BURDUR ŞEHRİNDE HAVA KİRLİLİĞİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Transkript

1 I.BURDUR SEMPOZYUMU 635 BURDUR ŞEHRİNDE HAVA KİRLİLİĞİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Yıldırım ATAYETER * ÖZET Burdur Şehri Göller Yöresi adıyla bilinen ve yine adını aldığı Burdur Gölü nün doğusunda yer almaktadır (Şekil-1). Burdur Şehri adıyla anılan gölün içerisine yerleştiği depresyonun doğu kesiminde ve gölün kıyısında NE- SW istikametinde uzanmaktadır. Burdur Şehri konumu itibariyle hava kirliliğine uğramaya müsait bir yerleşme gibi görünmemektedir. Ancak Burdur Şehri nde bazı yıllarda partikül madde (Pm) ve kükürtdioksit (SO 2 ) değerleri açısından sınır değerlerin aşıldığı göze çarpmaktadır. Bu çalışma da Çevresi yüksek kütlelerle çevrili bulunan ve Burdur Gölü kıyısında uzanan bu yerleşmede bazı yıllarda ortaya çıkan kirlilik probleminin nedenlerini ve alınması gereken tedbirlerin ortaya konulması düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Türkiye de Hava Kirliliği, Burdur, Göller Yöresinde Hava Kirliliği, Hava Kirliliği ve İnsan Sağlığı. ABSTRACT The city of Burdur is located on the east of the Burdur Lake where it takes its name from where is known as the lake district. The city of Burdur lies in a NE-SW direction by the lake in the east part of the depression that it is located in. The city of Burdur seems to be a fragile place for air pollution due to its geographical location. However, it has been determined that the level values in terms of Pm and SO2 has been exceeded in some years. This study aims to determine the reasons for air pollution that has been met in some years, as well as the precautions to be taken in this setlement which is sorrounded by high masses and is by the Burdur Lake. Key Words: Air Pollution in Turkey, Burdur, Air Pollution in the lake district, Air Pollution and Human Health Şekil-1 Araştırma Sahasının Lokasyon Haritası * Yrd.Doç. Dr Burdur Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı Coğrafya Öğretim Üyesi.

2 636 I.BURDUR SEMPOZYUMU GİRİŞ Türkiye de özellikle büyük şehirlerin önemli bir kısmında hava kirliliği probleminin önemli bir konu olarak yöneticileri meşgul ettiği bir gerçektir. İlgili Bakanlıkların ve İl Çevre Müdürlüklerinin envanterleri incelendiğinde bu sorun net bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Ülkemiz de insanların büyük bir bölümü hava kirliliği problemi dendiğinde sadece büyük şehirleri hatırlamaktadır. Oysa bu gün gelinen noktada artık orta ölçekli şehirlerimiz de dahi bazı yıllarda hava kirliliği tehlikesinin bulunduğu görülmektedir. Öyle ki bu şehirlerimizde de zaman zaman hava kirliliği problemi insan sağlığını tehdit eder rakamlara ulaşabilmektedir. Hava kirliliği konusunda birçok eleman etkili olabilmektedir. Bunlardan Kükürtdioksit ve Partikül Maddeler konusu daha fazla ön plana çıkan başlıklardır(tablo-1) KİRLETİCİLER Birim UVS KVS 1.Kükürt Dioksit (SO 2 ) Kükürt Trioksit (SO 3 ) Dahil a) Genel b) Endüstri Bölgeleri (mg/m 3 ) (900) 400(900) 2. Karbon Monoksit (CO) (mg/m 3 ) Azot Dioksit (NO 2 ) (mg/m 3 ) Azot Monoksit (NO) (mg/m 3 ) Klor (Cl 2 ) (mg/m 3 ) Klorlu Hidrojen (HCl) ve Gaz Halde Anorg. (mg/m 3 ) Klorürler (Cl - ) 7. Florlu Hidrojen (HF) ve Gaz Halde Anorg. (mg/m 3 ) - 10(30) Florürler (F - ) 8. Ozon (O 3 ) Fotokimy. Oksitleyiciler (mg/m 3 ) Hidrokarbonlar (HC) (mg/m 3 ) - 140(280) 10.Hidrojen Sülfür (H 2 S) (mg/m 3 ) - 40(100) 11.Havada Asılı Partikül Maddeler (PM) (10 Mikron ve daha küçük partiküller) a) Genel b) Endüstri Bölgeleri (mg/m 3 ) PM içinde Kurşun (Pb) ve Bileş. (mg/m 3 ) 2-13.PM içinde Kadmiyum (Cd) ve Bileş. (mg/m 3 ) Çöken Tozlar (mg/m 2 gün) (10 mikrondan büyük partiküller dahil) a) Genel b) b) Endüstri Bölgeleri Çöken Tozlarda Kurşun ve Bileş. (mg/m 3 ) Çöken Toz. Kadmiyum ve Bileş. (mg/m 2 gün) Çöken Toz. Talyum (Tl) ve Bileş. (mg/m 2 gün) 10 - Tablo-1 Çeşitli Hava Kirleticileri İçin Uyulması Gereken Uzun ve Kısa Vadeli Sınır Değerler Kükürt Dioksit Kükürt dioksit (SO 2 ) ve kükürt trioksit (SO 3 ) kükürt oksitlerinin atmosferde en çok bulunan türleridir. Renksiz bir gaz olan SO 2, ppm arasında keskin kokusu vardır. Atmosferde fotokimyasal veya katalitik reaksiyonlar neticesinde SO 2 kısmen SO 3 veya sülfürik aside ve bunun tuzlarına dönüşür. Partiküller ve rutubet ile birlikte daha zarar verici etkileri vardır (sinerjistik etki). Yapılan araştırmalar, SO 2 ve SO 3 'ün fizyolojik etkilerinin daha ziyade üst solunum yollarında, keskin, boğucu ve tahriş edici bir özellik göstermesi şeklinde görüldüğünü ortaya çıkarmıştır. (Tosun, İ., Kılıç, M., Beyhan, M., Yiğit, N.,Ö., 2001, )Kükürtdioksit in insan sağlığına yaptığı etkiler aşağıdaki gösterilmiştir (Tablo-2).

