Türkiye Tekstil Endüstrisi ve Rekabet Gücü: AB Ülkeleriyle Karşılaştırmalı Bir Analiz Örneği, Recep Kök 1 - Orhan Çoban 2

Transkript

1 Türkiye Tekstil Endüstrisi ve Rekabet Gücü: AB Ülkeleriyle Karşılaştırmalı Bir Analiz Örneği, Recep Kök 1 - Orhan Çoban 2 Özet Bu çalışmada Balassa tarafından geliştirilmiş olan açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükler yaklaşımı esas alınarak, Türkiye tekstil endüstrisinin AB ülkeleriyle dinamik karşılaştırmalı üstünlüklerinin bir kıyaslaması yapılmıştır. Analizler sonucu hem SITC iki haneli hem de SITC üç haneli ürün grupları açısından Türkiye tekstil endüstrisinin rekabet gücünün oldukça yüksek ve alt sektörler bağlamında dünya ölçeğinde rekabetçi bir yapıya sahip olduğu tespit edilmiştir. Fakat, özellikle son yıllarda hemen hemen bütün ürün gruplarının rekabet gücünde dikkate değer düşüşler olduğu görülmüştür. Türkiye tekstil endüstrisinin AB piyasasında halihazırdaki rekabet avantajını kaybetmemesi için, ürün farklılaştırması temelinde katma değeri yüksek, moda ve markaya dayalı ürünler geliştirmesi ve pazar çeşitlendirmesine gitmesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Türkiye Tekstil Endüstrisi; Avrupa Birliği; AKÜ İndeksi; Rekabet Gücü Turkish Textile Industry and Its Competitiveness: A Comparative Analysis with the EU Countries, Abstract The aim of this paper is to compare of the dynamic comparative advantages in the textile sector, using the revealed comparative advantage approach developed by Balassa, between Turkey and the EU. The results of the analyses showed that, in terms of the product groups both SITC 2-digit and SITC 3-digit, the competitiveness of the Turkish textile industry is quite high and Turkey has a competitive structure in the sub-industry of this sector in the world. However, especially in the last years, it was seen that there has been considerable decreases in the competition power of almost whole product groups. The outcomes of the results revealed that, in order not to lose the competitive advantage in the textile industry in Turkey, it is essential to produce very high value-added goods and to develop a new fashion policy and to create a brand name on the foundation of the product differentiation, and also to consider the market variation. Key Words: Turkish Textile Industry; European Union; RCA Index; Competitiveness 1 Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF, İktisat Bölümü 2 Yard. Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi, Nevşehir İİBF, İktisat Bölümü

2 2 1. Giriş İktisadi çalışmaların araştırma konusunu çoğu zaman endüstriler oluşturmaktadır. Bunun başlıca nedenleri arasında endüstri analizleri vasıtasıyla endüstrilerin sektörlerdeki yerinin belirlenmesi, ülke ekonomilerinin uluslararası rekabet gücünün ortaya konulması, iktisadi olayların değerlendirilmesi ve çözümü gösterilmektedir. Bu öneminden dolayı araştırmacılar tarafından politika önerilerinin ortaya konulması ve karar alıcılar açısından da bu önerilerden faydalanarak politikalar yapılması gerekmektedir. Bu çalışmada esas itibariyle Türkiye tekstil endüstrisi ele alınmaktadır. Tekstil endüstrisi birçok gelişmekte olan ülkede olduğu gibi Türkiye de de ekonominin lokomotifi konumundadır. Geçmişi Osmanlı İmparatorluğu na kadar uzanan Türkiye tekstil endüstrisinin 2003 yılı verileri dikkate alındığında 21,5 milyar dolarlık üretim değeri ile GSMH nın % 10,7 sini, sanayi üretiminin % 17,7 sini, imalat sanayii üretiminin % 19,1 ini, imalat sanayii katma değerinin % 15 ini, imalat sanayii istihdamının % 35 ini ve toplam istihdamın % 10,9 unu ve toplam ihracatın % 33,2 sini gerçekleştirdiği görülmektedir. Faktör donanımına da bağlı olarak hali hazırda dünya ölçeğinde önemli bir rekabet gücüne sahip olan Türkiye tekstil endüstrisinin en önemli pazarları AB ülkeleri ve ABD dir. Türkiye tekstil endüstrisi ihracatı içerisinde AB ülkelerinin payı % 80, ABD nin payı ise % 14 dür. Bu bağlamda Çok Elyaflılar Anlaşması (Multi Fiber Agreement-MFA) çerçevesinde gelişmekte olan ekonomilerin OECD ülkelerine yönelik ihracatları; antidamping işlemleri, gönüllü ihracat kısıtlamaları ve uluslararası kota sistemi gibi araçlarla sınırlandırılmıştı. Söz konusu kısıtlamalardan kotaların 1 Ocak 2005 tarihinde kaldırılarak dünya tekstil ve konfeksiyon piyasasının global rekabete açılacak olması, Türkiye tekstil endüstrisinin de rekabet gücünü olumsuz yönde etkileyecektir. Dolayısıyla, Türkiye tekstil endüstrisi açısından ortaya çıkabilecek olumsuzlukların manipüle edilebilmesi; sektörün yeniden yapılandırılmasının yanısıra AB ülkeleri ve ABD deki pazar payının ve rekabet gücünün korunabilmesi için mevcut durumun tespit edilerek, politika önerilerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmanın temel amacı, doktora çalışmamızda (Çoban, 2001) ulaşılan sonuçlarla güncel verilerin analizinden elde edilen sonuçların karşılaştırılarak, Türkiye tekstil endüstrisinin rekabet gücünde meydana gelen değişimleri izlemektir. AB üyesi ülkelerin karşılaştırma örneği olarak dikkate alındığı analizlerde Balassa tarafından geliştirilmiş olan AKÜ indeksinden yararlanılmıştır. Ayrıca, 1996 yılında yürürlüğe giren Gümrük Birliği sonucu oluşan yeni süreçte sektörün rekabet gücünde meydana gelen değişimler dönemler itibariyle ele alınmıştır. Ulaşılan parametreler doğrultusunda endüstrinin yeniden yapılandırılmasına ve rekabet gücünün arttırılmasına yönelik politika önerileri geliştirilmeye çalışılmıştır.

