ROlVPWriZM ACISINDAN CENGIZ IÎYTMATOV. san Kolcu İ-OÖ7. (ıtl'kr.n

Transkript

1 ROlVPWriZM ACISINDAN CENGIZ IÎYTMATOV san Kolcu İ-OÖ7 (ıtl'kr.n

2 içindekiler önsöz GİRİŞ Millî Romaniizm " Birinci Bölüm A. Cengiz Törekuloviç Aytmatov Hayatı Eserleri 29 a. Hikâyeleri 31 b. Romanlan 34 c. Tiyatro Eseri 36 B. Millî Romantizm ve Cengiz Aytmatov Eserlerde Ön Plâna Çıkan Tipler Mekân Eserlerdeki Tarih 46 C Tarihî Olanla Hâlin Münasebeti 49 D. Folklorik Değerler ve Halkın Hayal Tezahürlerinde Millî Unsurların Akisleri Toprak Ana Beyaz Gemi Gülsan Cemile Sulıanmurat Gün Olur Asra Bedel Dişi Kurdun Rüyaları 81 E. Toprağa Bağlıhk 85

3 8 / Milli Romanttzm Açısından Cengiz Aytmatov İkinci Bölüm Eserlerin Tahlili I. Hikâyeler. 91 a. Yüz Yüze 91 b. Cemile 97 c. Selvi Boylum Al Yazmalım 102 ç. İlk Öğretmen 105 d. Deve Gözü IH e. Kızıl Elma. 115 f. Oğulla Buluşma. 117 g. A-skcr ÇiKüğu 120 h. Sultanmuıat 124 1, Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek 127 i. Beyaz Yağmur 135 k. Yıldırım Sesli Manasçı 137 II. Romanlar 143 a. Toprak Ana 143 b. Elveda Gülsan İ48 c. Beyaz Gemi 167 ç. Gün Olur Asra Bedel 182 d. Dişi Kurdun Rüyalan 205 e. Cengiz Hana Küsen Bulut.237 Sonuç. 247 Bibliyografya 251

4 Bibliyografya An AKPINAR. Yavuz. "Manas Destanı" maddesi. Türk Dili ve Edebiyatı siklopedisi. C 6. Dcrgûh yay İstanbul, 1986 AKPINAR, Yavuz, "Cengiz Aytmalov'un Kırgızjra Külliyalı," Kardaş Edehiyallaröet. sayı, 11. Er7urum 1985 AKTAŞ. Şerif. "Bir Coğrafyanın Kaderi (Gün Uzar Yüzyıl Olur)". TUrk Edebiyatı der. sayı 123. Ocak 1984 AKTAŞ. Şcnf. "Millî Romanlik Duyuş Tarzı ve Türic EdebiyaD T. Türkiye Günlüğü.!vayı. 38. Mart Nıun 1996 AKTAŞ, Şerif. "Milli Ronıaniık Duyuş Tarzı ve TUrk Edebiyatı 11". Türkiye Günlüğü, sayı. 39. Ocak-Şubat AKTAŞ. Şerif. "Millî Romantik Duyuş Tarzı ve Türk Edebiyatı III. Mehmet Akif Eısoy ". Tıiriıve Günlüğü, sayı, 40. Mayıs-Hoziran AKTAŞ, Şcnf. Roman Sanan ve Roman incelemesine Gırif, Birlik yay. Ankara ALKAN A. Turan. "Üç Noktanın Söylediği", Dergâh, sayı. 34. Aralık 1992, ALPTEKİN. Alı Beral. "Rsık-Köl (Kırgızistan) ve Çcvrustndc Te^bıl Edilen Efsanelerin Anadolu Efsaneleri İle Mukayesesi", ipek Yolu Uluslararası Halk Hdİebıyau Sempozyumu Bılılırileh, Killlür Bakanlığı yay. Ankara AROLAT. Mümiaz. idil, Sovyet Romanı. Yann yay. Ankara ARSAL. Sadri MakMidi. Türk Tahhı ve Hukuk. İstanbul Ünivcrsilc^i. Hukuk Fakültesi yay. İManbuL AlTMATOV. ChınsiiT (Selections English) Time lo Speak PL65 K 59 A 373 Ncw York 1988 AKAR. Ali. "Cengiz Aytmalov'un Gtin U/ar Yüzyıl Olur Romanında Teknik ve İdeolojik Yapı". TUrk Yurduüet sayı 369. Aralık AKMATALİYEV. Abduldacan. "Bcloyc oblako Çingizxana (Hala^agın - Moskva. Planeta " (Cengiz Han'ın Beyaz Bulutu Redaktöründen" Çev: Scbahaı Yılmaz. Karduf Edebiyatlar der sayı. 33. Nisan- Mayıs Erzurum. 1996