3 I.BURDUR SEMPOZYUMU 637 SO 2 (µg/m 3 ) SÜRE ETKİLER 30 Yıllık ortalama Hava Kalitesi Standardı Yıllık ortalama 185 µg/m 3 duman konsantrasyonu ile birlikte, solunum yolları ve akciğer hastalıklarında artışlar 70 Yıllık ortalama Yüksek partikül konsantrasyonu ile birlikte, çocuklarda solunum yolları hastalıklarında ilerleme saat Düşük partikül konsantrasyonunda, yaşlı kimselerde solunum yolları hastalıklarında artış saat ABD 1971 Hava Kalitesi Standardı saat Büyüklerde kronik solunum yolları hastalıklarında ilerleme saat Düşük partikül konsantrasyonunda ölüm oranlarında artış görülebilir saat 750 µg/m 3 duman konsantrasyonu ile birlikte, günlük ölüm oranlarında artış görülebilir (İngiltere), Hastalanmalarda ani artış dakika24 saat Astım hastalarında egzersiz(hareket) halinde solunum direncinin artması 5000 Sağlıklı kimselerde solunum direncinin artması 10, dakika Bronkospasm 20,000 Göz irritasyonu, öksürme Tablo-2 Kükürt dioksidin hava kalitesi kriterleri ve insan sağlığı üzerinde yaptığı olumsuz etkiler (TOSUN, İ., KILIÇ, M., BEYHAN, M., YİĞİT, N.,Ö., 2001,) den Partiküller Kömür tozu ve kül partiküllerinin akciğerlerdeki birikimi ile ilgili yapılan deneylerde, partiküllerin kimyasal yapısına bağlı olarak birikim sınırının değiştiği, buna mukabil birikimin maksimum olduğu aerodinamik çap aralığının yaklaşık µm arasında olduğu gözlenmiştir. Partiküllerin insan sağlığı üzerinde solunum yolları ve akciğerlerde direkt olarak olumsuz etkileri vardır (Tosun, İ., Kılıç, M., Beyhan, M., Yiğit, N.,Ö., 2001, ) Partiküllerin insan sağlığına yaptığı etkiler aşağıdaki tabloda ayrıntılı olarak gösterilmiştir.(tablo-3) µg/m 3 SÜRE ETKİLER 75 1 yıl Hava Kalitesi Standardı saat Solunum yolları rahatsızlıklarının artma riski SO 2 >120 µg/m 3 Çocuklarda solunum yolları hastalıklarında artış 150 Nispi nem Görüş mesafesinin 8 km' nin altına < % 70 düşmesi. 180 Solunum yolları hastalıklarında artışlar 200+SO 2 >250 µg/m 3 24 saat Fabrikada çalışanlarda hastalık vakalarının artması saat Hava Kalitesi Standardı 300+SO 2 >630 µg/m 3 24 saat Kronik bronşit hastalarında akut semptomların artması. 750+SO 2 >715 µg/m 3 24 saat Ölüm oranlarında ve hastalıklarda artışlar dakika Solunum yollarında mekanik değişimler Tablo-3 Partiküllerin insan sağlığı üzerinde yaptığı olumsuz etkiler (TOSUN, İ., KILIÇ, M., BEYHAN, M., YİĞİT, N.,Ö., 2001,) den

4 638 I.BURDUR SEMPOZYUMU Genel olarak bakıldığında Burdur Şehri hava kirliliği probleminin çoğunlukla tehlikeli boyutlarda seyretmediği bir yerleşmemizdir. Ancak bu şehirde de bazı yıllarda kış mevsiminde hava kirliliği değerleri partikül Madde (PM) ve Kükürtdioksit (SO 2 ) açısından sınır değerleri aşabilmektedir (Tablo ). Yaz mevsiminde hava kirliliğinin temel unsurlarının büyük bölümünün devre dışı kalması bu mevsimde kirlilik tehdidini ortadan kaldırmaktadır(tablo-8). I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Tablo-4 Burdur Şehri (I.NOLU İSTASYON SO 2 ) Verileri I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Tablo-5 Burdur Şehri (II.NOLU İSTASYON SO 2 ) Verileri I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Tablo-6 Burdur Şehri (I.NOLU İSTASYON PM) Verileri I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Tablo-7 Burdur Şehri (II.NOLU İSTASYON PM) Verileri

