ÇOCUKLUKTA TEMEL DUYGUSAL İHTİYAÇLAR

Transkript

1 ÖZEL EKİN KOLEJİ Bilgi Toplumunun Okulu EMPATİ, ÖZEL EKİN KOLEJİ P.D.R.H. SERVİSİNİN AYDA BİR YAYIMLANAN SÜRELİ YAYINIDIR. YIL: 3 SAYI: 29 EKİM ÇOCUKLUKTA TEMEL DUYGUSAL İHTİYAÇLAR Sevgi ile kucaklanan, gülümsenen ve kendileri ile konuşulan ulan çocuklar, korku, düşmanlık ya da kaygıyla büyütülen çocuklara göre daha farklı mesajlar alırlar. Az dokunulan ve anne-babalarının kayıtsız kaldığı ı ya da düşmanca davrandığı ı çocuklar küçümsendiklerini hissederler. Kendilerinde bir aksaklık bulunduğunu unu (iyi olmadıklarını) ve beklide hiçbir değerleri erleri olmadığını ını düşünürler ünürler DORATY JONGVARD MAURİEL JAMES

2 YAYIN KÜNYESİ GÜLME VE KUCAKLAMA Bağışıklık sisteminizi güçlendirir, sağlığınızı artırır, gerginliği azaltır, uykunuzu düzenler, zindelik katar, canlandırıcıdır, hiçbir yan etkisi yoktur ve mucize ilaçtan aşağı kalmaz. Gülme ve kucaklama tümüyle doğaldır; doğallığın tadını bulabilirsiniz bunlarda, hiçbir katkı maddesi içermez, yüzde yüz sağlıklıdır. Son derece kullanışlıdır, yedek parça gereksinimi yoktur, pil değişimi ya da düzenli sağlık kontrolü gerektirmez, az enerji harcar, yükse enerji verir, enflasyona uğramaz, şişmanlatmaz, aylık ödemesi yoktur, hırsızlığa karşı sigortalıdır, vergiden muaftır, çevreyi kirletmez, sosyal çevreyi geliştirir ve elbette geri dönüşümlüdür. Öyleyse insanlara neşeyle yaklaşın, her gün gülün ve kucaklayın. Her şeyden en iyi sonucu çıkarın, herkesi iyi yönüyle düşünün ve kendiniz için en iyisini umut edin. PDR YAYINLARI 1 Genel Koordinatör Behçet YAVUZ Bilim Kurulu Yavuz GÜNEŞ Rezan TURHAN Düzelti Gülay ÖKTEM Aylin KAMA Dizgi-Tasarım Murat ÖZKAN Baskı Eylem ÇAKICI Özel Ekin İlköğretim Okulu İZMİR Tel: Fax: bilgi@ekin.k12.tr İzinsiz kullanılamaz, kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. YAZARI BİLİNMİYOR Jay Rifenbeay nin Mazeret Yok adlı kitabından) Sevgili velilerimiz; Bu sayımızı çocukların duygusal ihtiyaçlarına ayırdık. Tüm insanların biyolojik ihtiyaçlarının yanında, tıpkı onlar gibi yaşamsal önemi bulunan duygusal ihtiyaçları da vardır. Aslında yetişkin insanın temel duygu ihtiyacından pek farkı olmayan ve onun sosyal gelişimini de kapsayan bu duygu ihtiyaçlarını tek tek ele alacağız. EMPATİ adına

3 İÇERİK İlgili Kavramlar Çocukların Temel Duygu İhtiyaçları Temel Duygular Sonuç İLGİLİ KAVRAMLAR DUYGU: Belirli nesne, olay ya da bireylerin insanın iç dünyasında oluşturdukları izlenim. HEYECAN: Sevinç, korku, kızgınlık, üzüntü, kıskançlık, sevgi gibi nedenlerle ortaya çıkan güçlü ve geçici duygu durumu. GÜVEN: Korku, çekinme ve kuşku duymadan bağlanma duygusu. ÖZGÜVEN: Kişinin kendisine duyduğu güven. SEVGİ : İnsanı, bir şeye yada bir kimseye karşı yakın ilgi ve bağlılık göstermeye yönelten duygu. İLGİ: İki şey arasında bulunan, herhangi bir bağlılık, ilişki durumu SAYGI: Değeri, üstünlüğü, yaşlılığı, kutsallığı dolayısıyla bir kimse ya da bir şeye arşı dikkatli, özenli, ölçülü davranmaya neden olan sevgi duygusu. KABUL (ONAYLANMA) Değiştirilmeden uygun bulunma. BAĞLANMA: Bebekler ve ana-babalar arasında, duygusal olarak olumlu ve karşılıklı yardım edici bir ilişkinin kurulması. ÇOCUKLARIN TEMEL DUYGU İHTİYAÇLARI Hiçbir çocuk boş bir ortamın içine doğmuyor. Onu bekleyen anne-babalarının, düşüncelerine ve duygularına şekil veren deneyimleri, bir sosyal çevreleri, içlerinde dindirilmemiş özlemleri ve yerine getirilmemiş düşleri var. Bu ortamlar ve beklentilere karşılık çocukların da ihtiyaçları var. Fiziksel ihtiyaçları var duygusal ihtiyaçları var. Onların fiziksel ihtiyaçlarını başka sayımızın konusu yapabiliriz. Bu sayımız da onların aslında tüm insanların duygusal ihtiyaçlarından söz edeceği. Duyguların Önemi: Duygularımız doğal birer parçamızdır. Duygular davranışlarımızı etkiler ve yönlendirir. İhtiyaçlarımız karşısında bizi uyarır. Karar almamıza yardım eder. Zorluklar karşısında direnmemize ve kuvvetli olmamıza yardım eder. Heyecan ve istek duymamızı sağlar ve bizi hedefimize ulaştırır. Motive eder. Duygular öğrenmemizi sağlar. Çocuğa hazırlanan duygusal gelişim ortamın da; onun bu gelişimini etkileyen temel duygusal ihtiyaçlarını şöyle sıralayabiliriz. Güven Sevgi İlgi Saygı Onaylanma TEMEL DUYGUSAL İHTİYAÇLAR GÜVEN Güven duygusu kişilik gelişimi açısından en temel kazanımlardan birisidir. 0-1,5 yaş, Erikson a göre bebeğin kendisine ve çevresine karşı güven geliştirip geliştiremeyeceğinin belirlendiği bir yaş aralığıdır. Annenin çevrede bulunup onun gereksinimlerini karşılaması, bebekte güven duygusunu

4 oluşturur. Bu dönemde bebek, isteklerini annesinden nasıl sağlayabileceğini öğrenir. İleriki yaşamında vericiliğini de bu temel üzerinden geliştirir. Bu ilişki içinde gereksinimlerinin çoğunun karşılanacağı inancı ile güven duygusu geliştirir ya da ihtiyaçlarının karşılanamayacağı duygusu ile bir güvensizlik yaşar. Güven duygusunun temeli bu dönemlerde atılsa da daha sonraki dönemlerin de önemi oldukça büyüktür. Güven duygusu ergenliğin bitimine kadarki süre içerisinde sürekli olarak gelişen bir duygudur. Güven ya da güvensizlik duygusundan hangisi baskın olursa, kişilik ona göre şekillenir. Güvensizliğin baskın olduğu kişilikler, strese karşı daha dayanıksız, ruhsal yönden risk altında ve sosyal ilişkilerinde de sorun yaşayabilecek bireyler olabilirler. Güven duygusu, sevgi, sorumluluk ve disiplin arasında önemli bir ilişki vardır. Ana-babanın görevi çocuğun normal gelişimini engellememek, bireyselliğinin gelişmesine izin vermek ve temel gereksinmelerini karşılamaktır. Güven öyle olmadığı zaman bile çocuğunuzun her zaman elinden gelenin en iyisini yapacağına inanmanızdır. Bu onlara kendileri adına bir şeyler yapma özgürlüğü verir. Anne-babalar