XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ 1

Transkript

1 1 XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ 1 İNKILÂP KAVRAMI XX. yüzyılda Osmanlı Devletinde meydana gelen gelişmeler Türk İnkılâbının hazırlanmasında önemli rol oynamıştır. Bu gelişmeleri incelemeden evvel Türk İnkılâbının temel özellikleri üzerinde durmak lazımdır. İnkılâp: Bir devletin dayandığı ilkelerin ve topumun yaşam düzeninin hızla ve ileriye dönük olarak değiştirilmesidir. Bu yönüyle devrim, reform (ıslahat) ve ihtilalden farklıdır. İhtilal: İnkılâbın bir aşamasıdır, ıslahat ise devlet düzeninde ve kurumlarda meydana gelen bozulmuş yanları düzeltmektir. İnkılâbın son hedefi ise yönetim ve toplum yapısını değiştirerek milletin her yönden ilerlemesini sağlamaktır. İnkılâp, 1. fikri hazırlık, 2. mücadele (ihtilal) 3. yeni düzenin kurulması safhalarından oluşur. Fikri hazırlık döneminde aydınlar ve düşünürler yenilik fikirlerini halka anlatarak topumu yönlendirir. İhtilal safhasında eski düzeni temsil eden kurumlar halk ayaklanması sonucunda değiştirilir. Yeni düzenin kurulması aşmasında ise eski düzen yıkılarak yerine yeni düzen kurulur İnkılâp bir halk hareketi sonucunda mevcut düzenin yıkılarak yerine yeni bir düzenin kurulmasıdır. Atatürk ün İnkılâp Anlayışı: Türk milletini son asırlarda geri bırakmış kurumların kaldırılarak yerine milletin en yüksek medeni icaplara göre ilerlemesini sağlayacak kurumlar açmaktır. Türk İnkılâbının Özellikleri Toplumun her kesiminden insanların katılımıyla gerçekleşen bir halk hareketidir. Türk toplumunun gereksinimlerinden doğan bir yenilik ve diriliş hareketidir. Tarihi gelişmelerin izin vermemesi nedeniyle teorik ve ideolojik hazırlığı olmamış, bir doktrine 1 bağlı olarak gelişmemiştir. Hazırlığını yapanlar ve fikri yönden olgunlaştıranlarla, mücadele alanında başarıya götürüp yeni düzeni kuranlar aynı kişilerdir. TürTürk İnkılâbı çok hızlı bir süreçte gerçekleşmiştir. Kültürel değişime neden olmuş ve Türk toplumunu batılılaştırmıştır. Türk İnkılâbı başka bir toplumun kültürünü taklit değildir. Türk İnkılâbı demokratik yollarla yürütülmüştür. Dışarıda işgalci devletlere, içeride sultan ve halifeye yapılan bir ulusal bağımsızlık ve egemenlik mücadelesidir. Türk İnkılâbının Hazırlanmasında Fransız İhtilalinin sonuçları Osmanlı Devleti nde yapısal bozulmaların olması Avrupalı devletlerin Osmanlı toprakları üzerinde emperyalist (sömürgeci) çalışmalarının olması Yenileşme çabalarının başarısız olması gibi nedenler etkili olmuştur. 1 Belli bir konuda, bilimsel bir görüşle, aynı hedef ve ilkeler doğrultusunda ortaya atılan düşünceler.

2 2 XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ 2 Osmanlı Devleti nin Dağılmasını Önleme Çabaları 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti nin çöküşü hızlanmıştır. Çöküşün Nedenleri 1- Dünyadaki ekonomik gelişmelere ayak uyduramama. 2- Osmanlı Devleti! nin bir çok milletten oluşması ve milliyetçi isyanların artması. 3- Kapitülasyonların siyasi, ekonomik ve kültürel alanda ekonomik etkileri. 4- Ordunun (Yeniçeri ve Tımarlı sipahi) bozulması ve amacından uzaklaşması. 5- Bilim ve teknikte Avrupa nın takip edilememesi. 6- Rusya nın yayılmacı politikaları (Panislavizm ve Çar Deli Petro nun Sıcak denizlere inme hayali) OSMANLI DEVLETİNİN DAĞILMASINI ÖNLEMEK İÇİN ORTAYA ATILAN DÜŞÜNCE AKIMLARI 2- OSMANLICILIK: Osmanlı Devleti, birçok ırk ve dinden milletin bir arada bulunduğu bir devletti. Osmanlıcılık, Osmanlı ülkesinde yaşayan tüm ulusları din, dil ve ırk ayrımı olmadan eşit kabul ederek bir Osmanlı toplumu oluşturup Osmanlı yı çöküntüden kurtarmayı amaçlayan fikir akımıdır. Fransız İhtilali nden sonra yaygınlaşan milliyetçilik akımları, Osmanlı ülkesinde de etkili olmaya başlayınca Osmanlıcılık ruhu oluşmaya başlamıştır. Tanzimat döneminde Genç Osmanlılar (Jön Türkler), Osmanlıcılık fikrini benimsemiştir. Özellikleri: Din, dil, ırk ayrımı yapmadan herkes eşit hak ve yetkilere sahip olmalıdır. Böylece bir Osmanlı toplumu oluşacak ve devlet yıkılmaktan kurtulacaktır. a- Meşrutiyeti ilan ederek Parlamento açılmalı ve burada azınlıklar da temsil edilmelidir. Genç Osmanlılar ın çalışmaları sonucu 1876 da II. Abdülhamid, I. Meşrutiyet ilan edilerek kanun-ı Esasi yi kabul etti. Azınlıkların bağımsızlık istemesi, Avrupalı devletlerin azınlıkları kışkırtmaları, Balkanlarda isyanların çıkması ve Anadolu da Ermeni olaylarının başlaması, Osmanlıcılık düşüncesinin gerçekleşmesinin mümkün olmadığını göstermiştir. NOT: Osmanlıcılık anlayışı, milli birlik ve milli ülkü anlayışına ters düşmektedir. Milliyetçilik akımının güçlenmesine paralel olarak Osmanlıcılık akımı etkisini kaybetmiştir. 2- İSLAMCILIK (ÜMMETÇİLİK) Osmanlı Devleti nin bütünlüğünü korumak amacıyla 19. yüzyılın ikinci yarısında önem kazanmıştır. Hangi milletten olursa olsun bütün Müslümanların halifenin etrafında birleşmesi gerekir tezini savunmuştur. Balkan Savaşları sonunda Arnavutluk un bağımsızlığını ilanı; I. Dünya savaşı nda Osmanlı Halifesinin Cihat Fetvası nın fazla etkili olmaması; Arapların I. Dünya Savaşı nda İngilizlerin yanında yer alması İslamcılık düşüncesinin başarılı olmadığını gösterir. 3- TÜRKÇÜLÜK Osmanlı ülkesi çok uluslu bir yapıya sahipti. Türkler arasında milliyetçilik düşüncesi ise güçlü değildi. II. Meşrutiyet döneminde Türkler arasında Türkçülük fikri yayılmaya başladı. Balkan uluslarının ayaklanması, Osmanlıcılık ve İslamcılık fikirlerinin başarısız olması, Türk birliğini savunan İttihat ve Terakki Partisi yönetimde etkili hale geldi. Bu akımın öncüleri: Ziya Gökalp, Enver Paşa İttihat ve Terakki Partisi, bütün Türkleri bir bayrak altında toplamayı amaçlayan Turancılık (Pantürkizm) düşüncesini benimsemiştir. Bu düşünceyi gerçekleştirmek için I. Dünya Savaşı na girilmesini sağlamıştır. Ancak Turancılık fikrinin gerçekleşmesi imkânsız bir düş olduğunu ortaya koymuş, bunun yerine daha gerçekçi temellere dayanan Anadolu Milliyetçiliği savunulmaya başlanmıştır. 4- BATICILIK Bu görüşün sahipleri devletin ancak Batılılaşma yoluyla kurtulabileceğini ve bunun için çeşitli alanlarda ıslahatlar yapılması gerektiğini savunmuştur. Öncüleri: Abdullah Cevdet ve Celal Nuri dir. 5- ADEM-İ MERKEZİYETÇİLİK Merkezi yönetimin yetkilerinin azaltılması ve imparatorluk içindeki çeşitli unsurların yönetime katılımının artması gerektiğini savunmuştur. Öncüsü: Prens Sabahattin dir. Bu akım, liberal (serbest) bir ekonomi modelini önermiştir.

3 3 XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ 3 TRABLUSGARP SAVAŞI (1912) BALKAN SAVAŞLARI ( ) Londra Antlaşması nın Sonuçları Nedeni: İtalya nın birliğini geç tamamlaması (sanayileşmesi) (1870) sebebiyle yeni sömürgeler bulmak istemesi. NOT: Trablusgarp, İtalya ya yakındır. Bu sırada Osmanlı Devleti siyasi karışıklık içindedir. Bu durum İtalya nın işini kolaylaştırmıştır. NOT: İngiltere ve Fransa iki ülke arasında tampon bir bölge oluşturmak amacıyla İtalya nın bu işgaline ses çıkarmamışlardır. İtalya nın Trablusgarp a asker çıkarmasıyla işgal başlamıştır. Osmanlı Devleti, donanması olmadığı için denizden; Mısır İngiltere işgalinde olduğu için de karadan ordu gönderilemedi. Bazı Türk subayları (Mustafa Kemal ve Enver Paşa) kılık değiştirip, Trablusgarp a geçmiştir. Halkı örgütlemiş ve bunun sonucunda Derne ve Tobruk ta İtalyanlara karşı başarılı savunma savaşı yapmışlardır. Trablusgarp ı işgalde zorlanan İtalya, Osmanlı yı barışa zorlamak için On İki Ada yı işgal etti. Sonucu: 1. Uşi Antlaşması imzalandı (1912). 2. Trablusgarp ve Bingazi İtalyanlara bırakıldı. 3. Balkan Savaşı başladığı için Yunanistan ın On İki Ada yı işgal etme ihtimaline karşı On İki Ada geçici olarak İtalya ya bırakıldı. YORUM: Uşi Antlaşması ile Osmanlı Devleti Kuzey Afrika daki son toprak parçasını da kaybetmiştir. Nedenleri: Ruslar ın sıcak denizlere inmek amacıyla Osmanlı yı Balkanlar dan atmak için, Balkanları nüfuzuna almak istemesi İngiltere ve Rusya arasında yapılan Reval Görüşmeleri nin (1908) etkisi. Reval Görüşmeleri nde, Almanya nın, İngiliz sömürgelerini ele geçirmek istemesi üzerine İngiltere, Rusya yı yanına çekebilmek için Rusya yı Osmanlı topraklarında serbest bırakmıştır. I. BALKAN SAVAŞI Sırbistan, Yunanistan ve Bulgaristan Osmanlı Devleti ne saldırdı. Amaç: Osmanlı yı Balkanlardan atmak. Bu sırada Osmanlı devleti İtalya ile savaş halindedir (Trablusgarp Savaşı). Osmanlı Devleti nin Balkanlardaki ordusu düzensizdir. Zira ordu terhis edilmiştir. Osmanlı Devleti, gafil avlanmıştır. NOT: Osmanlı ya ilk saldıran devlet Karadağ; savaştan en kârlı çıkan devlet Bulgaristan dır. SONUÇ: Osmanlı Devleti, bütün cephelerde savaşı kaybetmiştir. Savaşı kaybetme sebebi, ordunun terhis edilmesi, particilik ve ikiliktir. Arnavutluk, bağımsızlığını ilan etti. Arnavutluk Osmanlı Devleti nden ayrılan son Balkan devletidir. I. Balkan Savaşı sonrasında İttihat ve Terakki partisi Bab-ı Ali Baskını ile yönetimi ele geçirdi (1913). Mahmut Şevket Paşa hükümeti kuruldu. Londra Konferansı toplandı. 1- Midye-Enez hattı nın batısındaki bütün Rumeli toprakları elden çıktı. 2- Ege adalarının durumunun tayini büyük devletlere bırakıldı. Nedeni: II. BALKAN SAVAŞI I. Balkan Savaşı nda Bulgaristan ın fazla toprak alması ve bunu diğer Balkan devletlerinin kabul etmemesi. Sırplar, Yunanistan ve Romanya, Bulgaristan a saldırdı. Bulgaristan ın yenildiğini gören Osmanlı da savaşa katıldı ve Edirne ile Kırklareli ni geri aldı. Sonucu: Savaşı kaybeden Bulgaristan barış istedi ve Bükreş Antlaşması imzalandı. Bükreş Antlaşması Bulgaristan, I. Balkan Savaşı nda kazandığı toprakları, Balkan devletleriyle paylaşmıştır. NOT: Bu durum Bulgaristan ın I. Dünya Savaşı nda Rusya nın karşısında savaşa girmesine sebep oldu. NOT: Osmanlı Devleti, Balkan Savaşları sonrası, sınır komşusu olan Bulgaristan ve Yunanistan ile birer antlaşma yapmıştır. Yunanistan: Atina Antlaşması Bulgaristan: İstanbul Antlaşması