5 I.BURDUR SEMPOZYUMU 639 I.İSTASYON II.İSTASYON I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII PM 68,8 49,9 38,2 26,8 16, ,7 59,4 71 SO 2 87,3 70,4 55,1 36,7 19, ,1 91,1 PM ,6 49, , ,6 52,44 101,6 114,4 SO 2 190,7 148,7 124,5 85,8 30, ,4 145,8 210,6 Tablo-8 Burdur Şehrinde Uzun Yıllar Ortalamalarına Göre PM ve SO 2 Değerleri Yukarıdaki tablolardan ve verilerden hareketle Burdur Şehrinin uzun yıllar ortalamalarında bazı yıllar sınır değerlerin aşıldığı göze çarpmaktadır. (Tablo ). Özellikle Kükürtdioksit miktarlarındaki artışların kayda değer olduğu yıllar daha fazla dikkat çekicidir. Burdur Şehrinde havadaki SO 2 konsantrasyonuna bakıldığında 1. ve 2. istasyonlar da ölçüm yapılan ( ) yılların tamamında sınır değerlerin üzerinde rakamlarla karşılaşılmaktadır. Anacak bu değerlerin özellikle 2 numaralı istasyon da çok daha yüksek seyrettiği göze çarpmaktadır. PM açısından durum biraz daha olumlu görünmekle beraber hava kirliliği rakamlarının sadece 1. istasyon çevresinde sınır değerlere yakın seyrettiği görülmektedir. 1. İstasyon çevresinde Pm açısından da yılları arasında bazı aylar da sınır değerlerin aşıldığı görülmektedir. A. HAVA KİRLİLİĞİNİ OLUŞMASINDA ETKİLİ OLAN FİZİKİ FAKTÖRLER: a. Burdur un Coğrafî Konumu Burdur Şehri, şehre ve vilayete de adını veren Burdur Gölü nün doğu kesiminde yer almaktadır. Burdur Gölü Havzasının W sında m. yükseklikte Söğüt Dağları (En yüksek noktası Tınaz Dağı üzerinde Çıplak Tepe (1938 m), E sunda m yüksekte Neojen formasyonları üzerinde aşınım yüzeylerinden E ya doğru yükselen ve yüksekliği 2000m üzerine çıkan Beşparmak Dağları yer almaktadır. Burdur Gölü Havzasının S bölümünü Yarışlı Gölünün güneyindeki Mesozoik yaşlı kalkerlerden oluşan Büyük Damik Dağı (1375m) N ini ise 1500m yükseklikteki dağlık alanlar sınırlamaktadır. Burdur Gölü havzasının NE sınırı 965m yükseklikteki Kırıkçayır İstasyonun üzerinde bulunduğu eşik sahasından Isparta Ovasına (Bozanönü-Senirce) açılmaktadır. 1987), Bir bütün olarak düşünüldüğünde havzanın uzunluğu 60 km. ve en geniş yeri ise 14km. kadardır (Atalay, İ., 37 o 45 N-30 o 12 E koordinatları arasında yer alan Burdur Gölü, Göller Yöresinde yer almaktadır ve idari olarak Burdur ile Isparta İlleri sınırları içerisinde yer almaktadır. NE-SW yönde uzanış gösteren Burdur Gölü nün uzunluğu yaklaşık olarak 35 km, en geniş yeri 9.5 km, deniz seviyesinden yüksekliği yaklaşık olarak 854 m. dir. Burdur İli, güneyde Antalya, batıda Denizli, güneybatıda Muğla, doğu ve kuzeyde Isparta ve Afyon illeri ile çevrilidir. İl topraklarının büyüklüğü 6883 km 2 dir Yılında yapılan Genel Nüfus sayımına göre İl merkezi nüfusu civarındadır. Burdur Şehrinin deniz seviyesinden yüksekliği meteoroloji istasyonunda 967m. dir. Bir graben içerisine yerleşmiş bulunan göl kıyısındaki Burdur Şehri nin coğrafi konumu nedeniyle hava kirliliği tehlikesiyle karşılaşması esasen zor görünmektedir. Zira şehir hava akımlarına açık pozisyonda bulunmaktadır. Ayrıca şehrin göl kıyısında kurulu bulunması da bu anlamda bir başka avantajı teşkil etmektedir. Şekil-2 Burdur Şehri ve Yakın Çevresinin Topografik Görünümü. B U R D U R G Ö L Ü (854 m.)