gerektiğinde çocuklarına uygun sınırlar koyabilmelidir. Çocuğun hevesini kırmadan bazı isteklerini geri çevirmesi, başkalarının sınırlarına saygı duymayı öğretirken, çocuklardan gelen hayırları önemsemeleri de onlara güven duygusu verecektir. Buna uzmanlar; akıllıca vermek ve akıllıca karşı koymak diyorlar. Yani karşı koymanın gerekli olduğu zamanlarda bundan kaçınmak, çocuğa düşüncesizce ve haksız yere yapılan eleştiriler kadar arar verir. Bu zincirleme bir kaza gibidir. Çocuğun önce ruhsal gelişimi engellenir daha sonra sevgi duygusunu ve kendinden sorumlu olmayı öğrenemez, güven duygusu gelişemez. Kendisine doğru zamanda hayır denilen ve doğru zamanda hayır diyebilen çocuklara doğru önderlik edilmiş olur. Bu tür davranışlar çocuklarda anne ve babaya karşı güven duygusu oluşturur. Böylece güvenebileceği insanların olduğunu anlar. İleri yaşlarda hem kendine güvenmeyi hem de kimlere güvenebileceğini öğrenir. Özgüven duymaya gelince; Özgüven kendi değerini bilme, kendisine saygıyla, sevgiyle ve dürüst bir şekilde davranabilme yeteneğidir. Dürüstlük, sorumluluk, şefkat, sevgi ve yeterlilik, özgüvenin göstergeleridir. Güven duygusunun kendi yeterliliğine inanmak ve inanmamak arasındaki sınırdır. Çocuk kendi yeterliliğine inandırılmışsa, yukarıda belirttiğimiz tutumlar sonucunda onda güven duygusu oluşmuşsa; kendisi ile ilgili konularda en iyi kararları verebileceğini ve sonuçta kendisi için en iyi kaynak olacağını bilir. Başkalarından çekinmeden yardım isteyebilir. Güven duyma, kendisine ve çevresine karşı güvenli hissetme, geliştirilebilen ve yaşanılanlara göre değişen bir durum gösterir. Özgüveninizin en yüksek olduğunu düşündüğünüz zaman da bile bir yaşantı, bütün değerlerinizi ve inançlarınızı alt üst edebilir.tam bu anda kişisel birikimleriniz ve ilişkileriniz bu durumu nasıl göğüsleyeceğiniz ile ilgili ip uçları verir. Bu nokta çocuklarımızın özgüvenli tutum geliştirebilmeleri içinde önemlidir. Kendi yeteneklerine inanan, yürekli, cesaretli bireyler yetiştirmek her anne-babanın başta gelen isteğidir. Gerçekte istediğimiz bu iken acaba uygulamada farklı davranıyor olabilir miyiz? İDEALİMİZ GERÇEK DAVRANIŞLARIMIZ. Çocuğum sorumlu ve bağımsız olmalı Çocuğa yaptırım uygulamak. Çocuğun ödevlerini yapmak Çocuğum nazik ve saygılı olmalı Çocuğu aşağılamak,eleştirmek, rahatsız etmek, azarlamak ve cezalandırmak Başarıyı övmek, ancak hataların üzerinde Çocuğum mutlu olmalı ısrarla durmak, çocuğa daha iyisini yapabileceğini söylemek Çocuğum başkalarını düşünmeli Azarlayarak, ayıplayarak onu dikkate almadığını göstermek. Çocuğum beni sevmeli Şefkat beklemek, ancak çok meşgulüz bahanesi ile sık sık onu bir kenara itmek Çocuğum bağımsız, yürekli ve kendine saygılı Beceremeyeceği gerekçesiyle çocuğun olmalı yapabileceği şeyleri de üstlenmek. Eleştirmek, alay etmek, zor işler yapmasına izin vermemek.