4 4 I. DÜNYA SAVAŞI 1 I. DÜNYA SAVAŞI ( ) XIX. yüzyılda sanayileşmenin etkisiyle hammadde ve Pazar ihtiyacının artması sömürgecilik hareketinin hızlanmasına yol açtı Hammadde ve Pazar ihtiyacının artması sonucu, İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti nin toprak bütünlüğünün korunmasından vazgeçmiş ve Osmanlı yı paylaşma planlarına katılmışlardır. Devletler arası ilişkiler ve ekonomik rekabet Avrupa sınırlarının dışına taşarak Uzak Doğu ve Afrika ya yayıldı. Bu durumlar çatışmalar, rekabete ve bloklaşmalara yol açmıştır. Fransız İhtilali nin etkisiyle Ulusçuluk hareketlerinin etkisiyle 1870 de İtalya ve 1871 de Almanya siyasal birliklerini kurdular. Bu iki devletin kurulması Avrupa da siyasal dengelerin bozulmasına neden olmuştur. Bu dengelerin bozulması I. Dünya Savaşı nın çıkmasına ortam hazırlanmıştır. I. Dünya Savaşı nın Nedenleri Devletler arası (özellikle Almanya-İngiltere) arasındaki hammadde ve pazar rekabetinin artması. Devletler arası bloklaşma (İttifak-İtilaf) Fransa nın Almanya ya kaptırdığı Alsas-Loren kömür havzasını geri almak istemesi Rusya nın tarihi emellerine ulaşmak istemesi (Panislavizm) Avusturya-Macaristan İmparatorluğu nun Panislavizm hareketini engellemek ve Balkanlarda durumunu güçlendirmek istemesi. Devletler arasında silahlanma yarışının hızlanması. İtalya nın Akdeniz e hakim olmak istemesi ve sömürgecilik faaliyetine başlaması. (Savaşın Bahanesi): Avusturya-Macaristan veliahtının Saraybosna da bir Sırp tarafından öldürülmesi. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA BLOKLAR İttifak Devletleri Almanya Avusturya-Macaristan İtalya Osmanlı Devleti Bulgaristan İtilaf Devletleri İngiltere Fransa Rusya Sırbistan, Yunanistan İsviçre, Brezilya Japonya Romanya A.B.D NOT: İtalya, savaş sırasında gizli antlaşmalarla İtilaf Grubu na katılmıştır. Birinci Dünya Savaşı nın Başlaması Savaşı başlatan olay Avusturya-Macaristan veliahtının bir Sırp tarafından öldürülmesi olmuştur (1914). Avusturya ile Sırbistan arasında başlayan savaşta Rusya, Fransa ve İngiltere Sırbistan ın; Almanya, Avusturya nın yanında yer aldı. Böylece kısa sürede I. Dünya Savaşı başladı. NOT: Japonya, Almanların Uzak Doğu sömürgelerini ele geçirip, sonrasında itilaf devletlerine yardım etmesiyle savaş Avrupa dan bütün dünyaya yayıldı. Osmanlı Devleti nin Savaşa Girme Nedenleri Kaybedilen toprakları geri alma düşüncesi Kapitülasyonlardan ve Düyun-ı Umumiye den kurtulma düşüncesi İttihat ve Terakki nin Almanya nın savaşı kazanacağına inanması Enver Paşa nın Turan (Pantürkizm) ülküsünü gerçekleştirme düşüncesi Almanya nın Osmanlı Devleti ni desteklemesi ve zorlaması Almanya ya ait olan Goben ve Breslav gemilerinin Türk bayrağı çekerek Rus limanlarını bombalaması. NOT: İtilaf devletleri Osmanlı Devleti nin bu savaşta tarafsız kalmasını istiyordu. Sebepleri: İngiltere nin Uzak Doğu sömürge yollarını güvence altında tutmak istemesi; Rusya ya yardım için boğazları kullanabileceklerdi; yeni cepheler açılmayacak ve savaş geniş bir alana yayılmayacaktı. Almanya nın Osmanlı Devleti ni Kendi Yanında Savaşa Sokmak İstemesinin Nedenleri: 1- Yeni cepheler açılacak ve kendi yükünü hafifletmek. 2- İngiltere nin sömürge yollarını kesmek 3- Osmanlı Devleti nin insan, yer altı ve yerüstü kaynaklarından yararlanmak. 4- Osmanlı padişahının halifelik yetkisinden yararlanarak, İngilizlerin ve Fransızların sömürgesindeki Müslümanları ayaklandırmaktır.

5 5

6 6 I. DÜNYA SAVAŞI 1 Anlaşma Devletlerinin Osmanlı Devleti ile İttifak Yapmama Nedenleri a) Osmanlı Devleti nin askeri ve ekonomik yönden zayıflamış olması b) Osmanlı topraklarının Anlaşma devletleri tarafından paylaşılmak istenmesi c) Rusya nın Osmanlı topraklarında emellerinin olması ve İngiltere nin Rusya nın desteğini kaybetmek istememesi. Osmanlı Devleti nin Savaşa Girmesi Birinci Dünya savaşı nın başlamasından bir süre sonra Goben (Yavuz) ve Breslav (Midilli) adlı Alman savaş gemileri Osmanlı Devleti ne sığındı. Osmanlı, savaşta tarafsızlığını korumak için bu gemileri satın aldığını bildirdi. Bir süre sonra bu gemiler Karadeniz e açıldı ve Rus limanlarını bombaladı (23 Ekim 1914). Bunun üzerine Rusya, İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti ne savaş ilan etti (Kasım 1914). Osmanlı Devleti de 12 Kasım 1914 te bu devletlere savaş ilan etti. Böylece Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı na girmiş oldu. Osmanlı Devleti nin Savaşa Girmesiyle 1. Savaş geniş bir coğrafyaya yayıldı. 2. Savaşın süresi uzadı. OSMANLI DEVLETİ NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER 1- KAFKAS (DOĞU) CEPHESİ, SARIKAMIŞ HAREKATI: Nedenleri: Rusya nın Kafkaslar üzerinden Doğu Anadolu ya saldırıya geçmesi; Enver Paşa nın Turan düşüncesi; Osmanlı Devleti nin Kars, Ardahan ve Batum u geri almak ve Bakü petrollerini ele geçirmek istemesi Oluşum: Çarlık Rusya ile savaşılmıştır. Sarıkamış Harekatı, salgın hastalık ve ağır kış şartlarından dolayı Osmanlı Devleti nin yenilgisiyle sonuçlanmıştır. Ruslar, 1916 başında Erzurum, Muş, Trabzon, Bitlis, Erzincan ı ele geçirmiştir. Çanakkale Cephesinden sonra Mustafa Kemal, Muş ve Bitlis i düşman işgalinden kurtarmıştır. Savaş devam ederken Ruslar, Ermenileri Osmanlı ya karşı ayaklandırmıştır. Osmanlı Devleti de Tehcir (GÖÇ) Kanunu nu çıkarmak zorunda kalmıştır. Bu cephe Brest Litowsk Antlaşması ile kapanmıştır. NOT: Bu cephe Osmanlı Devleti nin I. Dünya Savaşı nda savaştığı ilk cephedir. 2- KANAL CEPHESİ (MISIR-SİNA-FİLİSTİN): Nedenleri: İngiltere nin sömürge yollarını kesmek düşüncesi; Osmanlı nın Mısır ı İngiltere den geri almak istemesi. Sonucu: İngilizler yapılan saldırıyı durdurdu ve Arapların yardımıyla Sina Yarımadasını ele geçirdi.böylece kuzeye doğru ilerledi. Bu harekatın düşmana güçsüzlüğümüzü göstermekten başka bir anlamı olmamıştır. 3- ÇANAKKALE CEPHESİ Bu cephe İtilaf devletleri tarafından açılmıştır. Nedenleri: Rusya ya boğazlardan geçerek yardım etmek; Osmanlı Devleti ni savaş dışı bırakarak cephe sayısını azaltmak; Trakya da Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu na karşı yeni bir cephe açmak. Oluşum: İtilaf devletlerinin 18 Mart 1915 te boğazları geçme girişimi başarısızlıkla sonuçlandı. Boğazlardan geçemeyen İngilizler, Gelibolu dan kara harekatına başladı. Ancak, 19. Tümen Komutanı olan Mustafa Kemal düşman kuvvetlerini püskürtmüştür. Sonuçları: Savaşın süresi uzadı Savaşın alanı genişledi. Çarlık Rusya da Bolşevik İhtilali oldu. Bulgaristan, ittifak devletleri yanında savaşa katılmıştır. Böylece, Almanya ile Osmanlı Devleti arasında kara bağlantısı kurulmuş oldu. İngiliz ve Fransız donanmaları ağır kayıplar vermiş, her iki taraftan da yüz binlerce insan ölmüştür. Mustafa Kemal in askeri ünü bütün dünyaya yayıldı. İngiltere nin sömürgelerindeki saygınlığı azaldı. 4- IRAK CEPHESİ Nedenleri: İngilizlerin kuzeye çıkarak Ruslarla birleşmek istemesi; İngilizlerin petrol açısından zengin Irak topraklarını ele geçirmek istemesi. Oluşum: 1916 da Kut ül Amara da Osmanlı kuvvetleri İngilizleri mağlup etti ama İngilizler Hindistan dan aldıkları takviye ile sonucu kendi lehlerine çevirdiler. Sonuç: İngilizler, Musul a kadar olan Irak topraklarını ele geçirmiştir. 5- HİCAZ-YEMEN CEPHESİ Osmanlı kuvvetleri bu cephelerde kutsal yerleri korumak amacıyla İngilizlere ve ayaklanan Araplara karşı savaşmış ve başarısız olmuştur. 6- SURİYE - FİLİSTİN CEPHESİ Kanal Cephesi nde yenilen Osmanlı kuvvetleri İngilizlerin saldırıları nedeniyle Suriye ve Filistin bölgelerinde savunma hattı kurmuştur. Bu cephe Mustafa Kemal in I. Dünya Savaşı nda mücadele ettiği son cephedir. 7. Ordu komutanı olan Mustafa Kemal, Halep önlerinde İngilizleri durdurmayı başarmıştır. Bu cephe Mondros Ateşkes Antlaşması yla kapanmıştır. 3. Ruslara doğuda cephe açıldı. Mustafa Kemal in I. Dünya Savaşı nda savaştığı son cephedir. 4. Almanların savaş yükü hafifledi. SINIRLARIMIZ DIŞINDA SAVAŞTIĞIMIZ CEPHELER (YARDIM CEPHELERİ) Makedonya, Galiçya ve Romanya Cepheleri