3 3 2. Tekstil Endüstrisi ve Türkiye Ekonomisindeki Yeri Tekstil (diğer bir ifadeyle dokumacılık), çeşitli lif türlerinin önce iplik haline getirilmesi, ardından da belirli desenlerde ve renklerde birleştirilmesi sayesinde kumaş 3 ve daha sonrada nihai ürün elde edilmesi aşamalarından oluşan dünyadaki en eski üretim faaliyetidir. Zaman içerisinde tekstil endüstrisinde kullanılan hammaddeler gelişmiş ve çeşitlenmiştir. Yün, pamuk, bitki saplarından çıkarılan elyaf, başka bir ifadeyle keten, jüt ve kenevir, doğal hammaddeler olmuştur. 20. yüzyılın ilk yarısından itibaren kimyasal tekstil sektörü, endüstri içerisindeki yerini almış ve kimyasal işlevlerden geçmiş suni elyaf ile kimyasal polimerleşmeden geçirilmiş sentetik elyaf, iki temel yapay hammadde grubunu oluşturmuştur. Başlangıçta, Avrupa ve Kuzey Amerika da ve sanayileşmiş olarak nitelendirilen ülkelerde yapılan suni ve sentetik elyaf üretimi, özellikle II. Dünya Savaşı nı izleyen süreçte başta Tayvan, Güney Kore, Çin ve Türkiye olmak üzere birçok gelişmekte olan ülkede de yaygınlaşmıştır. Tekstil endüstrisi, pamuk, pamuklu iplik ve dokuma, yün, yünlü iplik ve dokuma, ipek, ipekli dokuma, sentetik iplik, sentetik dokuma, kord bezi, keten, kenevir ve tüm bunların türevlerinden elde edilen ürünlerin kullanıldığı hazır giyim-konfeksiyon ile el ve makine halıları alt sektörlerinden meydana gelmektedir (Aruoba, 1999: 31) Tekstil Endüstrisi ve Global Rekabet Tekstil endüstrisinin dünyanın farklı bölgelerine yayılması, bir ülkedeki üretim faaliyetlerinin bir kısmının diğer bir ülkeye aktarımıyla gerçekleşmiştir. Üretimdeki yaygınlığın temelinde, işgücü maliyetlerinin uluslararası ölçekteki farklılıkları yatmaktadır. Özellikle uzun vadeli seri üretimde, üretim maliyetlerinde önemli düşüşler kaydedilmiştir. Üretim faaliyetlerinin yoğunlaşma eğilimindeki ülkelerde uygulanan serbest bölgeler, liberal yatırım yasaları, gümrük muafiyetleri, çeşitli teşvik ve yatırım avantajlarının yanısıra sendikaların yetersiz yapılanması gibi politika ve uygulamalar, ilgili şirketlere yüksek kâr marjlarına ulaşma ve bunları arttırma imkanı sağlamaktadır. Hızla gelişen teknolojiye bağlı olarak tekstil endüstrisi göreceli olarak emek-yoğun bir üretim süreci yapısı kazanmıştır. Faktör yoğunluğuna dayalı iktisadi büyüme modellerine göre büyük oranlarda kalifiye olmayan işgücüne sahip yeni sanayileşen ülkelerde tekstil endüstrisinin gelişme göstereceği ve bu gelişme trendinin bir sonucu olarak 1960 lı ve 70 li yıllarda gelişmiş endüstri ülkelerinin söz konusu emek-yoğun sektörü tamamen Üçüncü 3 Ayrı-ayrı atkı ve çözgü ipliklerinin birbirinin arasından iç-içe geçirilmesine dokuma, sürekli tek bir lifin ya da lifler kümesinin ilmiklenerek birleştirilmesi işlemine ise örme denilmektedir. Dokunmuş veya örülmüş bütün ürünler kumaş olarak adlandırılmaktadır.

4 4 Dünya ülkelerine terk ederek, yüksek teknoloji gerektiren sermaye-yoğun üretimlere yönelecekleri varsayılmaktaydı. Fakat, gelişmeler bu varsayımı geçersiz kılmıştır. Teknolojik değişme, yeni tezgah tasarımları ve elektroniğin tekstil makinelerine girişi, tekstil endüstrisini zamanla sermaye-yoğun bir endüstri haline getirmiştir. Son yılı kapsayan dönemde tekstil teknolojisinin yapısı hızlı bir değişime uğramış, tekstil endüstrisi petrol-kimya, kağıt ve bazı metal sanayilerinden sonra dünyadaki dördüncü sermaye-yoğun sanayii konumuna gelmiştir. Gelişmiş sanayi ülkeleri Üçüncü Sanayi Devrimi nde de, birincisinde ilk göz ağrıları olan tekstil endüstrisini kimseye bırakmak istemez bir tutum içerisine girmişlerdir. Kuzey Amerika ve bazı AB ülkelerinde son dönemlerde tekstil endüstrisi alanında yapılan yatırımlarda hızlı artışlar gözlenmiştir. Ayrıca, bu ülkeler uluslararası rekabete karşın korumacılık önlemleri getirerek, ülke tekstil endüstrilerinin yeniden yapılanması için gerekli olan uyum sürecinin kazanımına imkan sağlayıcı yeni politika oluşturma çabalarına yönelmişlerdir 4. Bütün ülkelerde tekstil endüstrisi çeşitli kapsam ve düzeylerde varolmasına karşın göreceli önemi ve kritik rolü, büyüme-sanayileşme ve uluslararası rekabet bağlamında ortaya çıkmaktadır. Diğer bir ifadeyle, karşılaştırmalı üstünlüklere ve faktör donanımına bağlı olarak büyüme ve sermaye birikimi açısından tekstil endüstrisinin ön plana çıkması, açık ekonomilerde daha belirgin olarak görülmektedir. Genellikle kapalı ekonomilerde, ithalat ikamesine dayalı sanayileşme stratejileri takip edildiği için karşılaştırmalı üstünlükler bağlamında endüstriyel uzmanlaşma yerine, kendine yeterlilik (otarşi) temelinde bir endüstriyel çeşitlilik hedeflenmektedir. Bu açıdan bakıldığında ihracata yönelik sanayileşme stratejilerinde temel özelliğin, endüstriyel uzmanlaşma olduğu söylenebilir. Bu süreçte, hangi sektörlerin ekonomik gelişmeye öncülük yapacağı veya kaynakların hangi sektörlerde yoğunlaşarak endüstriyel uzmanlaşmanın sağlanacağı konusu daha çok faktör donanımı ve karşılaştırmalı üstünlükler kapsamında değerlendirilecek konulardır (Küçüker, 1999: 54). 4 Dünya tekstil ticareti, gelişmekte olan ekonomilerin OECD ülkelerine yönelik ihracatları, antidamping işlemleri, gönüllü ihracat kısıtlamaları ve uluslararası kota sistemi gibi araçları kullanan Çok Elyaflılar Anlaşmasıyla düzenlenmeye çalışılmaktadır. Uruguay Round u çerçevesinde, Dünya Tekstil Örgütü nün kurulması ile birlikte, 2005 yılına kadar Çok Elyaflılar Anlaşmasının aşamalı bir biçimde ortadan kalkarak, dünya tekstil ve konfeksiyon piyasasının GATT kuralları altında liberalleşmesi ve global rekabete açılması, geçiş döneminin sona ermekte olduğunu göstermektedir. Bu anlamda karşılaştırmalı üstünlükler temelinde ve piyasaların sürtünmesiz bir biçimde işlemesi sonucunda, tekstil ve konfeksiyon sektöründeki kaynakların dünya ölçeğinde dağılımını engelleyen faktörlerin ortadan kalkması ve uluslararası işbölümü ve uzmanlaşmanın hızlanması beklenmektedir. Bu süreçte Çok Elyaflılar Anlaşması, dünya ölçeğinde işbölümünü kısıtlayan bir uygulama niteliğindedir (Küçüker, 1999: 54).