5 SEVGİ: Dr. Köknel, Kişilik adlı kitabının İnsanı bütünüyle sevmek başlıklı yazısında şöyle yazıyor; İnsanı anlamak, kişiliğini tanımak, ona önyargısız ve art niyetsiz yaklaşımla olur. Bu yaklaşımın olabilmesi için temel ilke sevgidir. Doğayı ve insanı sevmek. Ancak görerek, tanıyarak, anlayarak, bilerek sevmek. İyi kötü yanları ile, çirkinlik ve güzellikleri ile, doğru ve yanlışları ile sevmek. İnsan kişiliği bir bütündür. Bütünüyle sevebilirsek insanca sevgi söz konusu olur diyor. Çocuklarımızı koşulsuz ve bütünüyle sevmek ve en önemlisi onlara sevgiyi yaşatmak, bunu yaparken de sevgiyle tanıştırmak ve onu yaşantısına katarak öğretmek önemli ana-babalık görevidir diye düşünüyoruz. Onlara sevgiyi öğretmeliyiz çünkü; kaygılarını yoğun yaşadığında sevginin sıcaklığını yanarlında bulsunlar diye ve dayanılmaz yalnızlıklar yaşamasınlar diye. Sevgi ile ailede tanışılır yani sevginin okulu ailedir. SEVGİ, AİLENİZ DE OLUMLULUĞUN ORTAMINI OLUŞTURUR Çocuklarımıza Sevgiyi Nasıl İletebiliriz? Çocuğunuzla onun dünyasını paylaşın. Neler hissettiğinizi bilmelerini sağlayın Onlar için iyi modeller olun. Günü değerlendirmek için, sohbet etmek için zaman ayırın. Çocuğa sevgi göstermekle, onun her isteğini yerine getirmeyi birbirinden ayırın. Çocuğunuzu tanımaya, fiziksel ve psikolojik gereksinimlerini anlamaya çalışın. Eşinizle olan olumsuz ilişkinizde çocuğunuzu aracı olarak veya şikayet amaçlı kullanmayın. Hoşgörü sınırlarınızı belirleyin ve eşinizle aynı düzeyde tutmaya özen gösterin. Çocuklarınıza sevgiyi şartlı olarak öğretirseniz. Örneğin; Eğer yemeğini bitirmezsen seni sevmem Eğer erkenden yatarsan seni çok severim Eğer derslerine çok çalışırsan baban seni çok sever vb. O da kendi ilişkisinde aynı koşullu durumları kullanır. Arkadaşları onu sevsin diye onlara oyuncaklarını, eşyalarını verebilir. Psikolog İlkim Öz diyor ki; Çocuk sevgi dolu ilişkiyi, güvene ve sevecenliğe dayalı değil de, koşullanmaya dayalı ve geçici bir ilişki olarak benimserse; hayatı boyunca sevgi dolu gerçek ilişkiler oluşturamaz ve yalnız kalır Oysa sevgi dolu kişi, iletişimlere ve değişimlere açıktır. İnsan ilişkilerinde sevgi; Sevgi dolu ilişkide kişi, diğer insanı koşulsuz benimser ve sever. Sevgi dolu bir ilişki seçenek ortaklığıdır. ( Tarafların seçenekleri sonsuzdur.) Sevgi dolu ilişkide hata yapma olasılığı vardır. Bunu bilmek kişileri rahatlatır. Sevgi dolu ilişkide taraflar birbirlerini gücenecek kadar güvenirler. Sevgi dolu ilişkide, paylaşım ve iletişim vardır. Sevgi dolu ilişkide, kişiler, birbirlerinin farklılıklarını anlayış ve sevecenlikle benimseyip kabul ederler. Sevgi dolu ilişkide açıklık ve dürüstlük vardır. Anne-babasının, birbirini sevdiğini bilen çocukların başarı düzeyleri daha yüksek olabiliyor İLGİ Çocuğun ilgi ihtiyacı, kısaca onu olduğu gibi kabul etmek ve o büyürken orada olmak ( büyümesine tanıklık etmek ), uygun yerde durmak diye özetlenebilir. Ayrıntılara gelince ilgi; Ona zaman ayırmak, ( Aslında çocuğa verilecek en değerli hediyenin ona nitelikli zaman ayırmak olduğunu hep söyleriz )

