SÖZCÜKTE ANLAM. GERÇEK ANLAM Sözcüğün dilde ortaya çıkışıyla

Transkript

1 GERÇEK ANLAM Sözcüğün dilde ortaya çıkışıyla birlikte kazandığı anlamdır. Herkesçe bilinen en yaygın anlamdır. Bir kelimenin tek başına söylendiğinde zihnimizde canlandırdığı anlamdır. Örnek: ince Kardeşim hep ince uçlu kalem kullanır. cümlesinde bu sözcük gerçek anlamıyla kullanılmıştır çünkü ince kelimesi kalın ın zıt anlamlısıdır ve zihnimizde bu anlam canlanır. Paket çok ağırdı, taşıyamadım. Kaybettiği kitabını sınıfta buldu. Güzelim ormanlarımız yandı. İpi sıkıca tuttu ve asıldı. SÖZCÜKTE ANLAM MECAZ ANLAM Bir sözcüğün bir ilgi veya benzetme sonucu gerçek anlamı dışında kullanılmasına mecaz anlam denir. Mecaz anlamda kullanımda kelime ilk ve temel anlamından uzaklaşır. Yani kelime artık ne temel ne de yan anlamdadır, farklı bir anlamdadır. Bu ince davranışın hepimiz çok etkiledi. İnce kelimesi gerçek anlamda değildir. Burada Kibar, nazik anlamındadır. Toplantıda çok ağır sözler söyledi. Şiirlerini acemice buluyorum. Otobüsü kaçırırsak yandık. Tartışmada taraf tuttun. TERİM ANLAM Herhangi bir bilim, sanat ya da meslekle ilgili özel bir kavramı karşılayan sözcüklere terim anlamı denir. İstanbul da büyümüş ama Karadeniz ağzıyla konuşuyor. Ağız kelimesi burada şive, lehçe gibi dilbilgisi terimi olarak kullanılmıştır. Kalp, dolaşım sisteminin en önemli organıdır. Bölge oldukça dağlıktır. (Coğrafi terim.) Sana kavuşmak için dağları aştım da geldim. (Coğrafi terim değildir. Mecaz anlam vardır.) Paket GERÇEK ANLAM TEMEL ANLAM Temel Anlam: Kelimenin aklımıza ilk anlamına temel anlam denir. Kelimenin asıl gerçek anlamıdır, sözlükteki birinci anlamdır. Göz Gözlerim artık iyi görmüyor. Göz denilince aklımıza ilk görme organı gelir. Göz: Görme organı. İşte bu, kelimenin temel anlamıdır ve sözlükte de ilk anlamdır. Yan Anlam (Yakıştırmaca): Kelimenin dilde zamanla kazandığı ikinci anlamdır. Yan anlam, aslında gerçek anlam değildir ama gerçek anlam gibi dile yerleştiği için gerçek anlam kapsamında ele alınır. YAN ANLAM Dilimizde ismi olmayan varlıklara benzerlik yoluyla verilen isimler birer yan anlamdır. Kitabını sıranın gözünde unutmuş. (sıranın alt kısmı, bir bölümü) ÖRNEKLER: Odanın tam olarak aydınlanması için yeni bir lambaya ihtiyacımız var. GERÇEK ANLAM Toplumu aydınlatmak gerekir. MECAZ ANLAM Burnum kanıyor. TEMEL ANLAM Ayakkabının burnu eskimiş. YAN ANLAM Kuşlar kanatlarıyla uçar. GERÇEK ANLAM- TEMEL ANLAM Uçağın kanadı arızalanmış. YAN ANLAM Çocuklar bahçede oynuyor. GERÇEK ANLAM Hiç kimse benim ekmeğimle oynayamaz. MECAZ ANLAM Lisedeyken çok güzel zeybek oynardım. YAN ANLAM Dil, tat alma duyu organımızdır. GERÇEK