5 Tekstil Endüstrisi ve Türkiye Ekonomisi Tekstil endüstrisi, özellikle yeni endüstrileşmekte olan ülkelerin ihracata dayalı büyümede gösterdikleri başarının ana kaynağıdır. Gelişmiş ülkelerin bir çoğunun sanayileşme yolunda kat ettikleri yol irdelendiğinde, bugün gelinen noktanın başlangıcının tekstil ve hazır giyim/konfeksiyon ürünleri sektöründe elde edilmiş olan başarılar olduğu görülmektedir lı yıllardan itibaren ekonomi politikalarına gittikçe artan bir şekilde hakim olan liberalizm ve bunun yanısıra etkilerini gerek gelişmekte olan gerekse gelişmiş ülkeler üzerinde fazlası ile gösteren globalleşme olgusu, dünya ticaretini her açıdan büyük değişikliklere uğratmıştır. Bu değişimin en belirgin olarak yaşandığı alanlardan birisi, tekstil ve konfeksiyon ürünlerinin uluslararası ticareti olmuştur. Tekstil endüstrisi, diğer gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi Türkiye de de gerek üretim ve istihdama katkısı ve gerekse ihracat yoluyla ekonomiye döviz kazandırması nedeniyle ekonominin lokomotif sektörü olma özelliğini sürdürmektedir. Tekstil endüstrisinin ekonomiye katkısı dikkate alındığında, rekabetçiliğinin arttırılması ve sürdürülmesi Türkiye açısından hayati önem taşımaktadır. Türkiye tekstil endüstrisinin üstünlükleri; yüksek üretim kapasitesi, hammaddenin bolluğu, endüstrideki deneyim ve bilgi birikimi, teslimat süresinin kısalığı, kaliteli üretim, uygun maliyet, esnek üretim ve ürün çeşitliliği gibi faktörlerden kaynaklanmaktadır. Türkiye tekstil endüstrisinin geçmişi Osmanlı İmparatorluğuna kadar uzanmaktadır. Osmanlı İmparatorluğunda pamuğun ve ipliğin üretilmesi ve işlenmesi üretim faaliyetlerinin önemli bir kısmını oluşturmaktaydı. Bu bağlamda 1923 te kurulan Türkiye Cumhuriyeti ne İmparatorluktan 8 fabrika ve dolayında dokuma tezgahı miras kalmıştır (Tan, 2001: 6). Türkiye nin en eski sanayi dallarından birisi olan tekstil endüstrisi esas olarak devletçilik politikasının uygulandığı dönemde ve Sümerbank ın kurulmasıyla birlikte 1933 yılından itibaren gelişmeye başlamıştır. Planlı kalkınma politikalarının uygulamaya konulduğu 1960 lı yıllarla birlikte ithal ikameci sanayileşme bağlamında, bu sektöre uygulanan politika ve teşvik tedbirlerinin sonucunda, özellikle 1967 yılında önemli kapasite artışları gerçekleştirilmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye tekstil endüstrisi, net tekstil ve konfeksiyon ithalatçısı iken, tekstil sektöründe 1950, konfeksiyon sektöründe ise 1970 yılından itibaren net ihracatçı konumuna ulaşmıştır li yıllarda ihracatta yakaladığı başarıyı, göstermiş olduğu üstün ekonomik performans ile bütünleştirerek günümüze taşıyan sektör, hammadde temininden enerji maliyetine, kapasite kullanım oranından yatırımlarına, dış ticaretten AB ülkeleriyle ilişkilerine uzanan geniş bir perspektifi ortaya koymaktadır. Özellikle ihracata yönelik kalkınma modeliyle beraber önemli bir atılım gösteren ve toplam üretiminin

6 6 yarısından fazlasını ihraç eden sektör, ekonominin lokomotifi konumuna gelmiştir. İşgücünün nispi olarak ucuz, hammaddenin kaliteli ve fiyatların dünya fiyatlarının altında olmasına bağlı olarak Türkiye tekstil endüstrisi, 1980 li yıllarda başlayan yeni ekonomik süreçten ve özellikle dış ticaretin liberalleşmesi politikalarından en fazla yarar sağlayan sektörlerden birisi olmuştur. AB ile gerçekleştirilen ve 1996 yılında yürürlüğe giren Gümrük Birliği anlaşmasıyla birlikte diğer bir çok alanda olduğu gibi tekstil endüstrisinde de büyük bir heyecan ve aşırı bir beklenti ortaya çıkmıştır. Bu ortamda firmalar finansal kaynaklarını ve Gümrük Birliği ile birlikte ortaya çıkabilecek etkileri dikkate almaksızın, büyük yatırımlar yaparak, üretim kapasitelerini artırmışlardır döneminde sadece tekstil makineleri satın almak için 6 milyar dolarlık yatırım yapılmıştır. Bu durum, söz konusu dönemde Türkiye yi tekstil makinelerinin en büyük müşterilerinden birisi konumuna getirmiştir. Buna karşın koordinasyonsuz bir şekilde yatırımlarda görülen bu ani artış, aşırı kapasitenin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Aşırı kapasiteye ilaveten Euro nun Dolar karşısında değer kazanmasıyla birlikte Avrupa piyasalarında görülen durgunluğun yanısıra kapasite kullanım oranının düşmesine bağlı olarak üretim maliyetlerindeki artış, Türkiye tekstil endüstrisini olumsuz yönde etkilemiştir (Tan, 2001: 9). Türkiye tekstil endüstrisi 21,5 milyar dolarlık üretim değeri ile GSMH nın % 10,7 sini, sanayi üretiminin % 17,7 sini, imalat sanayi üretiminin % 19,1 ini ve imalat sanayii katma değerinin % 15 ini gerçekleştirmektedir. İstihdam rakamları ele alındığında, sanayi istihdamının % 28 i, imalat sanayii istihdamının % 35 i ve SSK ya kayıtlı toplam istihdamın % 10,9 u tekstil endüstrisi tarafından sağlanmaktadır. Yaklaşık 40 bin firmanın faaliyette bulunduğu endüstride firmaların 1/4 ü aktif ihracatçı konumundadır. Bu bağlamda 500 büyük sanayi kuruluşunun 1/4 ü, tekstil endüstrisinde faaliyet gösteren firmalardan oluşturmaktadır. Ayrıca, halihazırda 21 adet Sektörel Dış Ticaret Şirketi nin 9 u (ortak sayısı 266) tekstil endüstrisine yönelik olarak faaliyetlerini sürdürmektedir (DTM, 2004). Üretiminin yaklaşık yarısını ihraç eden Türkiye tekstil endüstrisinin genel ihracattaki payı % 33,2, genel ithalattaki payı ise % 7,4 tür. Dünya tekstil ihracatında % 2,3 lük pay ile 14. ve dünya hazır giyim ihracatında % 3,3 lük pay ile 6. sırada bulunan Türkiye tekstil endüstrisi, dünyanın 7. en büyük ihracatçı ülkesi konumundadır (TÜSİAD, 2002: 51-52). İhracat açısından Türkiye tekstil endüstrisinin en önemli pazarları, AB ülkeleri ve ABD dir. Türkiye tekstil endüstrisinin toplam ihracatı içerisinde AB ülkelerinin payı % 80, ABD nin payı ise % 14 tür (İTKİB, 2004). Sektörel bazda ele alındığında Türkiye nin AB piyasasında hazır giyim ürünlerindeki payı % 7,4 ve tekstil ürünlerindeki payı ise % 3 düzeylerindedir. Bu bağlamda Türkiye, AB ülkelerinin tedarikçiler listesinde tekstil ürünlerinde ilk sırada hazır giyim ürünlerinde ise Çin den sonra ikinci sırada yer almaktadır. ABD piyasası dikkate

