T.C. HAYDARPAŞA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ I.ANESTEZİYOLOJİ VE REANİMASYON KLİNİĞİ. Şef: Uzm.Dr.NEŞE AYDIN
|
|
- Yavuz Hamzaoğlu
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 T.C. HAYDARPAŞA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ I.ANESTEZİYOLOJİ VE REANİMASYON KLİNİĞİ Şef: Uzm.Dr.NEŞE AYDIN TRANSVEZİKAL PROSTATEKTOMİLERDE HASTA KONTROLLÜ ANALJEZİ (HKA) İLE TRAMADOL, LORNOKSİKAM VE METAMİZOLUN POSTOPERATİF ANALJEZİK ETKİNLİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Uzmanlık Tezi DR: SERAP ADANA KAVLAK İSTANBUL
2 ÖNSÖZ Asistanlığım süresince deneyimleri ile bizlere her zaman yol gösteren ve destek olan, bilgi ve sabrını esirgemeyen değerli hocam ve şefim Uz. Dr. Neşe AYDIN'a, Uzmanlık eğitimim boyunca göstermiş olduğu destek ve yardımlarından dolayı şef muavinleri Uz. Dr. Asu Özgültekin ve Uz. Dr. Emine Dinçer e değerli Tez çalışmalarım sırasında yanımda olan ve beni destekleyen, çalışkanlığı, bilgisi ve örnek davranışları ile bana büyük katkılarda bulunan sevgili abim Uz. Dr.Mustafa Şevki Ekim e, Hoşgörüleri ve iyi niyetleriyle yardımlarını esirgemeyen Uz Dr. Osman Ekinci, Uz.Dr.Gülşen Bosna, Uz.Dr. Dilek Subaşı Tezal ve Uz.Dr. Hakan Pamuk,Uz.Dr.Gül Ergün e Eğitim sürecimi keyifli bir hale getiren, bilgi ve deneyimlerinden faydalandığım ve tanımaktan büyük zevk duyduğum Uz.Dr..Murat Kaşıkçı ya Bilgi ve deneyimlerinden faydalandığım Uz.Dr.Gonca Doğramacı Yüksel, Uzm.Dr. Filiz Ormancı Çınar, Uzm.Dr. Güldem Turan,Uz.Dr.Sıddıka Batan a Onları tanımaktan büyük mutluluk duyduğum, dostluklar paylaştığımız asistan arkadaşlarım Dr.Olcay Aydın, Dr.Esengül Sezen, Dr. Esma Coşkun a, Birlikte çalıştığım sürece dostluk ve yardımlarını esirgemeyen tüm asistan arkadaşlarıma,anestezi teknisyenlerine ve yoğun bakım ekibine, Tez çalışmam sırasında ilgili ve hoşgörülü yaklaşımları ile bana destek olan üroloji kliniklerinin başta şefleri olmak üzere, şef muavinlerine, başasistanlarına, uzmanlarına, asistanlarına, çalışkan ve güleryüzlü hemşirelerine, Tezimin istatistik ve yazım aşamalarında yardımlarını esirgemeyen Halil Turgut,Gülşen Turgut ve kardeşim Ali Özgür Adana ya Bugünlere gelmemi sağlayan, varlıklarıyla her zaman gurur duyduğum ve desteklerini hep hissettiğim sevgili annem, babam ve kardeşlerime, Yardım ve anlayışıyla daima yanımda olan sevgili eşim Dr. Soner Kavlak a, Ve canım oğlum Ali Ceyhun Kavlak a Sonsuz teşekkürler Dr.Serap Adana Kavlak 2
3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...3 AĞRI TERMİNOLOJİSİ GİRİŞ VE AMAÇ GENEL BİLGİLER...7 I. AĞRI...7 II. POSTOPERATİF AĞRI...20 III.OPİOİD ANALJEZİKLER IV.NSAİ İLAÇLAR MATERYAL VE METOD BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ ÖZET KAYNAKLAR
4 AĞRI TERMİNOLOJİSİ Uluslararası Ağrı Araştırmaları Teşkilatı (IASP), 1979 yılında ağrı ile ilgili bir terminoloji yayınlamıştır. Bu terimler ve karşılıkları aşağıda belirtilmiştir. Allodynia: Genellikle ağrılı olmayan (nonnoksius) bir stimülusun neden olduğu ağrı Analjezi: Ağrılı (noksius) stimülasyonun oluşturduğu ağrının yokluğu Anesthesia Dolorosa: Bir anestetik bölge veya alanda oluşan ağrı Kozalji: Travmatik bir sinir lezyonundan sonra devam eden yanıcı ağrı Santral ağrı: Bir santral sinir sistemi lezyonu ile birlikte olan ağrı Parestezi: Anormal duyu (not unpleasant) Disestezi: Hoş olmayan anormal duyu Hiperaljezi: Ağrılı (noksius) stimülusa karşı duyarlılığın ve cevabın artması Hiperestezi: Stimülasyona karşı duyarlılığın artması Hiperpati: Hiperaljezi ve aşırı reaksiyonla karakterize ağrılı sendrom Hipoaljezi: Ağrılı stimülusa karşı duyarlılığın ve cevabın azalması Hipoestezi: Stimülusa karşı duyarlılığın azalması Nöralji: Bir sinire yayılan ağrı Nörit(is): Sinir enflamasyonu Nöropati: Bir sinirdeki patolojik değişiklik veya fonksiyonundaki bozukluk Nosiseptör: Ağrılı veya potansiyel olarak ağrılı stimülusa karşı duyarlı reseptör Noksius: Doku hasarı oluşturan stimülus Ağrı eşiği: Kişide ağrıya neden olan en küçük stimülusun şiddeti Ağrı tolerans seviyesi: : Kişinin tolere etmeye hazır olduğu ağrıya neden olan en büyük stimülus 4
5 1. GİRİŞ VE AMAÇ Postoperatif ağrı, cerrahi travma ile başlayan doku iyileşmesi ile sona eren akut bir ağrı tipidir. Operasyon sırasında oluşan ağrının giderilmesi anestezistin önemli görevlerindendir. Postoperatif ağrı tedavisinin amaçları; hastanın ağrısını en aza indirmek veya ortadan kaldırmak, derlenmeyi kolaylaştırmak, ağrıya bağlı oluşabilecek komplikasyonları önlemek ve tedavide ekonomi sağlamak olarak tanımlanmaktadır (1) Postoperatif analjezi genellikle gereği halinde yapılan aralıklı intramuskuler (IM) enjeksiyonlarla sağlanmaya çalışılmaktadır. Ancak bu tedavi şekli standart doz şemalarına göre uygulandığı ve postoperatif ağrının şiddeti hastalar arasında farklılık gösterdiği için klinikte uygulanan ağrı tedavisi genellikle yetersiz kalmaktadır (1). Postoperatif ağrı tedavisinde küçük dozlarda intravenöz (IV) opioid uygulamasının konvansiyonel yöntemlere göre daha etkili olduğunun gösterilmesinden sonra analjezik ilaç dozunu hastanın kontrol edebildiği hasta kontrollü analjezi (HKA) yöntemi geliştirilmiştir. HKA, değişik yollardan verilen herhangi bir analjeziğin, hasta istediğinde hemen ve gereken miktarda verilebildiği sistemler olarak tanımlanmaktadır (2). HKA uygulamalarında hastanın, analjezik ilacı kendi kendine ve ihtiyacına göre verip ağrısını kontrol edebilmesi, postoperatif ağrıda majör etken olan anksiyete ve stresi azaltmaktadır (2, 3, 4). Bugüne kadar HKA de bir çok analjezik ajan ve kombinasyonları uygulanmıştır. HKA de kullanılacak ideal analjezik ajanın, etkisi çabuk başlamalı ve orta etki süreli olmalıdır. Ayrıca analjezik etkisinin tavan dozu bulantı, kusma, solunum depresyonu ve barsak motilite bozukluğu gibi yan etkileri olmamalıdır (2). Bu konuda bugüne kadar yapılan çalışmaların büyük bir kısmında IV HKA yöntemi uygulanmış ve bunların da neredeyse tamamında analjezik olarak opioidler kullanılmıştır. Opioidlerin en önemli dezavantajları yukarıda belirtilen yan etkilerin çok fazla görülmesi ve bu sebeple de hasta konforunun yeterli düzeyde sağlanamamasıdır (2, 5). Opioidlerin kullanımında sık görülen yan etkiler nedeniyle postoperatif analjezide alternatif ajanlar araştırılmış ve bu amaçla nonsteroid antienflamatuar ilaçların kullanımı 5
6 gündeme gelmiştir (6, 7). Son dönemlerde yapılan az sayıda çalışmada oksikam grubu bir non steroid anti-enflamatuar ilaç olan lornoksikamın postoperatif analjezideki etkinliği denenmiştir. Hızlı etki başlangıçlı ve nispeten kısa eliminasyon yarı ömrü olan lornoksikamın, HKA de tek başına kullanıldığında çok daha az yan etkiyle aynı analjezik etkiyi gösterdiği bildirilmekle beraber (8-9), literatürde bu görüşü desteklemeyen yayınlarda bulunmaktadır (10-11). Metamizol sodyum (M) aminopirinin 4. metilaminoetanosülfat türevi olup, dipiron olarak da bilinmektedir. Bir ön ilaç olması dolayısıyla yapılan in-vitro çalışmalarda siklooksijenaz enzimini etkilemez. Uzun yıllardır postoperatif analjezi amacı ile hafif ve orta şiddetteki ağrılarda yaygın olarak yıllardır kullanılan bir ajandır. Metamizolün analjezik etkinliği bazı çalışmalarda meperidininkine eşit bulunmuştur. Ayrıca antispazmodik etki potansiyeli vardır (12). Biz bu çalışmamızda orta düzeyde ağrısı olacağı öngörülen transvezikal prostatektomilerde IV HKA yöntemi ile verilen zayıf opioid olan tramadol, nonsteroid anti inflamatuar (NSAİİ) ilaçlardan olan lornoksikam ve metamizolün analjezik etkinlik ve yan etkiler açısıdan karşılaştırılmasını amaçladık. 6
7 2. GENEL BİLGİLER I. AĞRI I.1. Ağrının Tanımı Latince ceza, işkence, intikam anlamında Poena sözcüğünden gelen ağrı (Pain) tanımı oldukça güç bir kavramdır. Uluslararası Ağrı Araştırmaları Teşkilatı (IASP) tarafından yapılan en geçerli tanımlamaya göre ağrı; vücudun herhangi bir yerinden kaynaklanan gerçek ya da olası bir doku hasarı ile birlikte bulunan, hastanın geçmişteki deneyimleri ile ilgili, duyusal, afektif, hoş olmayan emosyonel bir duyum ve davranış şeklidir. Ağrı her zaman kişiye özneldir. Bu nedenle kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterir (1). Doku hasarı ile ağrının algılanması arasında oluşan karmaşık elektrokimyasal olaylar serisinin bütününe nosisepsiyon denir. Nosisepsiyon, vücudun bir bölgesinde bir doku yıkımı olduğu zaman, bunun özelleşmiş sinir uçları ile alınıp (nosiseptör), santral sinir sistemine götürülmesi, belirli bölge ve nöral yapılarda entegre edilerek bu zararlı tehdit durumunun algılanması ve buna karşı gereken fizyolojik, biyoşimik ve psikolojik önlemlerin harekete geçirilmesidir. Ağrı, nosisepsiyon içinde bir algılama olayıdır (1). I.2. Ağrının Sınıflandırılması Ağrı konusundaki sınıflama, sürekli ve sabit olmamaktadır. En sık kullanılan sınıflama aşağıdaki gibidir (1). I.2.1 Nörofizyolojik Sınıflandırma A. Nosiseptif Ağrı: Fizyolojik olayların deri, kas, bağ dokusu ve iç organlarda yaygın olarak bulunan nosiseptörleri uyarması ile ortaya çıkar. B. Somatik Ağrı: Daha çok somatik sinir lifleriyle taşınan, ani başlayan, iyi lokalize edilebilen ve sinirlerin yayılım bölgesinde duyulan bir ağrıdır. C. Viseral Ağrı: İç organlardan kaynaklanan, yavaş başlayan, iyi lokalize edilemeyen, künt ve başka bölgelere yayılabilen bir ağrıdır. D. Nöropatik (Nonnosiseptif) Ağrı: Santral sinir sisteminde veya periferik sinirlerde travma veya metabolik bir hastalık sonucunda nosiseptörlerin doğrudan etki altında kalması ile ortaya çıkan ağrıdır. 7
8 E. Psikojenik Ağrı: Anksiyete ve depresyonda olduğu gibi hastanın psişik ve psikososyal sorunlarını ağrı biçiminde ifade etmesidir. I.2.2 Süreye Bağlı Sınıflandırma A. Akut Ağrı: En sık nedeni posttravmatik, postoperatif ve obstetrik ağrılardır. Bir semptomdur, doku iyileşmesi ile birlikte azalır ve kaybolur. B. Kronik Ağrı: Hastalık veya yaralanmayı takiben bir aydan uzun süren ağrılardır. Bir sendromdur, santral veya periferik sinir sistemi bozukluğu, psikolojik ve çevresel faktörler rol oynar. I.2.3 Etiyolojik Sınıflandırma A.Kanser ağrısı B.Postherpetik nevralji C.Orak hücre anemisine bağlı ağrı D.Artrit ağrısı I.2.4 Bölgesel Ağrı A.Baş ağrısı B.Yüz ağrısı C.Bel ağrısı D.Pelvik ağrı I.3. Ağrı Mekanizmaları Ağrı mekanizmaları periferik ve santral olarak ikiye ayrılabilir. I.3.1. Periferik Mekanizmalar Ağrı algılamasının başlangıç noktası primer afferent nosiseptörlerdir. Nosiseptörler periferde bulunan mekanik, termal ve kimyasal reseptörler gibi ağrı reseptörleridir. Nosiseptörün yanıt özelliklerine bağlı olarak spinal korda doğru bir yayılım meydana gelir. Spinal kordda 8
