VAKUMDA METALOTERMĠK REDÜKSĠYONLA MAGNEZYUM ÜRETĠMĠNE REDÜKLEYĠCĠ MADDE CĠNSĠNĠN ETKĠSĠ. YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Metalurji Müh.
|
|
- Levent Önder
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ VAKUMDA METALOTERMĠK REDÜKSĠYONLA MAGNEZYUM ÜRETĠMĠNE REDÜKLEYĠCĠ MADDE CĠNSĠNĠN ETKĠSĠ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Metalurji Müh. Ahmet ÇETĠN Anabilim Dalı : METALURJĠ VE MALZEME MÜHENDĠSLĠĞĠ Programı : ÜRETĠM METALURJĠSĠ VE TEKNOLOJĠLERĠ MÜHENDĠSLĠĞĠ ARALIK 2005
2 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ VAKUMDA METALOTERMĠK REDÜKSĠYONLA MAGNEZYUM ÜRETĠMĠNE REDÜKLEYĠCĠ MADDE CĠNSĠNĠN ETKĠSĠ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Metalurji Müh. Ahmet ÇETĠN Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 19 ARALIK 2005 Tezin Savunulduğu Tarih : 01 ġubat 2006 Tez DanıĢmanı : Diğer Jüri Üyeleri Prof.Dr. Onuralp YÜCEL Prof.Dr. Ercan AÇMA (Ġ.T.Ü.) Doç.Dr. Filiz Çınar ġahġn (Ġ.T.Ü.) ARALIK 2005
3 ÖNSÖZ Yüksek lisans tezimin yönetimini üstlenen, her türlü desteği vererek çalıģmalarımın tamamlanmasını sağlayan değerli hocam Prof. Dr. Onuralp YÜCEL e teģekkür ederim. Tez çalıģmam sırasında anlayıģ ve desteklerini gördüğüm öğretim görevlisi Prof. Dr. Ercan AÇMA ya, Doç. Dr. Filiz Çınar ġahġn e araģtırma görevlisi Dr. Müh. Cevat Bora DERĠN e, Metalurji Müh. Cenk MĠROĞLU na, Metalurji Müh. M. Kemal GEÇĠM e, Metalurji Müh. Kutluhan KURTOĞLU na, Metalurji Müh. Hasan ÖĞÜNÇ e, Metalurji Müh. Yeliz DEMĠRAY a, Jeofizik Müh. Cem ÇOLAKOĞLU na, Metalurji Müh. Orkun ORHAN a, Metalurji Müh. BarıĢ GÖZÜAK a, Metalurji Müh. BarıĢ ERDEM e, Met. Yük. Müh. BarıĢ DARYAL a kimyasal analizleri büyük bir titizlik ve özveri ile gerçekleģtiren Kim. Müh. Mahpare DEMĠRKESEN e ve Kim. Müh. Ġnci KOL a teģekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Ayrıca çalıģmalarım sırasında benden manevi desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen AraĢtırma Görevlisi Met.Yük. Müh. Özgenur KAHVECĠOĞLU na, AraĢtırma Görevlisi Met.Yük. Müh. Güldem KARTAL a, Petrol ve D.Gaz Müh. Özgür Kara ya, Makina Müh. V. Kaan CENGĠZ e, Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Fazıl Buğra YÖRÜK e sonsuz teģekkürlerimi sunarım. ÇalıĢmam sırasında bana her türlü maddi ve manevi fedakarlıktan kaçınmayarak desteğini esirgemeyen sevgili aileme teģekkür ederim. Aralık 2005, ĠSTANBUL Ahmet ÇETĠN ii
4 ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR TABLO LĠSTESĠ ġekġl LĠSTESĠ SEMBOL LĠSTESĠ ÖZET SUMMARY v vi vii ix x xi 1.GĠRĠġ VE AMAÇ 1 2. GENEL BĠLGĠLER Tarihçe Magnezyumun Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Magnezyum Metalinin Kullanım Alanları Dünya Magnezyum Üretimi ve Fiyatı 7 3. MAGNEZYUM HAMMADDELERĠ Magnezyumun OluĢumu, Hammadde ve Rezervleri Türkiye deki Hammaddeler MAGNEZYUM ÜRETĠM PROSESLERĠ Elektrolitik Prosesler Magnezyum Elektrolizi Hakkında Genel Bilgiler I.G. Farben Hücresi Dow Hücresi Diyaframsız Hücreler Alcan Hücresi Norsk-Hydro Hücresi Elektrolitin Hazırlanması Günümüzde Uygulanan Elektrolitik Prosesler Dead Sea Prosesi Dow Prosesi Magnola Prosesi Australian Magnezyum Prosesi Termik Prosesler Karbotermik Redüksiyon Karpit ile Redüksiyon Alüminotermik Redüksiyon Silikotermik Redüksiyon Magnetherm Prosesi (Fransa, Société Française d'éléctrométallurgie) 37 iii
5 Pidgeon Prosesi TEORĠK ĠNCELEMELER Magnezyum oksitin silikotermik redüksiyonu Literatürde Belirtilen Deneysel ÇalıĢmalar DENEYSEL ÇALIġMALAR Kullanılan Hammaddeler Kullanılan Alet ve Cihazlar Deneylerin yapılıģı DENEY SONUÇLARI VE ĠRDELEMELER Farklı Süre ve Redükleyici Madde Cinsinin Redüksiyona Etkileri Kalıntı BileĢimine Etkisi Magnezyum Kazanım Verimine Etkisi Metal BileĢimine Etkisi GENEL SONUÇLAR 64 KAYNAKLAR 66 EKLER 69 ÖZGEÇMĠġ 73 iv
6 KISALTMALAR K.D. mbar ağ. dak. XRD : Kalsine Dolomit : Milibar : Ağırlıkça : Dakika : X-ıĢınları difraktogramı v
7 TABLO LĠSTESĠ Sayfa No Tablo 2.1. Magnezyumun fiziksel özellikleri 5 Tablo 2.2. Dünya Birincil Magnezyum Üretim Kapasitesi.. 8 Tablo 2.3. Dünya Metalotermik MagnezyumÜretim Kapasitesi... 9 Tablo 3.1. Magnezyum mineralleri ve kimyasal formülleri Tablo 3.2. Magnezyumun Belli BaĢlı Cevherleri Tablo 3.3. EskiĢehir ve Konya manyezit cevherlerinin kimyasal analizi Tablo 3.4. Türkiye Dolomit Yatakları ve Rezervleri 17 Tablo 4.1. I.G. Farben Hücresi ile ilgili çalıģma verileri.. 20 Tablo 4.2. Dow Hücresi ile ilgili çalıģma parametreleri 21 Tablo 4.3. ÇeĢitli elektroliz hücrelerinin güç verilerinin karģılaģtırılması 23 Tablo 4.4. Australian Magnezyum Prosesinin ĠĢlem Kademeleri. 31 Tablo 6.1. Deneylerde kullanılan kalsine dolomitin kimyasal bileģimi. 53 vi
8 ġekġl LĠSTESĠ Sayfa No ġekil Yılları Dünya Magnezyum Üretim Kapasitesi DeğiĢimi 1 ġekil 2.1. Magnezyumun Kullanım Alanları 6 ġekil Dünya Magnezyum Fiyatları (%99,8 Mg - $ / ton) 8 ġekil 2.3. Ocak 2003 Nisan 2004 Dünya Magnezyum Fiyatları (%99,9 Mg - $ /ton)... 9 ġekil Üretim Cinsine Göre Toplam Dünya Magnezyum Talebinin Büyümesi ġekil Bölgelere Göre Toplam Dünya Magnezyum Talebinin ġekil 2.6. Büyümesi Yılları Arası Türkiye Magnezyum Metali Ġhracaat-Ġthalat Rakamları ġekil 4.1. I.G. Farben Elektroliz Hücresi 20 ġekil 4.2. Dow Hücresi 21 ġekil 4.3. Alcan Elektroliz Hücresi. 22 ġekil 4.4. Norsk-Hydro Hücresi.. 23 ġekil 4.5. Dead Sea Prosesi nin Akım ġeması 26 ġekil 4.6. Dow Prosesi nin Akım ġeması 28 ġekil 4.7. Magnola Prosesi'nin Akım ġeması.. 29 ġekil 4.8. Australian Magnezyum Prosesinin Akım ġeması 32 ġekil 4.9. Karbotermik Proses (Hansgirg Prosesi) akım Ģeması 34 ġekil Kalsine dolomit ve kalsine manyezitin redüksiyonunda denge buhar basıncı.. 36 ġekil Magnétherm Prosesi Ģematik gösteriliģi 37 ġekil Magnetherm Prosesi nin Akım ġeması 39 ġekil Pidgeon Prosesinde kullanılan retort. 41 ġekil Pidgeon prosesinde kullanılan fırınlar 42 ġekil Pidgeon Prosesi nin Akım ġeması. 43 ġekil 5.1. SiO 2, Al 2 O 3 ve farklı basınçlardaki MgO in G-T oluģum çizgileri 45 ġekil mbar vakum altında magnezyum oksidin FeSi ile redüksiyonu 48 ġekil mbar vakum altında kalsine dolomitin FeSi ile redüksiyonu 50 ġekil mbar vakum altında kalsine dolomitin Si ile Redüksiyonu ġekil mbar vakum altında kalsine dolomitin Al ile Redüksiyonu ġekil 6.1. Dolomit Cevherinin X-ıĢınları difraksiyon analizi. 53 ġekil 6.2. Kalsine Dolomitin X-ıĢınları difraksiyon analizi ġekil 6.3. Deney Düzeneği genel Ģeması.. 56 ġekil 7.1. Kalıntıdaki magnezyum konsantrasyonunun süreye ve redükleyici Madde cinsine bağlı değiģimi (1200 C) ġekil 7.2. Silisyum metali redükleyici madde iken kalıntıdaki SiO 2, Fe ve Ca konsantrasyonunun süreye bağlı değiģimi (1200 C) vii
9 ġekil 7.3. Alüminyum metali redükleyici madde iken kalıntıdaki Al, Fe ve Ca konsantrasyonunun süreye bağlı değiģimi (1200 C) ġekil 7.4. Kalıntının X-ıĢınları difraksiyon analizi (1200 C, Si, 240dak.) ġekil 7.5. Magnezyum kazanım verimine süre ve redükleyici madde cinsinin etkisi ġekil 7.6. Magnezyum kazanım verimine ve kalıntı tozdaki magnezyuma redükleyici madde olarak Si-Al karıģımının etkisi (1250 C, 180 dak.)61 ġekil 7.7. Magnezyum kazanım verimine ve kalıntı tozdaki magnezyuma süre Ve redükleyici madde olarak % 50 Si-% 50 Al karģımının etkisi ġekil 7.8. Silisyum metali redükleyici iken metaldeki demir ve silisyum konsantrasyonunun zaman bağlı değiģimi ġekil 7.9. Alüminyum metali redükleyici iken metaldeki demir ve silisyum konsantrasyonunun zaman bağlı değiģimi viii
10 SEMBOL LĠSTESĠ G G E H P T a R R Mg : OluĢum Serbest Enerjisi : OluĢum Standart Enerjisi : Parçalanma Voltajı : Entalpi DeğiĢimi : Basınç : Sıcaklık : Aktivite : Evrensel Gaz Sabiti : Magnezyum Kazanım Verimi ix
11 VAKUMDA METALOTERMĠK REDÜKSĠYONLA MAGNEZYUM ÜRETĠMĠNE REDÜKLEYĠCĠ MADDE CĠNSĠNĠN ETKĠSĠ ÖZET Hafif ve mukavemetli olması nedeniyle uçak, roket, mermi ve otomotiv sanayinde, sfero dökme demirde, özel alaģımların üretiminde, bazı nadir metallerin redüklenmesinde kullanılan magnezyum metaline olan talep günümüzde giderek artmaktadır. Dolomit minerali dünyada olduğu kadar ülkemizde de bol miktarda bulunmasına rağmen, Ģu an bu konuda yeterli bilgi birikimi olmadığı için magnezyum üretimi yapılamamaktadır. Bu çalıģmada, dolomitin kalsinasyonu ile üretilmiģ kalsine dolomitin metalotermik redüksiyonuna etkiyen parametreler araģtırılmıģtır. Kalsine dolomitten metalotermik yöntemle magnezyum üretmek amacıyla yapılan deneylerde Ģarj bileģimi, redükleyici ve, süre değiģkenler olarak seçilmiģ ve bu değiģkenlerin uygun kombinasyonları ile magnezyum metalinin yüksek verim ve safiyette kazanım verimi ile elde edilmesi bu çalıģmanın amacıdır. Deneylerde, magnezyum kaynağı olarak kalsine dolomit (% 43 MgO, % 47.4 CaO, % 0.56 Fe, % 0.18 Si, % 0.33 Al), redükleyici olarak silisyum (% 99.2), Al (% 98.5) ve bunun yanısıra bazı deneylerde Si-Al karıģımıyla yapılan Ģarj karıģımı briket haline getirilmiģ ve alümina kayıkçık içerisine konarak redüksiyonun gerçekleģtiği paslanmaz çelik retort içerisine yerleģtirilmiģtir. Tüm deneyler, retort içerisindeki toplam basınç 1-20 mbar aralığında olacak Ģekilde gerçekleģtirilmiģtir. Her bir deney sonunda soğutma bölgesinde kondanse olan metal ve alümina kayıkçık içerisindeki kalıntı toz tartılmıģ kimyasal analiz sonuçlarına göre irdelenmiģtir. Hammadde ve ürünleri karakterize etmek amacıyla kimyasal analiz ve X-ıĢınları difraksiyonu (XRD) metotları kullanılmıģtır. Farklı süre ve redükleyici madde cinsinin redüksiyona etkilerinin incelendiği deneylerde; kalsine dolomit, 1200 C sıcaklıkta, dakikalık sürelerde redüklenmiģtir. Artan süreyle magnezyum kazanım verimlerinin de arttığı belirlenmiģtir. 60. dakika sonunda kalıntı tozda magnezyum konsantrasyonu, silisyum metali redükleyici olarak kullanıldığında % 4, alüminyum metali kullanıldığında ise % 5.43 olarak hesaplanmıģtır. Bu oranlar 300. dakika sonunda % 1.53 ve % 2.29 a düģmüģtür. Magnezyum metal kazanım verimleride 60. dakikada % 81 ve % 80 iken, 300. dakika sonunda % 95 ve % 87.4 lere ulaģmıģtır. x