6 640 I.BURDUR SEMPOZYUMU b. Klimatik Şartlar Akdeniz Bölgesinin içerisinde yer alan yerleşmelerin iklim özellikleri hakkında değişik tarihlerde birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda Burdur Şehrinin iklim özelliklerine de değinilmiştir (Avcı, S., , S:4, s: ), (Atayeter, Y., 2000, S:1, s: ). Bu çalışmalarda hareketle, Burdur Şehrinin iklim karakterini Akdeniz iklimi ile Orta Anadolu nun iklimleri arasında bir geçiş iklimi olarak değerlendirmek mümkündür. Özetle Burdur Şehrinin ikliminde Akdeniz İkliminin çok yüksek sıcaklıkları ile Orta Anadolu nun çok düşük sıcaklık değerlerini gözlemek pek mümkün değildir. Bulunması hava kütlelerinin hareketlerini kısıtlamaktaymış gibi görünüyorsa da aslında şehrin göl kıyısında kurulu bulunması gibi bir avantajını da göz ardı etmemek gerekmektedir. Yani şehrin kurulu bulunduğu alan aslında hava kirliliği açısından birçok avantajı da beraberinde taşımaktadır. Burdur şehrinin Klimatik şartlarının hava kirliliği üzerindeki tesirlerini sıcaklık, basınç, rüzgâr durumu, nem ve yağış şartları, kapalı ve sisli günler açısından değerlendirildiğinde ana hatları ile aşağıdaki durumlar görülebilmektedir. 1. Sıcaklık Burdur Şehrindeki hava kirliliği probleminin temelinde öncelikle evsel yakıtla yer almaktadır. Bu problem sadece Burdur un değil Türkiye deki birçok yerleşmenin de hava kirliliği meselesinde önemli derecede etkili görünmektedir. Kış mevsiminde hava sıcaklığı 15C o nin altına düştüğü günlerde mekânların ısıtılmasına başlanılmaktadır. Isıtma işlemi hava sıcaklığı 15C o yi aşan aylara kadar devam etmektedir. Burdur Şehrinin sıcaklık ortalamalarından bu şehirdeki yanma sürelerini tespit etmek mümkündür.(tablo-9) Buradaki rakamlara göre bu şehirde yanma süresi Ekim ayında başlayıp Nisan ayı sonuna kadar sürmektedir. Bu da bize Burdur Şehrinde en az 7 ay devam eden bir yanma süresi olduğunu göstermektedir. Bir başka ifade ile Burdur Şehrinde günlük bir yanma süresinden söz edilebilir. Ortalama sıcaklık değerleri dışında günlük max ve min sıcaklılarda yanma süresinde etkilidir. Yanma süresinin başladığı Ekim-Kasım ayları içinde bazı günler yanma yapılmadığı dikkati çekmektedir. Elbette bu günler Burdur şehrinin hava kirliliği problemine olumlu olarak yansımaktadır. Ancak kış mevsiminin kendisini tam olarak hissettirdiği Aralık, Ocak, Şubat aylarında ise yanma işlemi en üst seviyede gerçekleştirildiği için hava kirliliği değerleri bu aylarda özellikle partikül madde ve kükürt dioksit açısından oldukça üst seviyeler ulaşmaktadır. Bu verilerin ışığında Burdur da Kasım-Aralık-Ocak-Şubat ve Mart ayları hava kirliliği açısında birinci derecede risk taşıyan aylar olarak ön plana çıkmaktadır. Diğer aylarda bu risk düşmektedir. Değerler (C o ) RS I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YO Ort. Sıc 30 2,5 3,4 6,8 11,4 16,4 21,2 24, ,7 14,2 8,2 3,9 13 Ort.Mak. Sıc 30 6,9 8,5 12,7 17,4 22, ,7 31,7 27,7 21,5 13,9 7,9 19,2 Ort.Min. Sıc 30-1,1-0,9 1,6 5,9 9,9 13,8 16,9 16,5 12,5 8,2 3,5 0,5 7,3 Don.Gün. Sa ,7 16 9,4 0, ,3 6 13,3 63,6 Kar. Gün. Sa 30 5,4 4,1 2 0, ,4 2,8 14,9 2-Basınç Tablo-9 Burdur Şehrinin Sıcaklık Değerleri( Uzun Yıllar) Yüksek Basınç şartlarının hâkim olduğu dönemler alçalıcı hava hareketlerinin etkin olduğu dönemlerdir. Bu gibi dönemlerde hava hareketleri kararlılık gösterirler ve böylesi günlerde yerleşim merkezleri üzerinde kirli hava kütleleri uzun süre dağılmadan kalabilirler. Bu cümleden hareketle Burdur Şehrinin basınç şartlarına bakıldığında yanma dönemlerinde basınç şartlarının yükseldiği ancak yine de bu rakamların yüksek basınç sınırlarına girmediği görülmektedir (Tablo-10). Bu duruma göre basınç şartlarının hava kirliliği açısından ciddi bir tehlike unsuru taşımadığı sonucuna varmak mümkündür.

