IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ

Transkript

1 IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ THE RISE AND FUTURE OF OPPOSITION IN IRAQI KURDISTAN REGION Rapor No: 133 Kasım 2012 ISBN: Ankara - TÜRKİYE 2012 Bu raporun içeriğinin telif hakları a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.

2 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Tarihçe Türkiye de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi () kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum, çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır. Ortadoğu ya Bakış Ortadoğu nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri, halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferberliği başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri cesaretlendirecektir Sözkonusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dâhil olmadan, taraflar arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir. Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ın Çalışmaları, Ortadoğu algalımasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ; bölgesel gelişmeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir., web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimini desteklemektedir. Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır.

3 TAKDİM Ortadoğu ve Irak konusunda yaptığı çalışmalarla fark yaratmayı hedefleyen, önemli bir çalışmayı daha okuyucuların dikkatine sunuyor. Irak Kürtleri arasında siyasi muhalefetin dünü, bugünü ve geleceğini ele alan bu çalışma, Goran Hareketi ne bağlı Stratejik Araştırma Merkezi nin önemli isimleri tarafından kaleme alınmıştır. Orijinal hali Arapça olan rapor, yazarlarının verdiği izin doğrultusunda Türkçeye çevrilmiştir. Bu nedenle, kendilerine teşekkürü bir borç bilmektedir. Raporda Irak taki tüm yönetim dönemlerinde rejime karşı neredeyse en büyük muhalefeti sergileyen Kürt hareketinin, kendi içerisinde muhalefeti özümsemeye çalışma süreci ele alınmaktadır de Irak ın kuzeyinde güvenli bölgenin oluşturulmasının ardından büyük bir fırsat yakalayan Kürt hareketi, sabırla beklediği ve mücadele ettiği özerk yönetimi kurma başarısını göstermiştir den itibaren Irak taki Kürt hareketinin iki yürütücü gücü olan Kürdistan Demokratik Hareketi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) tarafından kontrol altına aldıkları bölgede kurumsal bir yönetim yapısı oluşturmaya çalışılmıştır. İki grup arasındaki iktidar mücadelesi nedeniyle Kürtler arasında yaşanan yoğun bir çatışma döneminin ardından barış sağlansa da ortak bir yönetim oluşturulamamıştır. ABD nin 2003 teki Irak işgaliyle birlikte Kürtler ortak hedefe yönelmiştir te Irak Geçici Yönetim Yasası yla Irak Kürdistan Bölgesi resmen kurulmuş, KDP ve KYB bölgede yönetici konumunda olmuştur. Irak Kürdistan Bölgesi nin kısa süre içerisinde siyasetten ekonomiye, iletişimden ulaşıma kadar her alanda gelişim göstermesi ve bölgenin dışa açılması bölge halkını uyandırmıştır. Irak taki Kürt hareketinin siyasi geleneğine uygun olarak Irak Kürdistan Bölgesi nde her alanda kontrol sağlayan ve yönetimi tekelleştiren KDP ve KYB ye karşı bir muhalefet hareketi ortaya çıkmıştır. Muhalefet hareketi Irak Kürdistan Bölgesi nde 2009 da yapılan seçimlerde somut olarak kendini göstermiştir. Özellikle KYB den ayrılarak kurulan Goran Hareketi nin başarısı dikkat çekmiştir. Yüzde 25 e yakın oy alan Goran Hareketi, Irak Kürdistan Bölgesi nde değişim olabileceğini göstermiştir. Seçimden sonra Kürt muhalefet hareketinin güçlenmeye başladığı, iktidar partilerinin de bunu engellemeye çalıştığı bir dönem yaşanmıştır. Ancak 2010 yılının sonundan itibaren Ortadoğu yu saran halk ayaklanmaları, Irak Kürdistan Bölgesi ndeki muhalefeti güçlendirmiştir. Önümüzdeki süreçte de iktidar partileri ve muhalefet hareketi arasındaki mücadele Kürt iç siyasetinin en önemli konusu olacaktır. Buradan çıkacak sonuç Kürtlerin hem Irak iç siyaseti hem de uluslararası siyasetteki rolünü belirleyecek niteliktedir. olarak konunun önemi nedeniyle bu raporu okurların dikkatine sunuyoruz. Ortadoğu, Irak ve Irak Kürdistan Bölgesi ndeki demokrasinin gelişimine katkısı olması dileğiyle Hasan Kanbolat Başkanı Rapor No: 133, Kasım

4 İçindekiler Takdim...3 Özet...5 Giriş IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN ORTAYA ÇIKIŞI ( ) Irak Kürdistan Ulusal Meclisin Kuruluşundan Ağustos 1996 Olaylarına Kadar Muhalefetin Durumu Ağustos 1996 dan Ocak 2005 e kadar Muhalefetin Durumu MUHALEFETİN OLUŞUM SANCILARI: YILLARI ARASINDA KÜRDİSTAN BÖLGESİ ULUSAL MECLİSİ Sivil Muhalefet Hükümet İçi Muhalefet IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ PARLAMENTOSU NDA ÜÇÜNCÜ DÖNEM: MUHALEFETİN ROLÜNÜN BELİRGİNLEŞMESİ Irak Kürdistan Bölgesi nde Muhalif Siyasi Partiler Goran/Tağyir/Değişim Hareketi İslami Akım Şubat 2011 Olaylarından Sonra Muhalefetin Durumu IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN FAALİYETLERİ, ENGELLERİ VE GELECEĞİ Muhalefetin Faaliyetleri Muhalefetin Karşılaştığı Engeller İktidar Engeli Ekonomik Engeller Muhalefet Partileri Arasındaki Sorunlar Diğer Engeller Muhalefetin Geleceğe Yönelik Vizyonu...20 Sonuç Rapor No: 133, Kasım 2012

5 Rapor No: 133, Kasım 2012 Hazırlayan: Çeviren: Reşit Amarah El-Zaidi M. Yusuf Muhammed Sadık Aytekin Enver Arapça Çevirmeni ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ Özet - Irak ta Kürt muhalefetinin kökenleri, 1921 yılında kurulan Irak Devleti nin başlangıcına kadar uzanmaktadır. Ancak bu muhalefet iktidarın çabuk biçimde el değiştirdiği Irak siyasi sistemine yönelik ortaya çıkmıştır. - Bazı KYB üyeleri arasında 1992 hükümetinden çekilmek ve bir parlamento muhalefeti oluşturmak yönünde görüşler bulunsa da dikkate alınmamıştır Mayıs 1992 te yapılan seçimlerde üçüncü parti olarak seçimleri kazanmasına rağmen hükümette yer almayı reddetmiştir. Böylece İslami Hareket, ulusal meclisin dışında muhalefet olarak kalmıştır. - Bazı gözlemcilere göre İslami Hareket in muhalefeti, iktidara karşı bir siyasi muhalefet olmayıp, İslami sistemin dışında herhangi bir siyasi sistem metodunu reddeden ideolojik bir muhalefettir. - Irak Kürdistan Bölgesi, 1996 da yaşanan iç savaşlar sebebiyle parçalara ayrılmasından sonra siyasi ve idari olarak da üç bölgeye ayrılmıştır. Üç ayrı bölge KDP, KYB ve İslami Hareket tarafından kontrol altına alınmıştır. - Irak Kürdistan Bölgesi Hükümeti nin birleşmesi 7 Mayıs 2006 tarihine kadar gecikmiştir. Irak Kürdistan Bölgesi nde siyasi otorite üzerinde etkili bir muhalefet ortaya çıkmamıştır ten sonraki süreç Irak Kürdistan Bölgesi içerisinde siyasi bir Kürt muhalefetinin ortaya çıkması için öncü bir aşama sayılmaktadır. - Aktif siyasi bir muhalefetin olmaması sivil muhalefet, hükümet içi muhalefet, partiler içindeki muhalefet ve/veya özgür medya gibi muhalefetin başka şekillerinin ortaya çıkmasını engellememiştir. - Kürt partilerinin çoğunun yönetimi elde etme isteği ve bunun için verilen mücadele, partiler arası karşılıklı güvensizlik, demokrasi ve yönetim tecrübesi eksikliği, Irak Kürdistan Bölgesi nin mevcut yönetim hali gibi birçok neden muhalefetin doğuşunu geciktirmiştir. - Muhalefet çok kısa bir süredir Irak Kürdistan Bölgesi siyasetin yer almasına rağmen parlamento aracılığıyla halkın bir kısım hakkını almasını sağladı. - Muhalefetin kitlesel bütünlüğünü, çoğunluğu ile çeşitliğini koruması ve tek bir ideolojiye dayanmaması halinde, barışçıl bir muhalefet değerinin oluşacağı ve doğru bir demokrasinin kurulacağı daha iyi bir geleceğin Irak Kürdistan Bölgesi ni beklediğine olan inanç tamdır. Rapor No: 133, Kasım