9 meydana gelen değişikliklerden sonra da üst merkezlere iletilerek orada değerlendirilir ve ağrı olarak algılanır. Ağrı bilgisinin yayılımı ile ilgili nosiseptörler iki ana sınıfta ele alınabilir: A-delta mekanotermal ve C polimodal nosiseptörler. Birçok ağrı tipi primer afferent nöronların özellikle C polimodal nosiseptörlerin uyarılmasıyla başlar. Ancak nosiseptör aktivasyonu sürecinde başka etkenler de işin içine girer. Travmayla birlikte enflamatuar süreçler de başlatılır ve buna bağlı çeşitli maddeler salınır. Bunlar da ağrının algılanmasında rol oynar. Normal koşullarda mekanik, termal ve kimyasal uyaranlar yüksek eşik değerdeki nosiseptörleri harekete geçirirler. Klinikte ise ağrılı uyaran travma ve doku harabiyetine bağlıdır. Doku harabiyeti, enflamasyona ve dolayısıyla da nosiseptörlerin daha fazla uyarılmasına yol açar (13). Uyarılma Aşamaları Ağrılı uyaran 4 aşamada üst merkezlere doğru bir yol izler (Şekil 1): a. Transdüksiyon b. Transmisyon c. Modülasyon d. Persepsiyon a.transdüksiyon, bir enerjinin başka bir enerjiye dönüşmesidir. Örneğin her sıcak uyaran ağrılı değildir. Sıcak bir uyaranın ağrılı hale geçebilmesi için belirli bir derecenin üzerine çıkması gerekir. Nosiseptörler normal ısıya karşı duyarsız kalırken ısının artışı ile duyarlı hale geçerler. b.transmisyon, nosiseptörler tarafından algılanan ağrı bilgisinin daha üst merkezlere doğru iletilmesidir. Bu iletimde miyelinli A-delta lifleri ve miyelinsiz C lifleri etkindir. Miyelinli A-delta lifleri hızlı ileten, sensitizasyona açık, termal ve mekanik uyaranlarla uyarılan liflerdir. Miyelinsiz C lifleri ise polimodal bir özellik gösteren, her türlü uyarana karşı duyarlılık gösteren yavaş iletimli liflerdir. Diğer sinir lifleri de çeşitli şekillerde ağrılı uyaranın iletimine katılır. c.modülasyon, başlıca omurilik seviyesinde oluşan bir olaydır. Ağrılı uyaran spinal kord düzeyinde değişime uğrayarak daha üst merkezlere iletilir. d.persepsiyon ise, omurilikten geçen ve çeşitli çıkan yollar aracılığıyla üst merkezlere doğru iletilen ağrının algılanmasıdır. 9
10 Şekil 1: Ağrıda uyarılma aşamaları: transdüksiyon, transmisyon, modülasyon ve persepsiyon Periferik Sensitizasyon Enflamatuar sürecin bir parçası olarak tahrip olan bölgelerde makrofaj, lenfosit ve mast hücrelerinden çeşitli maddeler salınır(şekil 2). Nosiseptif uyaranın kendisi de nörojenik bir enflamasyon yanıtı oluşturarak P maddesi, nörokinin A, kalsitonin gen ilişkili peptid (CGRP) salgılanmasına yol açar. Bu peptidlerin salgılanması sensoryal ve sempatik sinir liflerinde uyarılmada değişikliğe, vazodilatasyona, plazma proteinlerinin ekstravazasyonuna, ve enflamatuar hücrelerin çeşitli kimyasal mediatörler salmasına yol açar. Bu şekilde potasyum, P maddesi, nitrik oksit, siklooksijenaz ve lipooksijenaz yollarındaki enflamatuar mediyatörlerin salınması yüksek eşik değerdeki nosiseptörleri uyararak periferik sensitizasyon oluşur (13) Sensitizasyondan sonra düşük şiddetteki mekanik uyaranlar normalde ağrıya yol açmazken ağrılı olarak algılanmaya başlar. Tahribat bölgesindeki bu primer hiperaljezi bölgesindeki periferik değişiklikler, cerrahi girişimler ve travmalardan sonra gözlenir. 10
11 PERİFERİK SENSİTİZASYON Doku tahribatı Enflamasyon Sempatik terminaller HASSASLAŞMIŞ ORTAM Hidrojen iyonu Histamin Purin Lökotrienler Noradrenalin Potasyum iyonu Sitokin Nöropeptidler Bradikinin Prostoglandin Serotonin Sinir Büyüme faktörü Yüksek Eşikli Nosiseptör Transdüksiyon Sensitizasyonu Düşük Eşikli Nosiseptör Şekil 2: Periferik Sensitizasyon Nosiseptörler Genelde serbest sinir uçları olarak adlandırılan nosiseptörler doku tahribatına yol açan stimuluslara yanıt olarak aktive olan kapsülsüz sinir sonlarıdır. Bazıları tek bir modaliteye karşı, örneğin kimyasal ya da noksiyöz ısı gibi yanıt oluştururken; diğerleri birkaç çeşit noksiyöz stimulusa duyarlıdır (polimodal nosiseptörler) (14). Yukarıda da değinildiği şekilde, bütün nosiseptörler küçük çaplı miyelinli (A delta) ve miyelinsiz (C) sinir lifleri tarafından innerve edilirler. Bu serbest sinir uçlarının bağlı olduğu yapısal reseptörler olmadığı halde, nosiseptif duyu entegrasyonunun diğer periferik komponentleri çevre dokuda yerleşmiştir. Bu sinir uçları küçük kan damarları ve mast hücreleri ile çevrelenmiştir. Diğer komşu sinir uçlarıyla birlikte, bu triadın fonksiyonel bir ünite olarak çalıştığına inanılmaktadır. Doku harabiyetiyle başlatılabilinen periferik uçların antidromik aktivasyonu periferde nörotransmitterlerin (P maddesi ve glutamat gibi) salınımına yol açar. Doku harabiyeti ayrıca araşidonik asit metabolitlerinin (prostoglandinler ve lökotrienler) lokal konsantrasyonlarının artışına da neden olabilir. Bu ajanlar ya direkt olarak diğer C liflerini aktive ederler, mast hücre degranülasyonuna neden olurlar ya da plazma ekstravazasyonuna ve muhtemelen ödeme neden olurlar. Mast hücrelerinden salınan histamin veya sitokinler ya da vaskülarite, sonuçta nosiseptörlerin ardışık aktivasyonuna yada sensitizasyonuna yol açarlar. Periferik sensitizasyonda rol alan diğer ajanlar ve endojen kaynakları Tablo 1 de görülmektedir. Bu ajanlar hep birlikte reseptör sensitizasyonuna ve afferent nosiseptif sinir liflerinin devam eden boşalımına neden olurlar. Yani, nosiseptif uçlar, 11
12 doku harabiyetini aksiyon potansiyellerine çevirmek üzere diğer hücrelerden gelen kimyasal ürünleri kullanırlar (14). Tablo 1: Periferik sensitizasyonda yer alan nöroaktif maddeler MADDE P Maddesi Glutamat Bradikinin Histamin Protonlar (düşük ph) Prostoglandinler İnterlökinler Tümor nekroze edici faktör α KAYNAK Sinir terminalleri Sinir terminalleri Plazma kininojen Plateletler, mast hücreleri İskemi-hasarlanmış hücreler Araşidonik asit-hasarlanmış hücreler Mast hücreleri Mast hücreleri Periferik Sinir Harabiyeti Nosiseptörler sadece basit sensoryal bilgi ileticisi değillerdir. Sinir harabiyeti çeşitli peptidlerin üretiminde (örneğin sinir büyüme faktörü (NGF) gibi) artışa yol açmaktadır. Bu peptidlerin artışı ise sensoryal uyaranlara karşı hassasiyetin artmasına neden olur ve çeşitli uyaranlar arka kök ganglionunda afferent nosiseptörde değişiklikler meydana getirir. Miyelinli liflerde kan dolaşımının azalması demiyelinizasyona ve ektopik uyarıların ortaya çıkmasına yol açar. Benzer biçimde periferik nöropatik komponentin tutulduğu durumlar ampütasyon sonrası ağrının sebebinden sorumludur (15). Sempatik Sinir Sistemi Sinir harabiyeti hatta küçük bir travma dahi sempatik aktivitede bozukluğa yol açabilir. Bu da sonuçta kompleks rejyonel ağrı sendromu denilen bir duruma yol açar. Kompleks rejyonel ağrı sendromları sempatik disfonksiyon, vazomotor değişiklikler osteoporoz yanıcı ağrı, hiperaljezi, allodini ve motor fonksiyon bozukluklarına yol açar. Sempatik sinir sistemindeki bu değişikliklerde çeşitli faktörler rol oynar. Enflamasyon, primer nosiseptif afferent liflerde sempatik liflerden salgılanan prostanoidlerin etkisine yol açar (13). 12
13 Sessiz Reseptörler Çeşitli dokularda sessiz reseptör adı verilen normal durumlarda aşırı mekanik ya da termal uyaranlara yanıt vermeyen reseptörler vardır. Bunlar miyelinsiz primer afferent nöronlardır. Enflamasyon, travma ve kimyasal sensitizasyon durumunda hassas hale gelirler ve ağrılı uyaranlara yol açarlar (13,14). Primer Afferent Lif Nörotransmitterleri C liflerinin pek çoğu ve A-delta liflerinin bir kısmı, aspartat ve glutamat eksitatör amino asitlerini ve P maddesi, CGRP, kolesistokinin, galanin ve somatostatin gibi nörotransmitterleri içerirler. Bu maddeler genelde aynı uçlarda beraber lokalizedirler. Ancak çalışmalar bu beraber lokalize maddelerin birbirlerinden bağımsız olarak kontrol edilip salındığını göstermektedir. Noksiyöz stimülasyon spinal dorsal boynuzda ve periferik dokuda bu peptidlerin seçici olarak salınımına yol açar. Buna karşılık, eksitatör amino asitler hem büyük çaplı hem de küçük çaplı afferent liflerde bulunurlar ve de hem sadece A-beta (miyelinli) liflerini aktive eden düşük yoğunluklu stimuluslarla hem de akut ya da kronik (örneğin eklem enflamasyonu) stimuluslarla salınırlar (14). Birkaç tip eksitatör amino asit reseptör alt tipi mevcuttur. Bunlar arasında spinal kord dorsal boynuzunda postsinaptik olarak yer alan hem N-metil-D-aspartat (NMDA) hem de non- NMDA reseptörleri vardır. Davranışsal çalışmalar NMDA ya da non-nmda reseptör agonistlerinin intratekal uygulamasının nosiseptif davranışın ortaya çıkmasına neden olduğunu göstermiştir. Peptidler ve lif çapı arasında ilişki olduğu gösterilmiştir; buna göre sadece bazı C lifleri ve A-delta liflerinin küçük bir kısmı P maddesi içermektedir. Afferent liflerin peptid içeriği, bunları aktive eden spesifik modaliteden ziyade periferik hedefle (örn. Deri, kas ya da vissera) ilişkili görülmektedir. Gerçekten de bir sinirin peptid içeriği, sinir uygunsuz bir periferik yapıya bağlandığında değişebilmektedir. Nosiseptif dorsal boynuz hücrelerinin büyük bir kısmı P maddesi içerikli sinapslar aracılığıyla iletişim kurarlar ve hayvanlarda P maddesi tarafından harekete geçirilen nörokinin-1 reseptörünün blokajının postoperatif ağrıyı azalttığı gösterilmiştir (14). Nosiseptif transmisyon ya da modülasyonda rol alan diğer reseptörler ise opioid (µ,к), gama amino bütirik asit (GABA), alfa-adrenerjik serotonin (5HT) ve adenozin reseptörleridir (15). 13