7 7 alındığında ise Türkiye tekstil endüstrisinin tekstil ürünlerindeki payının % 2,9 ve hazır giyim ürünlerindeki payının % 1,8 olduğu belirlenmiştir. Tekstil ve hazır giyim ürünleri toplamı dikkate alındığında ise Türkiye nin pazar payının % 4,7 olduğu tespit edilmiştir (Eruygur vd., 2004: 7-12). Bu değerler, tekstil endüstrisinin Türkiye ekonomisi açısından ne kadar önemli bir değer ve anlam taşıdığına işaret etmektedir. Esasen 1980 li yıllardan itibaren başlayan ihracat hamlesiyle birlikte önemli aşamalar kat eden Türkiye tekstil endüstrisi, geçen sürede dünya tekstil ve hazır giyim ticaretindeki artışın üzerinde bir artış gerçekleştirmiştir. 3. Veri Seti ve Yöntem Bu çalışmada Türkiye ve AB ülkeleri tekstil endüstrilerinin karşılaştırmalı rekabet gücünü ölçmeye yönelik veriler esas itibariyle UNCTAD ın yıllık uluslararası ticaret istatistiklerinden derlenmiştir. Firmaların, endüstrilerin ve hatta ülkelerin rekabet güçlerinin ölçümünde farklı yöntemler kullanılmakla birlikte, söz konusu yöntemler genellikle sayısal verilerin karşılaştırılması vasıtasıyla belirlenen kriterler etrafında yoğunlaşmaktadır. Bu bağlamda ihracat-ithalat, üretim, verimlilik, maliyet, satış fiyatları, satış hasılatları ve benzeri kriterler dikkate alınmaktadır lı yıllara kadar dinamik karşılaştırmalı üstünlüklerin ölçülmesi konusunda iktisatçılar çeşitli zorluklarla karşılaşmaktaydılar. İlk olarak Liesner (1958) tarafından literatüre kazandırılan Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler (AKÜ-Revealed Comparative Advantage) yaklaşımı, Balassa (1965; 1977) tarafından yeniden tanımlanarak, popüler hale getirilmiştir. Balassa, ülkeler tarafından sıklıkla başvurulan tarifeler ve miktar sınırlamalarının yanısıra fiyat-dışı faktörlerin ve göreceli maliyetlerin de ülkeler arası farklılıkları tanımlamada kullanılabileceğini belirtmiştir. Fiyat-dışı faktörlerdeki ve göreceli maliyetlerdeki farklılıkların ticaret şekillerine yansıtılabileceğini ileri süren Balassa, bu durumun ticaret yapan ülkeler arasındaki açıklanmış karşılaştırmalı üstünlüklerin kaynağı olabileceğine işaret etmiştir. Dolayısıyla ticarete konu olan mallar açısından kalite farklılıkları, iyi niyet, müşteri hizmetleri, bakım-onarım imkanlarının mevcudiyeti ve standardizasyon gibi fiyat-dışı değişkenler uluslararası ticaret şekilleri açısından önem arz etmektedir (Benedictis and Tamberi, 2001: 1-2; Hinloopen and Van Marrewijk, 2004, 4). Balassa İndeksi olarak da bilinen açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükler kavramı genellikle ülkelerin zayıf veya güçlü ihracatçı sektörlerini belirlemeye yönelik ampirik araştırmalarda kullanılmaktadır. Balassa tarafından geliştirilen söz konusu yaklaşımla endüstri-içi analizlerden sektör ve alt-sektör karşılaştırmalarına kadar bir çok alanda ampirik araştırmalar yapılmış ve bu yaklaşım sayesinde bölgesel ve/veya ülkeler arası kıyaslamaların

8 8 yapılması kolaylaşmıştır. Bu bağlamda Giuli (1997) Avrupa tekstil endüstrisinin rekabet gücünü, Richardson ve Zhang (1999) ABD nin ticaret partnerleri karşısındaki karşılaştırmalı üstünlüklerini, Kaitila (1999) Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve AB ülkeleri arasındaki karşılaştırmalı üstünlükleri, Çoban (2001), Türkiye tekstil endüstrisinin dinamik karşılaştırmalı ekonomik performansını, Verma (2002) Hindistan tekstil ve giyim endüstrisinin ihracat açısından rekabetçiliğini, Fertö ve Hubbard (2003) Macaristan gıda sektörünün rekabet gücünü, Lee (2003) ABD piyasasına ihracat yapan 31 ülke örneğinden hareketle Kanada nın ihracat performansını, Hinloopen ve Van Marrewijk (2004) Çin ekonomisinin karşılaştırmalı üstünlüklerinin dinamiklerini analiz etmek için Balassa İndeksi ni kullanmıştır. Bir ülkenin ürün ya da sektör bazında ihracatının yapısı o ülkenin sahip olduğu karşılaştırmalı avantajlarını, ithalatının yapısı ise karşılaştırmalı dezavantajlarını göstermektedir. Balassa ya göre açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükler iki şekilde hesaplanmaktadır (Ballance, 1988: 12; Thiessen, 1995: 280): - Bir ülkenin belirli bir ürün ve/veya sanayi kolundaki ihracat payının -o ürün ve/veya sanayi kolu için- dünya ihracat payına oranı. - Belirli bir sanayi kolundaki ihracat-ithalat oranı. Bu çalışmada rekabet gücü kriteri olarak Balassa tarafından geliştirilen, X = ax M EP ax / X at ax M at formülünden yararlanılacaktır. Burada; a: ülke, x: mal olmak üzere; X ax : a ülkesinin ilgili sektör ihracatını, X at : a ülkesinin toplam ihracatını, M ax : a ülkesinin ilgili sektör ithalatını, M at : a ülkesinin toplam ithalatını temsil etmektedir. Hesaplanan indeks değeri EP ax > 1 ise, ilgili sektörün ekonomik performansının dünyadakinden yüksek, EP ax < 1 ise, düşük olduğunu göstermektedir. Buna göre EP > 1 ise ilgili sektörün dünya ölçeğinde rekabetçi; EP < 1 ise dünya ölçeğinde rekabetçilikten uzak olması anlamına gelmektedir (Balassa, 1977: 328). 4. Analiz Sonuçları 4.1. Türkiye Tekstil Endüstrisinin Karşılaştırmalı Rekabet Gücü Çalışmanın bu kısmında döneminde Türkiye tekstil endüstrisinin ABülkelerinin tekstil endüstrileri ile karşılaştırmalı ihracat performansı ortalama indeks değerleri hesaplanarak değerlendirmeye tabi tutulmuş ve bu yöntemle tekstil endüstrisinin tüm ülkeler bağlamında sektör ve alt sektörler (ürün grupları) açısından ekonomik performansı tespit edilmiştir.