12 THE EFFECT OF REDUCTANT TYPE ON THE MAGNESIUM PRODUCTION BY METALOTHERMIC REDUCTION IN VACUUM SUMMARY Magnesium is a light weight material and it finds wide variety of applications such as aircraft, rockets and automobile industry, the desulphurisation of steel, the production of Al-Mg alloys, the protection of steel structures such as the holds of ships, oil and gas pipelinesand the production of fireworks and incendiary devices, the reduciton of metals like boron, hafnium, titanium, zirconium and uranium. Although there are enough reserves of dolomite and magnesite ore in Turkey, Mg metal is not being produced due to the lack of necessary information about production. In this study, the parameters effecting the metalothermic reduction of calcined dolomite; which is produced by calcination of the Aegean region dolomites, were investigated. In the experiments for producing magnesium metal via metalothermic reduction of calcined dolomite; the charge composition, the reducing agent type and time were taken as variables. During the experiments, appropriate combination of these parameters are selected in order to obtain high recovery efficiencies and qualities of metallic magnesium. In the experiments; as magnesium source calcined dolomite (% 43 MgO, % 47.4 CaO, % 0.56 Fe, % 0.18 Si, % 0.33 Al), as reductant Si (% 99.2 purity) and Al(% 98.5 purity) and also Si-Al mixtures were used and then these mixtures are briquetted. The briquettes were put into a boat and placed into the stainless steel retort where the reduction reactions happen. All experiments were done under vacuum (1-20 mbar). At the end of the experiments, the metal condensed at the cooling part of the retort and the residue remaining in the boat were weighed and analysed using chemical analysis methods and X-ray diffraction techniques (XRD). In the experiments which the effect of time and reducing material amount on reduction were investigated, calcined dolomite (C.D.) was reduced at 1200 C for minutes. It is observed that with increasing time, the recovery of magnesium metal is also increasing. For example, when Si is used as a reducing agent after 60 minutes the % magnesium metal in residue is % 4, and when Al is used, it becomes %5.43. After 300 minutes these ratios are decreased to % 1.53 ve % After 60 minutes the magnesium recoveries are % 81 ve % 80 and also these are increased to % 95 ve % 87.4 after 300 minutes. xi
13 1. GĠRĠġ VE AMAÇ Son yıllarda özellikle otomotiv, iletiģim ve biliģim gibi sektörlerin önderliğinde teknoloji büyük bir hızla ilerlemektedir. Bu hızlı geliģim sonucu bu sektörlerde daha hafif buna karģın mukavemet, korozyon vb. özelliklerinden ödün vermeyen malzemelere ihtiyaç duyulmuģtur. Bu sebeple, son on yıllık süre zarfında magnezyum metalinin arz talep dengeleri değiģmiģ, bu konuda yapılan araģtırmalar artmıģ ve magnezyum ve alaģımları endüstriyel alanda birçok uygulama alanı bulmuģtur. Yoğunluğu 1,74 g / cm 3 olan magnezyum, yapısal metallerin en hafifidir. Hafif ve mukavemetli olması nedeniyle uçak, roket, mermi ve otomotiv sanayiinde, sfero dökme demirde, özel alaģımların üretiminde, bazı nadir metallerin redüklenmesinde kullanılan önemli bir hammaddedir yılı itibariyle dünyada magnezyum metal üretimi için kurulu kapasite ton / yıl dır. BaĢlıca üretici ülkeler; Çin, Kanada, ABD, Ukrayna ve Rusya dır ve yılda yaklaģık ton magnezyumu bu ülkeler üretmektedir. Dünyadaki üretim kapasitesi değiģimi ġekil 1.1 de açıkca gözlenmektedir Yılı Kapasitesi 2004 Yılı Kapasitesi ġekil Yılları Dünya Magnezyum Üretim Kapasitesi DeğiĢimi 1
14 Magnezyum metal üretiminde dolomit, manyezit, karnalit ya da deniz suyu gibi hammaddeler kullanılmaktadır. Üretim, ErgimiĢ Tuz Elektrolizi ve Termal Redüksiyon olmak üzere iki farklı yöntemle yapılmaktadır. Elektrolitik yöntemlerle kitle halinde üretim yapılabilmektedir ve halen Dow, Magnola, Dead Sea, AM, IG Farben üretim proseslerinde hammadde olarak MgO, deniz suyu, karnalit gibi hammaddeler kullanılarak elektroliz hücrelerinde magnezyum üretilmektedir. Kalsine dolomitin hammadde, ferrosilisyumun redükleyici olarak kullanıldığı metalotermik yöntemler ise magnezyumun buhar halinde oluģtuğu ve sürekli olarak uzaklaģtırıldığı yüksek sıcaklık reaksiyonlarına dayanmaktadır. Metalotermik yöntemler; sabit retortların kullanıldığı Pidgeon Prosesi ve elektrik ark fırını destekli Magnatherm Prosesi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Magnezyum içeren mineraller, dünyada olduğu kadar ülkemizde de bol miktarda bulunmasına rağmen, Ģu an bu konuda yeterli bilgi birikimi olmaması ülkemizde magnezyum üretimi yapılamamasına neden olmaktadır. Türkiye deki magnezyum ithalatı 2000 yılında 4220 ton civarında olup, bu rakam 2004 yılnda 3900 ton olarak belirlenmiģtir.. Bu çalıģmada, yerli kaynaklardan metalotermik yöntem kullanılarak magnezyum metal üretimi amaçlanmıģtır. Bu amaçla dolomitin kalsinasyonu ile üretilmiģ kalsine dolomitin metalotermik redüksiyonuna etkiyen parametreler araģtırılmıģtır. Kalsine dolomitten metalotermik yöntemle magnezyumu kazanabilmek amacıyla yapılan deneylerde Ģarj bileģimi, redükleyici madde cinsi ve süre değiģkenler olarak seçilmiģtir. Bu değiģkenlerin uygun kombinasyonları ile magnezyum metalinin yüksek safiyet ve kazanım verimi ile elde edilmesi bu çalıģmanın hedefi olmuģtur 2
15 2. GENEL BĠLGĠLER 2.1 Tarihçe 1700 lerin sonlarına doğru magnezyum ve alüminyum metallerinin oksitlerinin birer metalik bileģik taģıyan yapılar oldukları tahmin ediliyordu. Antoine Lavosier Alüminanın, bir metalin oksijenle son derece kuvvetli bir bağ yapmıģ metal oksit olduğunu sanıyorum öyle ki karbon ya da diğer redükleyici maddelerle bile üretilememektedir Ģeklinde teorisini ortaya koymuģtur. Aynı görüģlere Sir Humpry Davy de magnezya için sahip idi ve 1808 yılında nemli magnezyum ve cıva oksit pastasından düģük bir saflıkta magnezyum üretmeyi baģararak bu teorisini ispatlamıģtır. Bir sene sonra Davy, alüminyum metalini de aynı Ģekilde üretmiģtir [1]. Bu yıllardan sonraki ilk keģif, 1827 yılında Frederich Wohler in laboratuvar ortamında susuz alüminyum klorürü potasyum ile direkt reaksiyona sokarak alüminyum üretmesi olmuģtur. Bir yıl sonra A. Bussy aynı iģlemi tekrarlamıģ ve magnezyum klorürü potasyum buharı ile reaksiyona sokarak ergitmiģ ve magnezyum metali elde etmiģtir yılında günümüz elektrolitik magnezyum üretiminin atası olan hücreler Robert Bunsen tarafından yapılmıģtır [1]. Ġlk ticari magnezyum fabrikası ise 1886 yılında Almanya da Griesheim Elektron tarafından kurulmuģtur. Bu sistem daha sonra I. G. Farbenindustrie tarafından susuz magnezyum üretim prosesinin sürekli olarak üretilebildiği bir sisteme eklenerek üretime devam edilmiģtir [1]. Magnezyumun termik olarak üretimi ikinci dünya savaģı yıllarına kadar baģlamamıģtır. Bu yıllardan sonra Amati-Ravelli prosesi geliģtirilmiģtir. Bu proseste içten ısıtmalı vakum fırınlarında ferrosilisyum ile dolomit redüklenmiģtir. Aynı yıllarda Avusturya da karbon ile magnezyanın redüklenmesi esasına dayanan Hansgirg metodu bulunmuģtur yılında Kanada da ise Dr. Pidgeon tarafından günlük 250 kilogram magnezyum üretme kapasiteli dıģtan ısıtmalı vakum retortlarında ferrosilisyum ile dolomit redüklenmesi tasarlanmıģtır yılları arasında da Fransa da redükleyici olarak silisyum mu yoksa ferrosilisyum mu kullanmaları gerektiği üzerine çalıģmalar sürdürmüģler ancak daha sonraları pek bir 3
16 geliģmede bulunamamıģlardır. Bu yıllarda Ġtalya ise kendi ürettiği magnezyumu kendi ülkelerinde kullanmak suretiyle 1938 yıllarında üretim kapasitelerini 2000 ton/yıl a kadar çıkarmıģlardır. Kanada da redükleyici olarak karbon (Hansgirg prosesi) ve silisyum denenmiģtir. Amerika ve Rusya bu yıllarda konu üzerinde pek bir etkinliği gözükmezken Japonya daha çok elektrolitik yöntemlerle ve deniz suyundan kazanımla uğraģmıģtır. Amerika da 1956 yılından sonra Brooks ve Perkins ülkelerindeki magnezyum üretim kapasitelerinin farkına varıp Pidgeon prosesiyle üretime baģlamıģlardır. BaĢlarda 7500 ton/yıl olan kapasitelerini yıllar geçtikçe tona yükseltmiģlerdir. Fransa, 1959 yılında 3500 ton/yıl kapasitesi ile baģladıkları üretimi 1990 lı yıllarda ton/yıl a ulaģmıģlardır. Ġngiltere 1963 de Pidgeon prosesiyle 5000 ton/yıl kapasiteyle, Japonya da 1956 yılında aynı prosesle 2000 ton/yıl ile üretime baģlamıģlardır te ise Pechiney-Ugine Kuhlman tarafından ferrosilisyumun redükleyici olarak kullanıldığı ve elektrik ark fırınında alümina mevcudiyetinde sıvı curuf oluģturularak gerçekleģtirilen Magnatherm prosesi bulunmuģtur [1]. Pidgeon prosesiyle Çin de ilk magnezyum metali 1978 de üretmiģ ancak elektrolitik proseslerden daha maliyetli olması sebebiyle dizayn çalıģmalarına devam edilmiģ ve 1988 yılında tam anlamıyla üretime geçilmiģtir yılı itibariylede magnezyum üretimlerinin % 95 ini yani ton/yıl üretmektedirler [32] Magnezyumun Özellikleri GümüĢ beyaz renkli, Mg sembolü ile gösterilen magnezyum, en hafif metalik mühendislik malzemesi olarak bilinmektedir. Yeryüzünde en sık rastlanan sekizinci element olmakla beraber, ağırlığı alüminyumun % 64 ü, demirin % 23 üdür. Özgül ağırlığı 1.74 g /cm 3, ergime sıcaklığı 651 C ve buharlaģma sıcaklığı 1107 C dir. Döküm magnezyumun çekme gerilmesi x 10 7 Pa dır. HaddelenmiĢ metalin çekme gerilmesi 1.72 x 10 8 Pa ve yüzde uzaması % 4 dür. DövülmüĢ magnezyumda mukavemet daha da artar. Magnezyumun sıkı paketlenmiģ hegzagonal yapısı soğuk haddelenmesini zorlaģtırır. Ayrıca dar plastik deformasyon aralığından dolayı dövme iģlemi dikkatli yapılmalıdır. Genellikle sıcak iģlem uygulanır ve 320 o C de diğer metallere göre daha iyi derin çekme iģlemi uygulanabilmektedir. Metaller arasında plastik Ģekil vermenin en kolay olduğu metaldir. Isı iletimi alüminyumun yarısı kadardır. Elektrolitik magnezyum % 99.8 saf iken ferrosilisyum ile üretiminde % 4
17 99.95 safiyete ulaģılabilir. Magnezyumun fiziksel özellikleri Tablo 2.1 de verilmiģtir [1, 2]. Tablo 2.1. Magnezyumun fiziksel özellikleri [2]. Atom No. 12 Atom Ağırlığı 24,31 g Renk GümüĢ grisi Yoğunluk 1,738 g.cm C de 1,58 g.cm C de (l) Ergime Noktası (Terg) 650 C BuharlaĢma Noktası (Tbuh) 1107 C Sertlik (500 kg yük, 10 mm lik bilya) 2,0 Mohs (30 Brinel) Kristal Yapısı Hegzagonal sıkı paket Yanma Isısı kj.kg -1 Alev Sıcaklığı 2880 C Ergime Isısı 368 kj.kg -1 BuharlaĢma Isısı 5272 kj.kg -1 Özgül Isı 1025 J.K -1.kg C de Buhar Basıncı 20 Pa 527 C de (s) 360 Pa 650 C de (l) 1400 Pa 727 C de Valans Durumu Mg 2+ Viskozite 1,25 cp 650 C de (l) Elastik Modülü Gerilim Halinde : 6,25 x 10 6 psi Büküm Halinde : 2,5 x 10 6 psi Poission Oranı : 0,33 Magnezyum, ağırlığın az olmasının gerektiği durumlarda en iyi seçeneklerden birisidir. Ancak tek baģına kullanılamamaktadır. Alüminyum ile hafif alaģımları yapılırken, lityum ile de süper hafif alaģımları bulunmaktadır. Oldukça düģük miktarlarda element ilavesi bile fiziksel özelliklerini geliģtirir. % 0,6 zirkonyum ilavesi düzgün tane yapısı, uzama, mukavemet, haddeleme özelliklerini arttırır ve döküm özelliğini geliģtirir [1] Magnezyum Metalinin Kullanım Alanları Magnezyum yapısal metal olarak alaģım halindeki kullanılmaktadır. Genellikle magnezyumun kullanımı metalin üç özelliği üzerinde odaklanmaktadır. Bunlar; magnezyumun diğer metallerle intermetalik bileģikler oluģturma özelliği, yüksek kimyasal reaktivite özelliği ve düģük yoğunluğudur. 5