14 I.3.2.Santral Mekanizmalar Arka boynuz, primer afferentlerin sonlandığı merkezdir. Burada afferent lifler, bölgesel spinal nöronlar ve beyinden inen liflerin birleştiği karmaşık bir yapı vardır. Primer afferent nosiseptörler genellikle lamina I, II ve V te sonlanır. Burada arka boynuzdaki ikinci sıra nöronlarıyla bağlantı kurar(13). Somatik C nosiseptörleri ipsilateral lamina II de sonlanırken A- delta nosiseptöleri ipsilateral lamina I de ve daha az olarak da lamina V te sonlanır. Viseral C nosiseptörleri ise daha geniş bir projeksiyon gösterirler ve birkaç segmentteki lamina II ve lamina V te bilateral olarak sonlanırlar. Viseral C liflerinin bu geniş dağılımının viseral ağrının geniş kalitesinden sorumlu olduğu düşünülmektedir (14). Santral Sensitizasyon Yukarıda tanımlandığı gibi periferde travma sonrasında oluşan olaylar periferik sensitizasyona ve primer hiperaljeziye neden olurlar. Burada oluşan olaylar periferdeki çeşitli olaylarla açıklanabilir. Travmadan sonra normalde ağrısız olan çeşitli mekanik uyaranlara karşı hassasiyet (allodini) meydana gelebilir. Bu değişiklikler travma sonrasında spinal kord arka boynuzunda meydana gelen olaylara bağlıdır ve bu da santral sensitizasyon olarak tanımlanmaktadır (Şekil 3). C liflerini uyaracak düzeydeki bir ağrılı uyaran sadece arka boynuz nöronlarını değil, uyaran boyunca bütün nöronal aktiviteyi de ilerleyici şekilde artırır. NMDA reseptörleri bu olaylarda önemli rol oynamaktadır. Santral sensitizasyonda algılama alanında da bir genişleme ortaya çıkar, böylece spinal nöron sadece kendi alanında değil başka alanlarda da etkili olur. Ayrıca cevaba karşı şiddet ve sürede de uzama vardır ve eşik değerde düşme meydana gelir. Bütün bu olaylar postoperatif ağrı gibi akut ağrı durumlarında ve kronik ağrının değişiminde büyük önem taşır (13). 14
15 SANTRAL SENSİTİZASYON Nosiseptör girişi Arka boynuzda aktiviteye bağlı eksitabilite artışı Düşük mekanoreseptörler (β lifleri) Cevabın değişmesi AĞRI(mekanik allodini) Şekil 3: Santral Sensitizasyon Spinal Düzeyde Modülasyon Ağrılı uyaran nöroaksisin çeşitli seviyelerinde modülasyona uğramaktadır. Arka boynuza ulaşan afferent uyarılar çeşitli inhibitör mekanizmaları harekete geçirirler ve böylelikle giren diğer uyaranların etkisini azaltmaya çalışırlar. İnhibisyon benzer şekilde lokal inhibitör internöronlar ve inen yollarla da artırılmaya çalışılır. Arka boynuza gelen ağrılı uyaranlar pre ve postsinaptik bölgelerde yer alan opioid, alfa adreno, GABA ve glisin reseptörleri tarafından endojen ve ekzojen ajanlarla modülasyona uğrarlar (13). Spinal yapılar İki çeşit dorsal boynuz nöronu ağrı duyusuna yanıtta ve bunun iletiminde rol alır: nosiseptif spesifik nöronlar ve geniş-dinamik-range (WDR) nöronlar. Nosiseptif spesifik nöronlar sadece A-delta ve C liflerinden gelen uyarılara yanıt verirken, WDR nöronları hem A- delta ve C liflerinden gelen nosiseptif uyarılara hem de A-beta liflerinden gelen non-nosiseptif uyarılara yanıt verir. Arka boynuzdaki ikinci sınıf projeksiyon nöronları ve ön boynuzdaki bazı nöronlar çeşitli yollarla supraspinal bölgelere ulaşırlar (15). Bu yollar spinotalamik, spinoretiküler, ve spinomezensefalik yollardır ve spinal kord içerisinde kontrlateral ve anterolateral kadranda yer alırlar. Ayrıca arka kolonların derinliklerinde seyreden viseral nosiseptif yollar da mezensefalon ve diensefalona ulaşmaktadır. Supraspinal Yapılar İkinci sıra nöronları, spinal kordda yukarıya doğru çıkarak beyin sapından talamus ve kortekse kadar çeşitli supraspinal yapılarda sonlanırlar. Bunlar talamusta ikiye ayrılırlar: Ağrının sensoryal diskriminatif özelliğini taşıyanlar ventrokaudal ve ventroposterior talamus 15
16 çekirdeklerinde yer alırlar. Ağrının affektif, motivasyonel yönleriyle ilgili olanlar ise talamusun medial çekirdeklerinde yer alırlar. Yeni görüntüleme yöntemleri çeşitli subkortikal yapıların da ağrı iletiminde ve algılanmasında rol aldığını düşündürmektedir. Bu yapılar talamus, kaudat çekirdek, hipotalamus, hipokampus ve serebellumdur (15). Kortikal Yapılar Üst merkezler sensoryal diskriminatif (somatosensoryal korteks) ve affektif komponent (singulat korteks) olarak ayrılmaktadır. Ancak bu oldukça basit bir sınıflamadır ve korteksin ağrı algılanmasındaki rolü halen tam olarak açıklık kazanmamıştır. Ağrının sensoryal diskriminatif yönü ağrılı uyaranın yerinin belirlenmesi ve tanımlanması ile ilgili özellikleridir. Ağrının her zaman sübjektif olan şiddet ve benzer özellikleri bu yönünü oluştururken, ağrıda hoş olmayan hisler ve diğer duygusal öğeler afektif motivasyonel yönü oluşturur (15). İnen İnhibisyon Beyin, çeşitli inen sistemler aracılığıyla ağrıyı durdurmaya çalışmaktadır. Nöroaksisin farklı seviyelerinde ağrı iletimi üzerinde çeşitli inhibitör etkiler vardır. Bu inen etkiler hipotalamus, periakuaduktal gri madde, lokus seruleus gibi supraspinal yapılardan kaynaklanmaktadır (15). Nosiseptif afferentlerin aktivasyonunun, inen inhibitör sistemini spinobulbospinal bir yolak aracılığıyla aktive ettiği düşünülmektedir. Bu sistemler somatotopi göstermezler, yani vücudun belirli bir yerinde oluşan noksiyöz stimulus, tüm vücudu etkileyecek inen inhibisyonu harekete geçirecektir (14). İnen kontrol sistemi içinde çeşitli nörotransmiterler (serotonin, noradrenalin, GABA) bulunmaktadır. Hayvan çalışmalarında, periferik noksiyöz stimulusu takiben enkefalin, serotonin, norepinefrin ve inhibitör amino asitlerin spinal salınımında artış olduğu gösterilmiştir(14). Trigeminal sinirin stimülasyonunu takiben lomber spinal kordda serotonin salınımı somatotopinin olmadığının bir göstergesidir. 16
17 Spinal serotonin analjezik aksiyonlarında bir opioid bağlantısı olduğu düşünülmektedir. Çünkü naloksanla yapılan öntedavi intratekal serotonin ilişkili antinosisepsiyonu engellemektedir. Buna karşılık, serotonin antagonistleriyle yapılan öntedavi de intratekal morfinin etkinliğini azaltmaktadır. Ayrıca alfa-2 antagonistleri, rezerpin gibi norepinefrini azaltan ajanlar ve noradrenerjik sistemle ilgili lezyonlar da morfin analjezisiyle etkileşir (14). Serotonin, norepinefrin ve bunların agonistlerinin analjezik etkileri monoamin oksidaz inhibitörleri ve monoamin geri alım inhibitörleri tarafından potansiyalize edilmektedir. Bu ilaçlar spinal kordda serotonin ve norepinefrinin ekstraselüler düzeylerini artırırlar. Trisiklik antidepresanların ağrıyı azaltmaları bu mekanizma ile olmaktadır. Monoamin oksidaz inhibitörleri ve monoamin geri alım inhibitörleri ayrıca morfinin etkinliğini de potansiyalize ederler(14). Akut morfin analjezisi NMDA reseptör antagonistleri tarafından etkilenmez; ancak morfin toleransının gelişimi spinal düzeyde, ketamin gibi non-kompetitif NMDA reseptör antagonistleriyle ön-tedavi ile engellenebilir. Opiat toleransı geliştikten sonra bu ajanlarla geri döndürülemez. İlginç olarak, naloksanla presipite edilen opiat çekilmesi glutamat gibi eksitatör aminlerin masif spinal salınımına yol açmaktadır. Morfin analjezisi, morfin toleransı ve primer afferent peptid kolesistokinin arasındaki bağlantı daha karmaşıktır. Kolesistokinin morfinin analjezik etkinliğini azaltır. Periferik enflamasyonda kolesistokinin ekspresyonundaki azalma bu durumlarda morfinin analjezik etkinliğinin neden arttığının yanıtı olabilir. Ayrıca kolesistokinin- B antagonistlerinin morfinle birlikte uygulanması morfin toleransınnın gelişimini engellemektedir. Opiat toleransı geliştikten sonra bu ilaçların uygulanması geri dönüşe neden olur (14). I.4. Ağrı Ölçüm Yöntemleri Ağrının subjektif olması nedeniyle ölçümü zordur ve halen evrensel bir ağrı indeksi henüz mevcut değildir (16,17,18,19 ). I.4.1 TİP 1 ÖLÇÜMLER: Objektif ölçümlerdir. A- Fizyolojik Yöntemler: Plazma kortizol, glukagon, katekolamin düzeyi, kalp hızı, kan basıncı, transkutan oksijen satürasyonu değerlendirilir. B- Nörofarmakolojik Yöntemler: Plazma β-endorfin düzeyi, cilt ısısı, EEG dir. 17
18 C- Nörolojik Yöntemler: Sinir iletim hızı, uyarılmış yanıtlar, pozitron emisyon tomografi (PET) dir (16,17,18). I.4.2 TİP II ÖLÇÜMLER: Subjektif (hastaya bağlı) ölçümlerdir. A- TEK BOYUTLU YÖNTEMLER 1. VAS (Vizüel Analog Skala) Subjektif, tekrarlanabilen, basit ve etkin bir yöntemdir. 10cm uzunluğunda bir çizgiden oluşur(şekil 4). Çizginin bir ucunda hiç ağrı yok yazılı iken diğer ucunda olabilecek en kötü ağrı diye yazılıdır. Hastadan bu çizgi üzerinde kendi ağrı şiddetinin nereye geldiğini işaretlenmesi istenir. Özellikle postoperatif ağrı ve bulantı takibinde kullanılmaktadır. Tek dezavantajı, ağrıyı tek boyutu ile değerlendirmesidir (16,17,18). var) Şekil 4: Visüel analog skala(vas 1:Hiç ağrım yok,vas 10:Dayanılmaz ağrım 2. NRS (Numeric Rating Scale=Sayısal Değerlendirme Skalası): VAS a benzer ancak bir çizgi üzerinde eşit aralıklarla yazılmış sayılar vardır. 0-5, 0-10, arası olabilir. Düşkün hastalarda VAS yerine kullanılabilir (16,17,18). 3. KATEGORİ DERECELENDİRME SKALALARI Sözel tanımlayıcı skala veya yüz ifadesini gösteren skalalardır(şekil 5). Sözel skalada kelimeler, hafif, huzursuz edici, rahatsızlık verici, korkunç ve işkence edici diye sıralanabilir. Sözel olmayan skalada ise ağrı şiddeti aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi farklı yüz ifadeleri ile ayırt edilmeye çalışılır (16,17,18). Şekil 5: Kategori derecelendirme skalası 18
19 4. KATEGORİ ve VAS SKALALARINDAN TÜRETİLEN ÖLÇÜMLER Sözel yanıtlar içermektedir. Uygulama kolaylığı ve ağrı yanıtına nitelik vardır. PID (Pain intensity difference): Ağrı şiddet farkı ve PAR (Pain relief): Ağrı azalması, VRS : Verbal Rating Skalalar. (0: Hiç ağrım yok; 1: Önemsiz; 2: Orta şiddette; 3: Şiddetli; 4: Dayanılmaz) şeklinde puanlamaları mevcuttur. Ölçüm sonunda SPID (Summed pain intensity difference): Toplam ağrı şiddet farkı veya TOTPAR (Total pain relief): Toplam ağrı azalması değerlendirilir (18,19). B-ÇOK BOYUTLU YÖNTEMLER 1. Mcgill Ağrı Anketi (MAA): Bu anket ile ağrının duyusal ve affektif boyutları ayrı ayrı değerlendirilir ancak rutinde kullanılamayacak kadar uzundur. 2. West Haven-Yale Çok Boyutlu Ağrı Envanteri: MAA den daha kısadır. Kronik ağrıları değerlendirmek için geliştirilmiştir. Ağrının günlük yaşama, iş ve aile hayatına olan etkileri değerlendirilir. 3. Kısa Ağrı Envanteri: Kronik ağrısı olan hastalarda kullanılan hızlı, çok boyutlu bir ağrı değerlendirme yöntemidir. Tedavi ile ağrıda olan azalma, yaşam kalitesi, ağrının lokalizasyonu ve şiddeti ile ilgili bilgiler edinilir (16,17,18). Ağrı Tedavi Yöntemleri I.5.1. Ağrı Yollarının Kesintiye Uğratılması a) Geçici Yöntemler: Spinal, epidural, interkostal, ganglion ve tetik noktaya lokal anestezik veya opioid enjeksiyonları uygulanır. b) Kalıcı Yöntemler: Fenol, alkol, klorokresolen gibi nörolitik ajanlar, termokoagülasyon, krio-analjezi ve cerrahi yöntemlerle ilgili ağrı yolunun kalıcı olarak tahrip edilmesidir. I.5.2. Stimülasyon Yöntemleri: Örneğin hiperstimülasyon analjezisi, elektrik stimülasyonu, transkütan elektriksel sinir stimülasyonu (TENS), akupunktur yöntemleri. I.5.3. Psikolojik Kontrol: Psikolojik destek, relaksasyon, davranış terapisi, biofeedback, hipnoz yöntemleridir. I.5.4. İlaç Tedavisi (Sistemik Uygulamalar): Hastalarda tüm major cerrahi girişim öncesinde var olan ölüm korkusunun yerini cerrahi sonrasında postoperatif ağrı korkusu alır. Anksiyetenin artması, kontrol kaybı hissi, izole edilme ve normal sosyal hayattan uzaklaşma 19