7 7 I. DÜNYA SAVAŞI 2 OSMANLI DEVLETİ Nİ PAYLAŞMA TASARILARI (GİZLİ ANTLAŞMALAR) 1- Londra Antlaşması (1915)- (İngiltere-İtalya) Bu antlaşma ile birlikte İtalya ittifak bloğundan ayrılıp itilaf bloğuna geçmiştir. Bu antlaşma ile On İki Ada, Antalya ve çevresi İtalya ya bırakıldı. 2- Boğazlar Antlaşması (1915) (İNG-FRN-RUSYA) İngiltere ve Fransa, Rusya nın Boğazlar üzerindeki isteklerini kabul etmiştir. İstanbul, Boğazlar ve Marmara Denizi Ruslar a verildi. 3- Petrograt Protokolü (1916) (İNG-FRN-RUSYA) Rusya ya Boğazlara ek olarak Trabzon a kadar Doğu Karadeniz kıyıları ile Erzurum, Van ve Bitlis verilecek. 4-Sykes-Picot Ant. (1916) (İNG-FRN-RUSYA) Bu antlaşmaya göre İngiltere ye Ürdün ve Irak; Fransa ya Suriye ve Güney Anadolu; Rusya ya Boğazlar ve Doğu Anadolu verilmiştir. 5-Mc Mahon Ant. (İngiltere-Hicaz Emirliği) Araplar, İngilizler ile işbirliği yaparak Osmanlı Devleti ne karşı ayaklanacak, savaş sonunda Araplara bağımsızlık verilecekti. 6- Saint-Jean de Maurienne Ant. (1917), (İNG-FRN-İTALYA) Bu antlaşma ile İtalya ya Antalya, Muğla, İzmir bırakılmış ve İtalya daha önceki gizli antlaşmaları tanımıştır. RUSYA NIN SAVAŞTAN ÇEKİLMESİ 1917 yılında Rusya da çıkan Bolşevik İhtilali başarıya ulaşmış, Çarlık Rusya yıkılmış yerine kurulan Sovyet Rusya yönetimi Osmanlı Devleti yle 3 Mart 1918 de imzaladığı Brest Litowsk Antlaşması ile savaştan çekilmiştir. BREST LİTOWSK ANTLAŞMASI (3 Mart 1918) 1878 Berlin Antlaşması geçersiz sayılmış, Kars, Ardahan, Batum halk oylaması yapılarak Osmanlı Devleti ne geri bırakılmıştır. Doğu cephesi kapanmıştır. Sovyet Rusya, Doğu Anadolu dan çekilmiştir. ABD NİN SAVAŞA GİRMESİ İtilaf devletlerine silah taşıyan ABD yolcu gemilerinin Alman denizaltıları tarafından batırılması üzerine ABD, Wilson Prensipleri nin kabul edilmesiyle İngiltere ve Fransa yanında savaşa girmiştir. WİLSON İLKELERİ ABD, I. Dünya Savaşı na girmek için ön şart olarak Wilson İlkelerinin İngiltere, Fransa ve İtalya tarafından kabul edilmesini ileri sürmüştür. Maddeleri: Yenen devletler yenilen devletlerden toprak almayacaklar. Yenilen devletlerden savaş tazminatı alınmayacak Gizli antlaşmalar yapılmayacak, açık diplomasi izlenecek. Savaş sonrası dünya barışını korumak için Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulacak. Boğazlar tüm devletlerin ticaret gemilerine açılacak. Osmanlı Devleti nde Türklerin çoğunlukta bölgelere kesin egemenlik hakkı tanınacak, Türk egemenliği altında bulunan uluslara kendi kendini yönetme hakkı verilecek. I. DÜNYA SAVAŞI NI BİTİREN ANTLAŞMALAR Almanya Avusturya Macaristan Bulgaristan Versay Ant. Sen Germen Ant. Trianon Ant. Nöyyi Ant. NOT: I. Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı Devleti ile Sevr Antlaşması imzalanmıştır (10 Ağustos 1920). Kurtuluş Savaşı nedeniyle uygulanamamış, yerini Lozan Antlaşması almıştır. I. DÜNYA SAVAŞI NIN SONUÇLARI Yaklaşık 20 milyon insan kaybı yaşanmıştır. Osmanlı, Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorlukları ile Çarlık Rusya parçalanmıştır. Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Litvanya, Macaristan ve Türkiye gibi yeni devletler kurulmuştur. Milletler Cemiyeti kurulmuş; sömürgeciliğin yerini manda ve himaye almıştır. Sınırların çizilmesinde milliyetçilik ilkesine dikkat edilmemesi azınlıklar sorununun doğmasına neden oldu. İngiltere ve Fransa en önemli rakipleri Almanya yı saf dışı bırakmışlardır. Savaştan en karlı çıkan devlet: İngiltere dir. İlk kez kimyasal silahlar kullanılmıştır. Savaştan sonra yapılan antlaşmalar büyük devletlerin çıkarlarını korumaya yönelik olduğundan yeni sorunlara neden olmuş ve II. Dünya Savaşı na giden yol açılmıştır.

8 8 MONDROS ATEŞKESİ, İŞGALLER, CEMİYETLER 1 I- MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 EKİM 1918) Bulgaristan ın savaştan çekilmesi ve Osmanlı-Almanya bağlantısının kesilmesi Osmanlı nın Çanakkale hariç bütün cephelerde yenilmesi Wilson İlkeleri ne güvenilmesi Padişahın çıkarlarını ülkenin çıkarlarından üstün tutması gibi sebeplerden dolayı, Osmanlı Devleti, İtilaf Devletlerinden barış istedi. Ateşkes görüşmeleri Ege deki Limni Adası nın Mondros Limanı nda başladı. Görüşmelere, İngiltere adına Amiral Calthorpe; Osmanlı Devleti adına Bahriye Nazırı Rauf Bey katıldı. ANTLAŞMANIN ÖNEMLİ MADDELERİ: 1- Boğazlar açılacak ve savunma mevzileri İtilaf Devletlerine bırakılacak (Madde 1) 2- Osmanlı ordusu terhis edilecek, sadece iç güvenliği sağlamak için küçük bir birlik bulundurulabilir.(madde 5) 3- İtilaf Devletleri güvenlikleri için tehlikeli gördükleri her yeri işgal edebilecektir. (Madde7) NOT: Antlaşmanın en tehlikeli maddesidir. İtilaf devletleri bu maddeye dayanarak istedikleri her yeri işgal edebileceklerdir. 4- Vilayet-i Sitte de (Altı il) (Erzurum, Van, Diyarbakır, Elazığ, Bitlis, Sivas) bir karışıklık çıkarsa anlaşma devletleri bu bölgeleri işgal edebilecektir. (Madde 24) NOT: Bu maddeden bir Ermeni devletinin kurulacağı anlaşılmaktadır. (Antlaşmanın İngilizce metninde 6 Ermeni vilayeti geçmektedir.) 5- Tüm haberleşme İtilaf devletlerinin kontrolüne verilecek. 6- Savaş esirleri serbest bırakılacak. 7- Tüm limanlar ve tüm doğal kaynaklar İtilaf devletlerine teslim edilecek. 8- Toros tünelleri derhal açılacak ve tüm demiryolları İtilaf devletlerinin denetimine geçecektir. UYGULAMA: Antlaşmanın 7. maddesine dayanarak İtilaf devletleri Anadolu yu işgale başlamışlardır. İŞGALLER: 13 Kasım 1918 de İtilaf Devletlerinin donanması İstanbul a gelerek demirlemiştir. İngilizler: Musul, Urfa, Antep ve Maraş ı işgal etti. (Musul hariç bu bölgeleri daha sonra Fransızlara terk etmiştir.) Fransızlar: Adana ve Hatay İtalyanlar: Antalya, Konya, Muğla ve Kuşadası Boğazlar, tüm ulaşım ve haberleşme itilaf devletleri tarafından denetim altına alınmış ve Osmanlı ordusu terhis edilmeye başlanmıştır. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) Amacı: İtilaf devletlerinin yenik devletlerle yapacakları barış antlaşmalarının koşullarını belirlemektir. Bu Konferansta; A- Milletler Cemiyeti nin kurulmasına karar verildi. B- Doğu Anadolu da bir Ermeni devletinin kurulması kararlaştırılmıştır. C- Mandater sistem kabul edilmiştir. (Mandater yönetim, bir ülkenin Milletler Cemiyeti adına bir başka devlet tarafından yönetilmesidir.) D- İzmir in Yunanlılar a verilmesi kararlaştırıldı. NOT: İngiltere, kendisi gibi emperyalist bir devlet olan İTALYA nın güçlenmesini engellemek için İzmir in Yunanistan a verilmesini desteklemiştir. Bu durum İtilaf devletleri arasında görüş ayrılıklarının başlamasına neden olmuştur. İZMİR İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919) 1- Batı Anadolu da Hıristiyanların Türkler tarafından katledileceği söylentileri çıkartılmış ve bunu önlemek için işgalin yapılacağı açıklanarak haklı bir neden yaratılmak istenmiştir Mayıs 1919 da Mondros Ateşkes Antlaşması nın 7. maddesine göre İzmir Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. Bunu Sonucunda; Ulusal bilinç uyanmış Kuvay-ı Milliye ortaya çıkmış Amiral Bristol Raporu yayınlanmıştır. AMİRAL BRİSTOL RAPORU İzmir ve çevresinde Yunan katliamını ve iddialarını araştırmak için ABD, bölgeye Amiral Bristol başkanlığında bir heyet göndermiştir. Bu rapora göre: 1. İzmir ve çevresinde Hıristiyanlar, Müslümanlar tarafından değil; Müslümanlar, Hıristiyanlar tarafından katledilmiştir. 2. Yunanlılar ın İzmir de çoğunluk olduğu iddiaları yalandır. Bölgede ortak itilaf kuvvetlerinin gönderilmesi gereklidir. NOT: Bu rapor ulusal mücadelenin haklılığını ortaya koyan İLK belgedir.