18 ġekil 2.1.'den görülebildiği gibi alüminyum alaģımları magnezyumun en büyük kullanım alanını oluģturmaktadır. Alüminyuma katılan az miktarlardaki magnezyum, alüminyumun korozyon ve mukavemetini artırmaktadır. Alüminyum alaģımlarının dörtte üçü belirli miktarlarda magnezyum içermektedir [3,4]. Kimyasal, %2 Elektrokimyasal, %4 Diğer, %5 Çeliğin desülfirizasyonu, %14 Metal redüksiyonu, %6 Al-Mg alaşımları, %30 Dövme ürünler, %3 Küresel grafitli dökme demir, %5 Basınçlı döküm uygulamaları, %28 Döküm, %3 ġekil 2.1. Magnezyumun Kullanım Alanları [32]. Magnezyum için büyümekte olan bir diğer pazar ise desülfürizasyondur. Kükürdün, çeliklerin özelliklerini olumsuz etkilemesi ve çelik pazarının daha düģük kükürt oranları talep etmesi sonucu çelik üreticileri kalitelerini artırmak zorunluluğu içine girmiģlerdir. Magnezyumun kükürde olan afinitesi nedeni ile sıvı ham demir içine katıldığı zaman kükürt oranlarını etkin olarak düģürmektedir [3,4]. Bir diğer kullanım alanı, nodüler dökme demirlerdir. ErgimiĢ demire düģük miktarlarda katıldığında demir içindeki karbonun küreler halinde çekirdeklenmesini sağlamaktadır. Magnezyum, kimya sektöründe de yaygın olarak kullanılmaktadır; örneğin magnezyumun anot olarak galvanik korozyona karģı kullanılmaktadır.. Bir diğer kullanım alanı ise; bor, berilyum, hafniyum, titanyum, zirkonyum ve uranyumun üretiminde redükleyici madde olarak kullanılmasıdır [3,4]. Magnezyum için geliģen bir diğer pazar da, 1980 lerin baģlarında geliģtirilen korozyona dayanıklı yüksek saflıktaki alaģımlardır. Bu alaģımlar bilgisayar bileģenleri, cep telefonları, bavul iskeletleri, tenis raketleri vb. hafifliğin istendiği durumlarda kullanılmaktadır [3,4]. 6
19 2.4. Dünya Magnezyum Üretimi ve Fiyatı 1999 yılı primer magnezyum üretimi ton olarak gerçekleģtirilen bu miktarlar, 2001 yılı için ton, 2002 yılı primer magnezyum üretimi ton ve 2003 yılı için ise ton dur [5] yılı literatürüne göre dünya magnezyum üretiminin ülkelere göre dağılımı Tablo 2.2. de görülmektedir. Özellikle 1985 den bu yana her yıl üretim kapasitesini % 40.7 oranında artıran Çin, dünya üretiminin hemen hemen üçte birini karģılamaktadır. Geri kalan üretimi de Kanada, ABD,Ukrayna ve Rusya karģılamaktadır. Bununla birlikte Tablo 2.3. de de 1999 dan 2004 e dünya metalotermik magnezyum üretiminin geliģimi gözlenmektedir. Çin de yer alan tesislerden sadece üretimi 5000 ton/yıl'dan fazla olanlar bu tabloda yer almaktadır. Çin de 2002 yılında ton ve 2003 yılında ise ton magnezyum üretilmiģtir ve bu alanda çalıģan irili ufaklı olmak üzere 500'den fazla tesis olduğu sanılmaktadır. 7
20 Tablo 2.2. Dünya Birincil MagnezyumÜretim Kapasitesi [10]. Ülke veya firma Proses ve hammadde türü Brezilya: Rima Industrial S/A (Brasmag) Silikotermik (Dolomit) Kanada: Timminco Metals Ltd. Silikotermik (Dolomit) 9000 Magnola Metallurgy Inc. Elektrolitik(Asbest tailingi) Norsk Hydro A/S Elektrolitik (Manyezit) Kapasite (ton/yıl) Çin: Fushun Magnesium Co. Gold River Magnesium Plant Guangiang Chemical Co. Huaqi Magnesium Industry Huayan Shizuizhan Magnesium Plant Jilin Linjiang Magnesium Industry Group Minhe Magnesium Co. Shanxi Yiwei Magnesium Co. Shanzi Tongxiang Magnesium Co. Taijuan Luowei Oriental Magnesium Co. Taijuan Yiwei Magnesium Co. Tongbao Magnesium Taiyan Tongxiang Magnesium Co. Wenxi Yinguang Magnesium and Chem. Ltd. Elektrolitik (Manyezit) Silikotermik (Dolomit) Silikotermik (Dolomit) Silikotermik (Dolomit) Silikotermik (Dolomit) Silikotermik (Dolomit) Elektrolitik (Manyezit) Silikotermik (Dolomit) Silikotermik (Dolomit) Silikotermik (Dolomit) Silikotermik (Dolomit) Silikotermik (Dolomit) Silikotermik (Dolomit) Silikotermik (Dolomit) Fransa: Sofrem (Pechiney) Silikotermik (Dolomit) Hindistan: Southern Magnesium and Chemicals Silikotermik (Dolomit) 900 Ltd. Ġsrail: Dead Sea Works Ltd. Elektrolitik (Karnallit) Kazakistan: Ust'-Kaminogorsk Elektrolitik (Karnallit) Norveç: Norsk Hydro A/S Elektrolitik (Salamura) Rusya: Solikamsk Magnesium Works Avisma Elektrolitik (Karnallit) Elektrolitik (Karnallit) Sırbistan: Magnohorm Silikotermik (Dolomit) 5000 Ukrayna: Kalush Zaporzhye Titanium and Magnesium Co. A.B:D: Magnesium Co. of America (Magcorp) Nortwest Alloys Inc. (Alcoa) Elektrolitik (Karnallit) Elektrolitik (Karnallit) Elektrolitik (Salamura) Silikotermik (Dolomit) Toplam
21 Ülke Tablo 2.3. Dünya Metalotermik MagnezyumÜretim Kapasitesi [32]. Toplam Magnezyum Üretim Kapasitesi 1999 Toplam Metalotermik Magnezyum Kapasitesi 1999 Toplam Magnezyum Üretim Kapasitesi 2004 Toplam Metalotermik Magnezyum Kapasitesi 2004 Toplam Magnezyum Üretim Kapasitesi Metalotermik Proses ÇeĢidi Amerika Magnetherm Kanada Pidgeon Çin e e Pidgeon Fransa Magnetherm Sırbistan e3000 e3000 Magnetherm Hindistan Pidgeon Ġsrail Rusya e Ukrayna e Norveç Kazakistan e Brezilya (Ravelli) Toplam Metalotermik 50,8 % 80,9 % Asya krizinden sonra devam eden fiyat düģüģü magnezyum metali için de geçerlidir. ġekil 2.2 de yılları arasındaki magnezyum fiyatları görülmektedir. Çin in piyasaya ucuz % 99,8 lik magnezyum sürmesinden dolayı magnezyum fiyatları dalgalanmaktadır. Bunun bir sebebi de Çin in üretim kapasitesinin dünya toplam magnezyum üretiminin üçte biri olmasıdır. ġekil Dünya Magnezyum Fiyatları (%99,8 Mg - $ / ton) [10]. 9
22 23 Eylül 2005 The Metals Week fiyat raporlarıda 1600 $-1750 $ arasında seyretmek olduğunu göstermektedir. ġekil 2.3. te de Ocak 2003 ile Nisan 2004 tarihleri arasındaki fiyat değiģimi gösterilmektedir. ġekil 2.3. Ocak 2003 Nisan 2004 Dünya Magnezyum Fiyatları (%99,9 Mg - $ /ton) [6] 1980 lerden günümüze magnezyum arz ve talebi önemli ölçüde artmaktadır. Magnezyumun gelecek yıllardaki pazar tahminlerinde üretiminin daha da artacağı beklenmektedir. Özellikle otomotiv, uçak, elektronik ve biliģim sektörlerinin talepleri bu arzın artmasında önemli rol oynamaktadır yılları arasındaki üretim cinsine göre toplam magnezyum talep artıģıda ġekil 2.4.'de gözlenmektedir. ġekil 2.5. de de talebin dünya bölgelerine dağılımı görülmektedir. 10
23 Metrik Ton Yıl Aluminyum Kalıba Döküm Desülfürizasyon Diğer ġekil Üretim Cinsine Göre Toplam Dünya Magnezyum Talebinin Büyümesi [33] 2003 yılından 2004 yılına magnezyum pazarı, % 8 gibi bir büyüme sağlamıģtır. Toplam pazar, tondan tona yükselmiģtir. GeçmiĢ yıllardaki gibi 2004 yılında da % 13 lük büyümeyle pres döküm baģı çekmektedir ve 2005 yılında da bu sektörün en ileride olacağı öngörülmüģtür. Alüminyum alaģımlarında da 2001 yılından sonra geliģme açık Ģekilde gözlenmektedir. 11
24 Metrik Ton Yıl Amerika Avrupa Afrika ve Ortadoğu Asya Toplam ġekil Bölgelere Göre Toplam Dünya Magnezyum Talebinin Büyümesi [33] Çin, magnezyum kaynağı açısından dünya piyasasında % 50 yi aģkın bir paya sahiptir. Magnezyum pazarının dahada geliģmesi için, Çin üretimini daha da arttırmalıdır. ġekil 2.5 de görüldüğü üzere de 2001 yılı itibariyle büyük bir çıkıģa geçmiģlerdir. 12
25 ġekil 2.6 de ise Türkiye nin son onbeģ yıl ihracaat ve ithalat rakamları belirtilmiģtir [34]. Miktar (ton) Değer (ABD$) Yıl Toplam Mg miktarı (ton) Toplam Mg değeri ($) 0 ġekil Yılları Arası Türkiye Magnezyum Metali Ġhracaat-Ġthalat Rakamları [34] 13
26 3. MAGNEZYUM HAMMADDELERĠ 3.1. Magnezyumun OluĢumu, Hammaddeleri ve Rezervleri Magnezyum (Mg) doğada serbest halde bulunamamaktadır. Magnezyum bileģikleri yer kabuğunda fazla miktarda kayaç oluģturan tipte mineraller ve sınırlı miktarda zengin yataklar olarak geniģ bir Ģekilde dağılmıģtır. Yerkabuğu yaklaģık % 3,5 MgO içermektedir ve magnezyum dünyada en bol bulunan sekizinci elementtir. Tablo 3.1 de baģlıca magnezyum mineralleri ve kimyasal formülleri verilmektedir [7]. Tablo 3.1. Magnezyum mineralleri ve kimyasal formülleri [7]. Mineral Adı Kimyasal Formül Oksitler Periklas MgO Brusit Mg(OH) 2 Karbonatlar Manyezit MgCO 3 Dolomit MgCO 3.CaCO 3 Klorürler Karnalit KCl.MgCl 2.6H 2 O BiĢofit MgCl 2.6H 2 O Silikatlar Biotit mikas K(Mg,Fe) 3.(Si 3 Al).O 10 (OH) 2 Piroksinler; örneğin Augit Ca(Mg,Fe,Al).(Si,Al) 2 O 6 Amfiboller; örneğin Hornblendes (Ca,Mg,Fe) 4.(Si,Al) 4 O 11 (OH) Olivin (Mg,Fe) 2.SiO 4 Serpantin (Mg,Fe) 6.Si 4 O 10.(OH) 8 MgCl 2, doğal tuz yataklarında % 3-10 oranında, deniz suyunda ise % 0,5 (% Mg) oranında bulunmaktadır. Dünya denizlerindeki toplam magnezyum rezervi 2,1 x tondur. Doğal olarak oluģmuģ magnezyum bileģikleri içinde magnezyum içeriği açısından en zengin olanları periklas ve brusittir. Amerika da mevcut brusit yatakları manyezit yataklarıyla beraberdir. Fakat genellikle bu mineral ekonomik üretilemiyecek Ģekilde dağılmıģ durumdadır. Periklas, dolomitik kireç taģının temasla baģkalaģımından, brusit ise periklasın hidrotasyonuyla veya magnezyum içeren 14
27 kayaçlar halinde, hidrotermal yataklardan çökelme yoluyla oluģur. Bunlardan hiç biri magnezyum üretimi için iyi birer oksitli baģlangıç minerali değildir [7]. Oldukça fazla miktarda mevcut olan manyezit, dünyanın çeģitli yerlerinde % 95 lik bir saflıktadır ve kolayca MgO haline kalsine edilebilir. Büyük manyezit rezervleri Çin de, Rusya da, Hindistan da, Brezilya da, Avusturya da ve Yunanistan da bulunmaktadır. Karnalit, Almanya nın tuz yataklarında ve Rusya da çok fazla miktarlarda vardır [7]. Dolomit ise; dünyanın bir çok ülkesinde boldur ve kolayca kalsine edilebilmektedir. Magnezyumun metalotermik redüksiyon yöntemi ile eldesinde kullanılan hammaddelerden biridir. Yapılan bu irdelemeden, üretim için en uygun magnezyum bileģiklerinin oksitli (Manyezit, Dolomit) ve klorürlü (Karnalit) olduğu görülür (Tablo 3.2) [7]. Tablo 3.2. Magnezyumun Belli BaĢlı Cevherleri [10]. BileĢim Mg içeriği (%) Dolomit Mg(CO) 3.Ca(CO) 3 13 Manyezit Mg(CO) 3 29 Brüsit Mg(OH) 2 42 Gevserit Mg(SO) 4.H 2 O 17 Karnallit Mg(Cl) 2.KCl.6H 2 O 9 Serpantin 3MgO.2SiO 2 30 Deniz suyu Mg(SO) 4 + Mg(Cl) Türkiye deki Hammaddeler Ülkemizde, dolomit ve manyezit ülkemizde bol miktarda bulunduğundan ve ayrıca magnezyum içerikleri de yeteri kadar yüksek olduğundan, birincil magnezyum üretimi için uygun hammadde kaynaklarıdır [7]. Memleketimiz dünyanın en kaliteli manyezitlerini bünyesinde bulundurması yönünden oldukça Ģanslıdır. Çok ince kristalli, hatta yer yer amorf olan ve hemen hemen hiç demir içermeyen jel (amorf) manyezit tipindeki yataklar ülkemizde EskiĢehir, Çorum, Sivas, Kütahya, Konya, Erzurum, Mersin ve Bursa illerine yayılmıģ haldedir. Tablo 3.3. de EskiĢehir ve Konya da bulunan manyezit 15