7 I.BURDUR SEMPOZYUMU 641 Değerler(Mb) RS I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YO Ort.Basınç ,7 905,7 904,9 904,2 905,3 904,9 903,4 904,1 906,5 908,3 908,3 907,3 905,8 En Yü.Ba ,8 919,5 918,3 915, ,2 910,2 913,7 916,6 918, Tablo-10 Burdur Şehrinin Basınç Değerleri (Uzun Yıllar) 3-Rüzgâr Rüzgârlar esiş frekansına bağlı olarak kirli havayı dağıtabilir ya da uzaklaştırabilirler. Rüzgârların esmediği dönemlerde özellikle yanma süresi içerisinde kirli hava kütleleri kentlerin üzerine yığılırlar. Bu bakımdan bir şehrin iskân alanlarının genişlemesinde dikkate alınması gereken hususlardan birisi de hâkim rüzgâr yönü olmalıdır. Yani şehirleri yönetenlerin yeni iskan alanları seçiminde dikkate almaları gereken faktörlerden bir tanesi de hava sirkülasyonu hususudur. Burdur şehri rüzgar açısından değerlendirildiğinde genelde güney sektörlü rüzgarların hakimiyeti göze çarpmaktadır(tablo-11). Bu durum Burdur Şehri açısından bir avantaj gibi görünmektedir. Zira Burdur Şehri NE-SW yönlü bir depresyonun tabanında ve bir göl kıyısında uzanmaktadır. Böylelikle doğal bir koridor niteliğindeki Burdur Şehrinde güney sektörlü rüzgârların hâkim oluşu kirli hava kütlelerinin şehir üzerinde uzun süre kalmasını engellemektedir. Burdur Şehrinde genel olarak bakıldığında Burkent Mahallesi dışında çok yüksek binalar dikkat çekmemektedir. Bu durum elbetteki öncelikle şehrin depremselliği ile ilgili bir kaygıyı akıllara getirmektedir. Ancak şehrin genelinde yüksek binaların olmayışı hava kirliği açısından da bir avantaj gibi düşünülebilir. Özellikle kent merkezinde hava kirliliğinin en yoğun olduğu semtlerde kenar mahallelere nazaran daha yüksek binaların bulunuşu da rüzgârların hava kirliliğine olumlu olarak tesir etmesine fırsat vermemektedir. Hava kirliliği değerlerinin şehrin nüfusunun ve ticaretin en yoğun olduğu vilayet çevresinde daha yüksek oluşun da şüphesiz nispeten yüksek binaların etkisi olmalıdır. Değerler (m/sn) RS I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YO Ort. Rüz. Hız 30 2,1 2,3 2,4 2,4 2 1,9 1,9 1,8 1,7 1, En.Hız. Rüz. Hız ,2 27,8 28,2 22,1 20,4 18,2 18, ,1 28,5 30 En.Hız. Rüz. Yön. 30 SE SSE SSE SSE SE S SE SSE S SE SSE SE SE Tablo-11 Burdur Şehri nde Rüzgar Değerleri (Uzun Yıllar) 4-Nem ve Yağış Nem faktörü hava kirliliği üzerinde genel olarak olumlu tesirlerin oluşturmaktadır. Ancak; hava kütlesi içerisinde SO 2 konsantrasyonu yüksek olduğu zamanlarda nemli hava H 2 SO 4 oluşturduğu için bu durumlarda nemli hava daha çok olumsuz bir rol üstlenmektedir (Garipağaoğlu, N., 2002, s: 203). Yağışlar aynı zamanda kirletici unsurları arındırma vazifesini de görmektedirler. Bu durumda yağışın karakteri hava kirliliği açısından önem kazanmaktadır. Örneğin yağmur yağışı, kar yağışı olumlu tesirde bulunurken sisli günler hava kirliliği açısından özellikle olumsuz tesirler yapabilmektedir. Burdur Şehri nin yıllık yağış miktarı 428 mm. civarındadır. Burada yağışlar daha çok kış ve ilkbahar mevsimine toplanmış durumdadır. Yağışların önemli bir kısmının yanma süresini kapsayan kış mevsimine toplanmış olması yukarıdaki sözden hareketle özellikle bu şehir açısından avantaj teşkil etmektedir.(tablo-12) Değerler RS I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YO Nispi Nem (%) Ort.Yağış (mm) 30 50,6 38,9 47,4 51,3 41,5 26,2 16,2 7,7 16,4 30,9 39,6 61,3 428 Gün.En.Çok.Yağ.(mm) ,2 48,4 32,6 42, ,4 24,6 47,5 36,9 46,2 71,6 71,6 Yağ.Gün. Say ,1 9,6 10,2 11,2 9,8 5,3 3 2,2 3,1 5,8 7,8 11,5 90,6 Kar Yağ.Gün Say. 30 4,2 3,9 3,3 0,5 0-0, ,7 2,2 15 Tablo-12 Burdur Şehri nde Yağış Değerleri(mm) (Uzun Yıllar) 5-Kapalı ve Sisli Günler Kapalı günlerde yerleşim birimlerinde açık günlere nazaran daha kirli hava şartları hüküm sürmektedir. Zira bu günlerde yanan yakıtların atıkları daha etkin hale gelmektedir. Bu durum insan sağlığı içinde diğer canlıların sağlığı içinde önemli tehditler oluşturmaktadır.