20 korkusu, ekonomik ve ailesel sorunlar ağrı seviyesinin ve analjezik gereksiniminin artmasına neden olur. Postoperatif ağrı tedavisinde hastanın fizik durumu, ağrının şiddeti, cerrahi girişimin yeri ve niteliği, personel ve teknik olanaklarla yöntemin hastaya getirebileceği riskler dikkate alınarak uygun yöntem seçilmelidir. Böylece erken iyileşmeyi sağlamak, mortalite ve morbiditeyi azaltmak, kronik ağrı sendromlarının gelişmesini önlemek günümüzde artık olasıdır. Postoperatif ağrı diğer akut ağrılardan farklı olarak psikolojik faktörleri de içerir. Akut ve kronik ağrının tedavisinde nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAİ), opioidler, parasetamol, metamizol ve antidepresanlar kullanılmaktadır (16,20,21,22 ). II. POSTOPERATİF AĞRI II.1. Tanım Postoperatif ağrı cerrahi travmayla başlayıp doku iyileşmesi ile sona eren akut bir ağrı şeklidir. Ağrının neden olduğu istenmeyen ve iyileşmeyi geciktiren etkilerinden dolayı postoperatif ağrı kontrolü ile giderek önem kazanmaktadır. Cerrahiye karşı oluşan stres yanıtta postoperatif ağrının önemli rolü olduğu bilinmektedir. Postoperatif ağrının tedavi edilmesi sonucunda kortizol, ACTH, glukagon, aldosteron ve katekolaminler gibi katabolik hormonların miktarında artış olurken insülin, testosteron gibi anabolizan hormonların miktarında azalma görülür. Bu durum solunum, dolaşım, gastrointestinal, renal ve otonom sinir sistemlerinde olumsuz etkiler meydana getirir. Bütün bu endokrin değişiklikler homeostazisi olumsuz etkiler (23,24,25,26,27 ). Sinir sistemlerinde olumsuz etkiler meydana getirir. Bütün bu endokrin değişiklikler homeostazisi olumsuz etkiler (23,24,25,26,27). II.2. Postoperatif Ağrının Organizmada Oluşturduğu Fizyopatolojik Değişiklikler II.2.1. Solunum Sistemi Üzerine Etkileri Ağrılı uyaranlarla birlikte özellikle göğüs ve karın bölgesindeki ameliyatlar sonucunda spinal reflekse cevap olarak kas spazmı gelişir. Göğüs duvarının hareketinin sınırlanması tidal volümü ve fonksiyonel rezidüel kapasiteyi azaltarak atelektazi oluşumuna, hipoksemiye bazen hipoventilasyona ve intrapulmoner şantın artmasına neden olur. Vital kapasitenin azalması öksürmeyi ve sekresyonların atılmasını zorlaştırır, atelektazi oluşumuna neden olur. Vücudun O2 20
21 tüketimi ve CO2 üretimi artar. Bu değişikliklere bağlı olarak solunum dakika hacmi ve solunum işi artar (27). II.2.2. Kalp Damar Sistemi Üzerine Etkileri Ağrının oluşturduğu sempatik aktivite artışıyla hipertansiyon, taşikardi ve sistemik vasküler dirençte artma görülür. Kardiyak debi normal kardiyak fonksiyonları olan hastada artarken, ventriküler fonksiyonları yetersiz olanlarda azalır. Ağrı miyokardın O2 gereksinimini ve dolayısıyla var olan iskemisini de arttırır. II.2.3. Gastrointestinal ve Üriner Sistem Üzerine Etkileri Artmış sempatik tonus ve sfinkter tonusun yanı sıra barsak ve mesane motilitesinin de azalması sonucu sırayla ileus ve idrar retansiyonu izlenebilir. Mide asidi sekresyonunun artması nedeniyle stres ülseri oluşabilir. Bulantı, kusma ve kabızlık sık izlenir. Abdomendeki gerginlik solunum fonksiyonlarını olumsuz etkiler (27). II.2.4. Endokrin Sistem Üzerine Etkileri Hormonal stres cevabı; kortizon ve glukagon gibi katabolik hormonların artması insülin ve testesteron gibi anabolik hormonların azalması şeklindedir. Hastalarda negatif azot dengesi oluşur, karbonhidrat toleransı azalır, lipoliz artar. Kortizon ve aldosteron gibi hormonların artışı nedeniyle sodyum ve su tutulumu artar. II.2.5. Hematolojik Etkileri Hareketsizliğe bağlı venöz staz ve trombosit agregasyonunda artış sonucunda derin ven trombozu ve pulmoner emboli gelişebilir. Stres lökositlerde artış, lenfositlerde azalmaya yol açar. Retiküloendotelyal sistemde depresyon yapar. Bu da hastanın enfeksiyonlara karşı savunmasını zayıflatır (23,24,25,26,27). II.3. Postoperatif Ağrı Tedavi Yöntemleri Postoperatif ağrı cerrahi travmayla başlayıp doku iyileşmesi ile sona eren akut bir ağrı şeklidir. Ağrının sebep olduğu istenmeyen ve iyileşmeyi geciktiren etkilerden dolayı postoperatif ağrı kontrolü giderek önem kazanmaktadır. Postoperatif ağrı için ideal bir tedavi yöntemi yoktur. Hastanın fizik durumu, yaşı, ağrının şiddeti ve beklenen süresi, cerrahi girişimin yeri ve niteliği, yöntemin hastaya getireceği riskler dikkate alınmalı ve mümkünse 21
22 analjezi yöntemi anestezi uygulanmasının bir parçası olarak anestezi öncesinde planlanmalıdır. Sistemik olarak i.m., i.v., oral, sublingual, rektal, intranazal, transdermal uygulamalar analjezi yönetiminde etkin yöntemlerdir. Rejyonel ağrı tedavi yöntemleri etkin bir postoperatif analjezi sağlar. Bu yöntemlerin dışında transkutanöz elektriksel sinir uyarımı (TENS), elektroakupunktur uygulamaları, hipnoz ve telkin yöntemleriyle, psikolojik analjezi ve HKA alternatif yöntemler olarak uygulanabilir (23,27,28,29). Şekil 6 :Postoperetif ağrıda basamak tedavisi II.3.1. Hasta Kontrollü Analjezi Hasta kontrollü analjezi, kapalı devre ağrı kontrol sistemi olup, ağrının kontrolünde hasta aktif rol oynar. Hekimin önceden programladığı dozda ilacı, hastanın ağrısı oldukça kendi kendine uygulayabildiği bir sistemdir. HKA de iki yöntem vardır: a) Bazal infüzyonlu: Bu yöntemle bir yandan sürekli bazal infüzyon devam ederken, diğer yandan da ağrısı oldukça hasta tarafından infüzyon pompasının butonu kullanılarak ek dozlar yapılabilmektedir. 22
23 b) Bazal infüzyonsuz: Bazal infüzyon kullanmaksızın sadece hastaların butonu kullandıkları yöntemdir (30,31). Avantajları: İlgili ilacın plazmadaki konsantrasyonunun sabit bir düzeyde tutulmasını sağlar, daha az dozda ilaçla ve daha az yan etki ile etkin analjezi sağlanması, hastanın fiziksel aktivitesini daha hızlı kazanması olarak sıralanabilir. Hastanın analjezik ilacı kendi kendisine verebilmesi ve ağrısını kontrol edebilmesi postoperatif ağrıda majör etken olan anksiyete ve stresi azaltmaktadır. HKA de Kullanılan Kavramlar a)yükleme dozu (Loading dose): Sistem çalışmaya başladığında hastanın ağrısını hızla azaltmak amacıyla verilen analjezik ilaç miktarıdır. b) Bazal infüzyon: Bir çok HKA cihazında sabit hızlı infüzyon, sabit hızlı infüzyon±bolus ve bolus isteğine göre ayarlanan infüzyon seçenekleri vardır. Bolus isteğine göre ayarlanan infüzyon seçeneği analjezi kalitesini artırmak ve yan etkileri azaltmak için düşünülmüştür c) Bolus doz (Demand dose): HKA cihazları hastanın kendisine belirli aralıklarla verebildiği bir bolus dozu içerirler. Buna HKA dozu veya idame dozu da denir. Hastanın cihaza bağlı bir seyyar düğmeye basması ile bolus dozu verilmeye başlanır. Başarılı istekler kadar başarısız istek sayısı da önemlidir. Bu istek/bolus oranı (demand/delivery ratio) hastanın ağrı düzeyi, HKA yi anlama düzeyi ve anksiyete derecesi hakkında bilgi verir. d) Kilitli kalma süresi (Lockout time): HKA cihazının hastanın devam eden yeni isteklerine cevap vermediği dönemdir. Doz aşımı riskini engeller. e) Limitler: Bir veya dört saatlik doz sınırına ulaşıldığında devreye girer. HKA Kontrendikasyonları - Allerji hikayesi - İlaç bağımlılığı hikayesi - Mental yada fiziki nedenlerle cihazı kullanamayacak hastalar - Psikiyatrik hastalar - Deneyimsiz sağlık personeli - Hastanın reddetmesi HKA de Kullanılan Ajanlar 23
24 - Lokal anestezikler - Antiemetikler - NSAİİ lar - Klonidin - Ketamin - PCS (Hasta kontrollü sedasyon) amacıyla kullanılan sedatif ve trankilizanlar HKA Uygulama Yolları IV, IM, SC, oral, rektal, epidural, intranazal, diğer(sublingual vs) III. OPİOİD ANALJEZİKLER III.1. Tanımı Opioidler papaver somniforumdan elde edilen ve başta analjezik olarak birçok amaçla kullanılan ilaçlardır. Opioidler yapılarına göre; doğal, sentetik ve yarı sentetik opioidler olarak 3 grupta incelenebilir (50). III.2. Opioidlerin Sınıflandırılması III.2.1 Doğal Opioidler Fenantren türevleri: Morfin, kodein, tebain Benzilizokinolin türevleri: Papaverin III.2.2 Sentetik opioidler - Morfinan türevleri: Levorfanol - Difenilpropilamin veya metadon türevleri:metadon, d-propoksifen - Benzomorfan türevleri:pentazosin, fenazosin - Fenilpiperidin türevleri:fentanil, sufentanil, alfentanil, remifentanil, meperidin III.2.3 Yarı sentetik opioidler: Tebain türevleri (oksimorfon ve oksikodon), eroin, dihidromorfon/morfinon III.3. Sistemik Etki Mekanizmaları Santral sinir sisteminde ve diğer dokularda presinaptik ve postsinaptik alanlardaki stereospesifik opioid reseptörlerinde agonistik olarak etki gösterirler (50-52). Etkileri yapı-aktivite 24
25 ilişkili spesifik opioid reseptörlerine bağlanma ve endojen opioidlerle etkileşmeleri sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu opioid reseptörleri endorfinler tarafından aktive edilen reseptörlerdir. Opioidler analjezik dozlarda kan basıncında, kalp ritmi ve atım hızında direkt olarak önemli etki göstermezler. Santral sinir sistemine etkilerini daha çok μ reseptörlerine bağlanarak gösterirler. Opioid analjezikler medulla spinalisteki ağrıyı modüle eden nöronları etkileyerek primer afferent nosiseptörlerden duyusal dorsal boynuz projeksiyon hücrelerine olan iletiyi bloke ederler. Analjezik dozlarda kullanıldıklarında bilinç kaybına neden olmazlar. Tüm μ reseptör stimulatörü olan opioidler doza bağlı olarak solunum depresyonuna neden olurlar. Solunum depresyonu primer olarak opioidin solunum merkezi üzerindeki direkt depresan etkisine bağlıdır. Opioidler solunum merkezinin CO2 ye cevap verme yeteneğini ve hipoksiye karşı solunumsal cevabı da azaltırlar. Ağrılı hastada sıkıntı ve kaygıyı ortadan kaldırarak öfori hali ve sedasyon oluşturur. Öksürük refleksini özellikle kodeinde belirgin olmak üzere baskılarlar. Beyin sapındaki kemoreseptör triger zonu uyararak bulantı ve kusmaya neden olurlar. Kas tonusunu arttırarak ciddi rijiditeye neden olabilirler. Bugüne kadar 5 tip opioid reseptörü tanımlanmıştır (Tablo2). Tablo 2. Opioid reseptörleri ve klinik etkileri: III.4. Tramadol Tramadol HCI, yapıca kodeine benzeyen fenilsikloheksanol türevi, sentetik bir analjeziktir ve farmokolojik açılımı: 1-(m metoksifenil)2-(dimetilaminometil)-sikloheksan-1- ol dür (Şekil 10). 25