28 cevherlerinin kimyasal analizi verilmiģtir. Kaliteli amorf manyezitler Türkiye den baģka Yunanistan, Yugoslavya ve Brezilya da bulunmaktadır [8]. Tablo 3.3. EskiĢehir ve Konya manyezit cevherlerinin kimyasal analizi [7]. % BileĢim Konya Karaman- EskiĢehir EskiĢehir Konya Çayırbağı Sodur Merkez Mihallıççık SiO Al 2 O Fe 2 O FeO MgO CaO Na 2 O K 2 O Yanma Kaybı (1000 C) Hemen hemen her yörede az veya çok miktarda dolomit zuhurlarına rastlamak mümkündür. Buna rağmen dolomit etüdleri devam ettirildiği sürece ortaya daha çok sayıda dolomit yataklarının çıkacağı açıktır. En azından mevcut yataklar ülke ihtiyacını uzun yıllar rahatlıkla karģılayabilecek durumdadır [8]. Dolomit, kireçtaģlarında kalsiyumun yerini kısmen magnezyumun alması ile oluģmaktadır. Bu yüzden bu iki kayaç grubu daima beraber bulundukları gibi birinden diğerine de kolaylıkla geçiģ göstermektedirler. Ġyi kalite bir dolomitte MgO miktarı % 20 civarında olmaktadır. Türkiye'de bulunan dolomitler sanayide kullanılabilir nitelikte olup genellikle demir içerikleri de düģüktür [8]. Günümüzde üretim yapılan ve yapılmayan değiģik büyüklüklerde bir çok dolomit yatağı mevcuttur. Tablo 3.4 te Türkiye dolomit yatakları ve rezervleri verilmektedir. Türkiye de dolomit en çok demir-çelik sanayiinde olmak üzere ĢiĢe-cam, azot ve boya sanayiinde yardımcı hammadde olarak kullanılmaktadır [8]. 16
29 Tablo 3.4. Türkiye Dolomit Yatakları ve Rezervleri [8]. Bölge MgO (%) Rezerv (x10 3 Ton) Kırklareli-Dereli (Görünür + Muhtemel) Malatya-Hekimhan-Zorbehan (Görünür) Zonguldak-Alaplı-Ormanlı (Muhtemel) Zonguldak-Eflani 95 (Görünür + Muhtemel) Zonguldak-Devrek 20 (Görünür + Muhtemel) Marmara Adası (Görünür + Muhtemel) Hatay-Harbiye (Görünür + Muhtemel) Konya-Yunak-Kocayazı 10 (Muhtemel) Ġzmir-Karaburun-ÇeĢme (Görünür + Muhtemel) Ġzmir-Torbalı-Cumaovası (Görünür + Muhtemel) Antalya-Akseki (Görünür + Muhtemel) Ġstanbul-ġile 9932 (Görünür + Muhtemel) Kocaeli-Gebze (Görünür + Muhtemel) Çankırı-Eskipazar-Sofular (Görünür + Muhtemel) Bartın-KurucaĢile (Görünür + Muhtemel) Hatay-Payas Antalya (Komdullak) Aydın-KarataĢ Bursa-KöybaĢı 5000 EskiĢehir-KaĢhöyük 3000 GümüĢhane-Spelea Deresi Zonguldak-Balıkısık 4000 Dolomit, yapısında SiO 2 ve türevlerini safsızlık olarak içerir. Bunlar baģlangıçta yani kireçtaģı evresinde daha çoktur. Fakat bunlar kararsız bileģikler olduğu için, dolomitleģme sırasında bozunur ve yapıdan kısmen ayrılır. Dolomit doğada, birçok yerde kille karıģık halde bulunur. Dolomit, Ca/Mg oranlarının dar sınırlar içinde değiģtiği bir mineraldir ve çifttuz olarak adlandırılır. Saf dolomit % 30.4 CaO, % 21.7 MgO, % 47.9 CO 2 içerir ve bu da % 54.3 CaCO 3 ve % 45.7 MgCO 3 a denk olmaktadır [11-13]. Dolomitin rengi grimsi beyazdır. Bazen sarımsı, kahverengimsi, yeģilimsi tonlarda da bulunabilir. Dolomit cam parlaklığındadır. Yarı saydamlıktan saydamlığa kadar değiģen durumlarda bulunabilir. Rengini içindeki organik maddelerden alır. Dolomit, rombohedral kristaller halinde; masif tanesel biçimde kristalleģir. Hegzagonal kristal yapısına sahiptir. Kristal yapısında Ca +2 ve Mg +2 iyonları, bir eksen üzerinde değiģik biçimlerde dizilirler [11-13]. 17
30 4. MAGNEZYUM ÜRETĠM PROSESLERĠ Magnezyum, birincil üretim göz önüne alınırsa, magnezyum klorürün elektrolitik redüksiyonu veya kalsine dolomit ve manyezitin metalotermik redüksiyonu ile olmak üzere baģlıca iki metod ile üretilmektedir. Elektrolitik yöntemlerde magnezyum klorür veya türevi bir tuzdan elektroliz yapılarak magnezyum elde edilir. Kitle üretimi yapılan elektrolitik prosesler; Dow, Magnola, Dead Sea, Australian Magnesium prosesleri olarak sıralanabilir. Termik prosesler; hammadde olarak kalsine dolomit ve kalsine manyezit kullanırken, redükleyici olarak karbon, karpit, silisyum ve ferrosilisyum kullanmaktadır Elektrolitik Prosesler Elektrolitik proseslerin ortak yanı iģlem kademelerinden elektrolizin aynı olmasıdır. Elektrolitik prosesleri iyi anlayabilmek için magnezyum elektrolizini de tanımak gereklidir Magnezyum Elektrolizi Hakkında Genel Bilgiler Magnezyum, ergimiģ tuz elektrolizi ile elektrolitik olarak kazanılabilmektedir. DüĢük sıcaklıkta çalıģmak ve çalıģma sıcaklıklarında yeterli elektrolit iletkenliğini elde etmek için klorlu tuzlardan (MgCl 2 -CaCl 2 -KCl-NaCl) oluģan bir elektrolit kullanılır. Elektroliz sıcaklığı yaklaģık 750 o C'dir. Karbon anot ve çelik katod kullanılır. Elektroliz kabı, magnezyum demir ile alaģım yapmadığı için, çeliktendir. MgCl 2 'ün elektroliz reaksiyonu, MgCl 2 Mg + Cl 2 ( G o (800 o C) = 113 kcal, E o (800 o C) = -2,46V) (4.1.) doğrultusunda magnezyum ve klor gazına ayrıģması Ģeklindedir. Teorik parçalanma voltajı 2.46 V'tur fakat, aģırı voltaj ve üretim hızına bağlı olarak bu değer 7 V'a kadar çıkabilmektedir. Akım randımanı % civarındadır. Enerji tüketimi kwh / kg'dır. Enerji randımanı % gibi düģük bir değere sahiptir [14]. 18
31 Eğer elektroliz banyosuna beslenen elektrolit MgO içeriyorsa, 2MgO + 2Cl 2 +C MgCl 2 + CO 2 (4.2.) reaksiyonu uyarınca bir miktar anot tüketimi meydana gelmektedir. Elektrolizin baģarılı olması için elektrolit-sıvı magnezyum faz ayrıģmasının iyi olması önemlidir. Bunu gerçekleģtirmek için elektrolitin yoğunluğunu arttırıcı yönde katkılar yapılır. Bunlar CaCl 2 ve BaCl 2 'dür. Özellikle BaCl 2 elektrolit yoğunluğunu daha fazla arttırır ve iyi bir faz ayrıģması yaratır. Elektroliz ile üretilen sıvı magnezyum, elektrolitten daha az yoğun olduğu için, elektroliz banyosunun yüzeyinde birikir. Anotta oluģan klor gazı ile katotta oluģan magnezyumun bileģik yapıp tekrar MgCl 2 'e dönüģmesini önlemek amacıyla iki tür uygulama geliģtirilmiģtir. Bunlardan birincisi anot ve katot bölümünü ayıran seramik diyaframlar kullanmaktır. Ġkincisi ise magnezyumdan daha az yoğunlukta bir elektrolit kullanarak magnezyumu hücrenin dibinden toplamaktır. Ġkinci yöntemde elektrolit sıvı magnezyumun üstünde yer aldığı için koruyucu bir tabaka görevi görmektedir. Bu tarz düģük yoğunluklu elektrolitleri elde etmek için kullanılan klorlu katkı maddesi LiCl'dür. Ġkinci yöntemde düģük yoğunluklu elektrolitle çalıģıldığı için sıcaklığı çok yükseltmeden yüksek akım yoğunlukları ile çalıģmak mümkündür, fakat LiCl'ün pahalı olması bu yöntemin uygulanmasını kısıtlamaktadır. Magnezyum elektrolizinde özgül enerji tüketimini düģürmek için elektrodlar arası mesafeyi kısa tutmak, elektrolit içindeki MgCl 2 'ün aktivitesini arttırmak gereklidir. Bunların dıģında özgül enerji tüketimini düģürmek için hücrelerin enerji dengesini iyileģtirmek fayda sağlamaktadır [1,14]. Magnezyum üretimi için kullanılan bütün elektroliz hücreleri üç ana hücre tipinden türetilmiģtir; I.G. Farben Hücresi, Dow Hücresi ve Diyaframsız Hücreler I.G. Farben Hücresi Bu elektroliz hücresi 1930 yılında Almanya da IG Farben Industrie tarafından geliģtirimiģtir. Hücrelerin her birinde 4-5 anod bulunur. Anotların her biri 2 katotun arasında olacak Ģekilde elektroliz hücresi oluģturulur. Gerekli ısıtma elektrolitin direncinden yararlanılarak gerçekleģtirilir. Elektroliz sırasında oluģan klor ile sıvı magnezyumun tekrar birleģmesinin önlemek için refrakter diyaframlar kullanılır. Elektrolit sıvı magnezyumdan daha yoğundur, sıvı magnezyum hücredeki katot bölümlerinden toplanır. Kullanılan refrakter diyaframlar, fazla voltaj 19
32 yarattıklarından, hücredeki akım yoğunluğunu sınırlarlar. I.G hücrelerinin ömürleri genellikle seramik diyaframların elektrolit seviyelerindeki oynamalar ve korozyon sebebi ile sık hasara uğraması yüzünden kısıtlıdır. I.G. Farben hücresinin çalıģma parametreleri Tablo 4.1. de verilmektedir. ġekil 4.1. de ise IG Farben elektroliz hücresi Ģematik olarak gösterilmektedir [1]. Tablo 4.1. I.G. Farben Hücresi ile ilgili çalıģma verileri [1]. ÇalıĢma sıcaklığı 740 o C Hücre voltajı 5-7 V Akım ka Akım randımanı % Enerji randımanı % Enerji tüketimi kwh / kg Mg Anod (grafit) tüketimi 0,02 kg / kg Mg Üretim hızı YaklaĢık 200 kg Mg / gün ġekil 4.1. I.G. Farben Elektroliz Hücresi 1)Refrakter katmanı, 2) Çelik katot, 3) Grafit anot, 4) Alt ve üst elektrolit seviyeleri, 5) Anot kutusu, 6) Diyafram (refrakter) [1] Dow Hücresi Dow hücrelerinde çelik bir kasa dıģarıdan gaz ile ısıtılan refrakter tuğlalardan oluģur. Konik yapılı çelik katotlar tabana kaynaklanmıģtır. Ortalarında yuvarlak grafit anotlar bulunur. Katot-anot arası mesafenin az olması aģırı ısınmaya yol açmadan yüksek akımlarla çalıģmaya imkan sağlamaktadır fakat anot fazla voltajı bunu sınırlamaktadır. ġekil 4.2. de Dow elektroliz hücresi Ģematik olarak gösterilmekte ve Tablo 4.2. de de hücrenin çalıģma parametreleri verilmektedir [1]. 20
33 ġekil 4.2. Dow hücresi 1.Silindirik grafit anot, 2.Konik çelik katod, 3.Çelik kabuk, 4.DıĢ kabuk, 5.Magnezyum toplama yeri [1]. Tablo 4.2. Dow Hücresi ile ilgili çalıģma parametreleri [1]. ÇalıĢma sıcaklığı 700 o C Hücre voltajı 6,0 V Akım 90 ka Akım randımanı %75-80 Enerji randımanı %30-35 Enerji tüketimi 18,5 kwh/kg Mg Anod (grafit) tüketimi 0,1 kg/kg Mg Üretim hızı yaklaģık 500 kg Mg/gün Diyaframsız Hücreler: Diyaframsız hücrelerin çalıģması hücrede bulunan sıvıların sirküle edilmesi sayesinde ürünlerin yani magnezyum ve klor gazının ayrıģması prensibine dayanır. Bu tarz hücreler gaz ayırım odası (elektroliz zonu) ve metal ayırma zonuna sahiptir. Ana bölümde yani elektroliz zonunda anotta oluģan klor gazı dıģarı tahliye edilir. Diyaframsız hücreler arasında en bilinenler Alcan ve Norsk Hydro Hücreleridir [1] Alcan Hücresi Kanada da geliģtirilen bu elektroliz hücresi 1961 den beri Japonya ve ABD de kullanılmaktadır. Alcan Hücresi o C gibi elektrolitin viskoz halde bulunduğu düģük sıcaklıklarda çalıģır. Magnezyum klorürün parçalanması ile oluģan sıvı magnezyum elekroliz banyosunun yüzeyinden taģar ve döküm için ayrı bir yerde depolanır. Buradan sıvı magnezyum, ana metal toplama odasına yönlendirilir [1]. 21
34 ġekil 4.3. Alcan Elektroliz Hücresi 1) Refrakter ayrım duvarları, 2) Elektroliz (A) ve metal ayırma bölümlerine (B) yöneltici kapılar, 3) Katot, 4) Anot, 5) Magnezyum biriktirme kutucuğu, 6) Katot kulakları 7) Gaz çıkıģı (A) Elektroliz zonu, (B) Metal ayırma zonu [1] Norsk-Hydro Hücresi Norsk-Hydro Hücresinde, anotta oluģan klor gazı, elektrolit ve sıvı magnezyumu içi boģ çelik katotlardan geçmeye ve katotlara yakın olan metal ayırma odasına doğru ilerlemeye zorlar. Elektroliz ürünü olan klor gazı ve sıvı magnezyumun birbirileriyle olan temas süresi ne kadar kısa olursa gaz-metal ayırımı o kadar baģarılı olarak gerçekleģtirilmiģ olur. [1] Diyaframsız hücrelerin elektrodlar arası hacmi büyüktür. Elektrodlar arası mesafe kısa olduğundan yüksek akım yoğunlukları ile çalıģmak mümkündür. Bu tarz hücrelerin akım randımanı Dow ve I.G. Hücrelerine göre daha iyidir ve buna bağlı olarak özgül enerji tüketimleri (13-15 kwh/kg Mg) de daha düģüktür. Bahsi geçen bütün hücrelerin güç verileri Tablo 4.3 te karģılaģtırılmıģtır [1]. 22