ANLAM İnsanların iletişimini sağlayan ve aynı anlamı ifade eden işaretler dizesi sistemine dil denir. TERİM ANLAM Kalması için epey dil döktüm. MECAZ ANLAM Doksan dereceden büyük açılar geniş açılardır. TERİM ANLAM DEĞİL Olaya farklı açılardan bakmasını bilmelisin. Öğretmen bizi bin güzel fırçaladı. MECAZ ANLAM Yağlı boya çalışması için 5 numara fırça gerekli. TERİM AN- LAM O kitabı ben de okudum. GERÇEK ANLAM Üç yıl Niğde Eğitim Fakültesinde okudu. YAN ANLAM Neler düşündüğü gözlerinden okunuyordu. MECAZ ANLAM

2 SOMUT ANLAM Duyu organlarıyla algılanabilen şeylerin adlarına somut anlamlı sözcükler denir. Varlık, madde, nesne adları somut anlamlı kelimelerdir. Örneğin; ağaç, yeşil, kalem gözle; soğuk, ıslak dokunmayla; ses, gürültü işitmeyle; koku koklamayla; acı, ekşi tatmayla algılanabilir. Isı, ışık, elektrik, elektrik, ses kelimeleri somut anlamlıdır. İşte duyu organlarımız yardımıyla algılayabildiğimiz bu sözcüklere somut anlamlı sözcükler denir. SOYUT ANLAM Duyu organlarımızla algılayamadığımız ama var olduğunu bildiğimiz şeylerin adlarına soyut anlamlı sözcükler denir. Zekâ, ruh, akıl, zihin, gönül, duygu vb. duygu organı ile algılanamaz ama var olduğunu biliriz. Duygular, kavramalar soyut anlamlıdır. Üzüntü, sevgi, özlem, hasret, rüya, özlem, kin, aşk gibi sözcükleri herhangi bir duyumuzla algılayamayız. Bunların sadece kavram olarak var olduğunu kabul ederiz. Bu işte mutlaka onun parmağı vardır. (SOYUT ANLAM- Mecazlaşarak soyut anlam taşımıştır.) İşte bu tür sözcüklere de soyut anlamlı sözcüklerdir. ÖRNEKLER: Alevler bir anda etrafımızı sardı. (SOMUT ANLAM- Gözle, deri ile algılanma) İçimdeki alevi söndüremedim. (SOYUT ANLAM- Mecazlaşarak soyut anlam taşımıştır.) İnce uzun parmakları onun müzisyen ya da ressam olduğu hissini uyandırıyordu insanda. (SOMUT ANLAM- Duyu organı ile algılama, görme) Rüyamda seni gördüm. (SOYUT ANLAM) Bu iki çizgi arasındaki açı kırk beş derece vardır. ( Açı sözcüğü ölçülebilen bir değer taşıdığından somut anlamlıdır. Sen bu sorunu hangi açıdan ele aldın? ( AÇI kelimesi ölçülebilen bir değer olmaktan çıkmış, mecaz anlam kazanarak soyut bir kavramı karşılar duruma gelmiştir.) YANSIMA SÖZCÜKLER Doğada duyulan seslerin taklit edilmesiyle oluşan sözcüklere yansıma denir. Yansıma sözcükler, yalnızca duyma eylemi sonucunda oluşur. Mesela kıpkızıl bir Güneş sözcük grubundaki kıpkızıl sözcüğü bir yansıma sözcük değildir. ÖRNEKLER: Çalılıktan çıtır çıtır sesler geliyordu. Su şırıl şırıl akıyordu. Kuşlar cıvıl cıvıl ötüşüyorlardı. Çatıdan takur tukur sesler geliyordu. Davulun gümbürtüsü ortalığı yıkıyordu. Kedi mışıl mışıl uyuyordu. Horul horul uyuyor.