9 9 MONDROS ATEŞKESİ, İŞGALLER, CEMİYETLER 2 MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI NDAN SONRA ANADOLU DA ETKİNLİK GÖSTEREN DERNEKLER: A) Türk ve Müslümanların Kurduğu Dernekler 1- Wilson İlkeleri Derneği: Amerikan mandasını savunanlar tarafından kurulmuştur. (H. Edip ADIVAR) 2- İngiliz Muhipleri Derneği: İngiliz mandasını savunanlar tarafından kurulmuştur. 3- Kürt Teali Derneği: Wilson ilkeleri doğrultusunda Doğu Anadolu da bir Kürt devleti kurma amacındadır. 4- İslam Teali Derneği: Kurtuluşu düşmana direnmek yerine, padişaha ve halifenin emirlerine uymanın yeterli olacağını savunmuştur. 5- Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası: Padişah ve halife bağlılık tezini savunmuştur.. 6- Hürriyet ve İtilaf Fırkası: Padişah ve halife taraftarı olan parti de padişah ve halifeye bağlılığı savunmuştur B) Azınlıklar Tarafından Kurulan Dernekler 1- Mavri Mira: Amacı, eski Bizans İmparatorluğu nu yeniden kurmak (Megali İdea) ve Yunan işgalini kolaylaştırmaktır. Derneğin alt kolları: Rum Patrikhanesi, Etnik-i Eterya, Yunan Kızılhaçı, İzcilik Örgütü, Göçmenler Derneği, Trakya Komitesi. 2- Pontus-Rum Derneği: Trabzon ve çevresinde Rum Pontus Devleti kurmayı amaçlamışlardır. 3- Hınçak ve Taşnak- Sütyun Derneği: Wilson ilkeleri doğrultusunda Doğu Anadolu da bağımsız bir Ermeni devleti kurmayı amaçlamaktadır. 4- Alyans-İsrailit Derneği: Amacı, İsrail Devleti ni kurmak ve İstanbul daki Yahudilerin ekonomik çıkarlarını korumaktır. Azınlık Cemiyetlerinin Ortak Özellikleri a- Bağımsız bir devlet kurmayı amaçlamışlardır. b- Anlaşma devletleri tarafından desteklenmiş ve kışkırtılmışlardır. c- Osmanlı devleti nin yıkılması için faaliyet göstermişlerdir. d- Yaptıkları çalışmalarla Türk topraklarının işgalini kolaylaştırmışlarıdır. e- Cemiyetlerin kurulmasında ve çalışmalarında Ermeni ve Rum Patrikhaneleri ile Musevi hahamhaneleri etkili olmuştur. f- Çete faaliyetleriyle halkımızı zor duruma düşürmüştür. II- YARARLI DERNEKLER 1- Trakya Paşaeli Cemiyeti: Edirne de kurulmuştur. Amacı, Mondros Mütarekesi sonrası azınlıkların taşkınlık ve haklarını koruyup direnişi sağlamak ve gerekirse silahla karşı koymaktı. Trakya nın Yunanistan a verilmesini önlemeye çalışmıştır. Kurulan İLK yararlı dernektir. Osmanlı Devleti yıkılırsa Batı Trakya ile birleşerek ayrı bir devlet kurma düşüncesindedir. 2- Doğu Anadolu Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti: Ermeniler e karşı kurulmuş olan dernek, belli kararlar almıştır: a- Bölgeden kesinlikle göç edilmeyecektir. b- İşgallere karşı birlikte direnilecektir. c- Bilim, tarih vs. alanlarda araştırmalar yapıp Doğu Anadolu nun Türk yurdu olduğunu ispatlamak. 3- Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Trabzon ve çevresinde Rum-Pontus Devleti nin kurulmasını önlemeyi amaçlamıştır. 4- Kilikyalılar Cemiyeti: Adana ve çevresinde Fransız ve Ermeni işgallerine karşı kurulmuştur. 5- İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Paris Barış Konferansı nda İzmir in Yunanlılar a verilmesi üzerine kurulmuştur. Mavri-Mira ve Etnik-i Eterya ya karşı mücadele etmiştir. İşgalden sonra Redd-i İlhak olarak adını değiştirmiştir. 6- Milli Kongre Cemiyeti: İstanbul da aydın kimselerin kurmuş olduğu bir dernektir. Basın-yayın yoluyla işgallerin haksızlığını dünya kamuoyuna duyurmaya çalışmıştır. Yararlı Derneklerin Özellikleri a- Bölgesel olarak kurulmuştur. b- Cemiyetlerin hepsi milli karakterdedir. c- İşgallere tepki olarak ortaya çıkmıştır. d- Dernekler önce basın-yayın yoluyla; daha sonra silah yoluyla mücadele etmiştir. e- Merkezleri genellikle İstanbul dur. f- Kurtuluş Savaşımızın alt yapısını ve temel teşkilatlanmasını sağlamıştır. KUVAY-I MİLLİYE (MİLLİ KUVVETLER) Milli mücadelede düzenli ordu kuruluncaya kadar işgal güçlerine karşı mücadele silahlı mücadele eden bölgesel direniş kuvvetlerine Kuvay-ı Milliye denir. İşgallerin başlaması üzerine kurulmuştur. İLK silahlı direniş hareketi Güney Cephesi nde Hatay- Dörtyol dadır. Düzenli ordu kurulduktan sonra Kuvay-ı Milliye teşkilatı sona ermiş ama Türk ulusunun direnme gücü ve vatanseverliğini simgeleyen Kuvay-ı Milliye ruhu kesin zafer kazanılıncaya kadar sürmüştür.

10 10 KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ 1 Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919 da Samsun a çıkmıştır. Böylece Milli, kurtuluş savaşı başlamıştır. Görevleri: a- Samsun ve çevresinde güvenliği sağlamak b- Birlikleri terhis etmek c- Halktaki silahları toplamak NOT: Mustafa Kemal Paşa ya görev alanı içinde askeri ve sivil yetkililere emretme yetkisi verilmiştir. GENELGELER ve KONGRELER DÖNEMİ 1- HAVZA GENELGESİ (28 Mayıs 1919) - İşgallere karşı protesto ve mitingler düzenlenecektir. - İstanbul hükümetine ve büyük devletlerin temsilciliklerine uyarıcıetkili telgraflar çekilecektir. -Silahlar toplanmayacaktır. NOT: Milli mücadelenin ilk belgesidir. 2- AMASYA GENELGESİ (22 Haziran 1919) 1. Vatanın ve milletin bütünlüğü tehlikededir. 2. İstanbul hükümeti üzerine düşen görevi yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi yok saymaktadır. 3. Temsil Heyeti kurulmalıdır. 4. Sivas ta bir kongre toplanacaktır. Kongreye her idari birimden 3 temsilci katılacaktır. Bu kişiler belediyeler ve Müdafaa-yı Hukuk cemiyetleri tarafından seçilecektir. AMAÇ: Saltanat ve hilafet yanlılarının kongreye katılmasını önlemektir. 5. Genelgeyi, Mustafa Kemal, Rauf Orbay, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy, Kazım Karabekir imzalamıştır. Amasya Genelgesi nin Önemi: a- Milli mücadelenin gerekçesi, amacı ve yöntemi belirtilmiştir. Gerekçesi: Vatanın ve milletin bütünlüğü tehlikededir. Amacı: Bağımsızlığı sağlamak. Yöntemi: Milleti ancak milletin azim ve kararı kurtaracaktır. b-sivas ta bir kongre olacağı burada İLK kez ortaya konulmuştur. c- Temsil kurulu İLK kez burada ortaya çıkmıştır. d- Bu genelge ile İstanbul Hükümeti YOK sayılmıştır. e- Her türlü etki ve denetimden uzak milli bir kurul oluşturulmalıdır kararıyla ileriki aşamada TBMM nin açılmasına vurgu yapılmıştır. İstanbul Hükümeti nin Mustafa Kemal e İkazları: a- Havza Genelgesi nden sonra İstanbul a çağırıldı. b- Amasya Genelgesi nden sonra görevinden azledildi (alındı). c- TBMM nin açılmasıyla idam kararı verildi. 3- ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz - 8 Ağustos 1919) Toplanma Amacı: - Doğu Anadolu nun Ermeniler e karşı savunmasını yapmak. - Doğu illerinin bütünlüğünü sağlamak. - Doğu Anadolu daki Türkleri azınlıklara oranla daha güçlü hale getirmek. Erzurum Kongresi Alınan Kararlar: a- Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz. NOT: Bu madde Misak-ı Milli nin ilk maddesini oluşturmaktadır. b- İstanbul Hükümeti üzerine düşen görevi yerine getiremezse bir temsil heyeti kurulacaktır. c- Manda ve himaye kabul edilemez. d- Kuvay-ı Milliye yi amil, irade-yi milliyeyi hakim kılmak esastır. e- Azınlıklara siyasi egemenliğimizi ve toplumsal dengemizi bozucu ayrıcalıklar verilemez. f- İstanbul Hükümetinin çalışmalarını denetlemek amacıyla Mebusan Meclisi bir an önce toplanmalıdır. Kongrenin Önemi Toplanma amacı ve şekli bakımından bölgesel; aldığı kararlar bakımından ulusaldır. Misak-ı Milli nin temelleri atılmıştır. İlk Temsil Heyeti, oluşturulmuştur. Başkan: Mustafa Kemal Hilafet ve saltanatın korunacağı belirtilmiştir.