35 ġekil 4.4. Norsk-Hydro Hücresi 1) Anot blokları, 2) Çelik Katot, 3) Elektrolit akıģ yönü [1]. Tablo 4.3. ÇeĢitli elektroliz hücrelerinin güç verilerinin karģılaģtırılması [1]. Hücre tipi Hücre Akımı (ka) Akım Randımanı Voltaj (V) Özgül Enerji Tüketimi (kwh/kg Mg) Alcan Dow I.G Norsk Hydro Elektrolitin Hazırlanması Magnezyumun elektrolitik yol ile eldesi için magnezyum klorüre ihtiyaç vardır. Magnezyum klorür sulu ve susuz olmak üzere iki Ģekilde üretilmektedir. Elektrolitik proseslerde toplam maliyetin % 20 sini enerji tüketimi, % 47 sini ise susuz magnezyum klorür üretimi oluģturmaktadır. Dow hücrelerinde kısmi susuzlaģtırılmıģ magnezyum klorür kullanıldığı için bu maliyet düģer ancak anot aģınması ve çıkan klor gazının sıkıģtırılıp sıvılaģtırılması gibi zorluklarla karģılaģılır [1]. Günümüzde susuz magnezyum klorür üretimi için iki hakim teknoloji vardır. Bunlar; sulu çözeltilerden elde edilen MgCl 2.xH 2 O'nun dehidrate edilmesi ve MgO'in klorlanmasıdır. 23
36 Dehidratasyon iģlemi, çözeltinin güneģe açık bir yerde bırakılması suretiyle yapılan dehidratasyon kademesi ile baģlar. Büyük hacimlerde çözeltinin iģleme tabi tutulması gereklidir ve magnezyum kayıpları yüksektir. Dehidratasyonun en zor kısmı bor ve sülfatların ayrılmasından sonra, 6 molekül atomik suyun uçurulmasıdır. MgCl 2.6H 2 O ilk olarak C sıcaklığında açık potalarda ısıtılarak, MgCl 2.6H 2 O (k) = MgCl 2.4H 2 O (k) + 2H 2 O (g) (4.3) Reaksiyonuna göre iki mol suyunu kaybeder. Bundan sonraki kademede en fazla 350 C olmak üzere uygulanan sıcaklıklarla döner fırın, çok katlı fırın veya endirekt ısıtmalı retortlarda; MgCl 2.4H 2 O (k) MgCl 2.2H 2 O (k) + 2H 2 O (g) (4.4) iki mol su daha kolayca atılır. Ġlk 4 molekül ısıtılarak uzaklaģtırılabilirken kalan moleküller ısıtma ile uzaklaģtırılamaz çünkü bundan sonraki tüm termik parçalama gayretleri hidrolotik parçalanma denilen MgCl 2 + H 2 O MgO + 2HCl (4.5) denge reaksiyonu yüzünden belli bir miktar MgO in de oluģması nedeniyle yapılamamaktadır. Son kademe HCl gazı ile yapılırsa kalan iki su molekülü uzaklaģtırılabilir. Reaksiyon; MgCl 2.2H 2 O (k) + H 2 (g) + Cl 2 (g) MgCl 2 + 2H 2 O (k) + 2HCl (g) (4.6) eģitliğiyle belirtilmektedir. Endirekt ısıtılan retortlarda en fazla 400 C de çalıģılmakta ve 4.6 no lu reaksiyonda verilen H 2 ve Cl 2 gazlarının teģekkül reaksiyonunun ürünü HCl fırın içerisinde oluģtuğundan bu reaksiyonun teģekkül ısısından da yararlanılmıģ olunur. Tüm bu iģlemler sonucu elde edilen susuz magnezyum klorür teknik safiyettedir. Elektroliz iģlemine giren böyle bir ürün yaklaģık % MgCl 2 yanında % 1 MgO ve % 1-2 H 2 O içermektedir. % 0.2 MgO altında değerler elde edilmesi üç veya daha çok kademeli cihazlarda yapılabilmektedir [1,15]. Magcorp ve Norveçteki Norsk Hydro tesisi elektroliz için susuz magnezyum klorür üretmektedir. Magcorp Great Salt gölünden elde edilen tuzlu çamur güneģte bırakıp buharlaģma ile konsantre magnezyum klorür elde etmektedir. CaCl 2 ile bu çamurdaki 24
37 sülfatlı empüriteler çöktürüldükten ve solvent ekstraksiyon ile bor uzaklaģtırıldıktan sonra tuzlu çamur sprey kurutucu dehidrate edilir. ĠĢlem sonunda elde edilen toz magnezyum klorür eldesi için saflaģtırılır ve dehidrate edilir. Norsk Hydro ise iģleme konsantre magnezyum klorür ile baģlar. Bu hammadde saflaģtırılır, konsantre edilir ve MgCl 2.2H 2 O oluģuncaya kadar dehidrate edilir. Bu aģamadan sonra dehidratasyon hidrojen ve klorür gazları ile gerçekleģtirilerek susuz magnezyum klorür oluģturulur [1] Günümüzde Elektrolitik Proses Uygulanan Tesisler Dead Sea Magnesium (Ġsrail) Rusya, Ġsrail, Ukrayna ve Kazakistan magnezyum üretiminde hammadde olarak karnallit kullanmaktadır. Karnallitin susuzlaģtırılması iki aģamada gerçekleģtirilmektedir. Ġlk aģamada üç ayrı sıcaklık bölgesinden ( o C) oluģan akıģkan yataklı fırın kullanılır. Ġkinci aģamada o C'de çalıģan klorlayıcı kullanılır. Bu ikinci aģamada safsızlıkların çoğu giderilmeye çalıģılır. Elde edilen MgCl 2 -KCl karıģımı sıvı halde veya katılaģtıktan sonra elektroliz hücrelerine verilir Elektroliz diyaframsız elektroliz hücrelerinde gerçekleģtirilir. Bu prosesin uygulandığı tesislerden biri olan Dead Sea Magnesium da 30 adet elektroliz hücresi bulunmaktadır. Günlük sıvı metal üretimi hücre baģına 2 tondur. Hücre voltajı 5 V ve çaılģma sıcaklığı 700 C dir. Bu sıcaklıkta elektrolitin yoğunluğu g/cm 3 iken oluģan sıvı magnezyumun yoğunluğu ise 1.55 g/cm 3 olduğundan magnezyum elektrolit üzerinde toplanmaktadır. Elektrolit ve sıvı magnezyum, hücreler arasındaki yükseklik farkı kullanılarak en son hücreye gönderilmekte ve burada biriken sıvı magnezyum vakum yoluyla çekilerek büyük fırınlara aktarılmaktadır. Üretilen sıvı magnezyuma kimyasal rafinasyon yapılmamakta sadece fırında bekletilerek MgO ile Mg un fiziksel olarak ayrıģması sağlanmaktadır. Bu fırınlarda alaģımlandırma iģlemi yapıldıktan sonra, sıvı alaģım T Ģeklindeki ingot biçiminde dökülmektedir. Döküm koruyucu gaz atmosferi (CO 2, SF 6 ) altında gerçekleģtirilmektedir ve ingotların kalıplara yapıģmasını engellemek amacıyla kalıplara CaO sürülmektedir. Bu prosesteki en önemli problem Cl 2 gazının değerlendirilmesinde yaģanmaktadır. Prosesin akım Ģeması ġekil 4.5 de verilmiģtir [16,17]. 25
38 Lut Gölü Çamuru (46 g/l Mg) Karnalit Prosesi YaĢ Karnalit AkıĢkan Yataklı Kurutucu Karnalit Klorlama Kok Dehidrate Karnalit Cl 2 Elektroliz HarcanmıĢ Elektrolit Rafine EdilmemiĢ Magnezyum SaflaĢtırma ve SıvılaĢtırma Rafinasyon Dökümhane AlaĢım Elementleri Sıvı Cl 2 Magnezyum AlaĢımları ġekil 4.5. Dead Sea Prosesi nin Akım ġeması [16]. 26
39 Dow Prosesi Dow Chemical Co.'nun 1998 yılına kadar kullandığı yöntemde, deniz suyundan dolomitik kireçtaģı ile magnezyum hidroksit çöktürülmesi ile baģlayan iģlem magnezyum hidroksitin HCl ile muamele edilerek nötralize magnezyum klorür çözeltisi üretilmektesi ile devam eder. Bu çözelti % 25 H 2 O kalana kadar susuzlaģtırılmakta ve elektroliz hücrelerine beslenmektedir. Hücrelerden yan ürün olarak çıkan klor ile HCl üretilir, sistem bir klor tüketicisidir. Dow hücrelerinde ise çelik bir kasanın dıģarıdan gaz ile ısıtılan tuğlalar ile çalıģması prensibine dayanır. Konik yapılı çelik katotlar tabana kaynaklanmıģtır. Ortalarında yuvarlak grafit anotlar bulunur. Sistemin dezavantajı kısmi susuzlaģtırılmıģ elektrolit kullanılması (MgCl H 2 O) sebebi ile yüksek oranda anot aģınmasıdır. Elektrolit tam anlamı ile susuz olmadığı için çıkan klor gazının sıvılaģtırılması zordur. I.G. hücrelerine göre avantajı ise dıģardan ısıtma sebebi ile elektrolitin düģük direnç ve düģük yoğunlukla seçilebilmesidir. Dow prosesinin akım Ģeması ġekil 4.6 da verilmiģtir [1] Magnola Prosesi 2000 yılında Noranda Magnezyum Inc. tarafından Kanada'da yeni bir proses geliģtirilmiģtir. Hammadde asbest artıklarıdır (% 40 MgO, % 38 SiO 2, % 5 Fe 2 O 3 + Fe(OH) 2 ve % 13 H 2 O). Bu hammadde manyetik seperatörde demirli bileģiklerinden arındırılır ve % 33'lük HCl ile çözümlendirilir. Silika jeli oluģumunun önlenmesi amacıyla nötralizasyon yapılır. Magnezyumun çökmesinden kaçınılarak ph ayarlaması ile safsızlıklar çöktürülür. Filtrasyondan sonra SX uygulaması ile empürite kalıntıları temizlenir. TemizlenmiĢ tuzlu çamur akıģkan yataklı kurutucuda susuzlaģtırılır. Kurutucuda oluģabilecek MgO'in, susuz MgCl 2 'ün elektroliz hücresine beslenmeden önce giderilmesi gerekmektedir. Bu amaç için, susuz MgCl 2 ergitilir ve HCl gazı ile temas ettirilir. MgO içermeyen saf MgCl 2 Alcan Multi-Polar hücrelerinde elektrolize tabi tutulur. Elektroliz ürünü olan sıvı magnezyum ingot Ģeklinde dökülür. Döküm öncesi alaģımlama da yapılabilir. Prosesin akım Ģeması ġekil 4.7 de gösterilmektedir [18]. 27
Pik (Ham) Demir Üretimi
Pik (Ham) Demir Üretimi Çelik üretiminin ilk safhası pik demirin eldesidir. Pik demir için başlıca şu maddeler gereklidir: 1. Cevher: Demir oksit veya karbonatlardan oluşan, bir miktarda topraksal empüriteler
DetaylıTOPRAK ALKALİ METALLER ve BİLEŞİKLERİ
Bölüm 4 TOPRAK ALKALİ METALLER ve BİLEŞİKLERİ Bu slaytlarda anlatılanlar sadece özet olup ayrıntılı bilgiler derste verilecektir. Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Ra Magnezyum, kalsiyum, stronsiyum, baryum ve radyumdan
DetaylıMMT113 Endüstriyel Malzemeler 4 Metaller, Aluminyum ve Çinko. Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir 2013-2014 Güz Yarıyılı
MMT113 Endüstriyel Malzemeler 4 Metaller, Aluminyum ve Çinko Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir 2013-2014 Güz Yarıyılı Al Aluminium 13 Aluminyum 2 İnşaat ve Yapı Ulaşım ve Taşımacılık; Otomotiv Ulaşım ve Taşımacılık;
DetaylıMETALİK MALZEMELERİN GENEL KARAKTERİSTİKLERİ BAHAR 2010
METALİK MALZEMELERİN GENEL KARAKTERİSTİKLERİ BAHAR 2010 WEBSİTE www2.aku.edu.tr/~hitit Dersler İÇERİK Metalik Malzemelerin Genel Karakteristiklerİ Denge diyagramları Ergitme ve döküm Dökme demir ve çelikler
DetaylıYÜKSEK LĠSANS TEZĠ. Metalurji Müh. Yeliz DEMĠRAY
ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ YERLĠ KAYNAKLARDAN RAFĠNE MAGNEZYUM METAL ĠNGOT ÜRETĠMĠ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Metalurji Müh. Yeliz DEMĠRAY Anabilim Dalı : METALURJĠ VE MALZEME MÜHENDĠSLĠĞĠ
DetaylıBARTIN ÜNİVERSİTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MALZEME LABORATUVARI-I DERSİ OKSİTLİ BAKIR CEVHERİNİN LİÇİ DENEYİ DENEYİN AMACI: Uygun
BARTIN ÜNİVERSİTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MALZEME LABORATUVARI-I DERSİ OKSİTLİ BAKIR CEVHERİNİN LİÇİ DENEYİ DENEYİN AMACI: Uygun bir reaktif kullanarak oksitli bakır cevherindeki bakırı
DetaylıMEMM4043 metallerin yeniden kazanımı
metallerin yeniden kazanımı 2016-2017 güz yy. Prof. Dr. Gökhan Orhan MF212 katot - + Cu + H 2+ SO 2-4 OH- Anot Reaksiyonu Cu - 2e - Cu 2+ E 0 = + 0,334 Anot Reaksiyonu 2H 2 O O 2 + 4H + + 4e - E 0 = 1,229-0,0591pH
DetaylıMMT113 Endüstriyel Malzemeler 5 Metaller, Bakır ve Magnezyum. Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir 2013-2014 Güz Yarıyılı
MMT113 Endüstriyel Malzemeler 5 Metaller, Bakır ve Magnezyum Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir 2013-2014 Güz Yarıyılı Cu Copper 29 Bakır 2 Dünyada madenden bakır üretimi, Milyon ton Yıl Dünyada madenden bakır
DetaylıDOÇ. DR. FATİH ÇALIŞKAN
Sakarya Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü Metalurji ve Malzeme Laboratuarı ve Uygulamaları Dersi Deney Föyü PİROMETALURJİK YÖNTEMLERLE METAL TOZ ÜRETİMİ 1- AMAÇ
DetaylıYAPI MALZEMESİ. Romalılar devrinde ise su kireci bulunmuş ve su içi inşaatlarında kullanılmıştır.