3 AD AKTARMASI (MECAZ-I MÜRSEL) Bir sözcüğün benzetme amacı güdülmeden başka bir sözcüğün yerine kullanılmasıdır. Buna Düz Değişmece ya da Mecaz-ı Mürsel adı verilir. Bir kelimenin anlamı, başka bir kelimeye aktarılır. AD AKTARMASINDA İKİ VARLIK- İKİ KELİME ARASINDA İLİŞKİLENDİRME VARDIR. İÇ-DIŞ, PARÇA-BÜTÜN, SANATÇI- ESER, YER- YÖNETİM gibi İç-dış ilişkisi: Bir varlığın dışı söylenerek içi ya da içi söylenerek dışı kastedilir. Evi gelecek hafta taşıyoruz. (Evin eşyalarını- ev, dış; eşyalar iç) Çayı ocağa koyuver. (Çaydanlığı) Bütün okul beni alkışlıyordu. (Okuldaki öğrenciler) Üç şişeyi devirir bir oturuşta. Sonra da kafayı bulur. (İçindeki içki) Bütün-Parça İlişkisi: Bir varlığın bütünü söylenerek parçası, parçası söylenerek bütünü kas- Sokağın ilk girişindeki apartmanda oturuyorum. (Apartmanın dairesi) Herkes başının üstünde bir çatı olmasını ister (Ev-Parça çatı, ev bütün) Vapur az önce Eminönü nden ayrıldı. (Eminönü İskelesi nden) tedilir. Sanatçı-Eser İlişkisi: Sanatçının adı söylenerek eseri ya da eserleri kastedilir. Reşat Nuri yi okuyarak yetiştik. (Çalıkuşu, Acımak, Yaprak Dökümü gibi romanını) Yer (Şehir, Kasaba, Köy)- İnsan İlişkisi: Yer adı söylenerek insan adı kastedilir. Takımı şampiyon olunca tüm Adana bayram etti. (Şehir halkı) Törende bütün kasaba meydanda toplanmıştı. (Kasaba halkı) Adapazarı, o kötü günleri unutamıyordu. (Şehir halkı) Yön-Bölge, İnsan İlişkisi (Yön- Medeniyet İlişkisi): Yön adı söylenerek o yerde oturan insanlar kastedilir. vb.) Batı nın tavrını anlamak güç. (Avrupa ülkeleri) Medeniyetin doğuşu Doğu dan başlamıştır. (Doğu ülkeleri ve medeniyetleri- Türk, Çin, Hint Şehir-Yönetim İlişkisi: Bir ülkenin başkenti söylenerek yöneticileri kastedilir. Ankara bu olayda duyarsız kaldı. (Devlet yöneticileri) Moskova uçak krizinde saldırgan bir tutum takınmıştır. Neden- Sonuç İlişkisi: Nisan sonu olmasına rağmen tarlalarımıza., bahçe ve bağlarımıza bereket yağıyor iki gündür. (Yağmur) Nicelik İlişkisi: Üzerindeki kazağı seksene almış. (Lira) Nitelik İlişkisi: Törende herkes lacivertlerini giymişti. (Lacivert elbise)

4 DOLAYLAMA Bir kelimeyi birden fazla kelime ile ifade etmeye dolaylama denir. Örneğin aslan Yeleli, kükreyen, bu vahşi hayvanın adı bir kelime ile söylenebilecekken iki kelime ile söylenmiştir. Ormanlar kralı (Yani dolaylı bir iş yapılmış- söz uzatılmış diye aklımızda tutalım.) DOLAYLAMADA BİR VARLIK TEK KELİME İLE İSİMLENDİRİLEBİLECEĞİ HALDE İKİ KE- LİME İLE İSİMLENDİRİLİR. Dolaylama Örnekleri: A. Tür adları için kullanılanlar: File bekçisi (kaleci), Yedinci sanat (sinema), İnce hastalık (verem), Meşin yuvarlak (top), Bacasız sanayi (turizm), Delikli demir (tüfek), Evin direği (baba), Beyaz perde(sinema), Beyaz altın (pamuk), Beyaz cam (televizyon), Sihirli