5 252 / Milli Romaniizm Açısından Cengiz Aytmatov ARSLAN, Faiih, "Cengiz Ayıraalov ve Escrkrindeki Temel Konular". ErciycJdcr yıl U. s;.vı l.«.man 19^1. ARSLAN. f.ırih. 'İnsanlığın Büyllk Vicdanı Aytmatov", Türk Edebiyatı der. sayı 258, Nisan 1995 ARSLAN. Palih. Cengiz Aytmalov'un Hayatı ve Hikâyelerinin Tema Ağırlıklı huclenmesi. (Basılmamış Yüksek LisansTc/i).Elfizığ, 1992 ASLAN. Havcr. "Cengiz Ayımaiov Kırgız TUrkçcsi Hakkında". Türk Dünyası Tarih der. sayı 41, Mayıs 1990, AVİNS. Carol J, "Cengiz.\yımatov'un Son Eseri Dişi Kurdun RÜyalan ve Sovycllı:r Birliğinin Çöküşünü Hazırlayan Sebepler" Çev: Orhan Söyleme/.. Türk lehçeleri vc Etlebiyatı Derı;ısi. sayı, t. Haziran AYTMATüF. Cengiz. "Kadîm Kırgız Ruhunun Zirvesi". Akiaıanlar: Iklİl Kuriıan Alı Akbaş. Karılof t'debiyatuır der sayi- 3. Er/urum AYTMA1 OV Cengiz, "Her Yazar Kemti Halkı İçin Yazmayı Nazarda Tutar" Rrtnonaj. Sabih-ıtİzi-n. OeıgâhAKt. sayı 24 Şubat 1992 AYTMATOV. Cengiz. 'Bcya/. Gemi C/erine Anıklamalar", flc.vıız Gemi. Çev. Hnlit Aliosmanoglu. Yeni Dünya yay,.ankara 1980, AYTMATOV. Cengiz. "Bulut Cengiz Hana Niçin KüsıüT" (Mülakat. Beşir Ayvazoglu) Türkiye %ı. 13 Mayıs A YTNf ATOV. Cengiz. "Hakkıında Notlar" (Otobiyografi), Çev: Orhan Söylemez, Kardaş Edebiyatlar Acı sayı. 28, Erzurum AYTMATOV, Cengiz. "Kelimelerin Sihirli Dünyası", Nilüfer der. sayı. 3, Ekim,1985. AYTMATOV, Cengiz "Mankun Efsanesi vc Mankurtizm, (Turan ülkesinin Büyük Yazan Cengiz Aytmatov Anlatıyor". (Mülakat: Beşir Ayvazoglu), Türkıyegz. 14 Mayıs 1992, AYTMATOV, Cengiz. "Temeller Çoküyor mu T". Çev; Hakan Kınmlı. Emet dcı, sayı, 167, Temmuz - Ağustos AYTMATOV. Cengiz. "Turan Ülkesinin Rünesansı Tomurcuk Açıyor", Türk Dili. sayı 486, Haziran 1992, AYTMATOV. Cengiz,' LlVu Millî Olanın Ötesine Genişletmek" (Mlilâkal. Bciir Ayvazoglu). 'riir*:(>'e gz. 12 Mayı* AYTMATOV. Cengiz. Al Elma. Çev Mustafa Çetin, Nilüfer âct. sayı. 3. Ekim lyjiö. AYTMATOV. Cengiz, Halmdan Kalan Yadıgür, Aktaranlar: Iklil Kurban - haüsiaia V^nt\a, Kardof EdebiyatlarAc:. sayı It.Erzunım AYTMA10V, Cengiz. Hcyaz Gemi. Çev: Refik Öıdek. ötükcn yay. Lslanbul AYİ MATOV. Cengiz, Beyaz Gemi, Toprak Ana, Deve Gözü. Çev: Mehmet Özgül, Cem yay. İstanbul AYTMATOV. Cengiz. Cemile. Sulıanmurat. Çev: Refik Özdek. ötilken yay. brtanbul 1993, AYTMATOV, Cengiz, Cengiz Han'a Küsen Bulut. Çev: Refik Özdek, Ötüken yay İstanbul 1991.