11 11 KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ 2 SİVAS KONGRESİ (4-11 Eylül 1919) Kararları: - Erzurum Kongresi nde alınan kararlar kabul edildi. - Milli Cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti olarak birleştirilmiştir. - Manda ve himaye kesin olarak reddedildi. - Temsil Heyeti geçici hükümet görevi yapmaya başladı. - Kuvay-ı Milliye birlikleri birleştirilerek Ali Fuat (CEBESOY) Batı Anadolu Kuvay-ı Milliye komutanlığına getirildi. NOT: Temsil Kurulu nun aldığı İLK yürütme kararıdır. - İrade-yi Milliye adıyla bir gazetenin çıkartılması kararlaştırıldı. - Damat Ferit Hükümeti istifa etmiş yerine Ali Rıza Paşa Hükümeti kurulmuştur. - Güney Cephesi bu olaydan sonra kuruldu. Kongrenin Önemi Toplanma şekli ve aldığı kararlar bakımından ULUSAL dır. Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri: - Amasya Kongresi kararları kabul edildi. - Bu kongrelere Mustafa Kemal katılmamıştır. AMASYA GÖRÜŞMESİ (20-22 Ekim 1919) Görüşmeler, İstanbul Hükümeti adına Bahriye Nazırı Salih Paşa ile Temsil Heyeti adına Mustafa Kemal arasında geçmiştir. Sivas Kongresi kararlarını İstanbul Hükümeti kabul edecek. Serbest ortamda seçimler yapılacak ve Meclis-i Mebusan açılacak. İstanbul Hükümeti, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Derneği nin varlığını kabul edecek. İtilaf devletleri ile yapılacak barış görüşmelerine Temsil Kurulunun uygun göreceği kimseler katılacak. NOT: Bu maddelerden sadece seçimlerin yapılıp Meclis-i Mebusan ın açılması kabul edilmiştir. NOT: İstanbul hükümeti bu görüşmeyle milli mücadelenin varlığını ve Heyet-i Temsiliye yi resmen kabul etmiştir. MUSTAFA KEMAL İN ANKARA YA GELİŞİ (27 ARALIK 1919) Ankara nın Ulusal Mücadelede Merkez Olmasının Nedenleri; a- Anadolu nun merkezi ve güvenilir bir yer olması; b- İletişim ve ulaşımın kolay olması c- İstanbul ile demiryolu bağlantısının olması d- Batı cephesine yakın olması SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ (28 OCAK 1920) Mustafa Kemal, Meclisin İstanbul da toplanmasını istemiyordu. Sebepleri: a- Hür iradenin tezahür edemeyeceği düşüncesi NOT: Mustafa Kemal İstanbul a gidecek milletveklillerinin padişahın etkisinde kalacağından endişelenmiştir. NOT: Milletvekillerinin padişahın etkinde kalacağı endişesi vardır. b- İtilaf devletlerinin meclise müdahale edebileceği düşüncesi. Mustafa Kemal in Temsil Heyeti nden İstekleri: a- Mustafa Kemal in meclis başkanı seçilmesi: Seçilmedi. b- Misak-ı Milli kararları kabul edilecek: Kabul edildi. c- Müdafaa-i Hukuk grubu kurulacak: Felah-ı Vatan Grubu kurulmuştur. NOT: İtilaf Devletleri, kendilerinin aleyhinde karar alınmayacağını düşündüklerinden meclisin açılmasına izin verdiler. Meclis İstanbul da açılmıştır. MİSAK-I MİLLİ KARARLARI (28 OCAK 1920) 1- Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz. 2- Azınlıklara, sınırlarımız dışında yaşayan Müslüman Türklere verilen haklar kadar hak verilecektir. 3- Kapitülasyonlar kabul edilemez. 4- İstanbul ve Marmara nın güvenliği sağlandığı takdirde İstanbul ve Çanakkale Boğazları ticari ulaşıma açılacaktır. 5- Evliye-yi Selase (Üç il) (Kars, Ardahan, Batum) için gerekirse halk oylamasına başvurulmalıdır. İSTANBUL UN İŞGALİ İtilaf devletleri Misak-ı Milli Kararları nın açıklanmasından sonra 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul u resmen işgal etmişlerdir. İtilaf Devletleri yakaladıkları milletvekillerini Malta ya sürgüne göndermiştir. NOT: 11 Nisan 1920 de padişah meclisi kapatmıştır. NOT: İstanbul un işgal edildi haberini Mustafa Kemal e Manastırlı Hamdi bildirmiştir.

12 12 TBMM NİN AÇILMASI 1 İLK TBMM (23 NİSAN 1920) İstanbul daki gelişmeleri yakından takip eden Mustafa Kemal 19 Mart ta yayınladığı bir genelgeyle bütün yurtta seçimler yapılmasını ve Ankara da yeni bir meclis toplanmasını istemiştir. Buna göre TBMM, 23 Nisan 1920 de Sinop mebusu Şerif Bey in başkanlığında toplanmıştır. İstanbul dan kaçan Mebusan Meclisi üyeleri de TBMM ye kabul edilmiştir. Not: Böylece Milli İradeye saygı gösterilmiş, milli birlik ve bütünlüğün sağlanmasına çalışılmıştır. I. TBMM nin Açılış Nedenleri: Ulusal egemenlik düşüncesini kurumsallaştırmak Kurtuluş mücadelesine halkın katılımını artırmak Bağımsızlık mücadelesini tek elden yönetmek NOT: TBMM 23 Nisan 1920 de 376 (bazı kaynaklara göre 390) milletvekili ile açılmıştır. NOT: Mustafa Kemal Ankara milletvekili olarak seçilmiştir. Alınan İlk Kararlar: 1- Yeni bir hükümet kurmak zorunludur. NOT: İstanbul hükümetine karşı çıkılmıştır. NOT: Yürütme işlerinin yapılabilmesi için düzenli bir şekilde hareket edilmesi hedeflenmiştir. 2. Geçici bir hükümet başkanı tanımak veya padişah vekili atamak doğru değildir. NOT: Meclisin bağımsızlığını ve devamlılığını sağlamak amaçlanmıştır. 3. TBMM nin üzerinde hiçbir güç yoktur. NOT: Ulusal egemenlik anlayışı gerçekleşmiştir. İstanbul hükümeti yok sayılmıştır. Saltanat makamına karşı çıkılmış ancak ortam müsait olmadığı için açıkça ifade edilmemiştir. 4. Yasama, yürütme yetkileri, (güçler birliği ilkesi) meclise aittir. NOT: İşlerin hızlı yürümesi için böyle bir karar alınmıştır. 5. Hükümetin üyeleri meclis içerisinden seçilir. Meclis başkanı hükümetin de başkanıdır. 6. Padişah ve halife baskı ve zorlamadan kurtulduğu zaman meclisin aldığı karara göre uygun olan yerini alır. 7. Din işleri TBMM tarafından yönetilecektir. I. TBMM İle İlgili Yorumlar: Amacı Misak-ı Milli yi gerçekleştirmek ve vatanı düşman işgalinden kurtarmak olan kişilerden (idealistlerden) kurulmuştur. Kurtuluştan sonra yapılacak İnkılâplar bu meclisin gündemini oluşturmayacaktır. Bu meclisin gerçekleştirdiği tek İnkılâp saltanatın kaldırılmasıdır. Meclisteki subaylar askerlik mesleğini de beraber yürütmüşlerdir. (Meclisle, cephelerin irtibatını sağlamak için) TBMM ye karşı çıkan isyanlara karşı 29 Nisan 1920 de Hıyanet-i Vataniye kanunu çıkarılmıştır. İstiklal mahkemeleri vasıtasıyla yargı gücünü kullanmıştır. Olağanüstü yetkilere sahip, sert tedbirler alan ihtilalci bir meclistir. Alınan ilk kararlar çok az bir değişiklikle 20 Ocak 1921 de Teşkilat-ı Esasiye adıyla ilk anayasa haline getirilmiştir. NOT: Bu anayasa TBMM nin ilk anayasasısıdır. Kurucu meclis özelliği taşımasına rağmen, Olağanüstü yetkilere sahip meclis adıyla açılmıştır. Meclis hükümeti sistemi benimsenerek işlerin hızlı yürümesi ve meclis ile hükümetin uyum içinde çalışması sağlanmıştır. TBMM YE KARŞI ÇIKAN İSYANLAR Nedenleri: İtilaf devletlerinin denetimlerini devam ettirebilmek amacıyla boğazların çevresinde tampon bölgeler oluşturmak istemeleri Şeyhülislamdan alınan fetva ile Kuvay-ı Milliyeciler in dinsiz ilan edilmesi. Yapılan gıyabi yargılamada Mustafa Kemal ve arkadaşları hakkında idam kararı çıkarılması Milli mücadelecilerin bolşeviklikle veya ittihatçılıkla suçlanmaları Bütün bu suçlamaların İngiliz uçaklarıyla halka ulaştırılması Bazı zengin ve nüfuz sahibi kişilerin çıkarlarını korumak istemeleri Azınlıkların bağımsız devlet kurma amaçları Bazı Kuvay-ı Milliyeciler in halka baskı yapması Bazı Kuvay-ı Milliyeciler in düzenli orduya katılmak istememeleri I- İstanbul Hükümeti nin Çıkardığı İsyanlar 1- Anzavur İsyanı: Balıkesir çevresinde iki kez isyan etmiş, Çerkez Ethem kuvvetlerince bastırılmıştır. 2- Kuvay-ı İnzibatiye İsyanı (Halifelik ordusu): Geyve, Adapazarı çevresinde faaliyet gösteren halifelik ordusu Ali Fuat Paşa birlikleri tarafından mağlup edilmiştir. Kuvay-ı İnzibatiye nin bir kısmı Kuvay-ı Milliye safına katılmışlardır. II- Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar: Azınlıklar (Ermeni, Kürt ve Rumlar) Wilson ilkelerine göre bulundukları bölgelerde bağımsız devletler kurabilmek için isyanlar çıkartmışlardır. İtilaf devletleri tarafından da desteklenen bu isyanlar Kurtuluş Savaşı nın kazanılmasıyla son bulmuştur. Not: En son bastırılan isyan Karadeniz den yardım alabilen Pontus Rumları nın isyanıdır.