kutu (televizyon), Saray yavrusu (konak), Ekmek kapısı (iş), Aş damı (mutfak), Baba ocağı (Yurt, ev), Deniz kurdu (denizci), Beyaz iksir (süt), Ahmak ıslatan (yağmur) B. Yer adları için kullanılanlar: Altın boynuz (Haliç), Kara kıta (Afrika), Yavru vatan (Kıbrıs), Güller diyarı (Isparta), Kızıl gezegen (Mars), Dünyanın tepesi (Everest), Yedi tepeli şehir (İstanbul), Medeniyetler beşiği (Mezopotamya), Ege nin incisi (İzmir), Yeni dünya (Amerika) C. Kişi adları için kullanılanlar: Ulu önder (Atatürk), Sanat güneşi (Zeki Müren), Minik serçe (Sezen Aksu), Cep Herkülü (Naim Süleymanoğlu), Filenin sultanları ( Kadın Voleybol Milli Takımı Oyuncuları için) ANLAM AKTARMALARI (Deyim Aktarmaları) 1) İnsandan Doğaya Aktarım: İnsana ait bir özelliğin, doğadaki bir varlığa aktarılması olayıdır. Doğada yalnızca insanlarda görülen sevinç, neşe, keder, yorgun, alçakgönüllü, düşünceli gibi özelliklerin doğadaki başka varlıklara verilmesi. (Kişileştirme- teşhis) İnsandan doğaya aktarma- İnsana ait özelliğin doğadaki bir varlığa verilmesi Örnek: Bahçemizdeki neşeli kavakların sesiyle uyandık. Bugün Güneş çok düşünceli görünüyor. Karşıda bizi uzun uzun seyreden bir kaya vardı. Parktaki menekşeler gülümsemeye başladı. Fırtına şiddetlendikçe ağacın dalları kucaklaşıyordu. Yeşeren ağaçların dalında kuşlar şarkılar söyler. Teknemiz Boğaz ın azgın sularında ilerliyor. 2) Doğadan İnsana Aktarım: Doğaya ait bir özelliğin insana verilmesine doğadan insana aktarım denir. Doğadan insana aktarma- Doğaya ait özelliğin insana verilmesi İnsandan doğaya aktarımın tersi olarak düşünülebilir.

5 Örnek: Aslanım, bu konuda seni uyarmıştım. (Aslan, doğaya ait- insana verilmiş.) Şiirimizin çınarlarından biri daha hayata veda etti. Güreşçi çam yarması gibi bir rakip görünce şaşırdı. Yanımda böyle pişkin hareketler yapmanı istemiyorum. (Pişkin, yumurta vb. besin-doğaya ait) Sıcak ilgisi sayesinde hemen kaynaştık. (Sıcak, güneşe ait- doğaya ait- İnsana verilmiş.) 3) Doğadan Doğaya Aktarım: Doğadaki varlıkların özellikleri arasında yapılan aktarmadır. Doğadaki varlıktan- doğadaki varlığa Örnek: Dalgaların korkunç kükremesi dehşet içinde bırakıyordu. (Aslan, doğa- Dalga, doğa) Rüzgâr uludu sabaha kadar penceremin önünde. (kurt, doğa- rüzgâr, doğa) Yırtılan dağların ardından gün ışıdı. (kâğıt ya da kumaş, doğa- dağ, doğa) 4) Duyular Arası Aktarma: Herhangi bir duyuyla algıladığımız bir kavram başka duyuya aktarılabilir. Buna duyular arası aktarma denir. Bir duyu organıyla aktarılabilen şey, başka bir duyu organı ile algılanmış gibi ifade edilir. Mesela acı kelimesi, tatma duyusuna ait bir kelime olmasına rağmen acı bir çığlık ifadesinde bu kelime artık duyma duyusuna ait olacak şekilde kullanılmıştır. İşte bu olaya duyular arası aktarım