9 9 Uluslararası karşılaştırmaların yapıldığı çalışmalarda standart tanım ve kapsamların çerçevesinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle uluslararası kuruluşlar tarafından ürün tanımlamaları yapılmış ve endüstriyel bağlamda sektörlerin kapsamları sınıflandırılmıştır. Bazı durumlarda tanım ve yaklaşımların birtakım farklılıklar içermesinden dolayı sistemler arasında bir tercih yapma zorunluluğu ortaya çıkarken, bu sorun genellikle Birleşmiş Milletlerin Standart Uluslararası Ticaret Sınıflaması (SITC) sistemi ile giderilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada da ürün gruplandırılmasında SITC Rev.3 sistemi kullanılmıştır 5. Uluslararası ticaret sınıflandırmasında en genel anlamı ile tekstil endüstrisi, tekstil ürünleri ve hazır giyim/konfeksiyon olmak üzere iki temel başlık altında incelenmektedir. Bunlar, tekstil ipliği, dokuma, mensucat ve ilgili ürünleri içeren SITC 65 (tekstil) kodlu ürün grubu ve konfeksiyon ve aksesuarların yer aldığı SITC 84 (hazır giyim) kodlu ürün grubudur. Tekstil endüstrisi bağlamında ülkelerin ticaret performanslarının karşılaştırmasında da genellikle SITC 65 ve 84 kodlu ürün grupları dikkate alınmaktadır. Bu iki grup her ne kadar birbirleriyle yakın ilişki içerisinde olsalar da talep yapıları birbirlerinden oldukça farklı olduğundan dolayı ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Türkiye ve AB ülkeleri tekstil endüstrilerinin uluslararası rekabet gücünü tanımlayan AKÜ indeksleri incelendiğinde, AB ülkeleri karşısında SITC iki haneli (SITC 65 ve SITC 84) ürün grupları açısından Türkiye nin hem tekstil hem de hazır giyimde rekabet gücünün oldukça yüksek olduğu ve diğer ülkelerin rekabet indeksleri arasında anlamlı bir fark bulunmazken, Türkiye nin önemli ölçüde farklılıklar gösterdiği söylenebilir (Tablo-1). Her iki ürün kategorisinin toplamı dikkate alındığında da yine Türkiye nin yüksek bir rekabet gücüne sahip olduğu görülmektedir. Türkiye nin ardından -bazı yıllarda birtakım farklılık arz etmesine karşın- Belçika&Lüksemburg, İtalya, Yunanistan, İspanya, Portekiz, Avusturya ve Almanya nın da SITC 65 ürün grubunda dünya ölçeğinde rekabet gücüne sahip oldukları görülmektedir. Türkiye dışındaki bu ülkelerin söz konusu ürün kategorisinde ekonomik performansları döneminde genel olarak sabit bir trend izlerken, Türkiye nin ekonomik performansında önemli oranlarda düşüşler meydana gelmiştir. SITC 84 olarak sınıflandırılan hazır giyim ürünlerinde Türkiye nin rekabet gücünün tekstil ürünlerine göre daha yüksek olduğu görülmüş, bu ürün grubunda Türkiye nin AKÜ indeksinin değeri incelenen dönemde ortalama 149,7 olmuştur. Ayrıca, ilgili sektörde Yunanistan, Portekiz ve İtalya nın da önemli bir rekabet gücünün olduğu görülürken, diğer AB ülkelerinin ekonomik performanslarının düşük olduğu tespit edilmiştir. 5 Ayrıntılı bilgi için bkz. (Erişim Tarihi: ).

10 10 Tablo- 1: Türkiye ve AB Ülkelerinin SITC Ürün Gruplarına Göre AKÜ İndeksleri ( Ortalaması) 65 2, , , , , , , , , , , , , , , , , , ,6 Türkiye Almanya Avusturya Bel&Lük. Danimarka Finlandiya Fransa Hollanda İngiltere İrlanda İspanya İsveç İtalya Portekiz Yunan. 1,0 1,1 1,9 0,7 0,4 0,9 0,9 0,7 0,5 1,3 0,5 1,7 1,2 1,4 0,3 0,5 0,6 0,7 0,3 0,5 0,5 0,5 0,4 0,6 0,2 3,1 6,0 7,0 0,5 0,8 1,2 0,7 0,3 0,7 0,6 0,6 0,4 0,9 0,3 2,2 2,6 3,6 1,1 0,9 0,6 0,5 0,2 0,7 0,4 0,8 0,9 1,3 0,1 0,9 0,3 3,1 1,3 1,8 1,0 0,5 0,3 1,3 1,2 0,5 0,9 1,9 0,4 1,5 0,9 1,5 1,4 1,5 1,7 0,5 0,2 1,3 0,8 0,5 0,5 1,0 0,7 2,6 0,8 0,2 0,9 0,9 0,8 0,5 0,4 1,4 1,1 1,7 1,5 0,9 0,8 6,3 0,5 0,4 1,7 2,0 0,7 1,6 0,8 1,0 1,0 0,9 0,1 2,2 1,1 2,6 0,3 1,3 1,3 2,8 0,8 0,5 0,8 2,3 1,4 0,8 0,6 1,1 0,5 1,0 0,4 1,0 1,7 1,0 1,7 0,6 0,8 0,8 1,3 1,2 0,9 1,8 1,0 1,9 1,4 0,5 0,4 0,6 0,7 0,7 0,1 0,4 0,6 0,5 0,5 1,5 0,4 0,6 4,6 2,2 0,2 0,4 6,2 1,6 0,1 0,7 1,4 0,6 0,5 0,8 0,2 0,5 1,6 1,2 0,3 0,4 0,9 0,5 0,3 0,3 0,4 0,4 0,3 0,7 0,2 1,7 9,4 1,8 0,4 0,3 0,5 0,7 0,4 0,7 0,5 0,5 0,3 0,6 0,1 3,1 4,1 5,5 0,2 0,6 0,6 0,5 0,1 0,4 0,6 0,4 0,4 0,3 0,1 1,0 8,8 4,9 0,2 0,8 0,5 1,0 0,4 1,8 0,2 0,3 0,2 0,4 0,1 12,2 14,1 12,8 0,3 0,8 0,6 0,6 0,2 0,5 1,7 1,6 0,6 0,9 0,2 1,3 4,7 13,4 0,4 1,0 0,6 0,3 0,2 0,7 0,5 1,2 0,6 0,4 0,2 8,0 2,9 1,3 0,3 0,4 0,6 0,4 0,4 0,4 0,5 0,5 0,3 0,6 0,3 1,7 0,6 7,9 Kaynak: Ham Veriler UNCTAD/UN, 1994; UNCTAD/UN, 1997; UNCTAD/UN, 2004; DPT, 1994 ve DPT, 2003 den derlenmiş ve indeks değerleri tarafımızdan hesaplanmıştır.