13 13

14 14 TBMM NİN AÇILMASI 2 III- İstanbul Hükümeti İle İtilaf Devletleri nin Desteklediği İsyanlar 1- Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanları: İtilaf devletlerinin boğazlar çevresinde tampon bölgeler oluşturmak amacıyla çıkarttıkları isyanlardır. Ali Fuat Paşa ve Refet Bey birlikleri tarafından bastırılmıştır. 2- Afyon İsyanı (Çopur Musa): Askerleri firara teşvik eden bu isyanı Kuvay-ı Milliye birlikleri bastırmış, Çopur Musa Yunanlılar a sığınmıştır. 3- Yozgat İsyanı: Çapanoğlu ailesi nüfuzlarını kaybetmek endişesiyle isyan etmiş, birliklerimizi uzun süre uğraştırmıştır. Çerkez Ethem kuvvetlerinin de yardımıyla bastırılmıştır. 4- Konya İsyanı: Delibaş Mehmet adında birisi isyan başlatmış, hükümet konağını basmış ve isyan genişlemiştir. Daha sonra Refet Bey tarafından isyan bastırılmıştır. 5- Milli Aşireti İsyanı: Urfa taraflarında Fransızlar tarafından kışkırtılan Milli Aşireti, Fransız ordusuyla beraber Kuvay-ı Milliyeciler e karşı mücadele etmişse de başarılı olamamıştır. Not: Ayrıca Bayburt ta Şeyh Eşref İsyanı, Bozkır da Zeynelabidin İsyanı, Diyarbakır da Ali Batı İsyanı, Yenihan da Postacı Nazım isyanı, Garzan da Cemil Çeto İsyanı, Dersim çevresinde Koçkiri İsyanı gibi isyanlar çıkmıştır. IV- Kuvay-ı Milliyeciler in Çıkardığı İsyanlar: 1- Çerkez Ethem İsyanı: Emrindeki Kuvay-ı Seyyare adındaki kuvvetlerle Yunanlılar a ve TBMM ye karşı çıkan isyanların bastırılmasında önemli rol oynamıştır. Fakat düzenli orduya katılmak istemeyerek isyan etmiş, I. İnönü Savaşı nın hemen sonrasında isyanı bastırılmış, Çerkez Ethem Yunanlılar a sığınmıştır. 2- Demirci Mehmet Efe İsyanı: Demirci Mehmet Efe de düzenli orduya katılmayarak isyan etmiş, Ali Fuat Paşa tarafından isyanı bastırılmıştır. TBMM NİN ALDIĞI TEDBİRLER 1- Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır. (29 Nisan 1920) 2- İstanbul Hükümeti ile bütün haberleşme kesilmiş, evraklar geri gönderilmiştir. 3- Ankara müftüsü Rıfat Efendi nin başkanlığında birçok alimin imzasını taşıyan karşı fetva yayınlanmıştır. 4- Üyeleri milletvekillerinden oluşan İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur. (11 Eylül 1920) Not: TBMM nin yargı gücünü kullanmasına bir örnektir. 5- Gezici Nasihat Heyetleri oluşturulmuştur. İsyanların Sonuçları: 1- Milli mücadelenin uzamasına ve kurtuluşun gecikmesine sebep olmuştur. 2- Yunanlılar ın ilerlemesine zemin hazırlamıştır. 3- Boş yere kardeş kanı akıtılmış, cephane harcanmıştır. 4- İsyanların bastırılmasıyla Anadolu da TBMM nin güç ve otoritesi artmıştır. SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) Diğer mağlup devletlerle yapılan barış antlaşmalarının şartları Paris Konferansı nda belirlendiği halde Sevr in şartları San Remo görüşmelerinde ortaya konmuştur. Bu gecikmenin sebebi: - Osmanlı yı paylaşma konusunda anlaşmaya varamamaları - Geçen süre içerisinde daha fazla toprak işgal etmek istemeleri - Bir ateşkes antlaşması olan Mondros un bir barış antlaşması gibi hükümler taşıması Sevr deki görüşmelerde şartları çok ağır bulan Tevfik Paşa antlaşmayı imzalamayınca İngilizler in desteklediği Yunanlılar bir taraftan Edirne yi diğer taraftan Balıkesir ve Bursa yı işgal etmişlerdir. Bu gelişmeler üzerine saltanat şurası toplanmış ve Sevr in imzalanmasına karar verilmiştir. Sevr Antlaşması nın Bazı Kararları: 1- Osmanlı Devleti İstanbul ve Orta Anadolu da küçük bir bölgeyle sınırlandırılacak 2- Boğazlar Türkler in dahil olmadığı bir komisyon tarafından idare edilecek 3- Kapitülasyonlar en geniş şekli ile bütün devletlere tanınacak 4- Azınlıklar vergi vermeyecek, askerlik yapmayacak 5- Yunanlılar a İzmir dahil Batı Anadolu ve Midye Büyük Çekmece hattının batısında kalan bütün Doğu Trakya bırakılacak. 6- İngilizler e, Musul, Kerkük, Irak, Filistin ve Arabistan bırakılacak 7- Fransızlar a, Adana, Malatya, Sivas çevresi ve Suriye bırakılacak 8- İtalyanlar a, Antalya, Konya ve Güneybatı Anadolu nun içlerine kadar olan bölgeler bırakılacak 9- Doğu Anadolu da iki yeni devlet kurulacak (Ermenistan, Kürdistan) kişi haricinde asker bulundurulmayacak, ağır silahlar edinilmeyecektir. Not-1: Antlaşmanın geçerli olabilmesi için meclis tarafından onaylanması gerekmiş, Mebusan Meclisi kapatıldığı için bu da mümkün olmamıştır. Bu yüzden Sevr Hukuki geçerliliği olmayan ölü doğmuş bir antlaşma olarak kalmıştır. Not-2: TBMM antlaşmayı onaylamamış onaylayanları da vatan haini ilan etmiştir. Not-3: Kurtuluş Savaşı sonrasında Sevr yerine Lozan Barışı imzalanmıştır.

15 15 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER 1 1- DOĞU CEPHESİ: 1878 Berlin Antlaşması nda Rusya nın Ermeniler in koruyuculuğunu üstlenmesiyle Ermeni sorunu ortaya çıkmıştır. Özellikle Rusya nın, ayrıca İngiltere ve Fransa nın kışkırtmaları söz konusudur. Brest-Litowsk Antlaşması ndan sonra Kafkaslarda ilerleyişe geçen Osmanlı ordusu Mondros tan sonra geri çekilmiş, burada Ermenistan ve Gürcistan devletleri kurulmuştur. Ermeniler, Wilson ilkelerine göre nüfus çoğunluğunda olduklarını iddia etmişler, Çukurova ve Doğu Anadolu yu içine alan bölgede bir Ermeni devleti kurmak istemişlerdir. General Harbord yayınladığı raporda Ermeni iddialarının doğru olmadığını açıklamıştır. TBMM açıldığı sırada Ermeniler saldırılarını artırmış, bunun üzerine Doğu Cephesi komutanlığına getirilen Kazım Karabekir Paşa ya hareket emri verilmiştir (24 Eylül 1920). Türk kuvvetleri saldırıya geçmiş ve yapılan mücadelede Ermeniler başarısız olmuştur. Sarıkamış, Kars ve Gümrü ele geçirilmiş, Ermeniler barış istemiştir. Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) 1- Çıldır gölü ve Aras nehri sınır olacak 2- Berlin Antlaşması ile kaybedilen Kars çevresi ile Ardahan ın bir bölümü TBMM ye bırakılacak. 3- Ermenistan TBMM nin onaylamadığı hiçbir anlaşmayı imzalamayacak 4- Doğu Anadolu da Ermeniler in çoğunlukta olmadığı kabul edilecektir. Önemi: TBMM nin ilk askeri ve siyasi zaferidir. Notlar: Sevr in geçersizliği ilk kez belirtilmiştir. Misak-ı Milli kısmen gerçekleştirilmiştir. Doğu sınırı belirlenmeye başlanmıştır. Ermeni meselesi çözüme kavuşturulmuştur. İlk kapanan cephe Doğu cephesidir. Buradaki birlikler batıya kaydırılmıştır. Gürcistan a bir nota verilmiş, Yapılan Batum Antlaşması yla (23 Şubat 1921) Ardahan, Batum TBMM ye verilmiştir. Halkın TBMM ye güveni artmıştır. 2- GÜNEY CEPHESİ: Urfa, Antep ve Maraş bölgesi İngilizler, daha sonra Fransızlar tarafından işgal edilmiştir. İngiliz işgaline ayaklanmayan halk Fransızlar ın Ermeniler i kışkırtmaları ile yapılan katliamlar karşısında direnişe geçmiştir. Maraş ve Urfa, TBMM açılmadan kurtarılmış, Antep bir yıllık bir kuşatmadan sonra düşmüştür. Şehir Lideri Unvanı Urfa Ali Saip Bey ŞANLI Maraş Sütçü İmam KAHRAMAN Antep Şahin Bey GAZİ Çukurova bölgesinde de bazı mücadeleler yapılmıştır. Sivas Kongresi nde alınan kararla güneyde Kuvay-ı Milliye kurulmasına çalışılmıştır. Bölgenin işgal altında tutulmasının mümkün olmadığını anlayan Fransızlar Sakarya Savaşı ndan sonra imzalanan Ankara Antlaşması yla askerlerini çekmişler, Hatay hariç Suriye sınırımız belirlenmiştir. Not-1: Güney Cephesindeki başarılar bir şehir halkının düzenli orduya karşı kazandığı başarılardır. Bu cephede düzenli ordu kurulamamıştır. Not-2: Fransa, Ankara Antlaşması ile TBMM yi tanıyan ilk itilaf devleti olmuştur. 3- GÜNEYBATI ANADOLU CEPHESİ: Savaş sırasında yapılan gizli anlaşmalar ile Ege ve Akdeniz İtalya ya verilmiş iken Doğu Akdeniz de güçlü bir İtalya yı menfaatlerine uygun bulmayan İngiltere Ege Bölgesi ni Yunanistan a verince İtalya nın diğer İtilaf Devletleri ile arası açılır ve Milli Mücadele den yana tavır koyar. Her ne kadar İtalyanlar Antalya yöresini işgal etmişlerse de Ankara Hükümeti orduları başarılar kazanmaya başlayınca TBMM ile çatışmayı göze alamaz ve II. İnönü den sonra kısmen, Sakarya Zaferi nden sonra da tamamen Anadolu dan çekilir. Not: İtalya ile silahlı mücadeleye girilmemiştir. 4- BATI CEPHESİ: Bu cephe Yunanlıların 15 Mayıs 1919 da İzmir i işgaliyle başlar. 11 Ekim 1922 de Mudanya Ateşkes Antlaşmasıyla sona erer. Düzenli ordunun kurulması Yunanlılar ın Bursa Uşak arasındaki ilerleyişlerinin durdurulmasını sağladı. Gediz muharebelerinde alınan mağlubiyet, Kuvay-ı Milliye birliklerinin vatanı topyekün kurtaramayacağının, düzenli ordular karşısında başarılı olamayacağının anlaşılması ve zaman zaman halka baskı ve zulüm yapmaları düzenli ordu kurma çalışmalarını hızlandırmıştır. Ali Fuat Paşa nın yerine Batı Cephesi komutanlığına getirilen İsmet ve Refet beylerin çalışmalarıyla düzenli ordu kurulmuştur. I. İNÖNÜ SAVAŞI (6 10 OCAK 1921) Yunanlılar amaçları; Sevr i TBMM ye kabul ettirebilmek, Demiryolları kavşağı olan Eskişehir i alıp Ankara ya ulaşarak milli mücadeleyi sona erdirmek, Gücünü göstererek itilaf devletlerinden daha fazla yardım sağlamak, Çerkez Ethem in isyanından faydalanmak, gibi amaçlarla harekete geçmişler, İnönü mevkiinde mağlup olarak geri çekilmişlerdir. Hemen arkasından Çerkez Ethem mağlup edilmiş, Çerkez Ethem Yunanlılar a sığınmıştır. Sonuçları: 1- TBMM nin kurduğu düzenli orduların ilk zaferidir. 2- Düzenli ordu çalışmaları sona ermiş milli birlik ve bütünlük sağlanmıştır. 3- Halkın kendisine ve düzenli orduya duyduğu güven artmıştır. 4- Teşkilatı Esasiye kabul edilmiştir. (20 Ocak 1921) 5- Londra konferansı toplanmıştır (23 Şubat 12 Mart 1921) 6- İstiklal Marşı kabul edilmiştir. (12 Mart 1921) 7- Afganistan ile dostluk antlaşması imzalanmıştır. (1 Mart 1921) 8- Ruslarla Moskova Antlaşması imzalanmıştır. (16 Mart 1921) 9- İsmet Paşa generalliğe yükselmiştir. 10- İstiklal Mahkemeleri kaldırılmıştır.