6 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Giriş Gerçek demokrasi, iktidarı elinde bulunduran ve dar kişisel çıkarları savunan elit zümreye karşı yürütülen ve toplumun çıkarlarını ön planda tutan sosyal, siyasal ve kültürel bir süreçtir. Gerçek demokrasi gerçekleştirmek için en uygun mekanizma, siyasi güçler arasındaki barışçıl mücadeledir. Barışçıl yöntem aynı zaman sosyal, siyasi ve kültürel mücadelenin özü ve esasıdır. Yani demokratik sistemlerde iktidarı elde etmek ve vatandaşların rızasını kazanmak yoluyla iktidarda kalmak için siyasi parti ve güçlerin birbiriyle olan mücadeleleri kamu çıkarını ve bu çıkarların devamlılığını garanti etmeye yöneliktir. Bunun için kamu çıkarlarını gerçekleştirme hırsına ve vatandaşın güvenini ve rızasını kaybetme endişesine sahip bir iktidar gereklidir. Bu siyasi güç toplumun rızasını kazanamaması durumunda iktidarını kaybedecektir. Bu nedenle demokratik sistemlerde- siyasi arenada başka bir tarafın bulunması gerekmektedir. Bu taraf olacak kurumsal yapı muhalefettir. Böylece muhalefet iktidarı teslim almak için kendini hazırlar, vatandaşların rızasını kazanmak için proje ve programlar sunar. Aynı zamanda iktidarın çalışmalarındaki eksikliklerin kaynağını ortaya çıkarmaya ve iktidara karşı kamuoyunu tahrik etmeye çalışır. Irak Kürdistan Bölgesi ndeki siyasi gerçek de yukarıda bahsedilenlerden farklı değildir. Son dönemde Irak Kürdistan Bölgesi ndeki siyasi sistemin demokrasinin ruhuna ve özüne uyumlu hale gelmesi ve yol haritasının düzeltilmesi amacıyla köklü adımlar atılmaktadır. Bu adımlar, Temmuz 2009 da yapılan parlamento ve başkanlık seçimlerinde parlamentonun yaklaşık üçte birini elde etmeyi başaran ve belirli ölçüde güçlü bir siyasi muhalefetin doğuşunda görülmektedir. Bu durum son dönem üzerinde önemle durulması, incelenmesi ve takip edilmesini gerektirmektedir. Bu şekilde değişimin sebeplerinin anlaşılması daha kolay olacaktır. Son dönemin üzerinde hassasiyetle durulması muhalefetin yapısı, eksiklikleri ve zayıf noktalarının ortaya çıkarılmasına katkıda bulunacaktır. Bununla birlikte muhalefetin güçlü noktaları, başarı imkanı ve siyasi otoritenin muhalefet ile ilişkisinin nasıl olması gerektiği belirginleşecektir. Buradan yola çıkarak bu araştırmada aşağıda belirtilen bir takım sorulara cevap bulmaya çalışacağız: Bölgedeki siyasi sistem nasıl ortaya çıkmıştır ve gelişmiştir? Ortaya çıkan siyasi sistemle birlikte sağlıklı bir demokrasi buna eşlik etmiş midir ve bunun gerekçeleri nelerdir? Muhalefetin ortaya çıkmasındaki sebepler nelerdir? Muhalefet nasıl ortaya çıkmıştır? Muhalefetin siyasi performansı nasıldır? İktidarın muhalefetle olan ilişki biçimi nedir? İktidar bölgedeki yeni realiteye ne kadar uyum sağlamaktadır? Irak Kürdistan Bölgesi ndeki muhalefetin faaliyetlerini dizginleyen en önemli faktörler nelerdir? Muhalefeti motive edici değişiklikler nelerdir? Muhalefetin vizyonu ve geleceği nedir? Bu inceleme, yukarıda belirtilen ana sorulara ve bunlardan ayrı diğer tali sorulara şu varsayım aracılığı ile cevap vermeye çalışmaktadır: Birçok değişimin birbiriyle reaksiyona girmesi Irak Kürdistan Bölgesi ndeki muhalefetin ortaya çıkmasının gecikmesine ve yavaşlamasına sebep olmuştur. Temmuz 2009 da Irak Kürdistan Bölgesi nde yapılan parlamento ve başkanlık seçimlerinin ardından muhalefetin ortaya çıkması ve siyasi arenadaki rolünün belirginleşmesi, bölgedeki iktidar tecrübesinin zenginleşmesine imkan tanıyacaktır. İncelememizin yapısı, bölgedeki siyasi oluşumun kökenlerini ortaya çıkarabilmek, muhalefetin rolünü açıklamak ve çalışma mekanizmalarını belirlemek için tarih ve sistem analizi metodunu kullanmamızı gerektirmektedir. 1. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN ORTAYA ÇIKIŞI ( ) Irak Kürdistan Bölgesi ndeki siyasi muhalefet bir boşluktan meydana gelmemiştir. Bölge- 6 Rapor No: 133, Kasım 2012

7 IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ nin kuruluş aşamasında da doğmuş değildir. Irak ta Kürt muhalefetinin kökenleri, 1921 yılında kurulan Irak Devleti nin başlangıcına kadar uzanmaktadır. Ancak bu muhalefet iktidarın çabuk biçimde el değiştirdiği Irak siyasi sistemine yönelik ortaya çıkmıştır. Kürt muhalefeti en güçlü biçimiyle Saddam Hüseyin döneminde aktif hale gelmiştir. Irak Kürdistan Bölgesi ndeki iktidar deneyimi Mart 1991 tarihindeki halk ayaklanması ve aynı yılın Kasım ayında bu bölgedeki Irak merkezi otoritesinin idari, siyasi ve askeri kurumlarının çekilmesinin ardından başlamıştır. Bu da Irak Kürdistan Bölgesi ne mahsus yasama, yürütme ve idari kurumların kurulması kararının alınmasına yol açmıştır. De facto durumun ortaya çıkmasıyla birlikte Kürdistan Cephesi nin 1 siyasi otoritesi, 8 Nisan 1992 de ilk kanununu (1992 yılı 1 sayılı kanunu) çıkartmıştır. Bu kanun Irak Kürdistan Ulusal Meclisi kanunudur de çıkarılan ikinci kanunda ise Kürt özgürlük hareketinin liderinin seçilmesi öngörülmektedir. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi nin 688 sayılı kararıyla 2 birlikte 1991 yılında Irak a yapılan uluslar arası askeri müdahale ve bunun ardından huzur sağlama operasyonu (Operation Provide Comfort), Kürt siyasi otoritesini bir yönetim kurmaya yöneltmiştir. 3 Bu da Irak Kürdistan Cephesi nin temsil ettiği Kürt siyasi otoritesinin kontrolü altında bulunan toprakların fiilen ayrılmasına sebep olmuştur. 19 Mayıs 1992 tarihinde Irak Kürdistan Ulusal Meclisi seçimleri yapılmıştır. Bu seçimlerde 8 Kürt ve 4 Asuri partisi birbiriyle yarışmıştır. Ayrıca Kürdistan kurtuluş hareketi liderinin seçilmesi için 4 kişi aday olmuştur. Bu seçimlerde birçok haksızlık 4 ve hile 5 yapılmıştır. Buna rağmen yapılan seçimler 6 Ortadoğu daki demokratik seçimlerden biri sayılmıştır. Kürt ve Asuri partiler özgürce ve demokratik bir ortamda birbirleriyle yarışmışlardır. Ayrıca yabancı bağımsız gözlemciler vatandaşların seçimlere yoğun katılımını, demokratik ilkelerin önemini idrak edilmesi ve Saddam Hüseyin sistemini reddedilmesinin açık bir işareti olarak nitelendirmişlerdir. 7 Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ve Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) arasında yapılan seçim ve anlaşmalar sonucunda Irak Kürdistan Bölgesi nin ulusal meclisi (kazanan 5 Asuri milletvekilleri dışında) KDP ve KYB arasında yarı yarıya bölüşülmüştür. Böylece her biri 50 sandalye elde etmiştir. Öte yandan diğer 5 partinin hiçbiri ulusal mecliste temsil edilme hakkı kazanamamıştır. KDP ve KYB dışındaki hiçbir Kürt partisi seçim barajı olan yüzde 7 yi aşamamıştır. 8 Bu dönemi bölgedeki siyasi oluşumun gelişimi açısından iki alt döneme ayırmak mümkündür. Bu dönemler 1992-Ağustos 1996 ve Ağustos 1996-Ocak 2005 olarak ifade edilebilir. Ağustos 1996 da yaşanan olaylar burada kritik bir önem taşımaktadır. Ocak 2005 tarihi ise Irak Kürdistan Bölgesi parlamentosunun ikinci dönem seçiminin bu tarihte yapılmış olması nedeniyle önemlidir. Bu iki dönem ayrı ayrı ele alınacaktır Irak Kürdistan Ulusal Meclisin Kuruluşundan Ağustos 1996 Olaylarına Kadar Muhalefetin Durumu Bu aşama KYB Siyasi Büro Üyesi Dr. Fuat Masum un başkanlığında ilk hükümetin 9 kurulması ile başlamıştır. Hükümet KDP ve KYB ile diğer oluşum ve partilerin temsilcilerini de içine alan bir koalisyon hükümeti olarak kurulmuştur. KDP ve KYB bakanlıkların kendi aralarında yarı yarıya bölüşülmesi ve diğer partilerin itirazlarının önüne geçebilmek için 10 onlara bazı bakanlıkların verilmesi konusunda anlaşmaya varmışlardır. Bunun neticesinde ulusal meclis içersinde siyasi bir muhalefet oluşmamıştır. Bazı KYB üyeleri arasında hükümetten çekilmek ve bir parlamento muhalefeti oluşturmak yönünde görüşler bulunsa da dikkate alınmamıştır. Ulusal meclisin dışında ise Irak Kürdistan İslami Ha- Rapor No: 133, Kasım