11 11 Tekstil endüstrisinde SITC iki haneli ürün kategorilerinin toplamı (SITC 65 + SITC 84) analiz edildiğinde, AB ülkelerine göre Türkiye nin rekabet gücünün oldukça yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, Yunanistan, Portekiz, İtalya ve Belçika&Lüksemburg un da bu sınıflandırma bağlamında rekabet güçlerinin yüksek olduğu görülürken, diğer AB ülkelerinin ekonomik performanslarının düşüklüğüne bağlı olarak rekabet güçleri de düşük çıkmıştır. SITC üç haneli ürün kategorileri dikkate alındığında tekstil ürünleri 9 alt ürün grubu altında, konfeksiyon ürünleri ise 7 alt ürün grubu altında değerlendirilmektedir. Bu sınıflandırmalar bağlamında araştırma kapsamındaki ülkelerin her bir alt sektörlerine ait karşılaştırmalı ihracat performans indeksleri Tablo -1 de görülmektedir. Buna göre SITC 651 (dokuma ipliği) ürün kategorisinde rekabet gücü en yüksek ülkenin Yunanistan olduğu görülürken, bu ülkeyi Türkiye, İspanya ve Almanya izlemektedir. İlgili sektörde diğer ülkelerin rekabet güçleri olmamakla birlikte son yıllarda Avusturya, İrlanda ve İtalya nın indeks değerlerinde artışlar görülmüştür. SITC 652 (pamuklu dokuma) nolu ürün grubu dikkate alındığında ise, incelenen ülkeler içerisinde Türkiye rekabet gücü en yüksek ülke olmuştur. Türkiye nin yanısıra İspanya, Avusturya, İtalya, Yunanistan, Fransa, Almanya, Hollanda ve Belçika&Lüksemburg un da bu sektörde rekabet gücünün yüksek olduğu tespit edilmiştir. Buna karşın İrlanda, Portekiz, İngiltere, Danimarka, İsveç ve Finlandiya nın bu sektörde rekabet güçlerinin olmadığı gözlenmiştir. Pamuk dışı dokuma (SITC 653) ürün kategorisinde ilgili ülkeler içerisinde dünya ölçeğinde rekabet gücü en yüksek ülke İtalya olurken, Türkiye, Belçika&Lüksemburg, Avusturya, Almanya, Fransa ve İspanya bu ülkeyi izlemiştir. İlgili sektörde diğer ülkelerin rekabet gücü bulunmamaktadır. Tekstil ürünleri grubunda yapılan diğer bir alt ürün kategorisini, diğer dokuma ürünleri (SITC 654) oluşturmaktadır. Bir önceki ürün grubunda olduğu gibi bu ürün grubunda da İtalya tekstil endüstrisi, rekabet gücü en yüksek endüstri olmuştur. Bu ülkeyi İngiltere, İrlanda, Fransa, Türkiye ve Hollanda izlemiştir. Bu sektörde diğer ülkelerin rekabet gücü bulunmamakla birlikte, İspanya, Avusturya ve Almanya son yıllarda önemli gelişmeler göstermişlerdir. SITC 655 (triko ürünleri) alt ürün grubu dikkate alındığında analizlere esas ülkeler içerisinde İtalya, dünya ölçeğinde rekabet gücü en yüksek ülke olmuştur. İtalya yı, Türkiye, İspanya, Avusturya, Almanya, Danimarka, Yunanistan, İsveç, Hollanda ve Fansa takip etmiştir. İngiltere, Finlandiya, Belçika&Lüksemburg, Portekiz ve İrlanda nın söz konusu endüstriyel alanda rekabet güçlerinin olmadığı tespit edilmiştir. SITC 656 olarak adlandırılan tekstil ürünleri alanında diğer bir alt ürün grubunu ise dantel, şerit ve tül oluşturmaktadır. Bu ürün grubunda yüksek bir rekabet üstünlüğü bulunan

12 12 Türkiye yi, Avusturya, Fransa, Hollanda, Almanya, İspanya, Yunanistan ve İtalya takip etmiştir. Araştırmaya konu olan diğer ülkelerin ise bu alanda rekabet gücünün bulunmadığı söylenebilir. SITC 657 nolu özel tekstil ürünleri alt ürün grubunda İtalya ilk sırada yer almaktadır. Bu ülkeyi İspanya, Belçika&Lüksemburg, Almanya, Türkiye, Portekiz, Hollanda, İngiltere, Avusturya ve İsveç izlemektedir. Söz konusu sektörde diğer ülkelerin rekabet güçlerinin bulunmadığı tespit edilmiştir. Tekstil ürünleri kategorisi içerisinde değerlendirilen ve SITC 658 sınıflandırmasına dahil edilen tekstilden mamul eşyalar ürün grubunda ise Türkiye nin önemli bir rekabet üstünlüğünün olduğu ortaya çıkmıştır. Türkiye den sonra Portekiz, Yunanistan ve İspanya nın da ekonomik performansının yüksek olduğu gözlenirken, diğer ülkelerin rekabetçi bir yapıya sahip olmadıkları belirlenmiştir. Tekstil ürünlerinin SITC üç haneli grup sınıflandırmasında son grubu ev tekstili ürünleri (SITC 659) oluşturmaktadır. Türkiye tekstil endüstrisi -tekstil ürünleri alt grubundaki bazı ürün gruplarında olduğu gibi- ilgili ülkeler içerisinde dünya ölçeğinde rekabet gücü en yüksek endüstri olmuştur. Türkiye yi sırasıyla Belçika&Lüksemburg, Danimarka, Portekiz, Hollanda ve Yunanistan takip ederken, diğer ülkelerin bu sektörde rekabet gücüne sahip olmadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Tekstil endüstrisinin tekstil ürünleri alt sektörlerine ait mukayeseli ihracat performansı indeks değerleri genel olarak değerlendirildiğinde, Türkiye tekstil endüstrisinin hemen hemen bütün sektörlerde bazılarında öncü konumunda olmak üzere- dünya ölçeğinde rekabetçi bir yapısının olduğu tespit edilmiş, fakat incelenen dönemde zamanla birçok alt sektörün rekabet gücünde önemli azalmalar meydana gelmiştir. Tekstil endüstrisinde hazır giyim sanayii erkek giysileri (SITC 841), kadın giysileri (SITC 842), iç çamaşırı (SITC 843), triko giysiler (SITC 844), triko iç çamaşırı (SITC 845), giyim aksesuarları (dokuma eşya) (SITC 846) ve başlık (SITC 848) olmak üzere 7 alt ürün kategorisinde sınıflandırılmaktadır. SITC 841 nolu erkek giysileri ürün grubunda ülke endüstrilerinin karşılaştırmalı üstünlük indeksleri incelendiğinde, Türkiye nin mutlak bir rekabet gücüne sahip olduğu görülmektedir. Bu sektörde Türkiye yi dünya ölçeğinde rekabet gücü bulunan Portekiz, Yunanistan ve İtalya izlerken, diğer AB ülkelerinin ilgili sektörde rekabet güçleri bulunmamaktadır. SITC 842 ve SITC 843 nolu ürün gruplarında ise SITC 841 nolu ürün grubundaki gibi yine Türkiye nin ilgili ülkeler içerisinde tartışmasız bir rekabet üstünlüğünün olduğu tespit edilirken, zamanla bu sektörlerdeki rekabet gücünde büyük oranlarda düşüşler meydana geldiği tespit edilmiştir. Öyle ki, 1989 yılında kadın giysileri sektöründe Türkiye nin 205,1 olan karşılaştırmalı ihracat performansı katsayısı 2001 yılında 40,2 olarak gerçekleşmiş, benzer şekilde iç çamaşırı ürün grubunda da 1989 yılında 715,1 olan söz konusu değer 2001 yılında