denilmektedir. Örnek: Resminde sıcak renkler kullanmanı sevdim. (Sıcak, deri ile algılanan bir şeyken kırmızı vb. renk gibi görme duyusuna aktarılmıştır.) Tatlı konuşması herkesi güldürüyordu. (Tatlı, dil ile algılanan bir şeyken gülmek gibi görme duyusuna aktarılmıştır.) tatma- görme Arkadaşlarını sert sözlerle uyardı. (sert- dokunma, duymaya) İçeriyi keskin bir sirke kokusu sardı. (keskin- dokunma, duymaya) Bu ressamımız daha çok acı renkler kullanmıştır. (acı- tat alma, görmeye) Arkadaşlarla bir araya gelince sıcak bir ortam oluştu. Bir süredir bana neden soğuk davranıyorsun? Odada keskin bir kömür kokusu vardı. O, çok sığ düşünceleri olan bir insan. Kadife sesiyle hepimizi büyüledi. Sokaktan gelen acı fren sesi içimizi ürpertti. Derin bakışlarının esaretinde kaldık. Bu tür resimlerde sıcak renkler kullanmalısın. Sert sözlerin hepimizi yaraladı. YAKIN ANLAMLI SÖZCÜKLER Eş anlamlı olmadıkları halde aşağı yukarı aynı anlamı karşılayan sözcüklere yakın anlamlı sözcükler denir. Aralarında küçük anlam farkları vardır. Eş anlamlı olmadıkları birbirlerinin yerlerine kullanılabilen kelimelerdir.

6 Arkadaş- dost (Dostluk, arkadaşlıktan daha kuvvetli bir bağdır.) Dayımlar iki yıldır bu apartmanda oturuyorlar. Onlar küçük bir Anadolu kasabasında ikamet ediyorlar. Ailesi uzun yılladır bu şehirde yaşıyor. Yakın anlamlıdırlar. Son ziyaretinde seni iyi gördüm. Seni beklediğimden iyi buldum. Yakın anlamlıdırlar. Çocuk, elindeki taşı bahçenin en uç noktasına attı. Yaşlı adam, sahilden geçerken elindeki simidi martılara fırlattı. Yakın anlamlıdırlar. Her sabah yaptığı gibi yine ilk iş olarak sofrayı toplamış, yatakları kaldırmıştı. (Toplamak- kaldırmak yakın anlamlı) Bu haberi kısa sürede köye iletmek, ulaştırmak gerekiyordu. (İletmek, ulaştırmak yakın anlamlı) Örnekler: Korkmak- ürkmek- çekinmek- sinmek Kötü- berbat- fena- çirkin Gücenmek, içerlemek, küsmek Semiz, şişman, tıknaz, tombul Oturmak, çökmek Yarın Ayşe Hanımlarda gün var. ( Belirli günlerde ev hanımların konuk ağırlamak için yaptıkları toplantı.) TEK ANLAMLILIK Yalnızca bir anlama gelen ve bu temel anlamının dışında başka bir anlama gelmeyen sözcüklere tek anlamlı sözcükler denir. Örnekler: Subay Kiremit Tuğla Yorgan vb. ÇOK ANLAMLILIK Birden çok durum ya da kavramı ifade, birden çok anlamında kullanılan sözcüklere çok anlamlı sözcükler denir. Gün Aylıkları, günün ihtiyaçları karşısında devede kulak gibi kalıyordu. (İçinde bulunulan zaman) O, günün adamıdır; gün neyi gerektirirse öyle davranır. (çağ, devir) Zavallı hiç gün görmedi, çok sıkıntılar çekti. (İyi yaşanmamış zaman) Bugün Trabzonluların günüymüş. (Trabzonluların eğlence, festival vb. zamanı) Gün doğdu, hep uyandık; siperlere dayandık. (Güneş) Gün eksilmesin penceremde. (Güneş)