Bilinen en eski bağlayıcılardan birisi olan kireç, eski Babil, Mısır, Finikeliler, Hitit ve Persler tarafından hava kireci olarak yapıda kullanılmıştır. Romalılar devrinde ise su kireci bulunmuş ve su
DetaylıYolculuğumuz. Kuruluş. Türkiye nin İlk. Çine Kuvars Tesisi. Feldspat Flotasyon. Esan Italy. Tesisi. Türkiye nin İlk Kil Zenginleştirme Tesisi
Yolculuğumuz Kuruluş Türkiye nin İlk Feldspat Flotasyon Tesisi Esan Italy Çine Kuvars Tesisi Türkiye nin İlk Kil Zenginleştirme Tesisi Esan Ukraine LLC Esan Çin Ofisi Esanmet Portekiz Türkiye nin İlk Birincil
DetaylıENDÜSTRİYEL HAMMADDELER 9.HAFTA
ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER 9.HAFTA 17. ZİRKON 17.1. Mineralojik, kimyasal ve fiziksel özellikler Zirkonyum ( Zr ) elementi periyodik cetvelin 4. grubunda olup, atom numarası 40, atom ağırlığı 91.22 dir. Doğada
DetaylıYAPI MALZEMESİ PUZOLANLAR
PUZOLANLAR İçinde fazla miktarda kolloidal elemanlar, özellikle aktif silis içeren maddelerdir. Puzolanların tek başına bağlayıcı özelliği ya çok azdır yada hiç yoktur. Ancak başka bir bağlayıcı ile örneğin
DetaylıKOMPOZİTLER Sakarya Üniversitesi İnşaat Mühendisliği
Başlık KOMPOZİTLER Sakarya Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Tanım İki veya daha fazla malzemenin, iyi özelliklerini bir araya toplamak ya da ortaya yeni bir özellik çıkarmak için, mikro veya makro seviyede
DetaylıREDA LOW TEMP. EVAPORATOR FOR WHEY CONCENTRATION. REDA EVAPORATOR Düşük ısıda Peynir Altı Suyu Konsantrasyonu için
1 REDA LOW TEMP. EVAPORATOR FOR WHEY CONCENTRATION REDA EVAPORATOR Düşük ısıda Peynir Altı Suyu Konsantrasyonu için Mod.CS5000-3E Peyniraltısuyu Konsantrasyonu için REDA Evaporatör ( 5.000l/h su uçurma
DetaylıMEMM4043 metallerin yeniden kazanımı
metallerin yeniden kazanımı Endüstriyel Atık Sulardan Metal Geri Kazanım Yöntemleri 2016-2017 güz yy. Prof. Dr. Gökhan Orhan MF212 Atıksularda Ağır Metal Konsantrasyonu Mekanik Temizleme Kimyasal Temizleme
DetaylıASC (ANDALUZİT, SİLİSYUM KARBÜR) VE AZS (ANDALUZİT, ZİRKON, SİLİSYUM KARBÜR) MALZEMELERİN ALKALİ VE AŞINMA DİRENÇLERİNİN İNCELENMESİ
ASC (ANDALUZİT, SİLİSYUM KARBÜR) VE AZS (ANDALUZİT, ZİRKON, SİLİSYUM KARBÜR) MALZEMELERİN ALKALİ VE AŞINMA DİRENÇLERİNİN İNCELENMESİ İlyas CAN*, İbrahim BÜYÜKÇAYIR* *Durer Refrakter Malzemeleri San. Ve
DetaylıELEKTRO KAZANIM (ELEKTROW NN NG)
ELEKTROMETALÜRJ Cevher veya metal içeren her çe it ham madde içindeki metaller elektrikenerjisinden faydalanmak suretiyle üretmeye Elektrometalürji denmektedir. Gerçekte elektrometalurji, elektrokimyan
DetaylıElektrokimyasal İşleme
Elektrokimyasal İşleme Prof. Dr. Akgün ALSARAN Bu notların bir kısmı Prof. Dr. Can COGUN un ders notlarından alınmıştır. Anot, katot ve elektrolit ile malzemeye şekil verme işlemidir. İlk olarak 19. yüzyılda
DetaylıELEKTROLİTİK TOZ ÜRETİM TEKNİKLERİ. Prof.Dr.Muzaffer ZEREN
Prof.Dr.Muzaffer ZEREN Bir çok metal (yaklaşık 60) elektroliz ile toz haline getirilebilir. Elektroliz kapalı devre çalışan ve çevre kirliliğine duyarlı bir yöntemdir. Kurulum maliyeti ve uygulama maliyeti
DetaylıFIRAT ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ 3. SINIF EKSTRAKTİF METALURJİ DERSİ VİZE SINAV SORULARI CEVAP ANAHTARI
FIRAT ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ 3. SINIF EKSTRAKTİF METALURJİ DERSİ VİZE SINAV SORULARI CEVAP ANAHTARI ---------------------------------------Boşluk Doldurma Soru
DetaylıMineral Katkılar- Metakaolin. Çimento AraĢtırma ve Uygulama Merkezi
Mineral Katkılar- Metakaolin Çimento AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Çimento İkame Malzemeleri Çimento Ġkame Malzemelerinin Temel Kullanım Sebebi Çimento Dayanıklılığını arttırmaktır Beyaz çimento sahip
DetaylıYrd. Doç. Dr. Atilla EVCİN Sol-jel Prosesleri Ders Notları
Alüminyum Alkoksit ve Alümina Üretimi Alüminyum metalinin alkolle reaksiyonu sonucu alkoksit oluşturulması ve bundan elde edilecek jelinde öğütülüp kalsine edildikten sonra alüminaya dönüşmesi beklenmektedir.
Detaylı2+ 2- Mg SO 4. (NH 4 ) 2 SO 4 (amonyum sülfat) bileşiğini katyon ve anyonlara ayıralım.
KONU: Kimyasal Tepkimeler Dersin Adı Dersin Konusu İYONİK BİLEŞİKLERİN FORMÜLLERİNİN YAZILMASI İyonik bağlı bileşiklerin formüllerini yazmak için atomların yüklerini bilmek gerekir. Bunu da daha önceki
DetaylıMALZEME BİLİMİ I MMM201. aluexpo2015 Sunumu
MALZEME BİLİMİ I MMM201 aluexpo2015 Sunumu Hazırlayanlar; Çağla Aytaç Dursun 130106110005 Dilek Karakaya 140106110011 Alican Aksakal 130106110005 Murat Can Eminoğlu 131106110001 Selim Can Kabahor 130106110010
DetaylıSERAMİK MATRİSLİ KOMPOZİT MALZEMELER ve ÜRETİMİ
SERAMİK MATRİSLİ KOMPOZİT MALZEMELER ve ÜRETİMİ Seramik Matrisli Kompozitler Seramik malzemeler, yüksek sıcaklığa dayanıklı ve hafif oldukları (d= 1,5-3,0 gr/cm3) için oldukça çekicidir. Seramik matrisli
DetaylıHİDROJEN ÜRETİMİ BUĞRA DOĞUKAN CANPOLAT
1 HİDROJEN ÜRETİMİ BUĞRA DOĞUKAN CANPOLAT 16360018 2 HİDROJEN ÜRETİMİ HİDROJEN KAYNAĞI HİDROKARBONLARIN BUHARLA İYİLEŞTİRİMESİ KISMİ OKSİDASYON DOĞAL GAZ İÇİN TERMAL KRAKİNG KÖMÜR GAZLAŞTIRMA BİYOKÜTLE
Detaylı1.2.1.1. Kaba ve İnce Seramikler: Bunlar aralarında gözenekli ve gözeneksiz ürünler olmak üzere ikiye ayrılırlar.
1. SERAMİKLER 1.1.Tanım: En genel anlamda seramik, anorganik maddelerin herhangi bir usul ile şekillendirilip pişirilmesi ile meydana gelen ürüne denir. Diğer bir tanımlamaya göre ise seramik, organik
Detaylı7075 SERĠSĠ ALAġIMLARIN GENEL ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ
7075 SERĠSĠ ALAġIMLARIN GENEL ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ 1 7075 SERĠSĠ ALAġIMLARIN KULLANIM ALANI 7075 AlaĢımı Hava taģıtları baģta olmak üzere 2 yüksek Dayanım/Yoğunluk oranı gerektiren birçok alanda kullanılmaktadır.
DetaylıElektronların Dizilişi ve Kimyasal Özellikleri
Elektronların Dizilişi ve Kimyasal Özellikleri ELEKTRON ALIŞVERİŞİ VE SONUÇLARI: Helyum (2), neon (10), argon (18)in elektron dağılımları incelendiğinde Eğer bu üç elementin birer elektronu daha olsaydı,
DetaylıAlümiyum Şekillendirme Teknolojileri
Alümiyum Şekillendirme Teknolojileri Yard.Doç.Dr. Derya Dışpınar Soğuk Def Tavlama Toparlanma Yeniden Kristalleşme Tane Büyümesi iç gerilimler 3 Toparlanma Statik Toparlanma: Soğuk deforme edilmiş metalin
DetaylıCa ++ +2HCO 3 CaCO 3(s) +CO 2 +H 2 O 2 CEV3352
Suyun sertliği, sabunu çökeltme kapasitesinin bir ölçüsüdür. Sabun suda mevcut kalsiyum ve magnezyum iyonları tarafından çökeltilir. Diğer çok değerlikli katyonlar da sabunu çökeltebilir. Fakat bunlar
DetaylıBUHAR KAZANLARINDA BLÖF
BUHAR KAZANLARINDA BLÖF GENEL AÇIKLAMALAR Blöf, kazan suyu içinde buharlaşma sonucu konsantrasyonu artan çözünmüş ya da askıda kalmış katı madde miktarını kazan için belirlenen limitlere çekebilmek amacıyla
Detaylı1.10.2015. Kömür ve Doğalgaz. Öğr. Gör. Onur BATTAL
Kömür ve Doğalgaz Öğr. Gör. Onur BATTAL 1 2 Kömür yanabilen sedimanter organik bir kayadır. Kömür başlıca karbon, hidrojen ve oksijen gibi elementlerin bileşiminden oluşmuş, diğer kaya tabakalarının arasında
DetaylıKÜKÜRT DİOKSİT GAZI İLE ÜLEKSİT TEN BORİK ASİT ÜRETİMİ
KÜKÜRT DİOKSİT GAZI İLE ÜLEKSİT TEN BORİK ASİT ÜRETİMİ İbrahim Hakkı Karakaş a*,mehmet Çopur b, M. Muhtar Kocakerim c, Zeynep Karcıoğlu Karakaş d a Bayburt Üniversitesi, Bayburt Meslek Yüksek Okulu, Bayburt
DetaylıBARTIN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ MALZEME LABORATUARI II DERSİ AKIMLI VE AKIMSIZ KAPLAMALAR DENEY FÖYÜ
BARTIN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ MALZEME LABORATUARI II DERSİ AKIMLI VE AKIMSIZ KAPLAMALAR DENEY FÖYÜ Gelişen teknoloji ile beraber birçok endüstri alanında kullanılabilecek
DetaylıBİLEŞİKLER İki ya da daha fazla maddenin belli oranda kimyasal olarak birleşmeleri sonucu oluşturdukları yeni, saf maddeye bileşik denir.