26 Şekil 7:Tramadolün kimyasal yapısı Farmakodinamiği: Analjezik etkisi morfinden yaklaşık 10 kez daha düşük olup µ reseptörlerine afinitesi kodeine göre 10 kat, metadona göre 100 kez ve morfine göre 6000 kez daha azdır (36). Metaboliti olan 0-desmetilin ise tramadole göre analjezik etkisi 2-4 kat daha fazla olup µ reseptörüne afinitesi de yine tramadole göre kat daha fazladır (5,37). Tramadol diğer opioid analjeziklerden farklı olarak 2 noktada etki ederek ağrıyı engeller: 1- µ (mü) reseptörlerine bağlanarak agonist etki gösterir ve P maddesi salınımını engeller. 2- Supraspinal sinapslarda serotonin ve noradrenalin geri alınımını baskılayarak ağrı duyusu iletimini yavaşlatır. Tramadol mü, kappa, delta opioid reseptörlerine eşit oranda bağlansa da en fazla etkinliğini mü reseptörleri üzerinden göstermektedir (5,38). Çift yönlü etki mekanizmasının yarattığı sinerji ile güçlü bir analjezi sağlanırken, opioidlerde görülen yan etkilere kıyasla önemli avantajlar sağlanmıştır (40). Naloksan ile tramadolün analjezik ve sedatif etkisi kısmen nötralize edilebiliyor olsa da, terapötik dozları opioidlerin tipik yan etkilerini göstermez. Bu nedenle bağımlılık gelişmesi de çok nadirdir. Bu özellik, tramadolün, morfin yoksunluk semptomlarını baskılayamaması ile desteklenmektedir. Tramadol antitussif etkiye sahiptir. Morfin gibi solunum sistemini deprese etmez. Gastrointestinal motiliteyi etkilemez ve kardiyovasküler sistem üzerindeki etkileri daha azdır (40). Farmakokinetiği: Tramadolün oral biyoyararlanımı yüksektir (%80). İki saat içinde kandaki en yüksek düzeyine ulaşır. Tramadol ve metaboliti metabolize olduktan sonra % 90 ı idrarla, % 10 u safra ile atılır. Tramadolün yarı ömrü ortalama 6.3±1.4 saattir (Parenteral uygulama ile 5.16±0.81 saat). Karaciğerde metabolize edilir. Oral, rektal, iv, im, yol ile günde 3-26
27 4 kez kullanılabilir. Renal veya hepatik yetmezliği olan hastalarda veya tekrarlayan doz uygulamalarında eliminasyon yarı ömrü uzamaktadır (5,40,41). Terapötik Etkinlik: Yapılan çalışmalarda tramadol orta dereceli postoperatif ağrıda meperidine eşdeğer, nalbufine göre ise 1/5 oranında analjezik etki göstermiştir. Ayrıca orta dereceli postoperatif ağrıda IV mg tramadol, 5-15 mg morfine eşdeğer düzeyde etkin bulunmuştur (41). Postoperatif ağrı tedavisinde oral, IV, hasta kontrollü analjezi cihazı ile veya epidural kateterden infüzyon şeklinde kullanılabilmektedir. Ayrıca diğer akut ağrı çeşitleri olan doğum sancılarında IM, üreteral taş veya diş ağrısında, travmalarda ve hatta miyokard infarktüsü ve anstabil anjina ağrısı tedavisinde dahi başarı ile kullanılmıştır (37). Kronik ağrı tedavisinde ise kanser ağrıları olan viseral ağrıda, kemik ağrısında ve nöral ağrıda kullanılmaktadır. Kanser ağrısı dışında sırt ağrısı, eklem rahatsızlıklarında, nöropatik ağrıda, primer fibrozis ve osteitis deformansta kullanılabilmektedir (5,37). Tolerabilite ve Yan Etkileri: Tramadolün oral ya da parenteral kullanımında en sık görülen yan etki, bulantı, baş dönmesi, sersemlik, halsizlik, terleme, kusma ve ağız kuruluğudur. Yan etkiler hastaların % 15 inde ortaya çıkmıştır ve bu yan etkilerin en çok hızlı enjeksiyon sonrası görüldüğü bildirilmiştir (5,37). Tramadol yüksek doz kullanımında morfine göre yine daha az oranda solunum depresyonu yapmaktadır. Bu etkiler önerilen doz aralığında görülmemektedir. Endtidal karbondioksit basıncını veya tidal volümü etkilemez (42). Tramadol ile bağımlılık veya suistimal riski düşüktür. Fiziksel bağımlılık ve çekilme semptomları yüksek doz tramadol kullanan hastalarda bildirilmiştir (5,40). Dozaşımı ile ilgili en yaygın semptomlar letarji, bulantı, taşikardi, ajitasyon, nöbetler, koma, hipertansiyon ve solunum depresyonudur. Tramadol doz aşımı ile kardiyotoksisite gözlenmemiş olup naloksan ile tedavisinde hastaların % 50 sinde sedasyon ve apne düzelmiştir (5,40). SSS de ise en sık baş dönmesi, sersemlik, yorgunluk hissi ve baş ağrısına neden olmaktadır. Yüksek oral veya IV doz sonrasında nöbet gelişebilmektedir. Ancak bu etki daha çok epilepsi, kafa travması, metabolik bozukluğu, alkol-ilaç bağımlılığı, SSS enfeksiyonu olan kişilerde tramadol kullanımında gözlenir. Kodein allerjisi olan hastalarda anaflaktoid reaksiyonlar görülebilmektedir (5,37). İlaç Etkileşimi: Tramadol ile trisiklik antidepresanlar, SSRI lar, MAO inhibitörleri, nöroleptikler ve nöbet eşiğini düşüren diğer ilaçlar ile dikkatli kullanmak gerekmektedir. Alkolün yan etkilerini arttırabilir (5,40). Kontrendikasyonları: İçerdiği maddelerden herhangi birine karşı aşırı duyarlılığı olanlarda, alkol, analjezikler, hipnotikler ve diğer psikotrop ilaçlar veya opioidler ile akut 27
28 zehirlenmelerde, MAO inhibitörleri kullananlarda, opioid bağımlılığında, kafa travmaları, nedeni bilinmeyen bilinç kaybı ve şokta, solunum merkezi ve solunum fonksiyonlarındaki bozukluklarda, intrakranial basıncın arttığı durumlarda kullanılmamalıdır (5,43). Dozu ve Kullanım Şekli: Tramadolün, IV, IM, oral, yavaş salınımlı tablet, damla ve rektal formları mevcuttur. Günde 4 defa mg alınması yeterli olup yaşlılarda günlük maksimum doz 300mg dır. Yan etkileri açısından IV uygulamada yavaş enjeksiyonu önerilmektedir. Çocuklarda 1-2 mg/kg dozunda kullanılabilmektedir (5,40,41 ). IV. NSAİ İLAÇLAR IV.1. Tanım NSAİİ lar analjezik, antipiretik ve antiinflamatuar etkileri olan ilaçlardır. Ağrı kesici etkileri büyük ölçüde periferik etkilerine bağlıdır. NSAİİ ların ortak özelliği, dokularda araşidonik asitten prostaglandinlerin ve diğer bazı eikozanoidlerin oluşmasını sağlayan siklooksijenaz (siklooksijenaz 1 ve siklooksijenaz 2) enzimlerini inhibe etmeleridir (32, 33). Hiperaljezi yapıcı mediyatörlerin en başta gelenleri bu reaksiyon sonucu araşidonik asitten oluşan prostasiklin ve prostaglandinlerdir. Opioid olmayan analjezikler hiperaljezik komponenti baskı altına alarak ağrı kesici etki yaparlar (34, 33) ların başına kadar siklooksijenazın tek tip olduğu düşünülmüştür. Molekuler biyoloji tekniklerinin bu alanda yaygın olarak kullanılmasıyla siklooksijenazın yapısal (siklooksijenaz-1) ve indüklenebilir (siklooksijenaz-2) tip olmak üzere iki tipinin olduğu gösterilmiştir. Siklooksijenaz-2 nin iltihap olayına yol açan çeşitli etkenler tarafından indüklenmesi proinflamatuar etkili prostaglandinlerin oluşumuna yol açar. Fizyolojik stimuluslar trombositlerde, damar endotelinde, mide mukozasında, böbrekte, pankreasın langerhans adacıklarında, seminal vezikülde ve beyinde siklooksijenaz-1 aracılığıyla oluşan ve koruyucu işlevler yapan çeşitli siklooksijenaz ürünleri oluşumuna yol açmaktadır. NSAİİ lerin yararlı etkilerinin siklooksijenaz-2 inhibisyonuna, zararlı etkilerinin siklooksijenaz-1 inhibisyonuna bağlı olduğuna inanılması siklooksijenaz-2 selektif ilaçların üretilmesine sebep olmuştur (32,35,36). Siklooksijenaz-2 inhibitörü ilaçlar ile mukoza hasarına bağlı gastrointestinal yan etkiler daha az olmaktadır. Siklooksijenaz-2 enzimi aracılığıyla oluşan prostaglandinlerin olaya karıştığı peptik ülser iyileşmesi, h.pylori gastriti ve inflamatuar kolon hastalıkları gibi patolojilerde, böbreğin hemodinamik işlevlerinde, dişi üreme fonksiyonlarında ve 28
29 kardiyovasküler sistemde bunlar da diğer nonsteroidler gibi olumsuz etki yapmaktadır (34). NSAİİ lar kimyasal yapılarına göre dokuz gruba ayrılırlar: 1-Salisilatlar: Aspirin ve sodyum salisilat. 2-Para-aminofenol türevleri: Asetaminofen ve fenasetin (bu grubun diğerlerinden farklı olarak antiinflamatuar etkileri yoktur.) 3-Pirazolon türevleri: Aminopirin, propifenazon, metamizol sodyum, fenilbutazon, oksifenbutazon 4-Profenler: İbuprofen, fenoprofen, ketoprofen. naproksen 5-Fenilasetik asid türevleri: Diklofenak sodyum, nabumeton, fenklofenak 6-İndol asetik asid türevleri: İndometazin, tolmetin, ketorolak, trometamol, sulindak 7-Fenamik asid türevleri: Mefenamik asid, flufenamik asid, etofenamat 8-Oksikamlar: Piroksikam, tenoksikam, prokuazon, metotrimeprazin, azapropazon, lornoksikam rofekoksib 9- Siklooksijenaz-2 inhibitörleri: Meloksikam, nimesulid, etodolak, selekoksib, Siklooksijenaz enzimi periferik dokularda olduğu gibi beyin ve omurilikte de bulunur. Omurilikte prostaglandin düzeyinin artması, periferden gelen duyusal sinir uçlarındaki sinapslarda nöromediyatörlerin salıverilmesini arttırır ve uyarıyı potansiyelize eder. Ayrıca prostaglandinler inici inhibitör noradrenerjik yolaklardan noradrenalin salınmasını inhibe ederek de uyarıyı potansiyalize eder. Aspirinin hipotalamusun preoptik bölgesine ve indometazin veya diklofenakın üçüncü ventriküllere sistemik etki yaratmayacak çok küçük dozların uygulanmasının antinosiseptif etki yarattığı gösterilmiştir. Bu sonuçlara göre NSAİİ ların analjezik etkilerini kısmen santral sinir sisteminde ağrıyla ilgili sinapslarda prostaglandin etkinliğini azaltarak yaptığı düşünülmektedir. NSAİİ lar teorik olarak opioidlerden daha düşük güce sahip olmalarına rağmen, kemik ve yumuşak doku enflamasyonunun olduğu postoperatif ağrıda opioidlerden daha iyi sonuç verebilirler veya opioidlerin etkinliğini arttırabilirler (36,37,38). Opioidlerden farklı olarak, bağımlılık, solunum depresyonu ve sedasyon yapmazlar, etkilerine tolerans gelişmez. Dezavantajları ise analjezik etkilerinin tavan dozu olmasıdır (34,39,40). 29
Klinikte Analjeziklerin Kullanımı. Dr.Emine Nur TOZAN
Klinikte Analjeziklerin Kullanımı Dr.Emine Nur TOZAN Analjezikler Hastaya uygulanacak ilk ağrı kontrol yöntemi analjeziklerin verilmesidir. İdeal bir analjezik Oral yoldan kullanıldığında etkili olabilmeli
DetaylıSpinal Kord Yaralanmaları ve Ağrı. Dr. Ayşegül Ketenci İstanbul Tıp Fak. FTR AD
Spinal Kord Yaralanmaları ve Ağrı Dr. Ayşegül Ketenci İstanbul Tıp Fak. FTR AD SKY- Sıklık 1 275 000 Kişi 259 000 Kişi Ağrı % 48-94 Yaşamı sınırlayan şiddetli ağrı % 11-34 Yaşam kalitesini en fazla düşüren
DetaylıAĞRI İLE NASIL BAŞA ÇIKARIZ
AĞRI İLE NASIL BAŞA ÇIKARIZ Öğr. Gör. Müjgan ONARICI Çankırı Karatekin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Çankırı 2013 Ağrı / Organizmayı koruyan bir duyu Duyu doku hasarının olduğu bölgede yanıt Ağrı Tarih
Detaylıa Fizyolojik-klinik b. Süresine göre c. Kaynaklandığı bölgeye göre d. Mekanizmalarına göre sınıflamak mümkündür.