7 GÜZEL ADLANDIRMA Söylendiğinde üzüntü veren, korku ve tiksinti uyandıran durumları daha güzel anlamlı sözlerle ifade etmeye güzel adlandırma denir. Kötü, olumsuz bir şeyi söylemek istemeyip yerine güze bir ad vermek Bazı sözcüklerin kullanılmasını toplum ahlakına aykırı gören ya da kimi sözlerin söylenmesinin uğursuzluk getireceğine inanan insanlar, onların yerine başka sözler kullanırlar. Ölmek yerine vefat etmek verem yerine ince hastalık ; Kusmak yerine çıkarma Sevilen biri için "öldü" denmez, "hayata veda etti, sizlere ömür, son yolculuğuna çıktı, onu kaybettik" denir. İnsanlar genel olarak "cin" sözünü kullanmaz, onun yerine "iyi saatte olsunlar«ya da "üç harfli" derler. Gözleri görmeyen birine, "kör" denilmesi kaba bulunur, "görme engelli" denir, kulakları duymayan birine de "işitme engelli" denir. "Tuvalet" yerine "yüznumara, ayakyolu, lavaboya gitmek" sözleri; tüberküloz (verem) yerine "ince hastalık" denilmesi birer güzel adlandırma örneğidir. SOMUTLAMA Soyut kavramları, somut bir şeye benzetmeye somutlama denir. Örnekler: Yalnızlık bir yağmurdur çisil çisil yağan. Yalnızlık soyuttur. Bu soyutluğu anlatabilmek için yalnızlık, somut bir şey olan yağmur a benzetilmiştir. Kuşku insanı içten içe kemiren bir kurttur. Soyut bir kavram olan kuşku, somut bir varlık olan kurda benzetilmiştir. Zaman bir kuştur, elimizde fazla tutamadığımız. Soyut bir kavram olan zaman, somut bir varlık olan kuşa benzetilmiştir. Ümitsizlik yollarımı kesen dağlardır. Ümitsizlik soyut kavram, yolları kesen bir varlığa, dağa, benzetilmiştir. Seher vakti bir güzele vuruldum. (Güzel soyut, kız somut) Valizine koyduğu birkaç parça mutlulukla yollara düştü. (Mutluluk soyut, birkaç parça eşya somut) Bu düşünceler, zamanla çürüyecektir. (Düşünce soyut, çürüyen sebze meyve benzeri şeyler somut) İyiler çabuk ölür derler. (İyi soyut, insan somut)

8 SOYUTLAMA Somut kavramları, soyut bir şeye benzetmeye soyutlama denir. Örnekler: Sessiz giden trenler kaybolan birer ümittir. Trenin gidişi somuttur. Bu somutluk kaybolan ümitlere, soyut bir şeye benzetilmiştir. Kayan yıldızlar, gönlümün çaresizliğidir. Kayan yıldızlar somuttur. Bu somutluk gönül çaresizliğine, soyut bir şeye benzetilmiştir. Aklı bir karış havada geziyor. (Akıl soyut, gezmesi somut) Bu kadar keskin fikirlerin olduğunu bilmiyordum. (Keskin somut, fikir soyut) NOT: Somutlamada benzeyen soyut olur. Soyutlamada benzeyen somuttur. ANLAM DARALMASI Bazı kelimeler önceden pek çok kavramı veya nesneyi karşılarken günümüzde sadece bunlardan birini karşılamasına anlam daralması denir. Yemiş kelimesi önceden bütün meyveler için kullanılırken günümüzde bu meyvelerden sadece biri için incir için kullanılmaya başlamıştır. Davar kelimesi eskiden sahip olunan mal, mülk, varlık için kullanılırken