8 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ reketi (bağımsız İslamcılar ve özellikle Kürdistan daki Müslüman Kardeşler akımının da içinde bulunduğu) listesi 19 Mayıs 1992 te yapılan seçimlerde üçüncü parti olarak seçimleri kazanmasına rağmen hükümette yer almayı reddetmiştir. Böylece İslami Hareket, ulusal meclisin dışında muhalefet olarak kalmıştır. İslami Hareket in silahlı olması ve savaşçı bir nitelik taşıması nedeniyle iki ana parti (KDP ve KYB), özellikle KYB ile İslami Hareket arasında 1993 ten 1999 tarihine kadar birçok kez çatışma yaşanmıştır. Bazı gözlemcilere göre İslami Hareket in muhalefeti, iktidara karşı bir siyasi muhalefet olmayıp, İslami sistemin dışında herhangi bir siyasi sistem metodunu reddeden ideolojik bir muhalefettir. Bu hususu Goran Hareketi Başkanı Neçirvan Mustafa şu sözleriyle teyit etmiştir: O dönemde İslami Hareket siyasi bir muhalefet sayılmamaktadır. Çünkü İslami olmayan bir hükümete katılmayı reddeden taassup taraftarıdır. İslami Hareket, laik bir siyasi rejimin oluşmasına onay vermeyen bir oluşumdu. İslami Hareket in herhangi bir siyasi görüşü bulunmamaktadır. İslami Hareket, İran dan destek alan silahlı bir hareketti. 11 Irak Kürdistan Ulusal Meclis Seçimi Kanunu, 1995 yılı içerisinde ulusal meclis seçimlerinin yapılmasını öngörmekteydi. Irak Kürdistan Ulusal Meclis Seçimi Kanunu nun 51. maddesi göre ulusal meclisin süresi 3 yıl olarak belirlenmişti. Ancak Kürt partiler arasında ve özellikle KDP ve KYB arasındaki iç çatışmaların alevlenmesi seçimlerin öngörülen sürede yapılmasını imkânsız hale getirmiştir. Bu nedenle meclisin süresi 2005 yılına kadar uzatılmıştır. 12 Bu dönemde barışçıl siyasi bir muhalefetten bahsetmek mümkün değildir. Irak Kürdistan İslami Hareketi nin temsil ettiği silahlı bir muhalefetten söz edilebilir. Ancak Irak Kürdistan İslami Hareketi, silah kullanmayı reddeden çağdaş muhalefet anlayışı kapsamına girmemektedir Ağustos 1996 dan Ocak 2005 e kadar Muhalefetin Durumu Kürdistan Demokratik Partisi güçleri eski Irak rejiminin yardımıyla Ağustos 1996 tarihinde Irak Kürdistan Bölgesi başkenti Erbil i ele geçirmiştir. Burada yapılan ilk icraat, iç çatışmaların devam etmesiyle felce uğrayan Irak Kürdistan Ulusal Meclisi ni faaliyete geçirmek olmuştur. Ayrıca Dr. Roj Nuri Şveys başkanlığında bir koalisyon hükümeti kurulmuştur. Koalisyon hükümetine Irak Kürdistan İslami Hareketi, Kürdistan İslami Birliği 14 ve Komünist Parti katılmış, Kürdistan Yurtseverler Birliği katılmamıştır. Bu adım iki ana sonucu doğurmuştur: Kürdistan Yurtseverler Birliği kendisine bağlı bölgelerde Emekçiler Partisi ve Demokrat Sosyalist Parti gibi kendisi ile müttefik olan partilerin katılımı ile Kosrat Resul başkanlığında bir hükümet oluşturmuştur. Böylece tüm Kürt partileri iktidara katılmış ve bölgede ciddi bir muhalefet kalmamıştır. Bunun sonucunda Irak Kürdistan Bölgesi iç savaşlar sebebiyle parçalara ayrılmasından sonra siyasi ve idari olarak da üç bölgeye ayrılmıştır. Üç ayrı bölge KDP, KYB ve İslami Hareket tarafından kontrol altına alınmıştır yılında coğrafi, siyasi ve idari bölünmenin dışında Birliğin kontrol ettiği bölgede İstinaf Mahkemesi nin oluşturulmasına izin veren ve KYB Genel Sekreteri Celal Talabani yi bölge başkanı olarak görevlendiren hukuki bir bölünme de meydana gelmiştir. 15 Ancak 1998 de Celal Talabani ve Mesud Barzani arasında, dönemin ABD Dışişleri Bakanı Madeleine Albright ın da hazır bulunduğu Washington Barış Anlaşması nın imzalanmıştır. Bunun sonucunda 2002 yılının sonlarından itibaren bölgenin yeniden birleştirilmesi çalışmalarına başlanmıştır. Bunun ilk somut adımı 4 Ekim 2002 de 16 Irak Kürdistan Ulusal Meclisi nin ilk birleşik toplantısını yapması olmuştur. 8 Rapor No: 133, Kasım 2012

9 IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ Buna rağmen Irak Kürdistan Bölgesi Hükümeti nin birleşmesi 7 Mayıs 2006 tarihine 17 kadar gecikmiştir. Yani Irak Kürdistan Ulusal Meclisinin seçilmesi 31 Ocak 2005 te yapılan seçimlerden sonra 1 yıl almıştır. Bu karmaşa nedeniyle Irak Kürdistan Bölgesi nde direniş, isyan ve terörizm faaliyetleri başlamıştır. 18 Bu aşamada her iki dönemde de Irak Kürdistan Bölgesi nde siyasi otorite üzerinde etkili bir muhalefet ortaya çıkmamıştır. Irak Kürdistan Bölgesi nde muhalefetin ortaya çıkmamasının sebeplerinden bazı şu şekilde ifade edilebilir: Kürt partileri, özellikle her biri iktidarı ele geçirmek veya iktidara ortak olmak arzusundaki ana iki parti olan KDP ve KYB, yaklaşık 30 sene boyunca Irak rejimine karşı muhalif hareket içerisinde olmuştur. Ancak bu iki partinin de muhalefette kalmayı kabul etmesi çok zordu. Bu partilerin iktidar ve sivil demokrasinin işlerliği konusunda tecrübeleri yoktu. Bununla birlikte Kürt halkının iktidar konusunda da herhangi bir tecrübesi bulunmuyordu. Bunlardan sömürgeci İngilizler tarafından başarısız kılınması nedeniyle bir seneden fazla devam etmeyen 1922 yılında Şeyh Mahmud Hafid hükümeti ve kurucusu Kadı Muhammed ve arkadaşlarının idam edilmesi sebebi ile bir yıldan fazla sürmeyen 1946 yılında İran ordusunun yıktığı Mahabat Hükümeti istisnai tecrübelerdir. Bu deneyimin eksikliği, siyasi muhalefet kültürü, yönetim şekli ile demokrasi ilke ve temellerinin yerleştirilmesi metodu ve özellikle siyasi güçler arasında iktidarın el değiştirmesi anlayışına olumsuz biçimde yansımıştır. Kürt partiler, daha önceki rejimle karşı karşıya geldiklerinde dağlarda bile iç mücadele ve çatışmalar konusunda uzun tecrübeye sahiptir. Söz konusu çatışma ve mücadeleler partiler arasında güvensizlik ortamını ortaya çıkarmış ve özellikle iki ana parti arasında bunu derinleştirmiştir de seçimlerde hile yapılması güvensizliği artırmıştır. Ayrıca 1993 ile 1999 yılları arasında partiler arasındaki iç savaşın alevlenmesi, iki ana partinin koalisyon hükümetinden çekilmesine ve muhalefette kalmayı reddetmesine neden olmuştur. Bunun sebebi ise iktidarı elinde tutanın bunu sürekli hale getireceği endişesidir. Irak taki iktidar deneyimi genel olarak Kürt partilerin birbirlerine karşı şüphelerini derinleştirmekteydi. Çünkü azınlık iktidarı söz konusuydu. Azınlık iktidarı diğerlerini yönetimden uzaklaştırmakta, hatta iktidarı ele geçirdiğinde kendileriyle işbirliği yapanları da tasfiye etmekteydi. Söz konusu dönem bir kuruluş dönemiydi. Bu nedenle Ortadoğu da her kesimin yeni demokrasi deneyimini inşa etmeye katkıda bulunması düşüncesi hakimdi. Ancak iç çatışmalar bu deneyimin rayından çıkmasına sebep olmuştur. Bu konuyla ilgili olarak Goran Hareketi Başkanı Neçirvan Mustafa Biz o dönemde bir muhalefet hareketi olarak ortaya çıkmadık. Çünkü o dönem kuruluş aşamasıydı. Ayrıca Kürdistan Bölgesi nde Kürt oluşumlarının kurumsallaştırılması önceliğimizdi. Bu nedenle muhalefet hareketinin oluşturulması konusu görmezden gelindi MUHALEFETİN OLUŞUM SANCILARI: YILLARI ARASINDA KÜRDİSTAN BÖLGESİ ULUSAL MECLİSİ ABD ve müttefikleri Irak ı işgal etti ve Irak rejimi 2003 yılında düştü. Irak Devleti nin yeniden inşa edilmesi ve Irak ta demokratik bir siyasi sürecin kurulması çalışmaları başladı. Önce Temmuz 2003 tarihinde geçici bir yönetimin kuruldu ve ara dönem için geçici bir yönetim yasasının hazırlanması öngörüldü. İyad Allavi başkanlığında kurulan ara hükümetin ardından İbrahim El-Caferi baş- Rapor No: 133, Kasım