.,' ğrıyı değişik biçimlerde sınıflamak mümv J: kiindür. Ağrının sınıflanması ağrıya yaklaşımda önemli noktalardan birisidir, Ağrının daha ayrıntılı olarak ele alınması, değerlendirilmesi bu sınıflamalarla
DetaylıFTR 303 Ortopedik Rehabilitasyon
FTR 303 Ortopedik Rehabilitasyon Kompleks Bölgesel Ağrı Sendromu Complex Regional Pain Syndromme yrd. doç. dr. emin ulaş erdem GİRİŞ Genellikle travmalardan sonra ortaya çıkar Belirgin bir sinir hasarı
DetaylıNarkotik Analjezikler. Prof.Dr.A.Tanju ÖZÇELİKAY
Narkotik Analjezikler Prof.Dr.A.Tanju ÖZÇELİKAY Ağrı ile ilgili Kavramlar Ağrı, gerçek ya da potansiyel doku hasarıyla ilişkili hoş olamayan duyusal ve duygusal bir deneyim olarak tanımlanmaktadır. Ağrı,
DetaylıAĞRI TEDAVĠSĠNDE NÖROSTĠMULASYON
AĞRI TEDAVĠSĠNDE NÖROSTĠMULASYON E Z G I T U N A E R D O Ğ A N Tarihteki yeri Teoriler Ağrı fizyolojisi Tedavi yöntemleri Ağrı tedavisinde elektriksel stimulasyonun yeri (tarihçesi ve güncel yaklaşımlar)
DetaylıAğrı, Nöropatik ağrı
Ağrı, Nöropatik ağrı Ağrı, olası bir doku hasarına karşı vücudumuzu uyarmak için sinyaller üreten sinir sisteminin hayati fonksiyonlarındandır. Ağrı, gerçek ya da potansiyel doku hasarıyla ilişkili hoş
DetaylıAcil Serviste Sedasyon ve Analjezi
Acil Serviste Sedasyon ve Analjezi Journal of Clinical and Analytical Medicine Acil Tıp El Kitabı Güçlü Aydın, Ümit Kaldırım Opioidler Analjezi bilinç değişikliği yaratmadan ağrının azaltılmasıdır. Akut
Detaylıen kötü ağrı en iyi analjezi Oktay Hakbilir Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi
en kötü ağrı en iyi analjezi Oktay Hakbilir Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi 1 PREVALANS Ülkemizde yetişkinlerde ağrı prevalansı %64 Bunların %76 sı kronik ağrı Çocuk ve adölesanda acil başvurularının
DetaylıBitkisel ürünlerin etkinlik ve güvenilirliğini etkileyen faktörler: -kullanılan bitkinin toplama zamanı -kullanılan kısmı -mevsimsel değişiklikler
Güvenilirlik Bitkisel ilacın kullanımı sırasında karşılaşılabilecek toksisite testleri yapılır. -akut toksisite -kronik toksisite -tekrarlayan doz toksisitesi -mutojenite -karsinojenite -teratojenite -gebelikte
DetaylıAĞRI, AĞRI YOLLARI VE AĞRILI HASTAYA YAKLAŞIM
AĞRI, AĞRI YOLLARI VE AĞRILI HASTAYA YAKLAŞIM Türkiyede Algoloji oldukça yeni bir bilim dalıdır. Ağrı ve tedavisiyle uğraşan bu bilim dalı, Anesteziyoloji bölümlerine bağlı olarak Türkiye de pek çok üniversite
DetaylıSPİNALDE AKILCI İLAÇ KULLANIMI. Dr. Elif Başaran Gündoğdu. Uludağ Üniversitesi Beyin ve Sinir Cerrahisi.
SPİNALDE AKILCI İLAÇ KULLANIMI Dr. Elif Başaran Gündoğdu. Uludağ Üniversitesi Beyin ve Sinir Cerrahisi. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ilacı, fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, kullanıcının yararı
DetaylıAcil Serviste Ağrılı Hastaya Yaklaşım. Dr. Selim Bozkurt Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp AD.
Acil Serviste Ağrılı Hastaya Yaklaşım Dr. Selim Bozkurt Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp AD. Ağrı acil serviste tedavi gerektiren en yaygın semptomlardan birisidir. Acil Hekimleri
DetaylıUzm.Dr.Mehmet AYRANCI Göztepe Eğitim Araştırma Hastanesi Acil Tıp Kliniği
Uzm.Dr.Mehmet AYRANCI Göztepe Eğitim Araştırma Hastanesi Acil Tıp Kliniği TANIM OPİOİD Analjezik, sedatif Afyon NARKOTİK Kanunlar Tıbbi amaçlı kullanımda güvenli, etkili Suistimal, bağımlılık Tanındığında
DetaylıPOSTOPERATİF AĞRI FARMAKOLOJİSİ. Yrd.Doç.Dr. Önder AYTEKİN
POSTOPERATİF AĞRI FARMAKOLOJİSİ Yrd.Doç.Dr. Önder AYTEKİN POSTOPERATİF AĞRI Akut ve postoperatif ağrı tedavisinde genel prensipler şu şekilde sıralanabilir. Periferik antienflamatuar ilaç tedavisi Periferik
DetaylıPLAN OPİOİD KULLANIMI. DSÖ Analjezik merdiveni OPİOİD KULLANAN HASTANIN TAKİBİ
OPİOİD KULLANIMI Dr Didem AKÇALI Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Renimasyon AD Algoloji BD PLAN Türkiye de bulunan opioidler ve özellikleri Opioid kullanım alanları Opioid rotasyonu DSÖ
DetaylıSİNİR SİSTEMİ Sinir sistemi vücutta, kas kontraksiyonlarını, hızlı değişen viseral olayları ve bazı endokrin bezlerin sekresyon hızlarını kontrol eder
SİNİR SİSTEMİ SİNİR SİSTEMİ Sinir sistemi vücutta, kas kontraksiyonlarını, hızlı değişen viseral olayları ve bazı endokrin bezlerin sekresyon hızlarını kontrol eder. Çeşitli duyu organlarından milyonlarca
DetaylıNonsteroidal Antiinflamatuar İlaçların Farmakolojisi
Nonsteroidal Antiinflamatuar İlaçların Farmakolojisi Prof. Dr. Öner Süzer Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji Anabilim Dalı www.onersuzer.com Son güncelleme: 10.03.2009 2 2 1 Analjezik
DetaylıONKOLOJI HASTASINDA AĞRI YÖNETİMİ. Uzm.Dr.Sevilay Ünver Okmeydanı EAH
ONKOLOJI HASTASINDA AĞRI YÖNETİMİ Uzm.Dr.Sevilay Ünver Okmeydanı EAH SUNUM: Kanserde Ağrı nedenleri Ağrı kesici ilaçlar İlaçların veriliş yolları Ağrı kesici başka yöntemler ONKOLOJI HASTALARıNıN ACIL
DetaylıSantral (merkezi) sinir sistemi
Santral (merkezi) sinir sistemi 1 2 Beyin birçok dokunun kontrollerini üstlenmiştir. Çalışması hakkında hala yeterli veri edinemediğimiz beyin, hafıza ve karar verme organı olarak kabul edilir. Sadece
DetaylıAcil servis başvurularının. %50-60 ını oluşturur. ERİŞKİN HASTADA AĞRI YÖNETİMİ. Dünya Ağrı Araştırmaları Derneğinin. ağrı tanımlaması şöyledir:
Dünya Ağrı Araştırmaları Derneğinin ERİŞKİN HASTADA AĞRI YÖNETİMİ ağrı tanımlaması şöyledir: Var olan veya olası doku hasarına eşlik eden veya bu hasar ile tanımlanabilen, Dr. Selcan ENVER DİNÇ AÜTF ACİL
DetaylıYaşlıda Ağrı Tedavisi. Prof. Dr. Reyhan Çeliker
Yaşlıda Ağrı Tedavisi Prof. Dr. Reyhan Çeliker Amaç l Toplumun bir parçası olan yaşlı bireyin, bu döneminde yaşam kalitesinin korunması ve aktif bir yaşam sürmesinin sağlanması rehabilitasyon tıbbının
DetaylıANKSİYETE BOZUKLUKLARININ KARDİYOVASKÜLER SİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ. Doç.Dr.Aylin Ertekin Yazıcı Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD
ANKSİYETE BOZUKLUKLARININ KARDİYOVASKÜLER SİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ Doç.Dr.Aylin Ertekin Yazıcı Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD Açıklama 2008 2010 Araştırmacı: Lilly Konuşmacı: Lundbeck Sunum
DetaylıOtakoidler ve ergot alkaloidleri
Otakoidler ve ergot alkaloidleri Prof. Dr. Öner Süzer www.onersuzer.com 1 Antihistaminikler 2 2 1 Serotonin agonistleri, antagonistleri, ergot alkaloidleri 3 3 Otakaidler Latince "autos" kendi, "akos"
DetaylıNİKOTİN BAĞIMLILIĞI VE DİĞER BAĞIMLILIKLARLA İLİŞKİSİ
NİKOTİN BAĞIMLILIĞI VE DİĞER BAĞIMLILIKLARLA İLİŞKİSİ Doç. Dr. Okan Çalıyurt Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD, Edirne Temel Kavramlar Madde kötüye kullanımı Madde bağımlılığı Yoksunluk Tolerans
DetaylıAnestezi ve Termoregülasyon
Anestezi ve Termoregülasyon Öğr. Gör. Ahmet Emre AZAKLI İKBÜ Sağlık Hizmetleri M.Y.O. Termoregülasyon Nedir? Isının düzenlenmesi, korunması, ideal aralığa getirilmesi amacıyla vücudun meydana getirdiği
DetaylıAKUT AĞRI. Yrd.Doç.Dr. Mert AkbaĢ, FIPP Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, Algoloji Bilim Dalı
AKUT AĞRI Yrd.Doç.Dr. Mert AkbaĢ, FIPP Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, Algoloji Bilim Dalı HASAR AĞRI Uluslararası Ağrı AraĢtırmaları TeĢkilatı (IASP) nın tanımına göre AĞRI Vücudun belirli
Detaylıİ. Ü İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Filiz Aydın
İ. Ü İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Filiz Aydın Hücre iletişimi Tüm canlılar bulundukları çevreden sinyal alırlar ve yanıt verirler Bakteriler glukoz ve amino asit gibi besinlerin
DetaylıARI ZEHİRİ BİLEŞİMİ, ÖZELLİKLERİ, ETKİ MEKANİZMASI. Dr. Bioch.Cristina Mateescu APİTERAPİ KOMİSYONU
ARI ZEHİRİ BİLEŞİMİ, ÖZELLİKLERİ, ETKİ MEKANİZMASI Dr. Bioch.Cristina Mateescu APİTERAPİ KOMİSYONU Arı Zehiri - Tanım Arı zehiri, bal arıları tarafından öncelikle memelilere ve diğer iri omurgalılara karşı
DetaylıKronik Ağrı Tedavisinde Temel Prensipler ve Uygulama Hataları (malpraktis) Prof Dr Dilek Yörükoğlu AÜTF Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı
Kronik Ağrı Tedavisinde Temel Prensipler ve Uygulama Hataları (malpraktis) Prof Dr Dilek Yörükoğlu AÜTF Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı Tıbbi Uygulama Hatası (Malpraktis) Tıpta YanlıĢ Uygulama
DetaylıLAPAROTOMİ SONRASINDA PETİDİN VE DEKSMEDETOMİDİN KOMBİNASYONUYLA HASTA KONTROLLÜ ANALJEZİ
T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı LAPAROTOMİ SONRASINDA PETİDİN VE DEKSMEDETOMİDİN KOMBİNASYONUYLA HASTA KONTROLLÜ ANALJEZİ Dr. Nuh Tufan ALTINDİŞ
DetaylıANALJEZİKLERDE ETKİLEŞİM. Dr. Sevil Bavbek İ.T.F. İçhastalıkları ABD, Tıbbi Onkoloji BD İ.Ü. Onkoloji Enstitüsü
ANALJEZİKLERDE ETKİLEŞİM Dr. Sevil Bavbek İ.T.F. İçhastalıkları ABD, Tıbbi Onkoloji BD İ.Ü. Onkoloji Enstitüsü ETKİLEŞİMDE PRENSİPLER Farmasötik Farmakokinetik Emilim Dağılım infüzyon sıvılarındakimyasal
DetaylıDoku lezyonları oluşturacak kadar kuvvetli olan zararlı uyarılar birçok algojenik ve pro-enflamatuar kimyasal medyatörlerin salınımına yol açar.
