötümser görüşte olanlardır. Bu görüşte olanlar daha çok İsrail in savunuculuğunu yapanlardır. Onlara göre Berlin-Tahran ilişkilerinin gelişmesini Tel- Aviv in güvenliği için tehlike oluşturacağı belirtilmektedir. Ayrıca Almanya nın İran daki insan haklarının ihlalinden dolayı ilişkilerinin geliştirilmesinden kaçınılması gerektiği vurgusu yapmaktadırlar. Alman hükümetinde temsil olunmuş Hıristiyan Demokrat Birliği (CDU)/ Hıristiyan Sosyal Birliği (CSU) ve Almanya Sosyal Demokrat Partisi (SPD) partileri İran la ilişkilerin kurulmasından yanadır. Bu ilişkilerin şuan mevcut haliyle geliştirilmesini bilhassa ülkedeki Yeşiller Partisi üyeleri (die Grüne) eleştirmektedir. Partinin Bundestag taki fraksiyonunun dış politika danışmanı ve aslen İran kökenli olan Omid Nouripour, İran ın ekonomik ilişkileri açısından Almanya için büyük bir potansiyel olacağını vurgulamaktadır. Nouripour ayrıca ülkedeki insan haklarının ihlali ve Tahran yönetiminin yabancı yatırımcıların yasal haklarını koruyabilmesi için yeterli çabasının olup olmaması gibi sorunların da olma ihtimaline vurgu yapmaktadır. Bu nedenle Alman hükümetinin Tahran yönetimiyle herhangi bir işbirliğine gitmemesi yönünde vurguları dile getirmektedir. 13 Yeşiller Partisi nden olan ve İsrail in savunucusu olarak bilinen milletvekili Volker Beck e göre insan haklarını ihlal eden; Hamas ve Hizbullah gibi örgütlere destek veren ve İsrail in güvenliğini tehdit eden İran ın Almanya için ne dost ne de işbirliği yapacak bir ülke olmalıdır diye söz 13 Grünen Aussenpolitiker: Es gibt keinen Grund für einen Iranischen Goldrausch, Spiegel, 21 Temmuz 2015, html (Erişim: )

7 Almanya nın İran Politikası Sayfa 7 etmektedir. 14 Ancak Başbakan Yardımcısı Gabriel ise, kendisine yönelmiş eleştirileri doğru bulmayarak, insan hakları ihlalinin ülkeler arasında ekonomik ilişkiler kurulmasına engel olmaması gerektiğini beyan etmiştir. İsrail in Berlin-Tahran İşbirliğine Karşı Tutumu Almanya ve İsrail arasındaki ilişkiler stratejik işbirliği düzeyine gelişse de zaman zaman sorunlar ortaya çıkmaktadır. Özellikle, Almanya nın son yıllarda hem Birleşmiş Milletler (BM) düzeyinde Filistin sorununa yaklaşımı hem de İran la nükleer müzakereler süreci boyunca İsrail çıkarlarına zıt politikası bu sorunların başlıca nedenleridir yılında iki ülke arasında diplomatik işbirliğinin kurulmasının 50.yıl dönümü olması itibariyle de Berlin-Tel Aviv ilişkilerindeki gelişmeler önem arz etmektedir. Almanya dan Tahran a Dışişleri Bakanlığı düzeyinde son ziyaret 2003 yılında gerçekleşmiştir. İsrail, Şubat 2011 de dönemin Almanya Dışişleri Bakanı Guido Westerwelle in Tahran ziyareti sırasında dönemin İran Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinecat la görüşmesinden rahatsız olduğunu ifade etmiştir. Söz konusu ziyarete ilişkin yapılan eleştiriler üzerine Almanya bu ziyaretin amacının Ekim 2010 da Tahran da tutuklanan iki Alman gazetecinin serbest bırakılmasıyla ilgili olduğunu beyan etmiştir. O dönemde AB üye ülkelerinin dışişleri bakanlarından Tahran ziyaretinde bulunulmaması istenmiştir. Bu ziyaret sonrasında da İran Dışişleri Bakanlığı yetkilisi Hasan Gaşgavi, Westerwell in ziyareti 14 Wirtschaft zufrieden mit Gabriels Iran Besuch, Die Welt, 21 Temmuz 2015, infoline_nt/brennpunkte_nt/article /wirtschaftzufrieden-mit-gabriels-iran-besuch.html (Erişim: ) ile AB nin İran politikasının iflas ettiğini açıklanmıştır. Dünya Yahudileri Kongresi Başkanı Ronald Lauder, Almanya nın İran la yeni ekonomik ilişkiler kurmasının Tahran yönetiminin İsrail le ilgili politikasına bağlı olarak değerlendirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. 15 Almanya ise hem Tel-Aviv hem de Tahran ile olan iyi ilişkilerini değerlendirerek iki ülke arasında arabulucu olmaya çalışmaktadır. Sonuç Yerine Almanya-İran işbirliğinin hem ikili ilişkiler hem de bölgesel ve küresel anlamda olumlu etkileri olacaktır. Berlin-Tahran ilişkilerinde karşılıklı güvenin oluşması ekonomik işbirliğini derinleştirecek ve her iki ülkenin ekonomik çıkarlarına hizmet edecektir. İran ve P5+1 ülkeleri arasında nükleer müzakereleri konusunda anlaşmaya varılmanın ardından İran pazarının Batılı devletler için yeniden açılmasını beraberinde getirmiştir. Fakat ister Almanya isterse de başka bir Batılı devletin Tahran yönetimi ile tam anlamıyla ticari ortak olma ihtimali düşüktür. İran pazarında yer almak için tüm Batılı şirketlerin birbirileri ile rekabet edeceklerdir. Dolayısıyla söz konusu rekabeti Doğu ülkelerinden İran pazarına giren şirketleri ile de sürdürmek kolay olmayacaktır. Yaptırımlar döneminde Batılı devletlerin kaybettiği İran pazarlarına Birleşik Arap Emirlikleri, Çin, Hindistan, Güney Kore ve Japonya gibi ülkelerin şirketleri girmiştir. Sözü edilen ülkelerin şirketleriyle rekabeti sürdürmek zor olacaktır. Almanya nın durumu ise diğer Batı- 15 Iran Deal: What if this goes wrong?, 22 Temmuz 2015, Handelsblatt, (Erişim: )