6 Mtlli Romuınım Açıuıulan Cengiz Aytmaiov / 233 AYTMATOV. Cengiz. Difi Kurdun Rüyatan. Çe\ Refik Ozdek. Ötüken yay tsuuıbul 1990 Çev: Refik Ozılek, Otükcn yay is AYTMATOV, Cengiz, Elveda GüUan. tanbul AYTMATOV. Cengiz. GMA Ol»r Asra Bedel yay İKtanhul Çev: Rcftk Ö/dek. Oılıken AYTMATOV. Cengiz. Kızıl Elma. Oğulla Bulufma. Beyaz Yağmur. Atkgr ÇtKugu. Deve Gö?A Çev: Refik özdek, ütüken yay istanbul AYTMATOV. Cengiz. Toprak Ana. Çev Halil Aliosmanoglu. Yeni Dünya yay. istanbul 1980 AYTMATOV. Cengi?. Toprak Ana. Çev: Refik OzJck. Ötükcn yay İstanbul 1995, AYTMATOV, Cengiz, Yıldırım Sesli Manastı. Yüzyüze. Deniz Kıyısında Kafan Ala K/ipek. Çev Refik Ozdek. ötükcn yay İstanbul Çev Zeyyal Ozaîpasl.ın. Aranıl Yayı AYTMATOV, Cengiz. Yal Arkadıifi, nevi, istanbul. 1976, AYTMATOV, Çıngız. Gıyatneı. Çev: Vagıf Elihanlı - Vilâyet Rusiemzâde. Baku, 1991 AYVAZOfiLU. Beşir. Defterimde 40 Suret. tvüken yay İstanbul BANARLI. Nihad.Samı. Resimli TUrk Edebiyatı Tarihi. C I. Milli Eğilim Bakanlığı jay İstanbul 1971 BANARLI. Nıhad Sami. Siır ve Edebiyat Sohbetleri 2. Kubbealit Neşriyatı. İstanbul BICE. Hayati, "Bir TUrk Kllsİgi: Cengiz Aytmatov". Türk Yurtlan der. sayt 2. Bahar BİCE, Hayati. "Biz Cengiz'i Çok Sevmiştik' Sevcnz de " Türk Yurihtn der- sayı.1. Yaz 1990 Bııîg. Türk Dünyası Dergisi. S- O. T A. [Stichtıng Ondcrzoekscenlıum Turkestan CD Azerbaidzjan] Türkistan ve A.xr1>nycun Araştırma Merkezi yay yıl 6. sayı II. Haziran I996.[C. Ayttruuov'un Doğu Türiisun'daki Atom Dtrnemelen Konferansında Yaptığı konuşma hk.) BUYRUKÇU. Muzaffer, "Toprak Ana", Papirüs, sayı 26. Agurtos, 1965 CAFEROĞLU. Nizami. "Cengiz Aytmalov. Büyük Medcniycdn Evlâdı Yohui Varisliğin Poetıgi" (Çev: H. Ahmcd Schimiede.) Türk F^biyatt der. Nisan. 1990, CAN. Eyüp- ŞERİFOÖLU O Faruk. "Her insanın Kendi Zamanına Bir Cevabı Olmalı" (C Aylmalov'la MUIâkal).Züm(M gz. 24 Nisan Cengiz Aytmatov ile SoUıet. Savetskaya TyurkoUtgiya. sayi- 3. Boku (Çev: Mehmel Tezcan) Cengiz Aytmalov ile Söyleşi, Thırd World (Juarlerly. Cilt, 12, NO 1 Ocak Çev: İhsan Turan. Yem Forum der Mart 1990 Cengiz Aytmalov'un Seslenişi. Yeni Forum der. Eylül 1990 CUNBUR. Müjgân, "Folklorumuzda Geyik Moüfı (^zerine". İl Millctlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirilen, tl. C. Halk Edebiyatı, Ankan, 1982.