16 16 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER 2 LONDRA KONFERANSI (21 ŞUBAT 12 MART 1921) TBMM nin arka arkaya aldığı başarılar özellikle de I. İnönü zaferinden sonra İtalya ve Fransa nın ısrarıyla Londra da bir konferans toplanarak Sevr in yeniden gözden geçirilmesine sebep olmuştur. Amaçları küçük değişikliklerle Sevr i TBMM ye kabul ettirmek ve Yunan ordusuna zaman kazandırmaktır. İkilik çıkarmak amacıyla hem İstanbul Hükümeti hem de TBMM davet edilmiştir. TBMM nin Amaçları: 1- Misak-ı Milli yi dünya kamuoyuna duyurmak 2- Savaş taraftarı olmadıklarını göstermektir. 3- İstanbul Hükümeti temsilcisi Tevfik Bey in sözü TBMM temsilcisine bırakması ikilik çıkmasını önlemiştir. TBMM temsilcisi Bekir Sami Bey Misak-ı Milli yi İtilaf devletleri ise Sevr i savunmuşlar, neticede konferans bir netice alınmadan dağılmıştır. Not-1: Londra Konferansı nın önemi TBMM nin varlığının İtilaf Devletleri tarafından resmen tanınmış olmasıdır. Not-2: Milli mücadelenin savaş meydanlarında kazanılacak başarılardan sonra gerçekleşeceği anlaşılmıştır. Not-3: İtilaf devletleri arasındaki görüş ayrılığı artmıştır. Not-4: İtilaf devletlerince Yunanlılar a bir şans daha tanınarak taarruz emri verilmiştir. İSTİKLAL MARŞI NIN KABULÜ (12 MART 1921) TBMM nin açtığı ödüllü yarışmaya 724 şiir katılmıştır. Yarışmaya istemeyerek de olsa katılan Mehmet Akif Kahraman Ordumuza hitaben yazdığı şiirle birinci gelmiştir. İstiklal Marşı 1930 yılında Zeki ÜNGÖR tarafından bestelenmiştir. NOT: TBMM nin İstiklal Marşı nı kabul etmesi meclisin ulusalcı bir nitelik taşıdığını gösterir. AFGANİSTAN İLE DOSTLUK ANTLAŞMASI (1 Mart 1921): Moskova da Ruslarla görüşmeler sürerken, Afganistan ile bir dostluk antlaşması imzalanmış, iki taraf birbirlerini tanımışlar ve yardımlaşma sözü vermişlerdir. Not: Afganistan, TBMM yi tanıyan ilk Müslüman Asya devletidir. MOSKOVA ANTLAŞMASI (16 Mart 1921): Ortak düşman karşısında yalnızlık politikasından da kurtulmak isteyen Sovyet Rusya ve TBMM birbirlerine yakınlaşmışlar ve Moskova Antlaşması imzalanmıştır. Buna göre: 1- Batum, Gürcistan a verilmek şartı ile Kars, Ardahan ve Artvin in TBMM ye ait olduğu kabul edilmiştir. (Misak-ı Milli den ilk taviz verilmiştir.) 2- Osmanlı Devleti yle Çarlık Rusya arasında imzalanan anlaşmalar geçersiz sayılmıştır. 3- Taraflardan birinin onaylamadığı bir antlaşmayı diğeri de onaylamayacaktır. 4- Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırıldığını kabul edecektir. 5- Sovyet Rusya, TBMM ye yardım yapacaktır. Önemi: İlk kez bir Avrupa Devleti tarafından TBMM ve Misak-ı Milli tanınmıştır. Not-1: Kapitülasyonların kaldırılması ilk kez Sovyet Rusya tarafından kabul edilmiştir. Not-2: Doğu sınırımız büyük ölçüde çizilmiştir. (Kesin olarak Kars Antlaşması ile belirlenmiştir.) II. İNÖNÜ SAVAŞI (23 MART 2 NİSAN 1921) Londra Konferansı nın hiçbir sonuç alınamadan dağılmasından sonra, İtilaf devletleri Yunanlılar a bir şans daha tanıyıp taarruz emri vermişlerdir. Yunanlılar Türk ordusunun daha fazla güçlenmesini önlemek, Sevr i kabul ettirebilmek, Eskişehir i ele geçirip Ankara ya geçmek, Milli Mücadele yi sona erdirmek amacıyla harekete geçmişler fakat inönü mevkiinde mağlup olarak geri çekilmişlerdir. 8 Nisan da Afyon da Yunanlılar dan geri alınmıştır. II. İnönü Savaşı nın Sonuçları: Yunanlılar yenildi ve Afyon a çekilmek zorunda kaldı. Fransızlar Zonguldak ı, İtalyanlar Güneybatı Anadolu yu boşaltmaya başlamışlardır. Batı cephesi birleştirilmiş ve İsmet Paşa nın emrine verilmiştir. Düzenli orduya duyulan güven artmıştır. Mustafa Kemal çektiği bir telgrafla İsmet Paşa yı tebrik etmiştir. Siz orada sadece düşmanı değil; miletin makus (kötü)kaderini de yendiniz. Türk ordusu Dumplupınar ve Aslıhanlar da bir taarruz denemesinde bulunmuş, fakat yeterli taarruz gücüne ulaşılamadığı için başarılı olamamıştır. Yorum: 1. ve 2. İnönü Muharebelerinin özelliği düşmana karşı savunma yapma ve zaman kazanma savaşıdır. KÜTAHYA ESKİŞEHİR MUHAREBELERİ (10 24 TEMMUZ 1921): II. İnönü Savaşı ndan sonra taarruz için yeterli gücü olmadığı anlaşılan Türk ordusuna karşı, iyi donatılmış ve üstün sayıda bir kuvvetle saldırılması durumunda başarılı olacaklarına inanan Yunanlılar, taarruza geçerek Afyon, Kütahya ve Eskişehir i ele geçirmişlerdir. Mustafa Kemal in emri ile Türk Ordusu Sakarya Nehri nin doğusuna çekilmiştir. Sonuçları: Yunanlılar Sakarya Nehri ne kadar olan yerleri işgal etmiş Halkta ve mecliste bir panik başlamış Meclisi Kayseri ye taşıma ve yeniden Kuvay-ı Milliye ye dönme tartışmaları başlamış. Mustafa Kemal e karşı muhalefet güçlenmeye başlamış 5 Ağustos 1921 de başkomutanlık Yasası çıkarılmıştır (3 aylık süre ile). 8 Ağustos ta Tekalif-i Milliye emirleri çıkarılmış. İstiklal mahkemeleri yeniden kurulmuştur. NOT: Düzenli ordunun almış olduğu ilk ve tek yenilgidir.

17 17 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER 3 BAŞKOMUTANLIK YASASI (5 Ağustos 1921) Mustafa Kemal işleri daha hızlı yürütmek ve kötü gidişe son vermek amacıyla meclisten geniş yetkiler istemiş, 3 aylığına baş komutanlığa atanmıştır. Buna göre yasama, yürütme, İstiklal Mahkemeleri vasıtasıyla yargı yetkisine sahip olmuştur. Birkaç kez uzatılan görev, 1922 Temmuzunda süresiz olarak uzatılmıştır. Mustafa Kemal, Cumhurbaşkanı seçilinceye kadar bu görevde kalmıştır. ANADOLU İNSANININ BÜYÜK FEDÂKARLIĞI TEKÂLİF-İ MİLLİYE EMİRLERİ (8 Ağustos 1921) Orduyu Sakarya Savaşı na hazırlamak amacıyla halktan son bir kez fedakarlık istenmiş, elinde bulunan yiyecek ve giyecek maddelerinin yük ve binek araçlarının bir kısmını, silah ve cephane olarak ne varsa hepsini orduya istemişlerdir. İllerde ve ilçelerde vergi komisyonları kurulmuş, vergilerin toplanması ve askerden kaçmaların önlenmesi için yeni İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur. Buna göre; a- Halk elindeki silah ve cephaneleri 3 gün içinde orduya teslim edecektir. b- Her aile bir askeri giydirecektir. c- Yiyecek ve giyecek maddelerinin % 40 ına el konulacak ve bunların karşılığı daha sonra geri ödenecektir. d- Her türlü makineli araçların % 40 ına el konulacaktır. e- Halkın elindeki araçlar aylık 100 km askeri ulaşım yapacaktır. Not: Tekalif-i Milliye Emirleri ne göre toplanan yardımlar Sakarya Savaşı na yetişmemiş, daha çok Büyük Taarruz da kullanılmıştır. İSTİKLAL MAHKEMELERİ TBMM açılmasına ve hükümet kurulmasına rağmen ülkede otorite boşluğu vardı. Bu durum güvensizliğe neden oluyordu. Kuvay-ı Milliye birliklerinin düzensiz hareket etmeleri, TBMM ye karşı isyanların çıkması gibi sebeplerden dolayı İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur. Olağan üstü mahkeme özelliği taşıyan bu mahkemelerin kararlarına temyiz hakkı yoktu. İstiklal Mahkemelerinin üyeleri TBMM deki milletvekillerinden seçilmiştir. İstiklal Mahkemeleri nin Sonuçları: İç güvenlik sorunu çözümlendi. TBMM nin Anadolu da otorite kurması sağlandı. Asker kaçakları orduya kazandırıldı. Ayaklanmaların bastırılması kolaylaştırıldı. SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ (23 Ağustos 13 Eylül 1921) Yunanlılar Sakarya Nehri nin doğusuna geçerek taarruza başlamışlar, Türk savunma hattını yer yer aşarak Ankara yakınlarına kadar gelmişlerdir. Mustafa Kemal in Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır... sözüyle uyguladığı yeni taktik başarıyla uygulanmış, Yunanlılar durdurulmuş, sonra Sakarya Nehri nin batısına atılmışlardır. Taarruz gücüne ulaşmamış olan Türk ordusu daha ileriye gitmemiştir. Sonuçları: 1- Bir dönüm noktası niteliğindedir. 1683, II. Viyana kuşatmasından beri devam eden geri çekilme son bulmuştur. 2- Son savunma savaşıdır. Artık Türk ordusu taarruza geçecektir. 3- Yunanlılar ın taarruz gücü kırılmış, savunmaya çekilmiştir. 4- Sovyet Cumhuriyetleri yle Kars Antlaşması imzalanmıştır. (13 Ekim 1921) 5- Fransa ile Ankara Antlaşması imzalanmıştır. (20 Ekim 1921) 6- Ukrayna ile dostluk Antlaşması imzalanmıştır. ( 2 Ocak 1922) 7- İtalyanlar Anadolu yu tamamen boşaltmışlardır. 8- Mustafa Kemal e gazilik unvanı ve mareşallik rütbesi verilmiştir. (19 Eylül 1921) 9- İngilizler teker teker müttefiklerince terk edilince çareyi savaşı durdurmakta bulmuşlar ve 22 Mart a iki tarafa ateşkes teklifinde bulunmuşlardır. Türk ordusunu hareketsiz bırakmak, milli hükümeti gevşetmek amaçlarını taşıyan teklif TBMM tarafından kabul edilmemiş, kesin barış için kesin zaferin lazım olduğu anlaşılmıştır. 10- Yunanlılar, İngiliz desteğini kaybetmişlerdir. 11- İngilizler ile Esir Mübadelesi Antlaşması yapılmıştır. (22 Ekim 1921) KARS ANTLAŞMASI (13 Ekim 1921) Sakarya Savaşı ndan sonra Kafkas Cumhuriyetleri ile (Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan) imzalanmıştır. Buna göre; Moskova Antlaşması şartları tekrar edilmiş ve Doğu sınırımız kesinlik kazanmıştır. ANKARA ANTLAŞMASI (20 Ekim 1921) II. İnönü den sonra TBMM ile anlaşmak için Ankara ya elçiler gönderen Fransa, Kütahya Eskişehir yenilgisinden sonra bekleme yoluna gitmiş, Sakarya Savaşı kazanılınca Ankara Antlaşması imzalanmıştır. Buna göre: 1- Antlaşmanın imzalanmasıyla taraflar arasında savaş sona erecek. 2- Fransa işgal ettiği toprakları boşaltacak 3- Boşaltılan topraklarda genel af ilan edilecek 4- Hatay daki Türklere geniş haklar tanınacak ve Hatay özerk bir bölge olacak 5- Fransa TBMM ve Misak-ı Milli yi tanıyacak 6- (Günümüzde Suriye sınırları içinde olan) Caber kalesi Türk bayrağı altında, Türk mülkü olarak kalacaktır. Not-1: TBMM yi ve Misak-ı Milli yi tanıyan ilk itilaf devleti Fransa dır. Not-2: Bu durum itilaf devletleri arasındaki görüş ayrılığını arttırmıştır. Güney cephesi kapanmış, buradaki askerlerimiz batıya kaydırılmıştır. Not-3: Batum dan sonra Hatay ın Fransa ya bırakılması Misak-ı Milli den verilen ikinci tavizdir.