10 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ kanlığında bir geçici hükümet oluşturuldu. Irak için daimi bir anayasanın yazılması ve referandumla kabul edilmesinden sonra 2005 yılında parlamento seçimleri yapılmıştır. Tüm bu süreçlere özellikle KDP ve KYB ile birlikte Kürdistan İslami Birliği ve diğer Kürt partiler iştirak etmiştir Ocak 2005 te tüm Irak ta genel ve yerel seçimlerle birlikte Irak Kürdistan Ulusal Meclisi ikinci dönem seçimleri yapılmıştır. KDP ve KYB aralarındaki rekabetin büyümesi endişesiyle 21 ulusal meclis seçimlerinde Emekçiler Partisi, İslami Cemaat 22 ve Demokratik Çözüm Partisi dışında kalan diğer Kürt partileriyle birlikte bir liste ile katılmışlardır. KDP ve KYB bölgede ve federal hükümette 23 ana görevlerin ne şekilde dağıtılacağı konusunda 7 Ocak 2006 tarihinde anlaşmaya varmışlardır. Bu anlaşma doğrultusunda 31 Ağustos 1996 olaylarından sonra birleşmiş ilk hükümet olarak Parti nin Siyasi Bürosu Üyesi Neçirvan Barzani Başkanlığında 7 Mayıs 2006 tarihinde Irak Kürdistan Bölgesi Hükümeti kurulmuştur. Irak Kürdistan Ulusal Meclisi ne giren tüm partiler bu hükümete katılmışlardır. Ancak bazı partiler ulusal meclisin dışında kalmış ve hükümete katılmamıştır. Örnek olarak iç sorunları nedeniyle zayıflayan İslami Hareket Ocak 2005 seçimlerine katılmamıştır. Ayrıca Demokratik Çözüm Partisi de az oy alması nedeniyle ulusal meclise girememiştir. Bütün parlamenter partilerin hükümete katılmasıyla aktif ve etkili güçlerin kaybolması, Irak Kürdistan Bölgesi nde muhalefetin ortaya çıkmamasına neden olmuştur. Bu bağlamda muhalefetin kaybolmasına neden olan birkaç faktörü ifade etmek faydalı olacaktır. 1- İç savaşın tekrarlanıp tekrarlanmayacağı her zaman akıllarda soru işareti olarak kalmıştır. Partili kadroların elinde halen silah bulunuyordu. Ayrıca siyasi partiler, özellikle KDP ve KYB, arasında güvenin kaybolması gerginliğin ortaya çıkmasına neden olmuştur. 2- Partilerin bütçesinin bir kanunla tespit edilmemesi, (1993 tarihli 17 sayılı siyası partiler kanununun bulunmasına rağmen) 24 diğer partilerin KDP ve KYB den bağımsız olarak davranamamasına yol açmıştır. Çünkü bu iki parti tarafından diğer partilere verilen mali katkılar onların üzerinde baskı kurmaları için imkan yaratmıştır. Bu durum günümüzde de devam ettiğini söylemek mümkündür. 3- Bu aşamada her iki ana partinin arzularından uzak olarak siyasi özgürlük ortamı doğmamıştır. Örneğin Kürdistan İslam Birliği bağımsız bir listeyle 15 Aralık 2005 te yapılan Irak Parlamentosu seçimlerine girmeye karar verdiğinde, Parti taraftarlarının bir grubu 6 Aralık 2005 te Kürdistan İslami Birliği üyesi 3 kişiyi öldürmüştür. Ayrıca Duhok Vilayeti nin birçok bölgesinde Kürdistan İslami Birliği nin büroları tahrip edilmiş ve yakılmıştır. 25 Bu da diğer partilerin aktif bir muhalefet oluşturabilmeleri için hareket özgürlüğü açısından geniş bir alanın olmadığının işaretidir. 4- İktidardaki iki parti (KDP ve KYB), Irak Kürdistan Bölgesi ndeki demokrasi hareketinin gelişmemesine, siyasi ve milli hakların tespit edilmesi amacıyla Irak Devleti nin yeniden inşa edilmesine öncelik verilmesini sebep olarak göstermiştir. Ancak bu meşguliyet durumu bu iki iktidar partisinin reform yapmak ve bölgedeki iç siyasi durumu güçlendirmek için kurumların inşa edilmesi ve milli haklara vurgu yapılmasına engel değildi. Bu dönemde parti eksenli muhalefetten bahsetmemiz mümkün olmamasına rağmen bu dönem Irak Kürdistan Bölgesi içerisinde siyasi bir Kürt muhalefetinin ortaya çıkması için öncü bir aşama sayılmaktadır. Bu aşamada aktif siyasi bir muhalefetin olmaması sivil muhalefet, hükümet içi muhalefet, partiler içindeki muhalefet ve/veya özgür medya gibi muhalefetin başka şekillerinin ortaya çıkmasını engellememiştir. 10 Rapor No: 133, Kasım 2012

11 IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ 2.1. Sivil Muhalefet Bu dönem özgür bir medya organının ortaya çıkması, sivil hareketlerin oluşturulması ve halk protestolarının ortaya çıkmasıyla başlamıştır. Ayrıca eleştirel bir bakış açısı getiren aydın ve akademisyenlerin yaptığı yayınlar da etkili olmuştur. Buna örnek olarak eleştirel muhalefet yapısını ortaya çıkaran Neyva Nedi Rehent Grubu 26 ve diğerleri gibi bir grup aydın ile akademisyenin yazı ve makalelerini gösterebiliriz. Bu yayınlar okuyucuları ve özellikle gençleri net olarak etkilemiştir. Öyle ki iktidarı ve otoriteyi eleştirmek Irak Kürdistan Bölgesi nde 27 siyasi bir kültür haline gelmiştir. Birçok aydın ve yazar daha sonra Irak Kürdistan Bölgesi nde 28 değişime önderlik yapmaya çalışmışlardır. Öte yandan özel özgür basın da muhalif kamuoyuna yönelik olarak bölgede yaşanan olayları somutlaştırmada önemli role sahipti. Irak Kürdistan Bölgesi nde tüm yayın organları sadece siyasi partilere mahsus iken, 2000 yılında Hawlati 29 adlı özel bir gazetenin doğuşuyla başlayan süreçte yeni özgür yayın organları kurulmuştur. Bundan sonra özel yayın organlarında nitelik ve nicelik bakımından artış görüşmüştür. Livin 30 Rica, Cihan gibi dergilerin yanı sıra Radyo Nawa 31 görsel basın organı ile Standart 32, Kürdistan Post 33, Kürdistan.net 34 gibi diğer yayın organları ortaya çıkmıştır. Bu yayın organları bölgede gelişen olaylara ışık tutmakta büyük role sahipti. Ayrıca bu yayın organları muhalefet eğilimine sahip aydın ve yazarlara da bölgedeki değişim hareketlerinin ortaya çıkışından önce platform yaratmıştır. Bu durum otoriteye muhalefet eden bir kamuoyunun oluşmasına katkıda bulunmuştur. Bununla birlikte partizan olmayan yazılı ve işitsel özel yayın kanalları gizli bilgileri ortaya çıkarma, vatandaşları kulis arkasında olup bitenler hakkında bilgilendirme, hizmetlerdeki eksikliklerin ortaya çıkarılması ve yolsuzlukların tespit edilmesi gibi konularda önemli rol oynamıştır. Bu da değişime hazır olan bir kamuoyunun oluşmasına sebep olmuştur. Siyasi muhalefet bir sonraki aşamada bu kamuoyunu seçimleri yönetme, yönlendirme ve bölgedeki siyasi denklemin değişmesi çabalarında kullanabilmiştir. Bütün bunlar sivil toplum örgütleri ve sivil hareketlerinin halkı bilinçlendirmesi ve bölge içerisinde muhalif bir akımın ortaya çıkması için uygun bir zemin yaratmıştır. Önemle işaret edilmesi gerekir ki; halk protestoları Irak Kürdistan Bölgesi ndeki ekonomik ve sosyal durumların kötüye gitmesi ve bölge kurumları ile siyasetin istikrarlı hale gelmesine yönelik baskının bir sonucuydu. Zira su ve elektrik hizmetlerindeki yetersizlik ve yakıt sıkıntısı bölgedeki yaşamı olumsuz etkiliyordu. İktidarın Ocak 2005 yılındaki seçimler sonrasında verdiği sözleri yerine getirmemesi üzerine Kalar, Ranya, Süleymaniye, Akre ve Halepçe de yılının ikinci yarısı ve 2006 yılının başlarında- bir dizi halk protestoları yaşanmıştır. Söz konusu bu protesto gösterilerinin arkasında siyasi amaçlar bulunmamaktaydı. Protestoların ana hedefi vatandaşların temel ihtiyaçlarının sağlanması olmasına rağmen otorite şiddet kullanarak cevap vermiş ve bu protesto gösterilerini düzenleyenleri takibata almıştır. Bazı bölgelerde protestoculara doğrudan ateşli silahlarla 35 karşılık verilmiştir. 5 Mayıs 2007 de sivil toplum örgütleri mensupları, hukukçu, akademisyen, siyasetçi, medya mensuplarında oluşan Ne Zamana Kadar Hareketi (Hatakeya) ilan edilmiştir. Bu hareket barışçıl baskı yoluyla siyasi otoritenin demokrasinin gereklerini yerine getirmesi, vatandaşların haklarını koruması, onurlarını muhafaza etmesi, temel hizmetleri sağlaması ve yolsuzlukla mücadele etmesi 36 için çalışmaktadır. Bu Hareket, Irak Kürdistan Bölgesi ndeki Ulusal Meclisi etkinleştirmek ve erken seçim yapmak için 2 proje hazırlamış, Süleymaniye deki muhalif grupları kendi şemsiyesi altında toplamaya başlamıştır. Ayrıca vatandaşların haklarını barışçıl yollarla savunmaları konusunda Rapor No: 133, Kasım