AĞRI ve İNFLAMASYON Yrd.Doç.Dr. Levent Yazmalar Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi FTR Anabilimdalı AĞRI Ağrı tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. Uluslararası Ağrı Araştırmaları Teşkilatı (IASP) Tanımı
DetaylıLokal anestetik preparatları
Lokal anestetikler Prof. Dr. Öner Süzer Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji Anabilim Dalı www.onersuzer.com Son güncelleme: 21.10.2010 Lokal anestetik preparatları 2 2/30 1 3 3/30
DetaylıTOKSİDROMLAR. Dr. Hasan KILIÇ Malatya Devlet Hastanesi. 18. Acil Tıp Sempozyumu, Klinik Toksikoloji Kahramanmaraş, 2015
TOKSİDROMLAR Dr. Hasan KILIÇ Malatya Devlet Hastanesi 18. Acil Tıp Sempozyumu, Klinik Toksikoloji Kahramanmaraş, 2015 Toksidrom tanım Toksidrom (=toksik sendrom) kelimesi, zehirlenmelerde tanı ve ayırıcı
DetaylıAĞRI YÖNETİMİ PROSEDÜRÜ
REVİZYON DURUMU Revizyon Tarihi Açıklama Revizyon No 08.04.2013 Madde 4.6 daki Algoloji Konseyi tanımlaması çıkarıldı. 01 Madde 5.6.4 teki Algoloji Konseyi konsültasyonu yerine Anesteziyoloji uzman hekimi
DetaylıEGZERSİZE ENDOKRİN ve METABOLİK YANIT
EGZERSİZE ENDOKRİN ve METABOLİK YANIT Prof.Dr.Fadıl Özyener Fizyoloji Anabilim Dalı Sempatik Sistem Adrenal Medulla Kas kan dolaşımı Kan basıncı Solunum sıklık ve derinliği Kalp kasılma gücü Kalp atım
DetaylıOpioid analjezik preparatları I
Opioidler Prof. Dr. Öner Süzer Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji Anabilim Dalı www.onersuzer.com Son güncelleme: 21.10.2010 Opioid analjezik preparatları I 2 2/46 1 Opioid analjezik
DetaylıII. YIL ASİSTANLARININ SORUMLU OLDUĞU KONULAR:
II. YIL ASİSTANLARININ SORUMLU OLDUĞU KONULAR: I- TEMEL BİLİMLER Anesteziye Giriş: Anestezide Fizik Kurallar Temel Monitörizasyon Medikal Gaz Sistemleri Anestezi Cihazı Vaporizatörler Soluma sistemleri,
Detaylı11. SINIF KONU ANLATIMI 29 ENDOKRİN SİSTEM 4 BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ (ADRENAL BEZLER)
11. SINIF KONU ANLATIMI 29 ENDOKRİN SİSTEM 4 BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ (ADRENAL BEZLER) BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ (ADRENAL BEZ) Her bir böbreğin üst kısmında bulunan endokrin bezdir. Böbrekler ile doğrudan bir bağlantısı
DetaylıYARA İYİLEŞMESİ. Yrd.Doç.Dr. Burak Veli Ülger
YARA İYİLEŞMESİ Yrd.Doç.Dr. Burak Veli Ülger YARA Doku bütünlüğünün bozulmasıdır. Cerrahi ya da travmatik olabilir. Akut Yara: Onarım süreci düzenli ve zamanında gelişir. Anatomik ve fonksiyonel bütünlük
DetaylıAĞRI YÖNETİMİ. Rosen s emergency medicine. Uz. Dr. Sıtkı Sarper SAĞLAM KEAH ACİL TIP
AĞRI YÖNETİMİ Rosen s emergency medicine Uz. Dr. Sıtkı Sarper SAĞLAM KEAH ACİL TIP Coyote ler düşmesin! Ağrı Nedir? Var olan veya olası doku hasarına eslik eden veya bu hasar ile tanımlanabilen, hoşa gitmeyen
DetaylıSolunum sistemi farmakolojisi. Prof. Dr. Öner Süzer
Solunum sistemi farmakolojisi Prof. Dr. Öner Süzer www.onersuzer.com 2 1 3 Havayolu, damar ve salgı bezlerinin regülasyonu Hava yollarının aferent lifleri İrritan reseptörler ve C lifleri, eksojen kimyasallara,
DetaylıPsikofarmakolojiye giriş
Psikofarmakolojiye giriş Genel bilgiler Beyin 100 milyar nöron (sinir hücresi) içerir. Beyin hücresinin i diğer beyin hücreleri ile 1,000 ile 50,000 bağlantısı. Beynin sağ tarafı solu, sol tarafı sağı
DetaylıNarkotik Ağrı Kesiciler ve Antagonistleri
Narkotik Ağrı Kesiciler ve Antagonistleri Prof. Dr. Ender YARSAN A.Ü.Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi MSS üzerinde baskı ve ağrı kesici etki MSS ni hafif yatışmadan
DetaylıAğrı patofizyolojisi. Yrd. Doç. Dr. Yavuz YÜCEL Nöroloji Anabilim Dalı
Ağrı patofizyolojisi Yrd. Doç. Dr. Yavuz YÜCEL Nöroloji Anabilim Dalı Ağrı? Ağrı, olası bir doku hasarına karşı vücudumuzu uyarmak için sinyaller üreten sinir sisteminin hayati fonksiyonlarındandır. Ağrı,
DetaylıAğrı duyusu. Prof. Dr. Taner Dağcı Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Ab. D.
Ağrı duyusu Prof. Dr. Taner Dağcı Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Ab. D. Duyuların Sınıflandırılması 5 Temel duyu Görme İşitme Dokunma Tad Koku Detaylı Sınıflandırma Görsel sistem Görme duyusu
DetaylıÜNİTE. FİZYOPATOLOJİ Uzm. Dr. Özlem ÖZSOY İÇİNDEKİLER HEDEFLER AĞRI FİZYOPATOLOJİSİ
HEDEFLER İÇİNDEKİLER AĞRI FİZYOPATOLOJİSİ Giriş Ağrının Tanımı Ağrıya İlişkin Kavramlar Ağrının Algılanması Ağrı Sinyallerinin Merkezi Sinir Sistemine İletilmesi Ağrının Sınıflandırılması Ağrının Değerlendirilmesi
DetaylıTravmatik Beyin Hasarı ve Ketamin Kullanımı. Doç. Dr. Tarık Ocak Kanuni Sultan Süleyman EAH Acil Tıp Eğitim Kliniği
Travmatik Beyin Hasarı ve Ketamin Kullanımı Doç. Dr. Tarık Ocak Kanuni Sultan Süleyman EAH Acil Tıp Eğitim Kliniği 1962 yılında Stevens tarafından bulunmuş olup insanlarda ilk kullanımı 1965 yılındadır.
DetaylıFarmakoloji. Opioidler. Farmakoloji. Farmakoloji. Klinik Özellikleri. Farmakokinetik. Dr. Erkan Göksu Acil Tıp Anabilim Dalı
Opioidler Dr. Erkan Göksu Acil Tıp Anabilim Dalı Opioidler MSS ve PSS afferent nöronlarında ağrı algısını modüle ederler µ, σ, κ reseptör agonisti κ: OP2 σ :OP1 µ:op3 (OP3a ve OP3b) İlaçların reseptörlere
DetaylıNedenleri tablo halinde sıralayacak olursak: 1. Eksojen şişmanlık (mutad şişmanlık) (Bütün şişmanların %90'ı) - Kalıtsal faktörler:
Obezite alınan enerjinin harcanan enerjiden fazla olmasıyla oluşur. Bunu genetik faktörler, metabolizma hızı, iştah, gıdaya ulaşabilme, davranışsal faktörler, fiziksel aktivite durumu, kültürel faktörler
DetaylıDolaşımın Sinirsel Düzenlenmesi ve Arteryel Basıncın Hızlı Kontrolü. Prof.Dr.Mitat KOZ
Dolaşımın Sinirsel Düzenlenmesi ve Arteryel Basıncın Hızlı Kontrolü Prof.Dr.Mitat KOZ DOLAŞIMIN SİNİRSEL KONTROLÜ Doku kan akımının her dokuda ayrı ayrı ayarlanmasında lokal doku kan akımı kontrol mekanizmaları
DetaylıOpioid Zehirlenmesi Yrd. Doç. Dr. Murat DAŞ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Acil Tıp AD.
Opioid Zehirlenmesi Yrd. Doç. Dr. Murat DAŞ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Acil Tıp AD. 23.10.2017 KAPATOKS SEMPOZYUMU 2017 1 Tanımlama Opioid zehirlenmesi; Opioidlerin tetiklediği, solunum desteğine
DetaylıDÖNEM 2- I. DERS KURULU AMAÇ VE HEDEFLERİ
DÖNEM 2- I. DERS KURULU AMAÇ VE HEDEFLERİ Kan, kalp, dolaşım ve solunum sistemine ait normal yapı ve fonksiyonların öğrenilmesi 1. Kanın bileşenlerini, fiziksel ve fonksiyonel özelliklerini sayar, plazmanın
DetaylıYETİŞKİN VE ÇOCUK HASTADA SEDASYON
YETİŞKİN VE ÇOCUK HASTADA SEDASYON Sedasyon Hastanın korku ve endişe kaynaklı rahatsızlığını azaltmak için santral sinir sistemi ve reflekslerinin farmakolojik ve nonfarmakolojik (psikolojik) yollarla
DetaylıÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ SELİN HOCA
ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ SELİN HOCA Çevresel Sinir Sistemi (ÇSS), Merkezi Sinir Sistemine (MSS) bilgi ileten ve bilgi alan sinir sistemi bölümüdür. Merkezi Sinir Sistemi nden çıkarak tüm vücuda dağılan sinirleri
DetaylıMETABOLİK DEĞİŞİKLİKLER VE FİZİKSEL PERFORMANS
METABOLİK DEĞİŞİKLİKLER VE FİZİKSEL PERFORMANS Aerobik Antrenmanlar Sonucu Kasta Oluşan Adaptasyonlar Miyoglobin Miktarında oluşan Değişiklikler Hayvan deneylerinden elde edilen sonuçlar dayanıklılık antrenmanları
DetaylıKLİNİKTE ANALJEZİKLER VE ANALJEZİK KULLANIM İLKELERİ Prof. Dr. Gül Köknel TALU
KLİNİKTE ANALJEZİKLER VE ANALJEZİK KULLANIM İLKELERİ Prof. Dr. Gül Köknel TALU AMAÇ Kronik ağrılı hastada doğru analjezik tedavi uygulamaları hakkında bilgi vermek. ÖĞRENİM HEDEFLERİ Öğrenci bu dersin
DetaylıADRENAL YETMEZLİK VE ADDİSON. Doç. Dr. Mehtap BULUT Bursa Şevket Yılmaz EAH Acil Tıp Kliniği
ADRENAL YETMEZLİK VE ADDİSON Doç. Dr. Mehtap BULUT Bursa Şevket Yılmaz EAH Acil Tıp Kliniği SUNU PLANI Tanım ve Epidemiyoloji Adrenal bez anatomi Etiyoloji Tanı Klinik Tedavi TANIM-EPİDEMİYOLOJİ Adrenal
DetaylıCONTRAMAL RETARD 100 mg TABLET PROSPEKTÜS
PROSPEKTÜS FORMÜLÜ : Contramal Retard 100 mg Tablet; 100 mg tramadol hidroklorür ve boyar madde olarak titanyum dioksit (E 171) içerir. FARMAKOLOJİK ÖZELLİKLERİ : Farmakodinamik Özellikleri : Contramal
DetaylıBÖLÜM I HÜCRE FİZYOLOJİSİ...
BÖLÜM I HÜCRE FİZYOLOJİSİ... 1 Bilinmesi Gereken Kavramlar... 1 Giriş... 2 Hücrelerin Fonksiyonel Özellikleri... 2 Hücrenin Kimyasal Yapısı... 2 Hücrenin Fiziksel Yapısı... 4 Hücrenin Bileşenleri... 4
DetaylıGenellikle 1-3 günlük tedavi yeterlidir. Romatizma tedavilerinde en az bir hafta uygulanır.
Prospektüs FARMAKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Metamizol steroid olmayan yangı giderici bir pyrazolone'dur. Analjezik, antiinflamatuar ve antipiretik etkilere sahiptir. Narkotik olmayan analjezikler grubuna girer.
DetaylıÇocukta Analjezik Antipiretik Kullanımı
Çocukta Analjezik Antipiretik Kullanımı Doç. Dr. Betül ULUKOL AKBULUT Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Sosyal Pediatri Bilim Dalı Ateş Hipotalamik set-point in yükselmesi Çevre ısısının çok artması Ektodermal
DetaylıİNTRATEKAL MORFİN UYGULAMASININ KORONER ARTER BYPASS GREFT OPERASYONLARINDA ETKİSİ
İNTRATEKAL MORFİN UYGULAMASININ KORONER ARTER BYPASS GREFT OPERASYONLARINDA STRES YANIT VE AĞRI KONTROLÜ ÜZERİNE ETKİSİ KARTAl KOŞUYOLU YÜKSEK İHTİSAS EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ ANESTEZİ VE REANİMASYON
DetaylıAğrı. Ağrı hissinin oluşması Ağrı hissinin iletilmesi Ağrı hissinin yorumlanması
Ağrı Ağrı hissinin oluşması Ağrı hissinin iletilmesi Ağrı hissinin yorumlanması Periferik Sinirde İletim Nöron yapısı Sinir lifi tipleri Sinir membranı nın yapısı Sinirde elektriksel iletim Saltatorik
DetaylıYatan ve Poliklinik Takipli Kanserli Hastalarda İlaç Etkileşimlerinin Sıklığı ve Ciddiyetinin Değerlendirilmesi
Yatan ve Poliklinik Takipli Kanserli Hastalarda İlaç Etkileşimlerinin Sıklığı ve Ciddiyetinin Değerlendirilmesi Dr. Ali Ayberk Beşen Başkent Üniversitesi Tıbbi Onkoloji BD Giriş Sitotoksik tedaviler herhangi
DetaylıGöğüs Ağrısı Olan Hasta. Dr. Ö.Faruk AYDIN / 06.04.2016
Göğüs Ağrısı Olan Hasta Dr. Ö.Faruk AYDIN / 06.04.2016 Göğüs Ağrısı??? Yan ağrısı? Sırt ağrısı? Mide ağrısı? Karın ağrısı? Boğaz ağrısı? Omuz ağrısı? Meme ağrısı? Akut Göğüs Ağrısı Aniden başlar-tipik
DetaylıYOĞUN BAKIM EKİBİNDE HEMŞİRE VE HASTA BAKIMI BURCU AYDINOĞLU HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ
YOĞUN BAKIM EKİBİNDE HEMŞİRE VE HASTA BAKIMI BURCU AYDINOĞLU HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ 2007 Yoğun Bakım Üniteleri Hasta bakımının en karmaşık Masraflı Teknoloji ile içiçe Birden fazla organı ilgilendiren
Detaylıα 2 agonistler Deksmedetomidinin farmakolojisi Dr. Burçak Deniz DEDEOĞLU Prof. Dr. Öner SÜZER
Deksmedetomidinin farmakolojisi Dr. Burçak Deniz DEDEOĞLU Prof. Dr. Öner SÜZER Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji AbD α 2 agonistler Apraklonidin Klonidin Deksmedetomidin α-metilnoradrenalin
DetaylıAKUT SOLUNUM SIKINTISI SENDROMU YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ SHMYO İLK VE ACİL YARDIM BÖLÜMÜ YRD DOÇ DR SEMRA ASLAY 2015
AKUT SOLUNUM SIKINTISI SENDROMU YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ SHMYO İLK VE ACİL YARDIM BÖLÜMÜ YRD DOÇ DR SEMRA ASLAY 2015 Nonkardiyojenik Akciğer Ödemi Şok Akciğeri Travmatik Yaş Akciğer Beyaz Akciğer Sendromu
DetaylıDİŞ HEKİMLİĞİNDE ANALJEZİK VE ANTİİNFLAMATUVAR İLAÇ UYGULAMASI BİTİRME TEZİ
T.C. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı DİŞ HEKİMLİĞİNDE ANALJEZİK VE ANTİİNFLAMATUVAR İLAÇ UYGULAMASI BİTİRME TEZİ Stj.Diş Hekimi İdil AY Danışman Öğretim Üyesi: Doç.Dr.Ayşe
DetaylıAz sayıda ilaç. Uzun süreli koruyucu kullanım İlaç değişiminin uzun sürede olması. Hastayı bilgilendirme İzleme
Temel farmakoterapi ilkeleri Az sayıda ilaç Daha önce kullanılan veya ailede kullanılan ilaç Uzun süreli koruyucu kullanım İlaç değişiminin uzun sürede olması Psikolojik desteğin de sağlanması Hastayı
DetaylıNarkotik Olmayan Ağrı Kesiciler
Narkotik Olmayan Ağrı Kesiciler Prof.Dr. Ender YARSAN A.Ü.Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi»Ağrı kesici, ateş düşürücü, yangı önleyici»etki güçleri farklı»aspirin
DetaylıİLAÇ ETKİLEŞİMLERİ. Amaç. Hastalık, yaralanma ya da cerrahi girişim sonrası ortaya çıkan ağrı ve diğer belirtileri ortadan kaldırmak
İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ İLAÇ İlaç, canlı hücrelerde oluşturduğu etki ile bir hastalığın teşhisini, iyileştirilmesi veya belirtilerinin azaltılması amacıyla tedavisini veya bu hastalıktan korunmayı mümkün kılan,
DetaylıMULTİPL MYELOM VE BÖBREK YETMEZLİĞİ. Dr. Mehmet Gündüz Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hematoloji B.D.