6 Büyüme ve öğrenme heyecanını paylaşmak Ona has, onu diğer insanlardan ayıran özellikleri, zevklerini bilmek, bunları kabul etmek, zaman ayırmak ve uygun davranmak, Bağımlılık, bağlılık ve ilgiyi birbirinden ayırmak, İhtiyacı olduğunda orada olmak ve onun da sizin orada olduğunuzu bilmesidir. Psikolog Segal' bunu yok edilemeyen bağlantı sözleriyle tanımlıyor ve çocuk yetiştirme yaklaşımlarının hiç biri, çocuk ve ana-baba arasında yok edilemeyecek o, sevgi-ilgi bağı olmazsa işe yaramaz diyor. Eğer çocuklarınızın onuruna saygıyla yaklaşır, başarıların fark eder, ilgi gösterirseniz, onlara vereceğiniz mesaj, tüm canlıların onuruna saygı ve ilgi gösterilmesi gerektiği şeklinde olacaktır. Bu mesajı alan, içselleştiren çocuk diğer insanlarla olan ilişkilerinde de ilgiyi, doğru zamanda, doğru ve doğru şekilde kullanabilecektir Ailesinden ihtiyacı olan ilgiyi alamayan çocuk, bunu olumsuz ilgi ortamları yaratarak, ilgi çekmek için çeşitli yolları deneyerek karşılamaya çalışacaktır. Eğer çocuğunuz; Çokta uygun olmayan zamanlarda ve uygun olmayan konularla dikkatinizi kendi üzerine çekmek istiyorsa, Siz de bu uygun olmayan davet ile ilgili kızgınlık duyguları oluşuyorsa, Çocuğunuz bu daveti sık yapıyor siz de kızgınlık duygularını sık yaşıyorsanız, bura da çocuğunuzun bu duygu gereksiniminin karşılanmadığından söz edebiliriz. Neler yapabiliriz; İlgi istediğinde ve engellendiğinizde ona durumunuzu anlatın ve talebi kabul etmeyin Ama en kısa zaman da ona zaman ayırın, Gelişimini, çabasını fark edin. Kısaca o istemeden ilgilenin. Kendisini kabul etmesine yardımcı olun. Olumlu davranışlarına yoğunlaşın. İlgi göstermek, her durumda çocuğunuzun yanında olma isteği, onun kendisini iyi hissetmesini, mutlu olmasını istemek ve acı çektiğinde de üzüntüsünü paylaşmak demektir. İlgi sevginin dışa yansıyan halidir. Anne-babaları tarafından ihtiyaçları kadar ve doğru ilgiyi alan çocuklar; deneyimlerine dikkat etmeye, katılım göstermeye ve etkilenmeye, gelişmeye isteklidirler. SAYGI Bir kişinin varlığına saygı duymak, bu kişiyi kendine özgü nitelikleri ile kabul etmek demektir. Kişiler arasında çıkan en önemli sorun, belki de kişilerin genellikle birbirlerini kendilerine özgü özellikleri ile kabul edememesi ve herkesin karşısındaki kişiye kendi tercihlerini dayatmasıdır. Saygı sevgi gibi karşılıklı, her iki tarafın birlikte yaşadığı bir duygudur. Toplumumuz bu duyguyu büyüklere duyulan bir duygu olarak tanımlar. Su küçüğün söz büyüğün, küçükleri sevmek, büyükleri saymak kültürümüzü örnekleyen atasözleridir. Çocuğun kendisini anlatmasına olanak tanımak, söyleyeceklerini önemsemek onun kendisini insani boyutta değerli hissetmesini ve onursal eşitliği görmesini sağlar. Kısacası çocuk, hem kendisine hem de diğer insanlara saygı duymayı, yaşantısı yoluyla öğrenecektir. Saygı, onaylanma duygusu ile bağlantılı bir duygudur. ONAYLANMA Doğan Cüceloğlu; Onaylanmayı (Kabul edilmeyi) varoluşun ikinci boyutu olarak değerlendiriyor. ( Birinci boyut fark edilmek) Kabul mesajı kişiye sen varsın, doğalsın, seni aynen böyle göründüğün gibi kabul ediyorum duygusunu yaşatır diyor. Kabul etmenin kaçınılmaz koşulu değiştirmemektir. Eğer çocuklarımızın kendilerini yararlı kişiler olarak görmelerini gerçekten istiyorsak, onları oldukları gibi, bütün kusurları ile kabul etmeliyiz. Bazı anne-babalar çocuklarının gelişimine yardımcı olma düşüncesiyle sürekli olarak onların hataları üzerinde dururlar. Doğal olarak bu durum tam tersi bir etki yaratır ve çocuğun cesaretini tümüyle etkiler. Kabulü engelleyen tutumlar şunlardır: Olumsuz beklentiler Yüksek standartlar Çifte standartlar