BİLEŞİKLER İki ya da daha fazla maddenin belli oranda kimyasal olarak birleşmeleri sonucu oluşturdukları yeni, saf maddeye bileşik denir. ÖZELLĠKLERĠ: 1. Yapılarında iki ya da daha fazla madde bulundururlar.
DetaylıBileĢiklerin formülleri atom sayıları oranını yansıtan en basit formüldür.
KATILAR KRĠSTAL KATI Sert SıkıĢtırılmayan Tanecikleri belirli geometrik Ģekle sahiptir. ĠYONĠK KRĠSTAL Anyon- katyonlar arasında elektrostatik çekim kuvveti sonucu oluģur (iyonik bağ içerir). Sert-sağlam-
DetaylıÖrneğin; İki hidrojen (H) uyla, bir oksijen (O) u birleşerek hidrojen ve oksijenden tamamen farklı olan su (H 2
On5yirmi5.com Madde ve özellikleri Kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan herşey maddedir. Yayın Tarihi : 21 Ocak 2014 Salı (oluşturma : 2/9/2016) Kütle hacim ve eylemsizlik maddenin ortak özelliklerindendir.çevremizde
DetaylıAlüminyum Cürufundan Alüminyum Metali ve Flaks Eldesi
Alüminyum Cürufundan Alüminyum Metali ve Flaks Eldesi 1 *Nedim SÖZBİR, 2 Mustafa AKÇİL and 3 Hasan OKUYUCU 1 *Sakarya Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makina Müh. Bölümü, 54187 Esentepe, Sakarya 2
Detaylı7. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi 4. Ünite: Madde ve Yapısı Konu: Elementler ve Sembolleri
ÖĞRETĐM TEKNOLOJĐLERĐ VE MATERYAL GELĐŞĐMĐ 7. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi 4. Ünite: Madde ve Yapısı Konu: Elementler ve Sembolleri Çalışma Yaprağı Konu Anlatımı-Değerlendirme çalışma Yaprağı- Çözümlü
DetaylıTozların Şekillendirilmesi ve Sinterleme. Yrd. Doç. Dr. Rıdvan YAMANOĞLU
Tozların Şekillendirilmesi ve Sinterleme Fırın Tasarımı Toz metalurjisinin çoğu uygulamalarında nihai ürün açısından yüksek yoğunluk öncelikli bir kavramdır. Toz yoğunlaştırması (densifikasyon) aşağıda
DetaylıKimyasal Metalürji (II) (MET312)
KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Metalürji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü Kimyasal Metalürji (II) (MET312) Dersin Sorumlusu: Yrd. Doç. Dr. Saeid Pournaderi 2016 2017 Eğitim Yılı Bahar Dönemi Flaş-Fırın Mat
Detaylı6XXX EKSTRÜZYON ALAŞIMLARININ ÜRETİMİNDE DÖKÜM FİLTRELERİNDE ALIKONAN KALINTILARIN ANALİZİ
6XXX EKSTRÜZYON ALAŞIMLARININ ÜRETİMİNDE DÖKÜM FİLTRELERİNDE ALIKONAN KALINTILARIN ANALİZİ Kemal Örs ve Yücel Birol ASAŞ Alüminyum Malzeme Enstitüsü MAM TUBİTAK Maksimum billet uzunluğu :7.300mm, ve152,178,203,254,355mm
DetaylıFEN ve TEKNOLOJİ DERSİ / PERİYODİK SİSTEM. Metaller, Ametaller ve Yarı metaller
Metaller, Ametaller ve Yarı metaller 1 Elementler gösterdikleri benzer özelliklere göre metaller, yarı metaller ve ametaller olarak sınıflandırılabilirler. Periyodik tabloda metal, ametal ve yarı metallerin
Detaylı2010 YILI BOR SEKTÖR RAPORU
Eti Maden Eti Maden İşletmeleri İşletmeleri Genel Genel Müdürlüğü 2010 YILI BOR SEKTÖR RAPORU MART 2011 ÖZET Dünya bor pazarı 2009 yılında dünya ekonomisinde yaşanan kriz nedeniyle önemli oranda daralmasının
DetaylıTERMAL YÖNTEMLERLE MAGNEZYUM ÜRET M TEKNOLOJ S N N GEL fit R LMES
TERMAL YÖNTEMLERLE MAGNEZYUM ÜRET M TEKNOLOJ S N N GEL fit R LMES stanbul Sanayi Odası - Y ld z Teknik Üniversitesi Doktora / Yüksek Lisans Tezlerine Sanayi Deste i Projesi 1. Grup Maden ve Ta? Ocakları
DetaylıİNTERMETALİK MALZEMELER. Doç. Dr. Özkan ÖZDEMİR (DERS NOTLARI-4)
İNTERMETALİK MALZEMELER (DERS NOTLARI-4) Doç. Dr. Özkan ÖZDEMİR BERİLYUM: Kimyasal özellikler bakımından alüminyuma benzer. Periyodik çizelgenin II A grubunun birinci elementidir ve metallere özgü özelliklerin
DetaylıTOZ METALURJĠSĠ Prof.Dr.Muzaffer ZEREN
. TEKNĠK SEÇĠMLĠ DERS I TOZ METALURJĠSĠ Prof.Dr.Muzaffer ZEREN TOZLARIN YOĞUNLAġTIRILMASI VE ġekġllendġrġlmesġ KOU-TOZ METALURJĠSĠ LAB. HĠDROMODE 150 t. ÇĠFT EKSENLĠ SOĞUK PRES TOZLARIN YOĞUNLAġTIRILMASI
DetaylıKaplama dekoratif görünüşü çekici kılarlar 2
METALĠK KAPLAMALAR Uygulamada metalik kaplamalar yalnız korozyondan korunma amacı ile dahi yapılmış olsalar bile diğer önemli bazı amaçlara da hizmet ederler: Dekoratif görünüşü çekici kılarlar. 1 Kaplama
DetaylıCEVHERLERİN LİÇİ VE LİÇ ÇÖZELTİLERİNDEN METALLERİN ELEKTRO-REDÜKSİYONLA KAZANIMI. Prof.Dr. Ahmet ALP& Yrd.Doç.Dr. Ediz ERCENK
DENEY NO 9 CEVHERLERİN LİÇİ VE LİÇ ÇÖZELTİLERİNDEN METALLERİN ELEKTRO-REDÜKSİYONLA KAZANIMI Prof.Dr. Ahmet ALP& Yrd.Doç.Dr. Ediz ERCENK Deney aşamaları Tahmini süre (dak) 1) Ön bilgi kısa sınavı 20 2)
DetaylıEczacıbaşı Topluluğu
Eczacıbaşı Topluluğu Eczacıbaşı Topluluğu toplam 41 kuruluşu, 12.115 çalışanı ve 2013 sonu itibariyle 6,7 milyar TL cirosu ile Türkiye nin önde gelen sanayi toplulukları arasında yer almaktadır. Eczacıbaşı
DetaylıTERMOKİMYASAL YÜZEY KAPLAMA (BORLAMA)
TERMOKİMYASAL YÜZEY KAPLAMA (BORLAMA) Deneyin Amacı: Demir esaslı bir malzemenin borlanması ve borlama işlemi sonrası malzemenin yüzeyinde oluşan borür tabakasının metalografik açıdan incelenmesi. Teorik
DetaylıTOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI
TOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI Toprak Bilgisi Dersi Prof. Dr. Günay Erpul erpul@ankara.edu.tr Toprak Oluşumunda Kimyasal Ayrıştırma Etmenleri Ana kayanın kimyasal bileşimini değiştirmek
DetaylıToz Metalürjisi. Prof. Dr. Akgün ALSARAN. Notların bir bölümü Dr. Rahmi Ünal ın web sayfasından alınmıştır.
Toz Metalürjisi Prof. Dr. Akgün ALSARAN Notların bir bölümü Dr. Rahmi Ünal ın web sayfasından alınmıştır. Toz metalürjisi İmali zor parçaların (küçük, fonksiyonel, birbiri ile uyumsuz, kompozit vb.) ekonomik,
DetaylıBölüm 2. Bu slaytlarda anlatılanlar sadece özet olup ayrıntılı bilgiler derste verilecektir.
Bölüm 2 Bu slaytlarda anlatılanlar sadece özet olup ayrıntılı bilgiler derste verilecektir. *Hidrojen evrende en bol bulunan elementtir (%70). Dünyada ise oksijendir. Tüm yıldızlar ve birçok gezegen çok
DetaylıELEKTROKİMYASAL REAKSİYONLAR
KOROZYON GİRİ Çevresel etkenler veya çalışma ortamının koşullarından dolayı meydana gelen bozunmalara; Korozyon Oksidasyon olarak isimlendirilir. Gelişmiş ülkelerin yıllık gelirlerinin yaklaşık %5 lik
DetaylıHAZIRLAYAN Mutlu ġahġn. Hacettepe Fen Bilgisi Öğretmenliği DENEYĠN AMACI: ELEKTROLĠZ OLAYININ ÖĞRENĠLMESĠ VE BĠR METAL PARÇASININ BAKIR ĠLE KAPLANMASI
HAZIRLAYAN Mutlu ġahġn Hacettepe Fen Bilgisi Öğretmenliği DENEY NO: 7 DENEYĠN ADI: ELEKTROLĠZ ĠLE BAKIR KAPLAMA DENEYĠN AMACI: ELEKTROLĠZ OLAYININ ÖĞRENĠLMESĠ VE BĠR METAL PARÇASININ BAKIR ĠLE KAPLANMASI
DetaylıDokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR. Yanma. Prof.Dr. Abdurrahman BAYRAM
Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR Yanma Prof.Dr. Abdurrahman BAYRAM Telefon: 0232 3017494 Faks: 0232 3017498 E-Mail: abayram@deu.edu.tr ÇEV 3016 Hava
DetaylıÖrnek : 3- Bileşiklerin Özellikleri :
Bileşikler : Günümüzde bilinen 117 element olmasına rağmen (92 tanesi doğada bulunur) bu elementler farklı sayıda ve şekilde birleşerek ve etkileşerek farklı kimyasal özelliklere sahip milyonlarca yani
DetaylıMalzeme Bilgisi. Mühendsilik Malzemeleri - RÜ
Malzeme Bilgisi 1 Giriş Genel anlamda, gereksinme duyulan maddelerin tümüne malzeme denir. Teknik dilde ise malzeme sözcüğünden özellikle, mühendislik yapıtlarının gerçekleştirilebilmesi için gerekli katı
DetaylıPaslanmaz Çelik Sac 310
Paslanmaz Çelik Sac 310 310 kalite paslanmaz çelik stoklarımızda 0,60mm'den 25mm'ye kadar mevcut bulunmaktadır. Bu kalite tipik ateşte 1250 C'ye kadar oksidasyona dayanıklıdır. 800 C'ye kadar sürtünme
DetaylıMMM291 MALZEME BİLİMİ
MMM291 MALZEME BİLİMİ Ofis Saatleri: Perşembe 14:00 16:00 ayse.kalemtas@btu.edu.tr, akalemtas@gmail.com Bursa Teknik Üniversitesi, Doğa Bilimleri, Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi, Metalurji ve Malzeme
DetaylıYAZILI SINAV SORU ÖRNEKLERİ KİMYA
YAZILI SINAV SORU ÖRNEKLERİ KİMYA SORU 1: 32 16X element atomundan oluşan 2 X iyonunun; 1.1: Proton sayısını açıklayarak yazınız. (1 PUAN) 1.2: Nötron sayısını açıklayarak yazınız. (1 PUAN) 1.3: Elektron
DetaylıIVA GRUBU ELEMENTLERİ
Bölüm 6 IVA GRUBU ELEMENTLERİ Bu slaytlarda anlatılanlar sadece özet olup ayrıntılı bilgiler derste verilecektir. C, Si, Ge, Sn, Pb C: Ametal Si ve Ge: Yarı metal Sn ve Pb: Metal C: +4 ile -4 arası Si
DetaylıMIG-MAG KAYNAK METODUNDA KULLANILAN KAYNAK ELEKTROTLARI VE ELEKTROT SEÇİMİ
MIG-MAG KAYNAK METODUNDA KULLANILAN KAYNAK ELEKTROTLARI VE ELEKTROT SEÇİMİ Prof. Dr. Ramazan YILMAZ Sakarya Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü Esentepe Kampüsü,
DetaylıBİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ
BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ Bileşikler : Günümüzde bilinen 117 element olmasına rağmen (92 tanesi doğada bulunur). Bu elementler farklı sayıda ve şekilde birleşerek ve etkileşerek farklı kimyasal özelliklere
DetaylıELEKTROKOAGÜLASYON İLE SULU ÇÖZELTİLERDEN BOYAR MADDELERİN GİDERİLMESİ
Güncelleme: Eylül 2016 ELEKTROKOAGÜLASYON İLE SULU ÇÖZELTİLERDEN BOYAR MADDELERİN GİDERİLMESİ DENEYİN AMACI: Sentetik olarak hazırlanmış bir boya çözeltisinden faydalanılarak elektrokoagülasyon işleminin
DetaylıFerro Silikon. Ekzotermik Besleyici Gömlek. Kromit Kumu YÜZER. Karbon. Bentonit. Magnezyum. Yapıştırıcı. Reçineler. Alkol. Besleyici Toz.