12 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ bilgilendirme çalışmaları yapmıştır. Hareket kısa ömrüne rağmen kamu hizmeti ve yolsuzlukla mücadele alanında reformların yapılması konusunda hükümete baskı oluşturmayı başarmıştır. Bununla birlikte siyasi partileri görevlerini yerine getirmek ve güçlü bir siyasi muhalefet oluşturmaları için teşvik etmiştir. Bu oluşumun ortaya çıkması 4 partinin harekete geçmesinde ana etkilerden biridir. Hareketin bir kısım kadroları daha sonraki aşamalarda (yani Değişim/Goran Hareketi nde) 37 muhalefette önemli çekirdek kadro içerisinde yer almıştır. Bu anlamda Ne Zamana Kadar (Hatakeya) Hareketi Irak Kürdistan Bölgesi ndeki muhalefetin temel taşlarından bir olarak sayılabilir. Ancak birçok faktör hareketin parçalanmasına sebep olmuştur. Dr. Latif Mustafa hareketin bazı kurucularının ve özellikle hareketin koordinatörü Yusuf Muhammed Sadık ın büyük yük üstlenmesi, muhalefet çalışmalarının yanında muhalefetle ilgili olmayan konularla ilgilenilmesi, Irak Kürdistan Bölgesi nde 2 ana partiyle doğrudan mücadele edilmesi ve mali kaynağın zayıf olması gibi sebeplerin hareketin parçalanmasına neden olduğunu ifade etmektedir Hükümet İçi Muhalefet Hükümet içi muhalefetin ortaya çıkışı Irak Kürdistan Bölgesi nin siyasi kurumlarının kurulmasından öncesine kadar dayanmaktadır. 39 Neçirvan Mustafa, İlk Kürt Hükümetinin kurulması aşamasında Kürdistan Yurtseverler Birliği ne Kürdistan Demokratik Partisi yle anlaşmayı ve partilerden birinin iktidar diğerinin muhalefette olması konusunda bir öneri sundum. Ancak arkadaşlar 2 ana sebepten dolayı önerimi onaylamadılar. Birinci sebep Kürt toplumu ve partilerinin silahlı mücadele geleneğinden gelmeleri nedeniyle çatışmaların geri dönmesinden duyulan endişe, ikinci sebep ise zor ekonomik koşullar ve muhalefette olanın küçülmeye maruz kalabileceğine yönelik tedirginliktir. 40 Neçirvan Mustafa, partiye başka bir öneri de sunmuştur. Neçirvan Mustafa bu öneride, hükümette siyasetçilerin değil teknokratların görev almasını istemiştir. Neçirvan Mustafa ya göre partilerin siyasi bürolarında çalışan kişiler devlet adamı değil gerilladır. Ayrıca hükümeti denetlemek ve görevinde başarısız olması durumunda görevden almak için muhalefetin ulusal meclise katılmasını önermiştir. Ancak bu öneri de Parti tarafından hoş karşılanmamıştır. 41 Hükümet içi muhalefet bu seviyede kalmamıştır. KYB deki siyasi büronun bazı üyeleri lider Celal Talabani ye bir mektup göndererek parti içinde kökten reform yapmasını, Genel Sekreterin yetkilerinin sınırlandırılmasını, parti içinde tali seçimlerin yapılmasını, hükümet içinde kapsamlı reformların yapılmasını ve vatandaşlara temel hizmetlerin sağlanmasını talep etmişlerdir. Neçirvan Mustafa, parti genel sekreterinin Peşmerge Güçleri Genel Komutanlığı ile Yayın ve İstihbarat Dairesi Başkanı olması nedeniyle her türlü yetkiye sahip olduğunu ifade etmiştir. Bu yüzden partinin yönetim şekli, bütçe kontrolü, güvenlik idaresi gibi konulardan partililerin sistem içerisine giremediğini ve partinin yönetimiyle ilgili bilgi sahibi olmadıklarını söylemiştir. Bununla birlikte KYB lideri Celal Talabani aynı zamanda Irak Cumhurbaşkanıdır. Bu nedenle KYB ye ayıracak çok az vakit bulabiliyordu. Bu yetkilerin hiçbirinden vazgeçmeye de hazır değildi. 42 Neçirvan Mustafa KYB içindeki 43 tüm yetkilerinden istifa ederek Mart 2007 de 44 Wusha yani Söz adıyla internet sitesi, gazete, radyo, uydu kanalı ve matbaanın bulunduğu bir medya kuruluşu kurmuştur. Bu tarihten itibaren aktif bir muhalefet oluşturmak ve Irak Kürdistan Bölgesi ndeki tüm sistemde siyasi bir reform yapmak amacıyla çabalarını yoğunlaştırmıştır. Neçirvan Mustafa, arkadaşlarıyla birlikte 25 Temmuz 2009 da yapılan Irak Kürdistan Bölgesi parlamento seçimlerine bağımsız bir liste ile katılmıştır. Neçirvan Mustafa nın liderli- 12 Rapor No: 133, Kasım 2012

13 IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ ğindeki liste seçimlerde ikinci sırayı almış ve Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu nda 25 sandalye kazanmıştır. Böylece Irak Kürdistan Bölgesi nde parlamento içinde ve dışında aktif bir muhalefetin bulunmamasına rağmen, muhalefetin ortaya çıkması için ortam hazırlayan ve siyasi, halkçı, sivil, medyatik, düşünsel ve sosyal açıdan sancılı bir hareket ortaya çıkmıştır. 3. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ PARLAMENTOSU NDA ÜÇÜNCÜ DÖNEM: MUHALEFETİN ROLÜNÜN BELİRGİNLEŞMESİ Bu dönemde Irak Kürdistan Bölgesi nde muhalefet açısından önemli gelişmeler yaşanmıştır. Çünkü bu dönem içerisinde muhalif olarak gündeme gelen resmi siyasi partiler ortaya çıkmıştır. Bu partilerin birbirleriyle ilişkileri ve aralarındaki koordinasyon seviyesi gelişmiştir Irak Kürdistan Bölgesi nde Muhalif Siyasi Partiler Irak Kürdistan Bölgesi ndeki muhalefeti temsil eden, bir, laik diğeri İslamcı olarak adlandırabileceğimiz iki akım bulunmaktadır. Goran/Tağyir/Değişim Hareketi laik akımın temsilcisi iken Kürdistan İslami Birliği ve Kürdistan İslami Cemaati ise İslamcı akımı temsil etmektedir Goran/Tağyir/Değişim Hareketi 45 Kürdistan Yurtseverler Birliği nde üst düzey bir pozisyona sahip olan Neçirvan Mustafa, Kürdistan Ulusal Federasyonu içerisinde reform kanadı adını taşıyan öz eleştiri hareketini yönetiyordu. Partideki reform çıkmaza girince, Neçirvan Mustafa kendine yakın partililerle birlikte görevinden istifa ederek partiden ayrıldı yılında Kürdistan Ulusal Federasyonu ndan ayrılarak Goran Hareketi ni kurmuştur. Kürtçe bir isim olan Goran Türkçe değişim, Arapça Tağyir anlamına gelmektedir. Geniş alanda siyasi ve kültürel mücadelesinden dolayı yeni muhalefet hareketinin ana lokomotifi sayılır. Neçirvan Mustafa, 2009 yılında Onlarla bizim aramızdaki fark nedir? başlığı altında bir dizi makaleler yayınladı. 46 Bu yazı dizisi, Değişim Hareketi nin kuruluş gerekçelerini anlatmaktadır. Yazı dizisinde Neçirvan Mustafa, Biz siyasi partilerin devlet kurumları, üniversite, mahkeme ve sivil toplum örgütlerine karışmasını istemiyoruz. Fakat onlar otorite kurmak ve vatandaşların günlük işlerine karışmak istiyorlar. Biz Irak Kürdistan Bölgesi ndeki servetin, maaşların ve işlerin adaletli bir şekilde sağlanmasını istiyoruz. Onlar ise memleketin servetini istismar ederek özel menfaatleri için çalışıp vatandaşların haklarının yenmesine sebep oluyordu. Biz hükümetin mali, ekonomik, ticari ve siyasi konularda şeffaf olunmasını istiyoruz. Ancak onlar, bu konuların gizli ve karanlıkta kalmasını istiyorlar ifadesinde bulunuyor. Neçirvan Mustafa başka bir yerde şöyle ekliyor; Biz köklü reform istiyoruz. Bizce reform, Süleymaniye deki KYB ile Duhok ve Erbil deki KDP nin kapsamlı tek parti hakimiyetini değiştirerek yerine kurumsallaşmış Ulusal Kürdistan hükümetini kurmak demektir. 47 KYB içerisindeki reform kanadı, Değişim Hareketi ni destekleyen tek kaynak değildi. Bununla birlikte önceki dönemlerde bölgede cereyan eden sivil, kültürel, siyasi ve sosyal faaliyetleri de unutmamak gerekmektedir. Özellikle bölgede ortaya çıkan krizler, siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel sorunların çözümü için alternatif akım oluşturma konusunda büyük rol oynamıştır ve hala devam etmektedir. Irak Kürdistan Ulusal Parlamento ve Bölge Başkanlık seçimleri 25 Temmuz 2009 da yapıldı. Bu seçimde parlamentodaki 100 sandalye için 15 Kürt grubu yarıştı. Türkmenler, Keldaniler ve Asuriler ise parlamentodaki 11 sandalyeyi alabilmek için mücadele etti. 48 Ayrıca Mesud Barzani, Ahmet Muhammed Resul, Hüseyin Taha Germiyani, Halow İbrahim Rapor No: 133, Kasım