günümüzde sadece küçükbaş hayvan için kullanılmaktadır. Savcı eskiden sözcü, elçi, peygamber anlamlarında olup şimdi yalnızca hukuk adamı anlamındadır. İl eskiden ülke anlamında iken bugün daha dar bir kavram için, ülkenin bir bölümü için vilayet anlamında kullanılmıştır. ANLAM GENİŞLEMESİ Bir varlığın yalnızca bir türünü veya daha bir alanını anlatan kelimenin zamanla ov arlığın bütününü ya da bütün türlerini anlatmasına anlam genişlemesi denir. Ödül kelimesi eskiden sadece güreşlerde kazanana verilen mükâfat anlamında iken şimdi her türlü yarışmaya kazanana verilen mükâfat için kullanılmaktadır. Sözcüğün yeni anlamlar kazanması da anlam genişlemesidir. Yüz kelimesinin ilk anlamı surat tır. Sonraları suyun yüzü (suyun yüzeyi), evin yüzü (ön cephesi, yorganın yüzü (kumaşın yüzeyi) gibi anlamlar kazanmıştır. Acı tatlı olmayan anlamındaki iken yeni anlamlar kazanmıştır. Acı yeşil (koyu yeşil), Çok acı çekti. (ıstırap)

9 ANLAM İYİLEŞMESİ Kimi sözcüklerin başlangıçta kötü bir anlam taşırken zaman içinde iyi bir anlam karşılayacak hâle gelmesine anlam iyileşmesi denir. Örnek: Yavuz sözcüğü eskiden kötü, hırsız anlamını taşırken daha sonra yiğit, kahraman anlamını karşılar duruma gelmiştir ki bu, anlam iyileşmesi vardır. Çok eskiden emek sözcüğü acı, eziyet anlamlarını içerirken günümüzde bir işin yapılması için harcanan beden gücü anlamını yüklenmiştir. ANLAM KÖTÜLEŞMESİ Bir sözcüğün başlangıçta iyi bir anlam taşırken zaman içinde kötü bir anlamı karşılayacak hâle gelmesine anlam kötüleşmesi denir. Örnek: Dilimize Arapçadan geçen ukala sözcüğü akıllılar anlamını taşırken bugün kendini akıllı ve bilgili sanan, bilgiçlik taslayan anlamında kullanılmaktadır. Canavar sözcüğü başlangıçta canlı, yaşayan, hayvan gibi anlamlan karşılamıştır. Fakat zamanla olumsuz bir anlam karşılar hâle gelmiştir. Demek ki bu sözcükte anlam kötüleşmesi vardır. Keleş eskiden iyi huylu, yakışıklı iken günümüzde saçı olmayan ya da çirkin gibi anlamlar taşımaya başlamıştır. KİNAYELİ SÖYLEYİŞ Bir sözün alaylı bir biçimde tam tersini kastetmeye kinayeli söyleyiş denir. Kinayeli söyleyişte küçümseme, yergi, alay, tam tersini söyleme vardır. Kinayeli söyleyiş ile kinaye sanatını karıştırmamak gerekir. Kinayeli söyleyiş sözün tam tersini anlatmak isterken kinayede sözün gerçek anlamı da düşünülmekle birlikte mecaz anlamı hatırlatmaktadır. Bugün amma da çalışmışsın ha! KİNAYELİ SÖYLEYİŞ O, ileriyi görür, başarılarında bunun payı büyüktür. KİNAYE İleriyi görmek gerçek anlamda değil, ileri görüşlü olmak anlamındadır. Siz günde bu kadarcık çalışmayla sınavı kesin kazanırsınız. (Kazanamazsınız) KİNAYELİ SÖYLEYİŞ Üç yıldır bir üst sınıfa geçemediğine göre çok çalışkan bir öğrenciymiş. (Tembel) KİNAYELİ SÖYLEYİŞ Odanın tavanı amma yüksekmiş, iki büklüm olmadan yürüyemiyoruz içeride (Alçak tavan) KİNAYELİ SÖYLEYİŞ