18 18 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER 4 BÜYÜK TAARRUZ ve BAŞKOMUTANLIK MEYDAN SAVAŞI (26 Ağustos 18 Eylül 1922) Mustafa Kemal in başkomutanlığındaki Türk ordusu 1 yıl kadar hazırlık devresi geçirmiş, sürenin uzaması bir ara muhalefetin yoğunlaşmasına sebep olmuştur. 26 Ağustos ta taarruza geçilmiş, (Afyon üzerinden) 4 günde Yunan savunma hattı aşılmış, Dumlupınar mevkiinde 30 Ağustos ta Başkomutanlık Meydan Muharebesi ile Yunan ordusu büyük ölçüde imha edilmiştir. Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz dir. İleri emriyle harekete geçen Türk ordusu 9 Eylül de İzmir i kurtarmış, 18 Eylül de bütün Batı Anadolu Yunanlılar dan temizlenmiştir. Yunan Başkomutanı General Trikopis ve çok sayıda Yunan subayı 2 Eylül de Afyon yakınlarında esir alınmıştır. Türk ordusu kuzeye, Marmara, İstanbul ve Boğazlar a doğru yönelmiş, İngilizler le savaş durumu ortaya çıkmıştır. Fakat iki taraf da savaşı göze alamadığı için Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır. Sonuçları: 1- Kurtuluş savaşı başarıya ulaşmış ve Anadolu da Yunan işgali sona ermiştir. 2- Kurtuluş Savaşı nın askeri safhası sona ermiş, diplomatik ilişkiler dönemi başlamıştır. MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI (11 EKİM 1922) İngiltere, dominyonlarının 2 ve İngiliz basınının baskısı ve müttefiklerinin yalnız bırakması sonucu savaşı göze alamayarak barış görüşmelerine razı olmuştur. Mudanya daki barış görüşmelerine İngiltere, İtalya, Fransa ve TBMM katılmıştır. Görüşmelere katılmayarak Mudanya yakınlarında bir gemide bekleyen Yunanlılar ı İngilizler temsil etmiştir. Mudanya Ateşkes Antlaşması na göre: 1. Türk-Yunan savaşı sona erecektir. 2. Yunan kuvvetleri, Meriç Nehri ne kadar olan Doğu Trakya 15 gün içinde boşaltılacak ve 1 ay sonra Türk ordusu buraya girebilecek, 3. Barış imzalanıncaya kadar Doğu Trakya daki Türk askeri 8 bin Jandarma kuvvetini geçmeyecek, 4. İstanbul ve Boğazlar TBMM nin denetimine bırakılacak, 5. Barış imzalanıncaya kadar İstanbul İtilaf devletlerinin denetiminde kalacak, Türk ordusu gösterilen sınırı geçmeyecektir. Notlar: Kurtuluş Savaşı nın askeri safhası sona ermiş, siyasi safhası başlamıştır. Savaşılmadan Doğu Trakya, Marmara ve İstanbul çevresi kurtarılmıştır. Mudanya da TBMM yi temsil eden İsmet Paşa bu başarısından dolayı Lozan a baş temsilci olarak gönderilmiştir. Osmanlı Devleti hukuken sona ermiştir. TBMM nin varlığı İtilaf Devletleri tarafından tanınmış, Misak-ı Milli büyük ölçüde gerçekleştirilmiştir. Fransa dan sonra İngiltere de TBMM Hükümetiyle anlaşma yaparak yeni Türk devletinin varlığını resmen tanımıştır. SALTANATIN KALDIRILMASI(1 Kasım 1922) Amasya Genelgesinden beri bahsedilen millet egemenliği TBMM nin açılmasıyla gerçekleştirilmiş ve TBMM nin üstünde hiçbir güç olmadığı belirtilmiştir. Millet egemenliğinin yanında saltanatın da devam etmesi manasızdır. Üstelik Lozan görüşmelerine İtilaf Devletleri ikilik çıkarmak için İstanbul Hükümeti ni de davet etmişlerdir. İçte birliği sağlamak amacıyla 1 Kasım 1922 de saltanat hilafetten ayrılarak kaldırılmıştır. Böylece Osmanlı Devleti resmen sona ermiştir. TBMM Vahdettin deki halifelik sıfatından İngilizler in faydalanmasını engellemek için halifeliği Osmanlı hanedanından Abdülmecid Efendi ye vermiştir. Saltanat ın Kaldırılması nın Önemi 623 yıllık Osmanlı Devleti resmen sona ermiştir. TBMM, milletin tek temsilcisi haline gelmiştir. Laikliğin ilk aşaması gerçekleşmiştir. Milli egemenlik yolunda önemli bir adım atılmıştır. Cumhuriyetin ilanı için zemin hazırlanmıştır. LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI (24 Temmuz 1923) TBMM barış görüşmelerinin yeri olarak İzmir i teklif etmişse de kabul edilmemiş, tarafsız bir bölge olan Lozan da anlaşılmıştır. TBMM yi kimin temsil edeceği tartışma konusu olmuş, Mudanya Ateşkes Antlaşması ndaki başarılarından dolayı İsmet Paşa gönderilmiştir. TBMM kapitülasyonlar ve Ermeni yurdu meselesinde taviz verilmemesini istemiştir.görüşmelere birçok İtilaf devletinin yanında Boğazlar konusunda Sovyetler ve Bulgaristan da katılmıştır. ABD ise yalnızca gözlemci göndermiştir. Görüşmeler 20 Kasım da başlamış ama bir çok konuda anlaşılamamış, 4 Şubat ta kesilmiştir. İki tarafın orduları savaşa hazır hale getirilmişse de savaş olmadan 23 Nisan da görüşmeler yeniden başlamıştır. Karşılıklı tavizlerle 24 Temmuz 1923 te anlaşma imzalanmıştır. Türkiye adına antlaşmayı İsmet Paşa imzalamıştır. 2 Dominyon: İngiltere nin beş ülke ile aynı haklara sahip olan denizaşırı parçalarından her birine verilen ad (Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda gibi )

19 19

20 20 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER 5 Maddeleri: 1- Sınırlar: Yunanistan ile sınır Mudanya da olduğu gibi Meriç nehri olacak Bulgaristan ile sınır İstanbul ve Nöyyi Antlaşmaları na göre olacak (Bugünkü sınır) Bozcaada ve Gökçeada dışındaki Ege adaları Yunanlılar a verilecek, özellikle sınırlarımıza yakın olan adalar silahlandırılamayacak 12 ada İtalyanlar a bırakılacak Türkiye-Suriye sınırı Ankara Antlaşması na göre belirlenmiştir. Türkiye-Irak sınırı ilgili devletlerin (Türkiye, İngiltere) ikili görüşmelerine bırakılmış, Musul sorunundan dolayı anlaşma sağlanamamıştır. Türkiye-İran sınırı 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ndaki gibi kalmış, Zağros Dağları sınır kabul edilmiştir. Doğu sınırımız, Moskova ve Kars antlaşmalarına göre belirlenmiştir. 2- Boğazlar: Türkiye nin başkanı olduğu bir komisyon tarafından idare edilecek, her iki yakası askerden arındırılacaktır. 3- Kapitülasyonlar: Kesin olarak kaldırılmıştır. 4- Savaş Tazminatı: Savaş tazminatı olarak Yunanlılar dan Karaağaç kasabası alınmıştır. 5- Azınlıklar: Türkiye vatandaşı kabul edilerek ayrıcalıkları kaldırılmıştır. 6- Nüfus Mübadelesi: İstanbul daki Rumlar ile Batı Trakya daki Türkler haricinde kalan nüfus karşılıklı değiştirilmiştir. 7- Patrikhane: Bütün çabalara rağmen patrikhane yurt dışına çıkarılamamıştır. Ancak yabancı kiliselerle irtibat kurması yasaklanmıştır. 8- Dış Borçlar: Osmanlı dan kalma dış borçların ödenmesi isteğimize göre çözülmüş, borçlar Osmanlı dan ayrılan devletler arasında paylaştırılmış, payımıza düşen kısım kağıt para olarak taksitle ödenmiştir. Duyun-i Umumiye kaldırılmıştır. 9- Yabancı Okullar: Milli Eğitim Bakanlığı na bağlanmış, bu konuda yabancı devletlerin müdahalesine izin verilmemiştir. 10- İstanbul un Boşaltılması: Lozan ın onayından sonra 6 hafta içinde gideceklerdir. Sonuçları: 1- Bu antlaşma ile İtilaf Devletleri Misak-ı Milli yi ve Türk Devleti nin varlığını resmen kabul etmiştir. 2- Askeri zafer bu antlaşma ile siyasi zafere dönüşmüştür. 3- Bu antlaşma ile Türkiye açısından I. Dünya Savaşı sona ermiştir. Not-1: I. Dünya Savaşı nın en son imzalanan barış antlaşması Lozan Barış Antlaşması dır. Not-2: Uluslar arası bir anlaşmadır ve geçerliliğini günümüzde de korumaktadır. Not-3: Yabancı okullar, dış borçlar, nüfus mübadelesi, boğazlar, Musul meselesi ve Hatay sorunu sonradan bazı konular tekrar gündeme gelmiş ve çoğu lehimize çözülmüştür. Not-4: Sevr in geçersiz olduğu kabul ettirilmiştir. Not-5: İtilaf Devletleri Misak-ı Milli yi ve Türk Devleti nin bağımsızlığını kabul etmişlerdir. Not-6: Musul meselesi Lozan da çözülemeyen ve sonraya bırakılan tek meseledir. Not-7: Türk isteklerine en fazla direnen devletler İngiltere ve Fransa dır. Not-8: Türk Kurtuluş Savaşı sömürge altındaki milletlere örnek olmuştur. H A N İ F İ D E M İ R