8 642 I.BURDUR SEMPOZYUMU Burdur Şehrinde kapalı ve sisli günler tablosu incelendiğinde kaygı vereci bir durum göze çarpmamaktadır. Sadece münferit bazı tarihlerde birkaç gün görülebilen sisli günlerin hava kirliliği üzerinde olabilecek etkisi ancak birkaç gün süre ile sınırlıdır.(tablo-13) Değerler RS I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YO Kapalı Gün ,4 6,1 5,6 2,7 0,5 0,1 0,1 0,1 2,5 4,1 9,6 46,8 Sisli Gün 30 2,3 0,1 0, ,6 4,4 7,4 Tablo-13 Burdur Şehri nde Kapalı ve Sisli Günler Değerleri (Uzun Yıllar) B. HAVA KİRLİLİĞİNİN OLUŞMASINDA ETKİLİ OLAN BEŞERİ FAKTÖRLER: a. Nüfus Yoğunluğu Burdur Şehri sanayinin kısmen gelişmeye başlaması ile ve üniversite öğrencilerinin gelişi ile birlikte geçmiş yıllara nazaran hızlı bir nüfus artışına sahne olmaktadır denilebilir. Ancak yine de genel nüfus durumu dikkate alındığında Burdur Şehrinin kalabalık olmayan şehirlerarasında sayılması gayet normaldir. Burdur Şehrinin son sayımlara göre nüfusu civarındadır. Bu durumdan hareket ile Burdur Şehrinde bazı yıllarda ortaya çıkan hava kirliliği problemini sadece artan nüfusla ilişkilendirmek doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Ancak yine de hava kirliliği konusunda değerlerine başvurulan 2 istasyondan şehir merkezinde olanın da karşımıza çıkan değerlerin, diğerine nazaran yüksek olmasında (elbetteki bu kesimdeki) nüfus yoğunluğunun fazla oluşunun payı bulunmaktadır 1. b.yeşil Alanlarla İlgili durum Bitkiler kükürt ihtiyaçlarının büyük bir kısmını topraktan temin ederler. Eğer topraklar kükürt yönünden zengin değil iseler bu kez de kükürt ihtiyaçlarını fotosentez yolu ile havadaki SO 2 den temin etmeye çalışırlar (Şahin, C., 1989, s:43.) Yani bir bakıma bitkiler hava kirliliği konusunda doğal temizleyici vazifesi görmektedirler. Esasen Burdur Şehri nin yeşil alanlar konusunda ciddi bir sıkıntısı olduğunu söylemek hiç de zor değildir. Özellikle şehrin merkezi kısmında hava kirliliği değerlerinin zaman zaman insan sağlığını tehdit eder rakamlara ulaştığı gerçeğinden hareketle mutlak surette yeşil alanların artırılması gerekmektedir. Yerel yönetimlerin son yıllarda başlattığı yeşil alan ve rekreasyon alanları hizmetlerinin artırılarak devam ettirilmesi konusu, hava kirliliğinin tekrar tehdit olarak gündeme gelmemesi için kesinlikle gerekmektedir. c. Isınmadan Kaynaklanan Durum Anadolu da birçok kentte olduğu gibi Burdur Şehrinde de bazı yıllar ortaya çıkan hava kirliliği probleminin en büyük sebeplerinden birisi mekânların ısıtılması için düşük kalorili kömürlerin yakılmasıdır. Son yıllarda yerel yönetimlerin aldığı tedbirler ile düşük kalorili kömürlerin yakımına sınırlama getirilmektedir. Burdur şehrinde de bu uygulama son yıllarda devam ettirilmektedir. Böylelikle hava kirliliği konusunda düşük kalorili yakıtla en azından Burdur Şehri için tehdit olmaktan çıkartılmıştır. d. Sanayi Tesislerinin Yarattığı Durumlar Burdur Şehri nde şehir merkezinde yoğun olarak kirlilik yaratabilecek en önemli sanayi tesisi olarak Burdur Şeker Fabrikası görülmektedir. Diğer tesislerin büyük bir bölümünün organize sanayi bölgesinde olması nedeniyle bu tesisler şehri tehdit etmekten uzak görünmektedirler. Burdur şeker fabrikasının özellikle şeker üretimine geçildiği dönemlerde şehir üzerindeki havayı, etkilediği ve bu dönemde şehirde yoğun koku oluştuğu halk tarafından bilinmektedir. Fabrikanın yerinin seçiminde, şehrin gelişme yönünün dikkate alınmamış olması veya farklı dezavantajlar nedeniyle bu gün kurulu bulunduğu yerin seçilmiş olması böylesi bir durumu hazırlamıştır. Burdur Şehrinde yer alan diğer tesislerin şehrin üzerinde bu anlamda kayda değer bir etkisi gözlenmemektedir. 1 Burdur İli Çevre Müdürlüğünün değerlerine başvurduğu istasyonlardan 1 No lu istasyon Şehrin Isparta ya doğru Deprem Evleri kesiminde, 2 No lu istasyon ise Vilayet binasında yer almaktadır.