Besleyici Toz Inokulant Ocak ve Pota Astarları Bentonit Alkol Karbon Shell Kum Besleyici Toz Reçineler Karbon Reçineler Ferro Silikon Reçineler Besleyici Toz Bentonit Karbon Bentonit Ocak ve Pota Astarları
DetaylıÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER
ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER 1- SICAKLIK 2- ORTAK İYON ETKİSİ 3- ÇÖZÜCÜ ÇÖZÜNEN CİNSİ 4- BASINCIN ETKİSİ 1- SICAKLIK ETKİSİ Sıcaklık etkisi Le Chatelier prensibine bağlı olarak yorumlanır. ENDOTERMİK
DetaylıHAZIRLAYAN Mutlu ŞAHİN. Hacettepe Fen Bilgisi Öğretmenliği. DENEY NO: 6 DENEYİN ADI: DOYMUŞ NaCl ÇÖZELTİSİNİN ELEKTROLİZİ
HAZIRLAYAN Mutlu ŞAHİN Hacettepe Fen Bilgisi Öğretmenliği DENEY NO: 6 DENEYİN ADI: DOYMUŞ NaCl ÇÖZELTİSİNİN ELEKTROLİZİ DENEYİN AMACI: Doymuş NaCl çözeltisinin elektroliz sonucu elementlerine ayrışmasının
DetaylıTİCARİ BOR MİNERALLERİ
TİCARİ BOR MİNERALLERİ Esma CARUS, Sinem ARIĞ Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Kimya Mühendisliği Bölümü, 55139 Kurupelit-Samsun e.carus19@hotmail.com.tr, sinem.arq@hotmail.com Bu çalışmada
DetaylıMonolitik Refrakter Malzemelerde Temel Özelliklerin Detaylandırılması
Monolitik Refrakter Malzemelerde Temel Özelliklerin Detaylandırılması 1.Giriş Monolitik Refrakter Malzemelerin Teknik Bilgi Formları (Data Sheet) malzemelerin laboratuar koşullarında Standardlara uygun
DetaylıKOROZYONUN ÖNEMİ. Korozyon, özellikle metallerde büyük ekonomik kayıplara sebep olur.
KOROZYON KOROZYON VE KORUNMA KOROZYON NEDİR? Metallerin bulundukları ortam ile yaptıkları kimyasal veya elektrokimyasal reaksiyonları sonucu meydana gelen malzeme bozunumuna veya hasarına korozyon adı
DetaylıDENEY FİYAT LİSTESİ. MDN.KMY.0001 Kimyasal analiz boyutuna numune hazırlama ( 100 mikron)
BİRİM: LAB.: DENEY FİYAT LİSTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KMY Kimya DENEY KODU DENEY ADI BİRİM FİYAT MDN.KMY.0001 Kimyasal analiz boyutuna numune hazırlama ( 100 mikron) 0,00 MDN.KMY.0002 Kimyasal analiz
DetaylıGÜNEŞ ENERJĐSĐYLE HĐDROJEN ÜRETĐMĐ Kim. Müh. Serdar ŞAHĐN / Serkan KESKĐN
GÜNEŞ ENERJĐSĐYLE HĐDROJEN ÜRETĐMĐ Kim. Müh. Serdar ŞAHĐN / Serkan KESKĐN 1. GĐRĐŞ Güneş enerjisinden elektrik enerjisi üretilmesi işlemi, çeşitli alanlarda uygulanmıştır. Fakat güneş enerjisinin depolanması
DetaylıÇEVRE MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ 0010020036 KODLU TEMEL ĠġLEMLER-1 LABORATUVAR DERSĠ DENEY FÖYÜ
DENEY NO: 5 HAVAANDIRMA ÇEVRE MÜHENDĠSĠĞĠ BÖÜMÜ Çevre Mühendisi atmosfer şartlarında suda çözünmüş oksijen ile yakından ilgilidir. Çözünmüş oksijen (Ç.O) su içinde çözünmüş halde bulunan oksijen konsantrasyonu
DetaylıMALZEMENİN İÇ YAPISI: Katılarda Atomsal Bağ
MALZEMENİN İÇ YAPISI: Katılarda Atomsal Bağ Bölüm İçeriği Bağ Enerjisi ve Kuvveti Atomlar arası mesafe, Kuvvet ve Enerji İlişkisi Atomlar arası Mesafeyi Etkileyen Faktörler. Sıcaklık, Iyonsallik derecesi,
DetaylıBASINÇLI DÖKÜM YÖNTEMİ
BASINÇLI DÖKÜM YÖNTEMİ Basınçlı dökümler, sıvı metalin basınç altında metal kalıba doldurulması yoluyla elde edilen dökümlerdir. Basınçlı döküm, metal kalıba döküm yöntemine çok benzemektedir. Aradaki
DetaylıÇeliklerin Fiziksel Metalurjisi
Çeliklerin Fiziksel Metalurjisi Ders kapsamı Çelik malzemeler Termik dönüģümler ve kontrolü Fiziksel özellikler Ölçüm yöntemleri Malzeme seçim kriterleri Teknik ısıl iģlem uygulamaları Malzemelerin Kullanım
DetaylıAlümiyum Şekillendirme Teknolojileri
Alümiyum Şekillendirme Teknolojileri Doç.Dr. Derya Dışpınar deryad@istanbul.edu.tr Amerikan İngilizcesi: Aluminum İngiliz İngilizcesi: Aluminium Türkçe Aluminyum / Alüminyum Latince Alumin: acı tuz Atom
DetaylıALUMİNYUM ALA IMLARI
ALUMİNYUM ALA IMLARI ALUMİNYUM VE ALA IMLARI Alüminyum ve alüminyum alaşımları en çok kullanılan demir dışı metaldir. Aluminyum alaşımları:alaşımlama (Cu, Mg, Si, Mn,Zn ve Li) ile dayanımları artırılır.
DetaylıMÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MALZEME BİLİMİ VE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ PROGRAMI
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MALZEME BİLİMİ VE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ PROGRAMI Parantez içerisinde İngilizcesi yazılı olan dersler gerektiğinde İngilizce olarak da açılabilecektir. BİRİNCİ YARIYIL NO DERS ADI Z/S
DetaylıİLERİ YAPI MALZEMELERİ-4-2016 DOĞAL TAŞLAR,KİLLER,SERAMİKLER
İLERİ YAPI MALZEMELERİ-4-2016 DOĞAL TAŞLAR,KİLLER,SERAMİKLER Doğal Taşlar Doğal taş çeşitleri Oluşum Şekillerine göre Magmatik (Kökeni mağma olan kayaçlardır) Sedimanter ( Sedimanter kayalar kum, çakıl
DetaylıSİLİSYUM ESASLI İNTERMETALİK BİLEŞİKLER
SİLİSYUM ESASLI İNTERMETALİK BİLEŞİKLER İntermetalikler içerisinde silisyum içeriğine sahip olan ileri teknoloji malzemeleri Silisitler olarak adlandırılmaktadır. Silisitler, yüksek sıcaklıklarda yüksek
DetaylıMETAL ÜRETİM TEKNİKLERİ
ÜRETİM YÖNTEMLERİ VE İMALAT TEKNOLOJİLERİ Doç. Dr. Fehmi Nair Erciyes Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü Yrd. Doç. Dr. Afşın Alper Cerit Erciyes Üniversitesi Endüstriyel Tasarım Mühendisliği Bölümü
Detaylıformülü zamanı da içerdiği zaman alttaki gibi değişecektir.
Günümüz endüstrisinde en yaygın kullanılan Direnç Kaynak Yöntemi en eski elektrik kaynak yöntemlerinden biridir. Yöntem elektrik akımının kaynak edilecek parçalar üzerinden geçmesidir. Elektrik akımına
DetaylıAkreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/7) Akreditasyon Kapsamı
Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/7) Deney Laboratuvarı Adresi : İstanbul Yolu, Gersan Sanayi Sitesi 2306.Sokak No :26 Ergazi/Yenimahalle 06370 ANKARA / TÜRKİYE Tel : 0 312 255 24 64 Faks : 0 312 255
DetaylıÇ l e i l k i l k e l r e e e Uyg u a l na n n n Yüz ü ey e y Ser Se tle l ş e t ş ir i me e İ şl ş e l m l r e i
Çeliklere Uygulanan Yüzey Sertleştirme İşlemleri Bazı uygulamalarda kullanılan çelik parçaların hem aşınma dirençlerinin, hem de darbe dayanımlarının yüksek olması istenir. Bunun için parçaların yüzeylerinin
DetaylıFINEAMIN 06 kullanılan kazan sistemlerinin blöfleri yalnızca ph ayarlaması yapılarak sorunsuzca kanalizasyona dreyn edilebilir.
Kazan Kimyasalları FINEAMIN 06 Demineralize su kullanlan, yüksek basınçlı buhar sistemleri için korozyon ve kireçlenmeyi önleyici kimyasal Kullanıcı ve Çevre Dostu: FINEAMIN 06, doğada hemen hemen tümüyle
DetaylıTANITIM BROŞÜRÜ POLAR POLİÜRETAN
15.03.2010 Sayfa 1 / 10 İçinde bulunduğumuz yüzyılda hızlı endüstrileşmenin sonucu olarak ortaya çıkan enerji ihtiyacı ve bu ihtiyacın yaklaşık % 90 oranında fosil türevli yakıt tüketimi ile giderilmesi
DetaylıNadir ve Kıymetli Metaller Metalurjisi. Y.Doç.Dr. Işıl KERTİ
Nadir ve Kıymetli Metaller Metalurjisi Y.Doç.Dr. Işıl KERTİ Ders içeriği 1. Giriş ve Periyodik cetvel 2. Kıymetli Metaller (Ag, Au, Pt, ) 3. Kıymetli Metaller (Ag, Au, Pt, ) 4. Kıymetli Metaller (Ag, Au,
DetaylıALÇI ALÇI Tabiatta bazen anhidrit (susuz kalsiyum sülfat) bazen de jips (%21 kadar su taşıyan kalsiyum sülfat) minerali olarak karşımıza çıkan alçıtaşı en fazla ihmal edilen hammadde kaynaklarımızdandır.
Detaylı6.WEEK BİYOMATERYALLER
6.WEEK BİYOMATERYALLER Biyomedikal Uygulamalar İçin Malzemeler Doç. Dr. Ayşe Karakeçili 3. BİYOMATERYAL TÜRLERİ METALİK BİYOMATERYALLER Hard Tissue Replacement Materials Metalik materyaller, biyomateryal
DetaylıDöküm Prensipleri. Yard.Doç.Dr. Derya Dışpınar. İstanbul Üniversitesi
Döküm Prensipleri Yard.Doç.Dr. Derya Dışpınar Şekilvermeyöntemleri Talaşlı Talaşsız Torna Freze Matkap Taşlama Dövme Çekme Ekstrüzyon Döküm Kaynak, lehim Toz metalurjisi Birleştirme Döküm 1. Metal veya
DetaylıÜRÜN PROSPEKTÜSÜ. : 1.5 2.5 m/dak katod hareketi gerekir. Büyük yüzeyli parçalar için iki boyutlu hareket önerilir.
SAYFA NO: 1/5 AtılımKimyasalları SATINE NİKEL KAPLAMA AK 5000 ÜRÜN TANIMI Satine Nikel AK 5000 prosesi, ince taneli ve mat görünümlü dekoratif nikel kaplamalar için kullanılmaktadır. Genel olarak parlak
DetaylıKimya EğitimiE. Ders Sorumlusu Prof. Dr. Đnci MORGĐL
Kimya EğitimiE Ders Sorumlusu Prof. Dr. Đnci MORGĐL Konu:Metallerin Reaksiyonları Süre: 4 ders saati Metallerin Su Đle Reaksiyonları Hedef : Metallerin su ile verdikleri reaksiyonları kavratabilmek. Davranışlar:
DetaylıBOR ESASLI SERAMİKLER (BOR NİTRÜR) Savunma Sanayide Borun Kullanımı ÇalıĢtayı 14.06.2011 Savunma Sanayi MüsteĢarlığı ANKARA
BOR ESASLI SERAMİKLER (BOR NİTRÜR) Savunma Sanayide Borun Kullanımı ÇalıĢtayı 14.06.2011 Savunma Sanayi MüsteĢarlığı ANKARA 250 çeşit bor bileşiği Bor Ürünleri Bor oksit, borik asit ve boratlar Borik asit
DetaylıHAZIRLAYAN Mutlu ŞAHİN. Hacettepe Fen Bilgisi Öğretmenliği DENEY NO: 5 DENEYİN ADI: SUYUN ELEKTRİK ENERJİSİ İLE AYRIŞMASI
HAZIRLAYAN Mutlu ŞAHİN Hacettepe Fen Bilgisi Öğretmenliği DENEY NO: 5 DENEYİN ADI: SUYUN ELEKTRİK ENERJİSİ İLE AYRIŞMASI DENEYİN AMACI: ELEKTRİK ENERJİSİNİ KULLANARAK SUYU KENDİSİNİ OLUŞTURAN SAF MADDELERİNE
DetaylıENDÜSTRİYEL SÜREÇLER MEVCUT VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
ENDÜSTRİYEL SÜREÇLER MEVCUT VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Erhan ÜNAL 10.03.2010 1 4. ENDÜSTRİYEL PROSESLER 4.1. Genel Çimento Üretimi Kireç Üretimi Kireçtaşı ve Dolomit Kullanımı Soda Külü Üretimi ve Kullanımı
Detaylı