MULTİPL MYELOM VE BÖBREK YETMEZLİĞİ Dr. Mehmet Gündüz Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hematoloji B.D. Multipl Myeloma Nedir? Vücuda bakteri veya virusler girdiğinde bazı B-lenfositler plazma hücrelerine
DetaylıERKEN MOBİLİZASYON 27/04/16 YATAK İSTİRAHATİ/HAREKETSİZLİK EPİDEMİYOLOJİ
ERKEN MOBİLİZASYON Prof.Dr. Necati GÖKMEN DOKUZ EYLÜL ÜÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ ANESTEZİYOLOJİ VE REANİMASYON AD YOĞUN BAKIM BİLİM DALI İZMİR Dinlenme Doğal tedavi mekanizması Yatak istirahati Uyku ile
DetaylıYakın Doğu Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu. Yaşlı Bakım-Ebelik. YB 205 Beslenme İkeleri
Yakın Doğu Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Yaşlı Bakım-Ebelik YB 205 Beslenme İkeleri Uzm. Dyt. Emine Ömerağa emine.omeraga@neu.edu.tr YAŞLANMA Amerika da yaşlı bireyler eskiye göre
Detaylıİskelet Kasının Egzersize Yanıtı; Ağırlık çalışması ile sinir-kas sisteminde oluşan uyumlar. Prof.Dr.Mitat KOZ
İskelet Kasının Egzersize Yanıtı; Ağırlık çalışması ile sinir-kas sisteminde oluşan uyumlar Prof.Dr.Mitat KOZ 1 İskelet Kasının Egzersize Yanıtı Kas kan akımındaki değişim Kas kuvveti ve dayanıklılığındaki
DetaylıSpinal, Epidural, Kombine, RİVA ve Komplikasyonları. Öğr. Gör. Ahmet Emre AZAKLI. Rejyonel Anestezi Nedir?
Ders 6 Spinal, Epidural, Kombine, RİVA ve Komplikasyonları Öğr. Gör. Ahmet Emre AZAKLI www.ahmetemreazakli.com Rejyonel Anestezi Nedir? Bilinç kaybı olmaksızın, operasyonun gerçekleşeceği bölgede ağrısızlık
DetaylıTemelde akılda tutulması gereken nöbetlerin iki çeşit olduğudur parsiyel (yani beyinde bir bölgeye sınırlı başlayan nöbetler jeneralize (beyinde
EPİLEPSİ Basitleştirilmiş şekliyle epilepsi nöbeti kısa süreli beyin fonksiyon bozukluğuna bağlıdır, ve beyin hücrelerinde geçici anormal deşarjlar sonucu ortaya çıkar. Epilepsi nöbetlerinin çok değişik
DetaylıKısa Ürün Bilgisi. 1. BEŞERİ TIBBİ ÜRÜNÜN ADI NİMELİD 100 mg TABLET
Kısa Ürün Bilgisi 1. BEŞERİ TIBBİ ÜRÜNÜN ADI NİMELİD 100 mg TABLET 2. KALİTATİF VE KANTİTATİF BİLEŞİM Etkin madde: Her bir tablet 100 mg Nimesulide (mikronize) içermektedir. Yardımcı madde(ler): Laktoz
DetaylıDoç.Dr.Berrin Karadağ Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları ve Geriatri
Doç.Dr.Berrin Karadağ Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları ve Geriatri Hastalıkların tedavisinde kat edilen yol, bulaşıcı hastalıklarla başarılı mücadele, yaşam koşullarında düzelme gibi
DetaylıHASTANIN ÖNCELİKLİ OLARAK NUTRİSYON DURUMUNU BELİRLEMEK GEREKLİDİR:
NÜTRİSYONEL VE METABOLİK DESTEK: Malnütrisyon: Gıda tüketiminin metabolik hızı karşılamayamaması durumunda endojen enerji kaynaklarının yıkımı ile ortaya çıkan bir klinik durumdur ve iki şekilde olabilir.
DetaylıEGZERSİZ VE TERMAL STRES. Prof.Dr.Fadıl ÖZYENER
EGZERSİZ VE TERMAL STRES Prof.Dr.Fadıl ÖZYENER TERMAL DENGE ısı üretimi BMH Kas etkinliği Hormonlar Besinlerin termik etkisi Postur Çevre ısısı Vücut ısısı (37 o C±1) ısı kaybı konveksiyon, radyasyon,
DetaylıKULLANMA TALİMATI. Bu ilacı kullanmaya başlamadan önce bu KULLANMA TALİMATINI dikkatlice okuyunuz, çünkü sizin için önemli bilgiler içermektedir.
KULLANMA TALİMATI LEODEX % 1.25 jel Haricen uygulanır. Etkin madde: 1 g jel, 12.50 mg deksketoprofene eşdeğer 18.45 mg deksketoprofen trometamol Yardımcı maddeler: Karbomer 980 NF (Carbomer Homopolymer),
DetaylıÜRİNER SİSTEM ANATOMİ ve FİZYOLOJİSİ
ÜRİNER SİSTEM ANATOMİ ve FİZYOLOJİSİ İdrar oluşturmak... Üriner sistemin ana görevi vücutta oluşan metabolik artıkları idrar yoluyla vücuttan uzaklaştırmak ve sıvı elektrolit dengesini korumaktır. Üriner
DetaylıYrd. Doç. Dr : Tanju ÇELİK MKÜ. Tıp Fak.
Yrd. Doç. Dr : Tanju ÇELİK MKÜ. Tıp Fak. Ağrı Ağrının tanımı Uluslararası Ağrı Araştırmaları Teşkilâtı tarafından 1979 yılında şu şekilde yapılmıştır: "Ağrı, vücudun herhangi bir yerinden kaynaklanan,
DetaylıBaşkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı REFLEKSLER. Dr. Sinan CANAN
Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı REFLEKSLER Dr. Sinan CANAN scanan@baskent.edu.tr Bu Bölümde: Sinirsel refleksler: Tipleri ve yolları Otonom refleks yolları ve işlevleri İskelet
DetaylıYrd. Doç. Dr. Ali DUMAN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp A. D.
Yrd. Doç. Dr. Ali DUMAN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp A. D. Sunu Planı Tanım ve Epidemiyoloji Adrenal bez anatomi ve fizyolojisi Etiyoloji Klinik Tanı Tedavi Tanım ve Epidemiyoloji
DetaylıOTONOM SİNİR SİSTEMİ (Fonksiyonel Anatomi)
OTONOM SİNİR SİSTEMİ (Fonksiyonel Anatomi) Otonom sinir sitemi iki alt kısma ayrılır: 1. Sempatik sinir sistemi 2. Parasempatik sinir sistemi Sempatik ve parasempatik sistemin terminal nöronları gangliyonlarda
DetaylıMerkezi Sinir Sistemi İlaçları
Merkezi Sinir Sistemi İlaçları Prof.Dr. Ender YARSAN A.Ü.Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Kemoterapötiklerden sonra en fazla kullanılan ilaçlar Ağrı kesici, ateş
DetaylıLevosimendanın farmakolojisi
Levosimendanın farmakolojisi Prof. Dr. Öner SÜZER Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji AbD 1 Konjestif kalp yetmezliği ve mortalite 2 Kaynak: BM Massie et al, Curr Opin Cardiol 1996
DetaylıTENOX KAPSÜL. FORMÜLÜ : Her kapsül 20 mg Tenoksikam içerir. Kapsül boyası olarak; Titanyum dioksit ve Tartrazin kullanılmıştır.
TENOX KAPSÜL FORMÜLÜ : Her kapsül 20 mg Tenoksikam içerir. Kapsül boyası olarak; Titanyum dioksit ve Tartrazin kullanılmıştır. FARMAKOLOJİK ÖZELLİKLERİ : Farmakodinamik Özellikleri Tenoksikam kuvvetli
DetaylıAçıklama 2008-2010. Araştırmacı: YOK. Danışman: YOK. Konuşmacı: YOK
Açıklama 20082010 Araştırmacı: YOK Danışman: YOK Konuşmacı: YOK TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU VE UYKU Hypnos (Uyku Tanrısı) Nyks (Gece Tanrısı) Hypnos (uyku tanrısı) ve Thanatos (ölüm tanrısı) Morpheus
DetaylıOral, İntravenöz ve İntranasal analjezi: ANALJEZİDE EN İYİ YOL? Uzm. Dr. İsmail TAYFUR
Oral, İntravenöz ve İntranasal analjezi: ANALJEZİDE EN İYİ YOL? Uzm. Dr. İsmail TAYFUR AKUT AĞRI Hastalar tarafından en çok şikayet edilen konu. Acil servise başvuran hastaların %60 ı AKUT AĞRI Çözülmeyen
DetaylıÜRÜN BİLGİSİ. ETACİD, erişkinler, 12 yaş ve üzerindeki adolesanlarda mevsimsel alerjik rinitin profilaksisinde endikedir.
ÜRÜN BİLGİSİ 1. ÜRÜN ADI ETACİD % 0,05 Nazal Sprey 2. BİLEŞİM Etkin madde: Mometazon furoat 50 mikrogram/püskürtme 3. TERAPÖTİK ENDİKASYONLAR ETACİD erişkinler, adolesanlar ve 6-11 yaş arasındaki çocuklarda
DetaylıFizyoloji PSİ 123 Hafta Haft 9 a
Fizyoloji PSİ 123 Hafta 9 Serebrum Bazal Çekirdekler Orta Beyin (Mezensefalon) Beyin sapının üzerinde, beyincik ve ara beyin arasında kalan bölüm Farklı duyu bilgilerini alarak bütünleştirir ve kortekse
DetaylıKISA ÜRÜN BİLGİSİ. 4.1. Terapötik endikasyonlar Kas-iskelet sistemi ile ilişkili akut ağrılı kas spazmlarının semptomatik tedavisinde endikedir.
KISA ÜRÜN BİLGİSİ 1. BEŞERİ TIBBİ ÜRÜNÜN ADI MAXTHİO 4 mg/2 ml İM Enjeksiyon İçin Çözelti İçeren Ampul 2. KALİTATİF VE KANTİTATİF BİLEŞİM Etkin madde: Tiyokolşikosid 4 mg Yardımcı maddeler: Sodyum klorür
DetaylıAĞRı VE DUYU EŞIĞININ ELEKTRIKSEL ÖLÇÜMÜ. Ezgi Tuna Erdoğan
AĞRı VE DUYU EŞIĞININ ELEKTRIKSEL ÖLÇÜMÜ Ezgi Tuna Erdoğan AĞRı-DUYU FIZYOLOJISI Reseptörler Sinir lifleri Spinal Yollar Uyarı Sinapslar Talamus-Çekirdekler Somatik Duysal Korteks Algı DUYU RESEPTÖRLERĠ
Detaylı