14 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Ahmet, Kemal Miravdeli olmak üzere toplam beş kişi Bölge Başkanlığı için yarıştı. Seçim propagandası sırasında ve seçim gününde birçok haksızlık ve hile yapıldı. Örneğin programlı bir şekilde siyasi eğilimleri yüzünden birçok vatandaşın zorla adres naklinin yaptırılması, 49 birçok devlet memurunun işten atılması, 50 aralarında dekan ve bölüm başkanı olan birçok öğretim görevlisinin görevden alınması, 51 farklı listelerde yer alan birçok kişinin tehdit edilmesi gibi olaylar basında yer aldı. Ayrıca seçim gününde özellikle Erbil ve Duhok ta yapılan seçimlerde büyük boyutlarda hile yapılmıştır. 52 Bunun sonucunda da seçmen oylarının gerçek sonuçlarının ortaya çıkmamıştır. Neçirvan Mustafa ile yapılan bir röportajda KDP nin Suran, Joman, Merke Sur, Barzan, Akra gibi bazı aşiret bölgelerine hakim olması ve seçim yarışına Iraklı olmayan İran ın Kürt partileri ya da Türkiye deki PKK nın uzantısı olan Demokratik Çözüm Partisi gibi oluşumların katılmasının gerçek sonuçların ortaya çıkmasını engelleyen iki sebep olduğunu ifade etmektedir. Bu duruma rağmen Goran Hareketi oy almıştı. Yani seçmen oylarının yüzde 23,72 sini kazanmıştır. Buna karşı Kürt Listesi ni temsil eden KDP ve KYB nin aldığı toplam oy sayısı tir. Yani KDP ve KYB oyların 57,37 sini almıştır. 53 Bunun sonucunda Goran Hareketi parlamentoda 25 sandalyeye sahip olurken, Hizmetler ve Reform Listesi de 13 sandalye kazanmıştır. Kürt Listesi olarak seçimlere giren KDP ve KYB ise 59 sandalye elde etmiştir. Goran Hareketi nin aldığı sonuca rağmen Goran Hareketi Başkanı Neçirvan Mustafa bizden çok güçlü ve büyük partilerle yarışa girdik. Bu partilerin içerisinde Cumhurbaşkanı, Bölge Başkanı, Bölge Başbakanı, Irak Parlamentosu Başkan Yardımcısı, Bağdat ve Irak Kürdistan Bölgesi hükümetlerinde görev alan çok sayıda bakan vardı. Buna karşın bizim tek bakanımız bile yoktu. Üstelik bu partilerin basın kuruluşları ve emniyet birimlerine hakim olmasının yanında seçim savaşını kazanmak için genel mali kaynaklarını ellerinde bulundurmaları önemli bir faktördü, açıklamasını yapmıştır seçimlerinin sonuçlarını 2005 yılında yapılan ulusal meclis seçim sonuçlarıyla karşılaştırdığımızda büyük bir fark ortaya çıkmaktadır. Bu fark bağımsız olarak siyasi hayata katılmamış bir gücün yükselişini ortaya koymaktadır. Bu güç Goran Hareketi dir. Goran Hareketi, oyların dörtte birini alarak önemli bir olay gerçekleştirmiştir. Buna karşın diğer ana partiler önceki dönemlere nazaran güç kaybetmiştir. Goran Hareketi, KDP ve KYB tarafından oluşturulan hükümete girmeyi reddederek kazandığı 25 sandalye ile muhalefette kalmayı tercih etmiştir. Bununla birlikte seçim sonuçları doğrultusunda 6 sandalye kazanan Kürdistan İslami Birliği, 4 sandalyeye sahip olan Kürdistan İslami Cemaati ile 2 sandalye elde eden Rafideyn ve Asuriler de hükümete katılmayı kabul etmeyerek muhalefette kalmıştır. 55 Neçirvan Mustafa hükümete neden katılmadıklarına dair yaptığı bir açıklamada, Biz mali, idari, siyasi ve ahlaki bozulma ile mücadele, sosyal adaletin temellerini yerleştirme, bölgenin bütçesi ve siyasi ilişkilerde şeffaflık, partilerin sosyal, ekonomik ve hukuksal alanlara müdahalesini engelleme, peşmerge güçleri ile asayiş güçlerinin seçim ve parti kavgalarında partizan kuvvet olarak kullanılmasından kurtarıp bağımsız devlet kurumlarına bağlayarak halkın hizmetine tahsis etme konularında bir alternatif sunuyoruz. Şu anda kurulan hükümet önceki hükümetlerin ölçülerine göre kurulmuş olup geçmişin olumsuzluklarını taşımaktadır. Biz de bundan dolayı bu işe girmedik, ifadelerini kullanmıştır. 56 Goran Hareketi, 7 Mart 2010 Irak Parlamento seçimlerine katılmıştır. Goran Hareketi, bu seçimlerde de Irak Kürdistan Bölgesi nde yapılan seçimlerde gördüğü baskıyla karşı karşıya kalmasına rağmen, bölge bazındaki 14 Rapor No: 133, Kasım 2012

15 IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ oy potansiyelini korumuştur. 57 Ancak Goran Hareketi, özellikle Musul, Kerkük, Selahattin ve Diyala gibi Irak ın diğer vilayetlerinde seçmenlerin güvenini (özellikle Kürtlerin) kazanamadı ve bu vilayetlerden milletvekili çıkaracak oy alamadı. Bu vilayetlerde milliyetçi ve tutucu bir söylem benimsememesi Goran Hareketi nin başarısız olmasına neden olmuştur. 58 KDP ve KYB ise seçim kampanyalarında milliyetçi tutum takınarak bu bölgelerdeki Kürt oylarının çoğunu toplamıştır İslami Akım İslami partiler, Irak Kürdistan Bölgesi nde meydana gelen olayların sonucunda ortaya çıkmamıştır. İslami partilerin kökenleri, Irak Kürdistan Bölgesi nin kuruluşu öncesine dayanmaktadır. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında Müslüman Kardeşler (İhvan) Akımı, Iraklı Kürtler arasında da taban bulmuştur. Ancak akım içerisinde yaşanan çatlaklar, Kürt İslamcıların da ayrışmasına sebep olmuştur. Iraklı Kürtler arasında İslamcı farklı siyasi örgütlenmeler ortaya çıkmıştır de İran da Irak Kürdistan İslami Hareketi kurulmuştur. Irak Kürdistan İslami Hareketi, Şeyh Osman Abdülaziz liderliğindeki Abdülaziz ailesi ve Ali Bapir kanadı ile Şeyh Muhammed Berzenci liderliğindeki İslami Cemaat le birleştikten sonra Saddam Hüseyin yönetimindeki Irak a karşı İran la birlikte savaşa katılmıştı. Ayrıca Irak Kürdistan İslami Hareketi, başka İslami gruplarla birlikte laik partilere karşı silahlı mücadeleye girmişti. Bu durum Irak Kürdistan İslami Hareketi ni çok zayıf düşürmüştür. Irak Kürdistan İslami Hareketi içerisindeki bir grubun 2003 teki ABD nin Irak işgaline karşı çıkması, bu oluşumun çok sert askeri darbeler yemesine sebep olmuştur. Kürt İslamcı akımlar 1990 lı yıllarda Muhammed Bahattin liderliğindeki Irak Kürdistan İslam Birliği, Ali Babir liderliğindeki Irak Kürdistan İslami Cemaati ve Abdülaziz ailesi liderliğindeki Irak Kürdistan İslami Hareketi olmak üzere üç ana grup haline gelmiştir. Mart 2008 de Irak Kürdistan İslam Birliği ve Irak Kürdistan İslami Cemaati, laik partiler olan Emekçiler Partisi ve Sosyal Demokrat Parti ile birlikte hükümet içerisinde bir cephe oluşturdu ve hükümete öz eleştiri sunan bir reform paketi hazırladı. Bu paket Siyasi Partiler Yüksek Kuruluna sunuldu. 59 Ayrıca 10 Ocak 2009 da tarihinde bölge içerisindeki mevcut krizleri ve bu partilerin çözüm önerilerini içeren bir rapor yayınladı. 60 Bu dört parti, 25 Temmuz 2009 da Irak Kürdistan Bölgesi parlamento seçimlerine Reform ve Hizmet Listesi adı altında katıldı. Reform ve Hizmet Listesi 2009 seçimlerinde oy alarak yüzden 12,84 oranında oy elde etti ve parlamentoda 13 sandalyeye sahip oldu. 61 Seçimden sonra Sosyal Demokrat Parti ve Emekçiler Partisi hükümete girdiği için bu grup dağıldı. 62 Böylece Irak Kürdistan İslami Birliği ve Kürdistan İslami Cemaati, muhalefette kalan iki parti oldu. 25 sandalyeye sahip Goran Hareketi, 6 sandalyesi olan Irak Kürdistan İslami Birliği ve 4 sandalye ile parlamentoda temsil edilen Irak Kürdistan İslami Cemaati, Irak Kürdistan Bölgesi nde kurulan hükümetin dışında kalarak muhalefet grubunu oluşturdu. Bu durum itibariyle Irak Kürdistan Bölgesi Ulusal Parlamentosu nun üçte biri muhalifler tarafından temsil edildi. Üçlü muhalefet, özellikle 17 Şubat 2011 olaylarından sonra aralarında koordinasyon kurarak bölgenin parlamenterleri ve Irak Parlamentosu ndaki milletvekilleri ile ilişkilerini geliştirebildi. Irak Kürdistan Bölgesi nde muhalefet hareketinin ortaya çıkmasının sebepleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: 1- Irak Kürdistan Bölgesi nde sosyal adalet anlayışının olmaması muhalefet hareketlerinin ortaya çıkmasındaki en önemli sebeplerden biridir. Sıradan vatandaş temel ihtiyaçlarını karşılayamamasına karşın bölgede çok zengin bir tabaka oluştu. İki ana parti (KDP ve KYB) liderleri ile bu kişi- Rapor No: 133, Kasım