9 I.BURDUR SEMPOZYUMU 643 e. Taşıtların Durumu Türkiye de yerleşim birimlerinde hava kirliliğini etkileyen önemli unsurlardan bir tanesi de orada trafiğe çıkan araçların sayısıdır. Bu açıdan değerlendirildiğinde Burdur şehri trafiğe kayıtlı yaklaşık civarındaki araç sayısı 2 ile dikkat çekici bir şehir durumundadır. Bu rakama göre Burdur şehrinde yaklaşık olarak her iki kişiden birisine bir araç düşmektedir. Burdur da her gün bu araçlardan yarısının trafiğe katıldığı ve özellikle de şehrin merkezine doğru hareketlendiği düşünülürse buradaki hava kirliliği değerlerinin özellikle kış mevsiminde yoğun olması kaçınılmaz görünmektedir. SONUÇ 1. Burdur Şehri nin hav kalitesinde bazı yıllar sınır değerlerin bir miktar aşıldığı anlaşılmaktadır.(tablo ) ve (Şekil- 3-4) Bu rakamlardan hareketle, yılları arasında PM ve SO2 miktarlarında zaman zaman insan sağlığını tehlikeye düşürecek miktarlara ulaşıldığı dikkati çekmektedir. Ancak genel olarak bakıldığında bu rakamların uzun vadeli sınır değerler açısından önem taşıdığı dikkate alınırsa Burdur Şehrinde uzun aylar ve günler boyu devam eden çok önemli bir hava kirliliği problemi bulunmadığını söylemek mümkündür. 2. Burdur Şehri nin hava kirliliği probleminde birçok faktör etkili olmakla birlikte özellikle beşeri faktörlerinde bu konuda daha öne çıktığı kabul edilmelidir. Özellikle yakıt meselesi bu problemlerin başında gelmektedir. 3. Burdur Şehri nin fiziki şartları bu şehrin hava açısından kirlenmesini zorlaştırmaktadır. Ancak bu avantaja rağmen Burdur şehrinde bazı yıllar sınır değerlerin aşılmasını ancak beşeri faktörlerle izah etmek mümkündür. Örneğin; kalitesiz yakıtların kullanılması, şehir merkezinde hava sirkülâsyonuna engel olan şekilsiz yüksek binaların inşa edilmiş olması, yeşil alanların az olması, şeker fabrikasının neredeyse şehrin merkezinde kalması gibi. 4. İklim elemanları içerisinde Sıcaklık başlığı (yanma süresi açısından) en öne çıkan olumsuz faktördür. Yaklaşık olarak 7 aylık yanma müddeti içinde kış mevsimi kirlilikte dikkat çeken temel noktayı oluşturmaktadır. Ekim, Kasım, Nisan ayları ikinci derecede riskli aylardır. 5. Diğer iklim elemanlarının hemen hepsi Burdur Şehrinde hava kirliliği problemine olumsuz tesir edebilmek bir yana olumlu bir yönde avantaj sağlamaktadır denilebilir. Ancak bu avantajın kullanılabilmesi bir takım şartlara bağlıdır. Örneğin; Yerel yönetimlerde imar planlarına dikkat edilmeli ve bu planlarda şehrin genişleme istikameti hesaplanırken ve kat ruhsatları verilirken sadece belli hususlar değil hava kirliliği tehlikesi de dikkate alınmalıdır. 6. Burdur da hava kirliliği probleminin zaman zaman gündeme gelmesinde birinci sorumlu yakıtlar olduğu için bu konuda titiz davranmaya devam edilmeli, kaliteli yakıtlar konusunda ısrarcı olunmalıdır. Sanayii tesislerinin ve büyük toplu konutların bacaları mutlaka filtrelenmeli, soba ve kalorifer yakıcıları eğitilmeye devam edilmelidir. Özellikle konutlarda toplu ısıtma sistemleri teşvik edilmelidir. Burdur Şehri2nin kısa ve uzun vadeli arge çalışmaları içerisinde alt yapı, yol, vs. çalışmaları yanında mutlaka hava kirliliği problemi ile de ilgili hesaplar yapılmalıdır. Buradan hareketle alternatif enerji kaynakları veya kısa vadede doğal gaz ile ilgili çalışmalara hız verilmelidir: 7. Şehrin doğal görünümü mutlak surette korunmalı rekreasyon alanları ve yeşil alanlar çoğaltılmalıdır. Yeni imar alanlarının açılımında hava kirliliği meselesi de mutlaka dikkate alınmalıdır. 8. Nüfus artış hızını da dikkate alarak özellikle üniversite öğrencilerinin toplu olarak barındığı yurtlar ile yeni oluşması istenen kampus alanı arasında şimdiden bir hafif raylı sistemin projesi düşünülmelidir. Şehir içi trafiğin kirlilikteki payını bir nebze olsun hafifletmek maksadıyla bu sistem uzun vadede şehrin genelini kapsayacak şekilde de genişletilebilmelidir. 2 İl Emniyet Müdürlüğünden verilen rakam.