7 Î54/MİIIİ komamizm AçiKindan Ccngiı Aytırauov ÇAĞATAY. Saadet. Türk Halk Edebiyatında Geyiğe DSir Bazı Motifler". Türk Dih Ara^fUrmalan Yıllığı /Belleten ÇAĞATAY. Saadet. "Karaçay Halk Edebiyatında Avcı Bincgcr" Mural Uraz. Türk Mitulajisi. Htbntliabıat Matbaası, istanbul ÇATALfiAŞEV. Georgi, "Cengiz Ayimaiov'ia Bir Röportaj. (Benim Samimi Düşüncelerim)" Çev: Şaban Kalkan. Kardâf Edebiyatlar der. sayı 36. Erzurum ÇAY. AbdÜlhalûk. Türk Ergenekon Bayramı Nevruz. Türk Küllûrünü Araştırma Enstitüsü yay. Ankara ÇETiN. Mustafa. "Beyaz Gemi Üzerine Notlar", fitzım Ocak der. sayı, 3, Ka.sım ÇETIN. Mustafa. Cengiz Aytmatov vc E.scrlcri Üzerine Birkaç Not", Bizim Ocak der. sayı. 2. Ekim ENGİNÜN. inci. "Cengiz Han'a Küsen Bulut", Türk Dili der sayı Aralık, 1992, ERCİLASUN. Bilge. "Cengiz Aytmalov Hakkında Bir tikcleme". Türk KültürUiet. sayı. 325 Mayıs ERCİLASUN, Bilge. "Cengiz Aytmalov'un Eserlerinde Tabiat". Prof, Dr. Şükrü Bafiav'a Armağan. Türk Kültürü AraşUnnalan. Ankaro ERCİLASUN. Bilge. "Edebiyatla Milinik ve Milliyetçilik". Türk Kültürü der. sayı 300. Nisan ERGİN. Muharrem, Orhun Abideleri. Boğaziçi Yayınlan. 6, bs. istanbul GÖĞÇELl. Yaşar Kemal. "Alagcyik". Türk Folklor Araftırmalan. 3 (34). Ocak (JOKÇEK, Fazıl. "Cengiz Aylmaıov'un Romanlarında Din Teması ve Dişi Kurdun Rüyalan".Dcr;çil/ı der. sayı. 21, Kasım i99l GÖKYAY. Orhan Şfiık. Dede Korkut Hikâyeleri. Dergâh yay.3. bs. İstanbul, 1985, GUSEVA. Galina. "Çıngiz Aytmatov ve Kahramanlan" Çev: NaİIe Zakirova.Sanai Olayı der. sayı. 57, Şubat HALİLOV. Pcnah,.SSRI Halkları Edebıyyaa, C. II. Maarif Neşriyyaü. Baku İNAN. Abdüikadir. Makaleler ve incelemeler. C. 1. Türk Tarih Kurumu yay. Ankara. 1987; C. II, İNAN. Abdüikadir. Manas Destanı. Küttür ve Turizm Bakanlığı yay. Ankara 1972, İNAN. Abdüikadir. Tarihte ve Bugün Şamanizrn. Türk Tarih Kurumu yay. Ankam KABAKLI. Ahmcı. "Folkloru Kullanışta Cengiz Aytmatov vc Yaşar Kemal" Türk Edehıyaii der. sayı, 248. Haziran, KARAKOÇ. Abdunahim. "Dişi Kurdun Rüyalan". Yeni Düğünce gz. 25 Mayıs 1990.

8 Milli Romantizm Açısından Cengiz Aytmatov/ 2S5 KOLCU. Atı thson. "Dişi Kurdun Rüyalan ve Aytmalov Gerçeği". KfUtüı Bakanlığı. MıUî Külıür der. sayı. 87. Ağustos KOLCU. Ali ihsan, "Millî Romantik üuyus Tarzı vc Cengiz Ayımatov'un Eserlerinde Milliyet Unsurlan Y'.Ayane. KüUUr-Edebiyat der Temmuz, KOLCU, Ali İhsan, "Millî Romanlik Duyuj Tarzı vc Cengiz Aytmalov'un Eserlerinde Mİlliyci Unsurlan 11". Ayane. KüUür-Edebiyat der. Ekim KORKMAZ, Ramazan, "Cengiz Aytmalov'un Gün Uzar YUzyıl Olur Adlı Romanında İnsanî Öz". Türk Kfiltüru. sayı 396. Yıl. XXXIV. Nisan 19% MOLIX>KA3IMTEGİN. Kıyas "Kırgızistan'da Yer İsimlerinin Değiştirilmesi". Avrasya Etiddlerideı Cilt II. sayı 4. Kış 1995 / 96. ÖGEL, Bahacddin, TürJt Milalojisi. C. I. Türk Tarih Kurumu yay. Ankara ÖZBEK, Mehmel, Folklor ve Türkiilenmız. öıüken yay 2. bs. İstanbul ÖZDEK, Refik. ""Cengiz Aytmatov vc Eserleri"'. Türk Edebiyatı der. sayı 23t.Ocnk 1993 ÖZE.N. Kullu. "Sıvış vc»vriği Yöresinde Geyik Motifine Bağlı inançlar. Adak Yerleri, Efsaneler'", Erayes der. sayı 190. Ekim PARLATIR, ismail. "'Cengiz Aytmalov ile Dil ve Edebiyat Üzerine Söyleşi"". TUrk Dili der. sayı 487. Temmuz, 1992 SAYDİLKANOV, Razak. "Türkiye TUrkçesındc Cengiz Aytmalov". TUrk Ddıâer Haziran SCHlMİDE. Ahmcd. ' ömürdea Uzun Bir GUn". Türk Edebiyatı der sayı Eylül SEVİM. Acar - SÖYLEMEZ, Orhan. "Gorki'dcn Sonra En Böyük Sovyet Yazan" (Der Spicgei"den çev 24 Ağustos 1987). Zaman gz 7 Aralık SOUCEK. Svfti "National Color and Bılingualism m tbc Work of Chingiz Aitmatov"'. Journal of Turkish Studies^ol-i, s Cengiz Aytmalov'un Eserlerinde Millî Renk ve Ikidillilik"". Çev Orhan Söylemez. Sovetskaya Tyurkologiyadct. sayı. 3. BakU SÖYLEMEZ Orhan. "'Cengiz Aytmalov'un Romanlanndaki Ma.sal Unsurion Üzerine Bir Deneme". Ertıyef, yit 16. sayı 187. Temmuz 1993 SÖYLEMEZ, Orhan. Chıngıı Atimaiov. A Sclccicd Hibliograplıy of Cmical anj Works Avaliable in English, Kurdaf Edebiyatlar der. sayı 34. Erzunım 1996 ŞEVKET. Mahmul. "Beyaz Gcmi'mn ideolojik Yönü". Fikirde ve Sanatta Hareket det sayı. 76. Man ŞiMŞEK. Esma. "Girr.sun ve Çevresinde Anlatılmakta Olan "Ana Cc>k" Efsancsmdc Mitolojik Unsuriar". Wim r.^a/f-r. Yaz 26, l<>9<