16 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ lerin yakın çevresi lüks bir hayat yaşamaya başladı. İki ana partinin liderlerine ait şirketler bölgedeki ticareti ve ekonomik faaliyetleri kontrol altına aldı. Bunun sonucunda Irak Kürdistan Bölgesi nde halk tabakaları arasında sosyal uçurum ortaya çıktı. Bu durum vatandaşlar arasında muhalif bir akımın ortaya çıkmasına sebep oldu. İlave olarak altyapı hizmetlerinin kötüye gitmesi (temiz içme suyu, kanalizasyon, elektrik, sağlık, yol yapımı gibi) iktidara karşı büyük bir kızgınlığa vesile olmuştur. Halk bu tepkisini muhalefeti destekleyerek göstermiştir. 2- Irak Kürdistan Bölgesi hükümeti ile Irak merkezi hükümeti arasında çözülemeyen sorunlar, muhalefetin güçlenmesine katkıda bulunmuştur. Son yıllarda bu sorunların somut bir şekilde çözüme kavuşturulamaması, Irak Anayasası nın 140. maddesinin uygulanmaması gibi sorunlar muhalefetin oluşmasına sebep olmuştur. Bölge yönetimi 140. Maddenin uygulanmasını sağlayabilseydi, içerideki başarısızlığın üzerini örtebilirdi. Ancak çözülmeyen sorunların üzerine petrol ve gaz dosyası, bütçe, peşmerge ve bölgenin dış temsilcilikleri gibi yeni sorunlar eklendi. 3- Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu nun ilk döneminde siyasi boşluğu dolduracak alternatif projelere sahip güçlü bir muhalefetin bulunmaması, ikinci dönemde Goran Hareketi nin muhalif hareket olarak ortaya çıkmasına yol açmıştır. Diğer taraftan KDP ya da KYB den birinin hükümetten çekilmesi, diğerinin muhalefette kalmasına yol açacaktı. İslamcı partilerin ise muhalefet olabilecek konumları yoktu. Bu nedenle bölgedeki siyasi arenada büyük bir boşluk oluşmuştur. Goran Hareketi nin lider kadrosunun Kürt kurtuluş hareketi içerisindeki yaklaşık 30 yıllık geçmişi ve bunun halk tarafından bilinmesi, Goran Hareketi nin muhalefet olarak ortaya çıkmasında büyük bir etkisi olmuştur Şubat 2011 Olaylarından Sonra Muhalefetin Durumu 17 Şubat 2011 den itibaren Irak Kürdistan Bölgesi nde iktidara karşı büyük protesto gösteriler yapıldı. Bu olaylara sebep olan gelişmeler aşağıdaki gibi sıralanabilir: 1- Özgün basın ve mensuplarına sürekli baskı uygulanması bölgedeki muhalif görüşleri uyandırmıştır. Gazetecilerin dövülmesi, hapsedilmesi ve milyonlarca dinarlık para cezasına çarptırılması tepkiye yol açmıştır. 63 Bu baskılar bazı gazetecilere suikast düzenlenmesine kadar varınca halk arasında hareketlenmeler başlamıştır Irak Kürdistan Bölgesi nde yaygın olan yolsuzluğa rağmen yolsuzlukla mücadele konusunda hiçbir adımın atılmaması. 3- Irak Kürdistan Bölgesi Başkanı Mesut Barzani nin kendi nüfuzunu kullanarak Goran Hareketi nin Irak hükümetine katılmasını engellemeye çalışması seçimlerinden sonra kurulan hükümet partiler, mezhep, etnik köken ve Irak Parlamentosunda sahip olunan sandalye sayısına göre kurulmuş bir hükümettir. 4- Irak Kürdistan Bölgesi ndeki iki iktidar partisi mecliste sahip oldukları çoğunluğu kullanarak siyasi sistem ve temel özgürlükler ile ilgili olarak kendilerinin iktidarda kalmasını sağlayacak kanunları çıkarma yoluna gitmiştir. Güvenlik kurumlarının yanı sıra stratejik teşkilatları bölge başkanına bağlayan bölge güvenlik kurulu kanununu bunun en iyi örneğidir. Bu şekilde bölge başkanı geniş yetkilere sahip olmaktadır. Bu yasayla elde edilen yetkiler bölge başkanına hükümete bağlı kurum ve şahısları denetleme ile vatandaşlara müdahale etme imkanı vermektedir. Bu da bölgenin bir polis devletine dönüşmesine zemin hazırlamaktadır. Ayrıca toplantı ve gösteri yürüyüşleri düzenleme kanunu vatandaşlar, siyasi partiler ve kurumların gösteri 16 Rapor No: 133, Kasım 2012

17 IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ hakkını bölgedeki resmi makamların iznine bağlamaktadır. Irak Kürdistan Bölgesi Yönetimi son dönemde vatandaşların barışçıl gösterilerini yasaklamayı ve bastırmayı başarmıştır. Aynı şekilde iktidardaki iki parti, bölgedeki seçim kurulunun partilere dayalı bir yapı halini alarak iki parti arasında paylaşılan bir makam haline getirmeye çalışmıştır yılı başlarında Tunus, Mısır, Yemen, Libya ve Suriye de yaşanan halk ayaklanmaları bölgedeki vatandaşları ve muhalefeti köklü reform talebinde bulunma konusunda cesaretlendirdi. Goran Hareketi 29 Ocak 2011 de on maddeden oluşan bir bildiri yayınladı. Bildiride Irak Kürdistan Bölgesi ndeki siyasi gruplara yönelik olarak köklü bir reform projesi ortaya konuldu. Hareketin söz konusu bildiriyi yayınlamasının amacı, bildiride ifade edildiği şekilde, Ortadoğu nun tümden demokratik değişim dalgasıyla karşı karşıya olduğu bir dönemde Kürdistan ı uzun yıllardan beri içinde bulunduğu siyasi krizden çıkarmak tı. 65 Ancak iktidar partileri Goran Hareketi nin bildirisine şiddetle karşılık vererek silahlı güçlerle partinin bürolarını kuşatma noktasına gelmiştir. Bildiride, Goran Hareketi nin son gelişmeler hakkındaki düşüncelerinin gerek Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu gerekse Irak Parlamentosundaki üyeler aracılığıyla açıkladığı, ancak iktidar partilerinin bu konuda tepkisiz kaldığı ifade edilmiştir. Bildiride, KDP ve KYB yönetimlerinin hükümet, resmi kurumlar, parlamento, yargı ve güvenlik birimlerine müdahalesinin engellenmesi, Asayiş ve İstihbarat birimlerinin (Zenyari ve Parastin) yanı sıra peşmergenin halkın siyasi düşüncelerine, kitle faaliyetlerine müdahalesinin önlenmesi, söz konusu birim yöneticilerinin değiştirilerek yerlerine bağımsız ve konusunda uzman kişilerin tayin edilmesi, Partilere dayalı mevcut hükümetin feshedilerek bağımsız ve teknokrat bir geçiş hükümetinin kurulması, Mevcut parlamentonun feshedilmesi, en geç üç ay içerisinde yeni seçimlerin yapılmasına uygun zemin hazırlanması ve seçimlerin şaibesiz olması, Siyasi parti yetkililerinin el koyduğu kamu ve özel mülklerin sahiplerine iade edilmesi, Bölge anayasa taslağının yanı sıra ülkedeki yönetim sistemi ile ilgili kanun tasarılarının geri çekilerek yeni seçim yapıldıktan sonra oluşacak parlamentoya bırakılması gibi talepler yer almıştır. Söz konusu bildirinin yayınlanmasından sonra 17 Şubat 2011 de bölgenin çeşitli vilayetlerinde iktidara yönelik protesto gösterileri başlamıştır. Bu gösteriler başta Süleymaniye olmak üzere bazı bölgelerde iki ay sürmüştür. 66 Ancak KDP güçleri bu gösterileri bastırmıştır. KDP Erbil deki gösterilere müdahale ederken, KYB de Süleymaniye deki olayları dindirmiştir. Bu olaylar genel bölgedeki muhalefetin güç kazanmasına yol açmıştır. Böylece bölgede köklü reform yapılması için iktidardaki iki partiye daha fazla baskı yapılmaya başlanmıştır. Muhalefet baskıyı arttırmak için yüksek eşgüdüm komisyonu kurma yoluna gitmiştir. Muhalifler 3 Mart 2011 de 22 maddeden oluşan bir proje ilan etmiştir. 67 Muhalefet partileri tarafından yayınlanan bu bildiri Goran Hareketi nin yayınladığı bildiri ile paralellik göstermektedir. Bildiri, Irak Kürdistan Ulusal Meclisindeki bazı gruplar tarafından yayınlanan başka bir bildiri ile eleştirilmiştir. Özellikle Irak Kürdistan İslami Birliği ve Irak Kürdistan İslami Cemaati nin değişken tutumu muhalefete zarar vermiştir. Çünkü bu iki parti iktidar partileri ile bir bildiri imzaladıktan sonra kararlarından vazgeçerek Goran Hareketi ile benzer bir bildiriye imza atmıştır. Rapor No: 133, Kasım

18 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Bu durum söz konusu partiler hakkında kötü bir izlenim doğurmuştur. Muhalefet partileri arasında yapılan bir toplantı sonrasında yayınlanan sonuç bildirisinde aşağıdaki ifadelere yer verilmiştir: 68 Mevcut hükümetin feshedilerek yerine bir geçiş hükümeti kurulmalıdır. Geçiş hükümeti köklü ve kapsamlı reformları yapmalıdır. Özgür ve şaibesiz seçimlerin yapılması için gerekli zeminin hazırlanmalıdır. Hükümetin ve resmi kurumların tarafsızlığının sağlanması gerekmektedir. Her türlü sahtecilik ve hukuk dışı müdahalelerin engellenmeli, böylece bütün grupların eşit koşullarda seçime katılımı sağlanmalıdır. Muhalefet ve iktidar bu konuda görüşmelerine rağmen bir sonuç alınamamıştır. Hükümet silahlı güçler vasıtasıyla yaptığı baskıyı arttırmıştır. Böylece her türlü halk gösterisi engellenmiştir. Muhalefet partileri maddi yardımların kesilmesi yoluyla fiziki baskı altına alınmıştır. Bu şekilde siyasi alanda önemli bir ilerleme sağlanmaksızın olaylar bitirilmiştir. Ancak gösterilerin sürmesi ve muhalefetin sürekli baskısı sonucunda hükümet memur atamaları ile elektrik, su ve yol gibi konularda bazı reformlar yapmıştır. 4. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİNDE MUHALEFETİN FAALİYETLERİ, ENGELLERİ VE GELECEĞİ Daha önce ifade edildiği gibi 2009 seçimleri Irak Kürdistan Bölgesi nde muhalefetin etkili olarak ortaya çıktığı süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak bu süreçte muhalefetin doğru hukuki ve siyasi konumunu aldığı anlamına gelmemektedir. Muhalefetin gerçek rolünü anlayabilmek için aşağıdaki konuları ele almak gerekmektedir Muhalefetin Faaliyetleri İktidar partileri muhalefetin siyasi hayattaki rolünü güçlendirmesine engel olmak amacıyla Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu nu Mart 2010 da yapılan Irak genel seçimlerine kadar etkisiz hale getirmek istedi. Bu bağlamda herhangi bir kanun çıkarılmadan parlamento kış tatiline girdi. 69 Buna rağmen muhalefet 13 karar ve kanun taslağı sunmayı başardı. Buna ek olarak ikinci dönemde sunulan on kanunun daha görüşülmeden etkinleştirilmesi sağladı. 70 Bütün bu kanunlar başta Goran Hareketi olmak üzere muhalefet partilerinin seçim vaatlerinde yer alıyordu. Goran Hareketi ve diğer muhalif partiler, hükümetin çeşitli kurum ve kuruluşlarını ziyaret ederek fiili bir denetim mekanizması oluşturmuştur. Ayrıca şehir, ilçe, kasaba ve köy gibi yerleşim yerleri ziyaret edilerek vatandaşların sorunları, sıkıntıları ve talepleri dinlenmektedir. 71 Yine bu doğrultuda Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu ndaki Goran Hareketi, bakanlar hakkında gensoru önergesi hazırlamakta, böylece parlamentonun denetleme görevine işlerlik kazandırmaya çalışmaktadır. 72 Kısa sürede muhalefetin hükümetin icraatları üzerindeki etkisi görülmeye başlamıştır. Örnek olarak bölge tarihinde ilk kez bölge bütçe tasarısı kamuoyuna açıklanmıştır. 73 Geçmiş yıllarla karşılaştırıldığında söz konusu tasarının en önemli özelliği siyasi parti bütçelerinin 90 milyar dinar olarak sınırlandırılması ve bölge parlamentosundan çıkacak bir kanuna bağlanmasıdır. Muhalefet tarafından gündeme getirilene dek KDP ve KYB nin bütçeleri konusunda halk haberdar değildi. 74 Böylece KDP ve KYB nin Irak Kürdistan Bölgesi bütçesinde her ay 35 milyon dolar aldığı ortaya çıktı. Yani her partinin yıllık 840 milyon dolar aldığı öğrenildi. 75 Bunun ortaya çıkmasıyla 2010 yılı bütçe kanunda tüm partilere KDP ve KYB ile aynı oranda bütçe tahsis edil- 18 Rapor No: 133, Kasım 2012