8 Almanya nın İran Politikası Sayfa 8 lı devletlere nazaran daha farklıdır. Bu ülkenin İran toplumunda sahip olduğu pozitif imajın Alman şirketlerine yaptırımlardan önceki dönemde olduğu gibi başarılı bir şekilde faaliyet göstermelerine olanak sağlayacaktır. Kısa vadede Almanya, Çin şirketlerinin sahip olduğu avantajı kazanamayacaktır ama İran ın en büyük 3. ticari ortağı olacağı kesindir. Almanya muhtemelen Tahran ile Tel Aviv arasında arabulucu olma misyonunu üzerine alacaktır. Almanya ile İran arasındaki ilişkilerin kısa dönem içerisinde tüm beklentileri karşılaması zor olabilir. Çünkü Tahran ile imzalanan nükleer anlaşmasının yasal statüye kavuşması için önemli aşamalardan geçmesi gerekmektedir. İran ın anlaşma gereği üzerine aldığı sorumlulukların yerine getirilmesi hususunda bağlı kalırsa, AB tarafından uygulanan yaptırımlar da aşamalı olarak kaldırılacaktır. Dolayısıyla anlaşma şartları gereği yaptırımlar kaldırıldıktan sonraki sekiz sene zarfında silah sanayisi alanında Tahran ile herhangi işbirliğine izin verilmemesi durumu da, bu alanda faaliyet gösteren Alman firmalarının İran pazarına girmesine engel olacaktır. Özellikle, İran la füze teknolojisi üzerine her türlü işbirliğinin yasaklanması da birçok Batılı şirketler gibi Alman şirketlerinin faaliyetini kısıtlamış olacaktır. Bölgesel ve küresel anlamda olumlu etkilere değinirken Almanya nın Orta Doğu da üzerine alabileceği sorumlulukları dikkate almak gerekiyor. Almanya muhtemelen Tahran ile Tel Aviv arasında arabulucu olma misyonunu üzerine alacaktır. Orta Doğu daki sorunların çözümü için de Almanya-İran arasında işbirliğinin olumlu etkisi olabilir.

9 Almanya nın İran Politikası Sayfa 9 BİLGESAM Hakkında BİLGESAM, Türkiye nin önde gelen düşünce kuruluşlarından biri olarak 2008 yılında kurulmuştur. Kar amacı gütmeyen bağımsız bir sivil toplum kuruluşu olarak BİLGESAM; Türkiye deki saygın akademisyenler, emekli generaller ve diplomatların katkıları ile çalışmalarını yürütmektedir. Ulusal ve uluslararası gündemi yakından takip eden BİLGESAM, araştırmalarını Türkiye nin milli problemleri, dış politika ve güvenlik stratejileri, komşu ülkelerle ilişkiler ve gelişmeler üzerine yoğunlaştırmaktadır. BİLGESAM, Türkiye de kamuoyuna ve karar alıcılara yerel, bölgesel ve küresel düzeydeki gelişmelere ilişkin siyasal seçenek ve tavsiyeler sunmaktadır. Yazar Hakkında 2001 yılında Azerbaycan da Bakü Devlet Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Uluslararası Hukuk bölümünde lisans eğitimini tamamladı yıllarında Otto von Guericke Üniversitesi nde (Magdeburg/Almanya) Savaş ve Barış Araştırmaları bölümünde yüksek lisans eğitimini almıştır. Doktorasını Post-Sovyet Güney Kafkasya ve Orta Asya da ABD ve Rusya nın çatışan Neo-Emperyalist Dış Politikaları konusu üzerine Westfalya Wilhelm Üniversitesi nde (Münster, Almanya) yapmıştır. Rusya ve ABD nin post-sovyet ülkelerine yönelik dış politikaları; Güney Kafkasya ve Orta Asya da etnik çatışmalar; emperyalizm ve neo-emperyalizm; etnik milliyetçilik teorileri; AB nin post-sovyet ülkelerinde insan hakları ve demokrasi politikası alanlarında uzmanlaşmıştır. İsmayılov, BİLGESAM da Rusya, Kafkasya ve Orta Asya uzmanı olarak çalışmalarına devam etmektedir.