13 13 38,2 ye gerilemiştir. Bu rakamlar ilgili ürün grubunda Türkiye tekstil endüstrisinin tartışmasız rekabet gücü olduğunu göstermesine rağmen, yakın gelecekte bu üstünlüğünü kaybedebileceğini de ifade etmektedir. Ayrıca söz konusu sektörlerde Portekiz, Yunanistan ve İtalya nın rekabetçi bir yapıya sahip oldukları görülürken, diğer ülkelerin rekabet güçlerinin bulunmadığı belirlenmiştir. Triko giysiler sektöründe de yine Türkiye nin yüksek oranlarda rekabet üstünlüğü olmakla birlikte, ekonomik performansının azalma trendine girdiği görülmüştür. Bu alanda dünya ölçeğinde rekabet gücüne sahip diğer ülkeler Portekiz, Yunanistan, İtalya, Fransa ve Danimarka olmuş ve geri kalan ülkelerin rekabetçi bir yapıya sahip olmadıkları tespit edilmiştir. SITC 845 ve SITC 846 nolu sektörlerde de yine bir düşme trendi gözlenmesine karşın Türkiye önemli bir rekabet üstünlüğüne sahiptir. SITC 845 ürün grubunda Türkiye yi Yunanistan, Portekiz, Hollanda, İngiltere ve İtalya takip ederken, bazı yıllar birtakım farklılıklar olmakla birlikte Hollanda nın da son yıllarda rekabetçi konuma geldiği belirlenmiştir. Dokuma eşya ürün grubunda ise Türkiye nin yanısıra İtalya, Portekiz, Yunanistan, İngiltere ve Avusturya nın ekonomik performansının yüksek olduğu görülmüştür. Hazır giyim sanayiinin üçlü ürün kategorisinde son sınıflandırmayı başlık sektörü (SITC 848) oluştururken, bu sektörde de rekabet gücü en yüksek ülke Türkiye olmuştur. Ayrıca, bu sektörde Yunanistan ve İtalya dışındaki ülkelerin rekabet üstünlüklerinin bulunmadığı tespit edilmiştir Gümrük Birliği ve Türkiye Tekstil Endüstrisi Tekstil endüstrisinin hem SITC iki haneli hem de SITC üç haneli ürün gruplarına ait dönemi ortalama ekonomik performans indeks değerleri genel olarak değerlendirildiğinde, Türkiye nin hem iki haneli hem de üç haneli ürün grupları açısından rekabet gücünün oldukça yüksek olduğu görülmüştür. Fakat, incelenen dönemde hem ana hem de alt ürün gruplarında Türkiye tekstil endüstrisinin rekabet gücünde önemli oranlarda düşüşler meydana geldiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda incelenen dönem içerisinde önemli bir konumu bulunan Gümrük Birliği sürecinin de irdelenmesi gerekmektedir. Gümrük Birliği ne bağlı olarak Türkiye tekstil endüstrisinin rekabet gücünde meydana gelen değişimler, uygulamaya konacak politikalar açısından yol gösterici olacaktır. Bu nedenle Gümrük Birliği öncesi ( ) ve Gümrük Birliği sonrası ( ) SITC iki haneli ürün kategorileri dikkate alındığında; SITC 65 nolu ürün grubunun indeks değeri 3 den 2,3 e; SITC 84 nolu ürün grubunun indeks değeri 241,5 den 42,5 e; her iki ürün grubu bir arada değerlendirildiğinde ise indeks değeri 9,7 den 6,1 e düşmüştür (Grafik-1). Bu rakamlar Türkiye tekstil endüstrisinin halen dünya ölçeğinde rekabetçi bir yapısının olduğunu göstermekle birlikte, Türkiye tekstil endüstrisinin ekonomik performansında görülen

14 14 düşüş trendinin Gümrük Birliği sonrası dönemde de devam ettiğine işaret etmektedir (Ayrıntılı indeks değerleri için bkz. Çoban, 2001). Grafik- 1: Gümrük Birliği ve Türkiye Tekstil Endüstrisinin Ekonomik Performansı ,0 241,5 9, ,3 42,5 6,1 SITC üç haneli ürün gruplarına ait ekonomik performans indeks değerleri analiz edildiğinde -bazı ürün gruplarında artış olmakla birlikte- iki haneli ürün gruplarında olduğu gibi alt ürün gruplarının rekabet güçlerinin Gümrük Birliği sonrası dönemde de azaldığı tespit edilmiştir. Buna göre, 651 nolu ürün grubunun indeks değeri 1,9 dan 1,4 e, 652 nolu ürün grubunun indeks değeri 3,4 den 2 ye, 653 nolu ürün grubunun indeks değeri 2,5 den 1,7 ye, 654 nolu ürün grubunun indeks değeri 1,8 den 0,9 a, 657 nolu ürün grubunun indeks değeri 1,8 den 1 e ve 658 nolu ürün grubunun indeks değeri 6,6 dan 5,3 e düşerken, 655 nolu ürün grubunun indeks değeri 1,6 dan 3,1 e, 656 nolu ürün grubunun indeks değeri 5 den 5.2 ye ve son olarak 659 nolu ürün grubunun indeks değeri ise 8 den 8,3 e yükselmiştir (Grafik-2). Grafik- 2: Gümrük Birliği ve Tekstil Ürünlerinin Ekonomik Performansı ,9 3,4 2,5 1,8 1,6 5,0 1,8 6,6 8, ,4 2,0 1,7 0,9 3,1 5,2 1,0 5,3 8,3