10 644 I.BURDUR SEMPOZYUMU Kaynakça ARDEL, A., 1951, Göller Bölgesinde Morfolojik Müşahedeler. İ.Ü. Coğ. Enst. Derg. C:1, S:2, s:5-6, İSTANBUL ATALAY, İ., (1987), Türkiye Jeomorfolojisine Giriş., Ege Ün. Edebiyat Fakültesi yayınları, No:9, İZMİR. ATAYETER, Y., 2000, Burdur un İklimi, Burdur eğitim fakültesi Derg. S:1, s BURDUR ATAYETER, Y., 2003, Kaybolan Bir değer Burdur Gölü., Fen edebiyat fak. Derg., S:8, s: , ISPARTA ARDOS, M., 1977, Türkiye Ovalarının Jeomorfolojisi, C: 2, S: 86, Çantay Kitabevi, İSTANBUL. BOZYİĞİT, R., 1997, Konya da Hava Kirliliği. Marmara Coğrafya Der., S:1, s: , İSTANBUL GARİPAĞAOĞLU, N., 2002, Çanakkale de Hava Kirliliğini Doğuran Sebepler ve Etkili Olan Coğrafî Faktörler. Türk Dünyası Araştırmaları, S.140, s: , İSTANBUL ŞAHİN, C., 1989, Hava kirliliği ve Hava Kirliliğini Etkileyen Doğal Çevre Faktörleri. Coğrafya Araştırmaları, C.1, S:1, s: 26-45, ANKARA. ŞAHİN, C., 1990, Ankara da Yanlış Yapılaşmanın Hava Kirliliğine Olumsuz Etkisi İçin Bir Örnek. G.Ü. Gazi Eğitim Fak. Der, C:6, S:1, s: , ANKARA. TOSUN, İ., KILIÇ, M., BEYHAN, M., YİĞİT, N.,Ö., 2001, Isparta da Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığına Etkilerinin İncelenmesi, Ulusal Sanayi-Çevre Sempozyumu, 1, Mersin Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Bölümü, Nisan 2001, , MERSİN. BEYHAN, M., KILIÇ, M., YİĞİT, N.,Ö., TOSUN, İ., 2001, Isparta da Hava Kirliliğinin Değerlendirilmesi, Ulusal Sanayi-Çevre Sempozyumu, 1, Mersin Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Bölümü, Nisan 2001, , MERSİN. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Meteorololoji İşleri Genel Müdürlüğü Rasat Bültenleri, Ankara T.C. Burdur İli Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Laboratuvarı Müdürlüğü Verileri, Burdur. Burdur İl Merkezi 10 Yıllık ( ) PM Miktarları Ortalama Değerler Grafiği (I.İstasyon) Burdur İl Merkezi 10 Yıllık ( ) SO 2 Miktarları Ortalama Değerler Grafiği (I.İstasyon) PM Miktarı ,6 49, , ,6 52, ,4 101,6 SO2 Değerleri ,7 148,7 124,5 85,8 30,6 60,4 210,6 145, Aylar Aylar Şekil-3 I.İstasyon PM ve SO 2 miktarları(ortalama değerler) Burdur İl Merkezi 10 Yıllık ( ) PM miktarları ortalama Değerler Grafiği (II. İstasyon) Burdur İl merkezi 10 Yıllık SO2 Miktarları ortalama Değerler Grafiği (II. İstasyon) , ,3 91,1 PM Miktarı ,9 38,2 26,8 16,6 27,7 59,4 SO 2 Miktarı ,4 55,1 36,7 19, , Aylar Aylar Şekil-4 II.İstasyon PM ve SO 2 miktarları(ortalama değerler)