10 İKİLEMELER Anlatımı güçlendir ve pekiştirmek için farklı anlam ilişkileri bulunan kelimeleri ya da aynı kelimeleri yinelemeye ikileme denir. Aynı Sözcüğün Tekrarı İle Yapılan İkilemeler: Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir. Bingöl Dağları çiğdem çiğdem yeşerir. Serin serin rüzgarlar eser dağların doruklarında. Bahar çiçek çiçek gelince güzel. Aynı Sözcüklere Ek Getirilerek İkileme Kurulması: Yol parası muavine elden ele verilir. Bu konuyu seninle baş başa konuşalım. Kentin değişik yerlerinde art arda patlamalar oldu. Işıl ışıldı gözleri. İyiden iyiye Aynı Anlama Gelen Sözcüklerin Tekrarıyla Kurulan İkilemeler: İnsanlar ondan köşe bucak kaçıyor. Bitmek tükenmek bitmeyen şikâyetleri var. Senden ses seda yok. Kıyı kenar gezindik. Yakın Anlamlı Gelen Sözcüklerin Tekrarıyla Kurulan İkilemeler: Çocuklar güle oynaya evlerine gittiler. Doğru dürüst bir iş bulabilirse çalışacakmış. Yalan yanlış sözlerle bizi oyalıyordu. Köy kent, her yer kar altında. Anlamsız Sözcüklerin Tekrarıyla Kurulan İkilemeler: Bizim geleceğimizi duyunca apar topar çıkmış. Abuk subuk sözlerle canımı sıkma. Ivır zıvır işlerle vakit harcıyor. Mırın kırın etmeden şu işi hallet. Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcüklerin Tekrarıyla Kurulan İkilemeler: İleri geri konuşuyormuşsun benim hakkımda. Aşağı yukarı adımlayıp durdular. İçi dışı bir adamdır o.

11 Biri Anlamlı Diğeri Anlamsız İki Sözcükle Kurulan İkilemeler: Evdeki eski püskü eşyalar bodruma indirildi. Buradaki çocuklar kitap mitap okumuyor. Eğri büğrü yollardan geçerek tepeye çıktık. İki Anlamlı Sözcükle Kurulan İkilemeler: Özü sözü bir insan ol! Hayal meyal hatırladım. Orda burda dolaştım sabaha kadar. İri yarı gövdesi hızlı hareket etmesine mani oldu. Yansıma Sözcüklerle Kurulan İkilemeler: Pınarın serin suları şırıl şırıl akıyor. Çatı aralığından takır tukur sesler geliyor. Yorgunluktan olsa gerek horul horul uyuyor. Kapı tak tak vuruldu. Fiil Soylu Kelimelere Ekler Getirilip Bunların Tekrarı İle Kurulan İkilemeler: Ağlayıp sızlamakla bir şey elde demezsin. Gidip gelmesi uzun sürüyor. Duyar duymaz geldim. Bu Kuralların Dışında da Değişik Yollarla İkileme Yapılabilir: Arkadaşımız tası tarağı toplayıp gitmiş. Buralarda kurda kuşa yem olacağız. Bu tür yerlerden oldum olası hazzetmem. İkilemeler Cümleye Değişik Anlamlar Katabilir: O ikisinin arası sıkı fıkıdır. (Birbirine çok bağlı, samimi) Biz geleli aşağı yukarı iki saat oldu. (Yaklaşık olarak) Yolu hemen hemen yarıladık. (Yaklaşık olarak) Düşe kalka ilerliyoruz. (Güçlükle) Güçlü kuvvetli biriydi. (Çok güçlü) Kızın güzelliğini anlata anlata bitiremedi. (Sürekli, çok) Hasan Hüseyin KILINÇER Uzman Türkçe Öğretmeni