19 IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ mesi öngörüldü. Böylece her partinin aylık iki milyon dolar alacağı hesaplandı yılı bütçe kanununda Irak Kürdistan Bölgesi ndeki tüm siyasi partiler için 76 milyar dolar ayrıldığı ifade edildi. 76 Bunun anlamı siyasi partiler bütçesinin geçmiş yıllarda KDP ve KYB nin aldığı payın onda birinden az bir orana düşmesi ve 764 milyon doların bölge bütçesine iade edilerek bölgedeki hizmet ve yatırımlara ayrılmasıdır. Irak Kürdistan Bölgesi yönetiminin parlamentonun çalışmalarını aksatmaya çalışmasına rağmen, Irak Kürdistan Parlamentosu ndaki en büyük muhalefet grubu Goran Hareketi, muhalefet olgusunun pekiştirilmesinde önemli rol oynamıştır. Goran Hareketi, toplumun değişik kesimleri ile günlük etkileşim içinde olmaya ve hükümeti denetlemeye önem vermesiyle Irak Kürdistan Bölgesi ne yeni siyasi alışkanlıklar kazandırmıştır. 77 Sadece bununla da kalmamış bu alışkanlıkları iktidara dayatmıştır. Muhalefet partileri bölgedeki halk protestoları hareketine, özellikle Süleymaniye kentinde 17 Şubat 2011 tarihinde başlayan gösterilere, öncülük etmiş ve bölgede siyasi reform yapılması isteğini dile getirmiştir. Irak Kürdistan İslami Birliği yöneticilerinden Ebu Bekir Ali yaptığı bir açıklamada, hiç kuşkusuz siyasi gösteriler her vatandaşın hakkıdır. Vatandaşların siyasi reform isteme hakkı vardır. Biz de bu faaliyetlere katıldık. Ancak şiddet eylemleri içeren gösterilere katılmadık. Çünkü biz şiddeti ya da herhangi bir kuruma saldırı düzenlemeyi tasvip etmiyoruz ve gösterilerin barışçıl gösteriler olduğunu vurguluyoruz, ifadesinde bulunarak gösterilerin barışçıl olduğunu savunmuştur. 78 Yapılan faaliyetler Irak Kürdistan Bölgesi nde gerçek anlamda bir muhalefetin oluşmaya başladığının göstergesi sayılabilir. Bu yüzden iktidar partileri muhalefeti dikkate almaya başlamıştır Muhalefetin Karşılaştığı Engeller İktidar Engeli 1- Goran Hareketi nin bağımsız bir listeyle 2009 da yapılan parlamento seçimlerine katılmayı kararlaştırmasından sonra iktidar partileri, Goran Hareketi nin faaliyetlerini kısıtlamak için sistemli bir kampanya başlattı. Hükümetle ilişkileri kesilen Goran Hareketi üyelerinin sayısı iki bini buldu. 79 Seçim sonuçlarının resmen açıklanmasından önce iktidar yanlılarınca muhalif partilerin bürolarına rastgele saldırılar başladı. 80 Bunun ardından iktidarın muhaliflere yönelik tehditleri, Goran Hareketi üyelerinin bürolarının yakılması, evlerine saldırılması ve bazı Goran Hareketi üyelerinin kaçırılmasından sonra olayların boyutu değişmiştir. İktidar ve yandaşlarının muhaliflere yönelik demokratik olmayan eylemlerine yargı organları da kayıtsız kalmıştır. 2- Goran Hareketi nin Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu nun dörtte bir üyesine sahip olmasına rağmen iktidar bu oranın gerektirdiği ölçüde bütçeden gerekli payı vermemektedir. Hâlbuki Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu na bağlı kurullar, siyasi parti ve örgütlere ödenek sağlanması için bir kanun tasarısı hazırlanmıştı. Ancak Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu ndaki hâkim çoğunluk bu kanunun çıkmasını engelledi. Yakın bir dönemde ekonomik sıkıntıların muhalefet için büyük bir tehdit oluşturması muhtemeldir Bölgedeki demokratikleşme sürecinin yeni başlaması nedeniyle muhalefet partileri lehine oy kullanan seçmenler muhalefetin somut ve fiili adımlarını henüz görememiştir. Muhalefetin eylemlerinin iktidar tarafından engellenmesi önümüzdeki süreçte seçmenlerin muhalefete tekrar oy vermesini engelleyebilir. Rapor No: 133, Kasım

20 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Ekonomik Engeller Muhalefet partileri ekonomik destek bulamamaları ve yönetimin de kendileri yardım etmemeleri sebebiyle rahatsızdır. Bu durum muhalefet partilerinin kitleler önünde etkinlik yapmaları konusunda da sorun yaratmaktadır. Yönetime hakim olan partilerin bütçeyi de yönetmeleri, muhalif partilerin bütçeden pay alamamasına neden olmaktadır. Neçirvan Mustafa, Goran Hareketi nin bütçesinin hayırseverlerin bağışlarına dayandığını, başka gelirlerinin olmadığını ifade etmektedir. Bu durumun etkinliklerini sınırladığını söylemektedir Muhalefet Partileri Arasındaki Sorunlar Irak Kürdistan Bölgesi ndeki muhalefet partileri aralarındaki karşılıklı güvensizlik aşılabilmiş değildir. Muhalefet liderleri, diğer parti liderinin kendi partisinin liderliğini ele geçirme korkusunu yaşamaktadır. Bu durum taraflar arasında iç problemler ortaya çıkarmaktadır. Buna ek olarak bazı muhalefet partilerinin iktidarla işbirliği yapabileceği korkusu bulunmaktadır. Irak Kürdistan İslami Birliği ndeki liderlerden biri olan Ebu Bekir Ali, Goran Hareketi nin kendisini gerçek bir muhalefet görüp diğerlerini önemsiz saydığını söylemektedir. Ebu Bekir Ali, kendi pozisyonlarının değişken olduğunu da ifade etmektedir Diğer Engeller Diğer engellerin Irak Kürdistan Bölgesi ndeki halk kitlelerinin tavrıyla ilgili olduğu söylenebilir. Çünkü bazı kişiler, muhalefetin lehine pozisyon almaları durumunda hakim partilerin onlara sundukları ayrıcalıklardan mahrum kalmaktan ve görevlerinden men edilmekten korkmaktadır. Neçirvan Mustafa, silahlı kuvvetler ve diğer bazı görevlerdeki beş yüzden fazla kişinin Goran Hareketi ne bağlı olmalarından dolayı görevlerinden alındığına dikkat çekmektedir. 84 Halk arasında muhalefetin hükümetin şu anda yaptıklarından daha fazlasını yapamayacağı yönünde bir düşünce hakimdir. Bazı kesimler ise hükümetle muhalefet arasında bir farklılığın olmadığını, hükümet ve muhalefet liderlerinin halka hiçbir şey sunmadıklarını düşünmektedir. Muhalefet, görevlerini tam olarak yerine getiremezken, yönetime de bir alternatif oluşturamamaktadır. Irak Kürdistan Bölgesi ndeki muhalefet, iktidara alternatif olamayacak ancak siyasi alanda etkisi inkâr edilmeyen bir hareket olarak kalacaktır Muhalefetin Geleceğe Yönelik Vizyonu Muhalefetin bölgesel parlamento seçimlerindeki nispi başarısından üç yıl sonra bu muhalefetin gelecek perspektifiyle ilgili konuşmak gerçekten çok erken olabilir. Kürt seçmenin Temmuz 2009 daki seçimlerde özellikle Süleymaniye deki tavrı, bölgede siyasi atmosfere hâkim olan korku ve endişe duvarının yıkılmasının önünü açmıştır. Bu doğrultuda partilere ve siyasi örgütlere yönelik olarak adil bir bütçe kanunun çıkarılması muhalefetin çalışmalarının ilerlemesini sağlayabilir. Bu uygulama muhalefetin kendi bütçesini halka fayda sağlayacak projelere harcamasına olanak verecektir. Bütün bunlara ek olarak Goran Hareketi, bölgedeki muhalefetin en büyük kanadı olmanın yanı sıra ideolojik olmayan gerçekçi bir harekettir. Düşünce ve projeleri bölge halkının iyi bir geleceğe sahip olmasına odaklanmıştır. Goran Hareketi nin bu özelliği geniş ölçekli seçmen ve üye kitlesine sahip olmasını sağlamıştır. Goran Hareketi nin bu düzlemde devam etmesi gelecekte daha büyük başarılara kapı açabilir. Bu doğrultuda Türkiye deki Adalet ve Kalkınma Partisi nin deneyiminin Irak Kürdistan Bölgesi nde tekrarlanma olasılığı yüksektir. 20 Rapor No: 133, Kasım 2012