7 Aşırı hırs Kardeşler arasında rekabet yaratma İnsan kendini değişmeye açık hissetmedikçe bunu başaramaz. Aile içinde, kendisinin değerli biri olduğuna inanan ve yüreklendirilen çocuk, gelişmeye ihtiyacı olduğunu bilir ve istekli davranır. Çocuklarımızın değerini bildiğimize inanırız. Ve onlara bunu zaman zaman söyleriz. Ama genellikle davranışlarımız yukarıda da söylediğimiz gibi sözlerimizle çelişir. Çocuklar her zaman bizim isteklerimiz doğrultusunda davranamazlar. Böyle durumlarda davranışlarını, kendilerinden ayırarak tartışabilirsiniz. (Buna disiplinde; davranışı, onu yapandan ayırt etme yöntemi diyoruz ). Onların her zaman değerli olduklarına inanmalarına yardımcı olmamız gerekir. Bu duygu onda ya özgüvenini geliştirir ya da utanca boğar. Ayrıca onaylama, çocukların olumlu ve olumsuz davranışları birbirinden ayırmaları için yetişkinlerin eğitim aracı olabilir. Çocukların sevgi ve şefkat dolu, iyilikçi davranışlarını görebilir, onların kendilerini değerli hissetmelerini sağlayabiliriz. Psikolog Segal, çocuklara zalim davranışlarının onaylanmadığının belirtilmesi ne kadar önemliyse, olumlu davranışlarının ödüllendirilmesinin de bir o kadar önemli olduğuna dikkat çekmektedir. Onlara bu tür davranışlarının sizi ne kadar mutlu ettiğini coşkulu bir şekilde ifade edin. Örneğin, "Biraz önce düşen arkadaşının yanına gidip, ona yardım ettiğini gördüm. Ne kadar iyi bir davranış yaptın! Çok hoşuma gitti, gururlandım!" diyebilirsiniz SONUÇ Her çocuğun yukarıda sıraladığımız tüm duyguları yaşamaya, içselleştirmeye ihtiyaçları vardır. Ama farklı dozlarda. Çünkü çocuğunuz farklı, yaşı farklı, cinsiyeti farklı. Örneğin dokuz yaşına kadar tüm çocuklar daha fazla ilgiye, ama biraz daha az güvene gereksinim duyarlar. Dokuz yaşından sonra ise bu durum tersine dönmeye başlar. Yani daha az ilgi ve daha fazla güven gerekmektedir onlara. John Gray Çocuklar Cennetten adlı kitabında iyi bir şeyin çok fazlası çok fazladı diyor. Çocuğa ihtiyacı olan duygular ihtiyacı olan yaşta tam da ihtiyacı kadar verilmelidir. Bu arada çocuğunuzun yapısını da unutmamak gerekir. SEVGİ, BİLGİ VE DOSTLUĞUN NE VATANI, NE GÜMRÜK DUVARI NE DE ÜNİFORMASI OLUR

8 TELEFONLA İLETİNİZ. İŞBİRLİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ. AYIN ÖNERİLERİ OKUYABİLİRSİNİZ Mış Gibi Hayatlar Doğan Cüceloğlu İZLEYEBİLİRSİNİZ Sevgili Wendy DİNLEYEBİLİRSİNİZ Ferhat Göçer Ferhat Göçer KAYNAKÇA Köknel Özcan. (1984) Kişilik Altın Kitaplar Yayınevi Öz. İlkim (2003) Çocuk ve Kişilik Kök Yayıncılık Satir. Virginia (2001) Yeniden İnsan Olmak Beyaz Yayınları Dinkmeyer. D. ve McKay Gary D. ( 1994 ) Biz Bir aileyiz Yapı Kredi yayınları GELECEK SAYIMIZIN KONUSU BESLENMENİN GELİŞİM VE ÖĞRENMEDEKİ ETKİSİ