15 15 Tekstil endüstrisinin diğer bir alt sektörü olan hazır giyim/konfeksiyon ürünlerine ait indeks değerleri incelendiğinde ise tüm ürün gruplarının ekonomik performansının azalma eğiliminde olduğu görülmüştür (Grafik-3). Grafik- 3: Gümrük Birliği ve Konfeksiyon Ürünlerinin Ekonomik Performansı ,7 342,6 620,9 1343,0 399,7 37,6 167, ,9 44,8 54,2 95,0 51,2 21,4 16,3 Özetle, Gümrük Birliği sürecinin Türkiye tekstil endüstrisinin SITC iki haneli ve SITC 655, SITC 656 ve SITC 659 nolu ürün grupları dışındaki SITC üç haneli ürün gruplarının rekabet gücü üzerinde olumlu yönde bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Gümrük Birliği sonrası Türkiye nin ihracat portföyündeki değişime bağlı olarak toplam ihracat içerisinde tekstil sektörünün payının azalması, bu sonucun ortaya çıkmasının bir nedeni olabilir. 5. Sonuç Bu çalışmada dönemi dikkate alınarak AKÜ indeksi yardımıyla Türkiye ile AB ülkeleri tekstil endüstrileri karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Bu yöntemle tekstil endüstrisinin tüm ülkeler bağlamında sektör ve alt sektörler (ürün grupları) açısından ekonomik performansları tespit edilmiştir. Ayrıca, Gümrük Birliği sürecinin Türkiye tekstil endüstrisinin rekabet gücüne etkisi, hem ana hem de alt ürün grupları açısından ele alınmıştır. Analizler doğrultusunda, hem SITC iki haneli hem de SITC üç haneli ürün grupları açısından Türkiye tekstil endüstrisinin AB-ülkeleri karşısındaki rekabet gücünün oldukça yüksek ve alt sektörler bağlamında dünya ölçeğinde rekabetçi bir yapıya sahip olduğu tespit edilmekle birlikte özellikle son yıllarda hemen hemen bütün ürün gruplarının rekabet gücünde dikkate değer düşüşler yaşandığı tespit edilmiştir. Bu tespitler, Çoban (2001) tarafından dönemi dikkate alınarak yapılan araştırma sonuçlarıyla benzerlik arz etmekte olup, sektörün rekabet gücündeki düşüş trendi devam etmektedir. Her iki araştırma sonucu, Türkiye tekstil endüstrisinin ekonomik performansının dünya ölçeğinde her geçen gün azaldığına ve sürecin devam etmesi halinde yakın gelecekte sektörün rekabet gücünü kaybedebileceğine işaret

16 16 etmektedir. Ayrıca, Gümrük Birliği sürecinin söz konusu değişime etkisi analiz edildiğinde ise, SITC iki haneli ve SITC 655, SITC 656 ve SITC 659 nolu ürün grupları dışındaki SITC üç haneli ürün gruplarının rekabet gücünün olumsuz yönde etkilendiği belirlenmiştir. 1 Ocak 2005 sonrası dönemde tekstil endüstrisinde üretim ve ticaret anlayışı değişmeye ve rekabet süreci yeniden şekillenmeye başlayacaktır. Bu bağlamda tüm göstergeler ve analiz sonuçlarından da görüldüğü üzere gerekli tedbirler alınmadığı takdirde Türkiye özellikle hazır giyim/konfeksiyon sektöründe sahip olduğu rekabetçi üstünlüğünü kaybedecektir. Dolayısıyla başta AB olmak üzere OECD pazarında sahip olduğu rekabet avantajını kaybetmemesi için Türkiye tekstil endüstrisinin ürün farklılaştırması temelinde katma değeri yüksek, moda ve markaya dayalı ürünler geliştirmesi ve pazar çeşitlendirmesine gitmesi gerekmektedir. Kaynakça ARUOBA, Çelik (1999), Dünya Tekstil Ekonomisi, ONGUN, M. Tuba (Editör), Anadolu da Hızla Sanayileşen Kentler: Kahramanmaraş Örneği, Ankara: Türkiye Ekonomi Kurumu Yayını, BALASSA, Bela (1965), Trade liberalization and revealed comparative advantage, The Manchester School of Economic and Social Studies, 33, BALASSA, Bela (1977), Revealed Comparative advantage revisited: An analysis of relative export shares of the industrial countries ( ), The Manchester School of Economic and Social Studies, 45(4), BALLANCE, R. H. (1988), Trade performance as an indicator of comparative advantage, GREENEWAY, David (eds.), Economic Development and Intermational Trade, McMillan Education Ltd. ÇOBAN, Orhan (2001), Türkiye Tekstil Endüstrisinin Üretim Yapısı ve Karşılaştırmalı Rekabet Gücü-AB Örneği Almanya İle Karşılaştırma ve Bir Alan Çalışması, Cumhuriyet Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sivas, De BENEDICTIS, Luca and TAMBERI, Massimo (2001), A note on the balassa index of revealed comparative advantage, 2001, (Erişim tarihi, ). DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (1994), Uluslararası Ekonomik Göstergeler, Ankara. DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2003), Uluslararası Ekonomik Göstergeler, Ankara. DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı) (2004), Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü, (Erişim tarihi, ). ERUYGUR, Ozan, ÖZÇELİK, Emre ve TAYMAZ, Erol (2004), Tekstil ve Hazır Giyim Sanayilerinde Uluslararası Rekabet, İktisat-İşletme ve Finans Dergisi, 19(217), FERTÖ, Imre and HUBBARD, Lionel J. (2003), Revealed comparative advantage and competitiveness in Hungarian Agri-Food Sectors, World Economy, 26(2), GIULI, Maurizio (1997), The competitiveness of the European textile industry, Centre for International Business Studies, Research Papers in International Business, 2-97, London. HINLOOPEN Jeroen and Van MARREWIJK, Charles (2004), Dynamics of Chinese Comparative Advantage, Tinbergen Institute Discussion Paper, TI /2, Amsterdam.

17 17 İTKİB (İstanbul tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri) (2004), (Erişim tarihi, ). KAITILA, Ville (1999), Trade and revealed comparative advantage: Hungary, the Czech Republic, and the European Union, BOFIT Discussion Papers, 8, Helsinki. KÜÇÜKER, Celal (1999), Türkiye de Tekstil ve Konfeksiyon Sektörünün Gelişimi ve Yeniden Yapılanması, ONGUN, M. Tuba (Editör), Anadolu da Hızla Sanayileşen Kentler: Kahramanmaraş Örneği, Ankara: Türkiye Ekonomi Kurumu Yayını, LEE, Sung-Chul (2003), Patterns of Canada s revealed comparative advantage in the United States, Department of Economics, University of Regina, Discussion Paper, 104, Regina. RICHARDSON, David J. and ZHANG, Chi (1999), Revealing comparative advantage: chaotic or coherent patterns across time and sector and U.S. trading partner?, NBER Working Paper, 7212, Cambridge. TAN, Barış (2001), Overview of the Turkish textile and apparel industry, Harvard Center for Textile & Apparel Research, Cambridge. THIESSEN, Ulrich (1995), Competitiveness of Central-eastern European Countries, DIW- Vierteljahreshefte zur Wirtschaftsforschung, 64(2), TÜSIAD (Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği) (2002), Sektörel Durum Analizi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri-2001-II, Tüsiad Yayını, Tüsiad-T/ /320, İstanbul. UNCTAD/UN (1994), Yearbook International Trade Statistics, Vol: 2, New York. UNCTAD/UN (1997), 1996 International Trade Statistics Yearbook, Vol: 1, New York. UNCTAD/UN, den (Erişim tarihi, ). VERMA, Samar (2002), Export competitiveness of Indian textile and garment industry, Indian Council for Research on International Economic Relations, Working Paper, 94, New Delhi.