9 356 'MJİli Romantûm Açr^ından Cengiz Aytmatov TANSEL. Fcv/ıyc AbdullaK Zivu Giİkalp Klilliyatı. /. Sürter ve Halk Masallan. TUrk Tarih Kurumu yay Ankara Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedik. C 'i. DergSh yay istanbul. 1979, t'gurlu. Mustafa. "Gün IVar Yü/yol OIuı". Türe der sayı 134. Temmuz UKAZ. Murat. TSrk Mitolojisi. Hlbnitabiat mat, İstanbul YE1 KİN, Suut Kemal. Edehl.Meslekler Tarihi. ViTCP. Türk Dili ve Edebiyatı Ensti'üsU Neşriyatı, No 1, Ankara YİLMAZ. Duralı. "Gün Uzar Yüzyıl Olur ve Sonrası". Tercüman gz. 18 Şubat YÜREKLİK. Güncr. "Aytmatov Tann'sını Anyot". Cumlıuriyetgt 17 Kasım 1987, YÜZBAŞİOÖLU. Muammer. "İlk ll^retmenim". Varlık, sayi Eylül ZAND, Nicole. Cengiz Aytmatov Paris'te, (MUl&kat), Çev: Süleyman BüyüVAa^.Kardti} Edebiyatlar Aer sayı, 6. Erzurum 1983 ZELiNSKl. K, Sovyet Edebiyatı, Çev, Funda Savaş. Konuk yay. istanbul, 1978.

10 Millî Romaniizm bizim edebiyatımızda lâyıkıyla işlenmiş, ele aimmış bir bakış açısı / inceleme metodu değildir. Biz, Cengiz Aytmatov*un eserlerinde işlediği millî malzemeyi esas alarak Milli Romantizm açısmdan bir değerlendirme vc inceleme yapmaya çalıştık. Giriş bölümünde Millî Romantizmin ne olduğu, Türk edcbiyalmün inkişâf ve tekâmülünü kısaca İfade etmeye çalıştık. Birinci bölümde yayjirm hayalı vc eserleri hakkında ulaşabildiğimiz kaynaklar ölçu<iündc bilgi vermeye gayret ettik. Aytmalov'un eserlerinde ön plâna çıkan tipleri, mckânlan. tarihi, tarihî olanla hâl'in münasebetini kurmaya /İ7;ıha çalıştık. Ayrıca Aytmalov'un millî romantizme temel teşkil edecek alt yapısı ve arka plân kültürü yanında eserlerine ak-sctmiş biçimiyle folklorik malzemenin çeşidi vc fonksiyonu lizcrindc durduk. İkinci bolümde Aytmatov'un dilimize çevrilmiş bütün hikâye ve romanlarının millî unsurlar da dikkate alınarak genel ve geniş tahlilleri yapılmaya çaiışılmıştır