Akademik Girişimcilik Konusuna Virginia Üniversitesi nin Yaklaşımı. 1 Temmuz İnovita için Güncellenmiş İçerik

Transkript

1 Akademik Girişimcilik Konusuna Virginia Üniversitesi nin Yaklaşımı 1 Temmuz 2012 İnovita için Güncellenmiş İçerik 1

2 Aşağıda bulunan metin Virginia Üniversitesi nin Akademik Girişimcilik hakkında yaklaşımını ve kurallarını ortaya koyan bir rehberin özetidir. Türkiye de de benzer uygulamalara sahip olan üniversitelerin hızla yaygınlaştıkları bilinmektedir. Çalışmanın sunulmasındaki amaç, yaklaşımlar arasında farklılıkları ve benzerlikleri çok genel bir çerçeve ile ortaya koyabilmek, mümkünse üniversitelerimizde, eğer varsa, bu bağlamda iyileşmesi gereken alanlar hakkında farkındalık düzeyine katkıda bulunabilmektir. Hep aklımızda olan gerçek ise bir modelin bir başka eko-sisteme uyarlanmasının doğru olmadığı, esinlenmenin mümkün olabileceği ancak sözkonusu eko-sistemin kendi modelini kendi koşullarına göre kendisinin üretmesinin doğruluğudur. Girişimci Akademisyenler: 20. yüzyılın ortalarından bu yana sanayi ve akademi arasındaki arayüzde önemli oranda bir dönüşüm yaşanmıştır. Artan sayıda akademisyenin akademik çalışmalarını ticari pazarlara sunabilme arzusu içinde oldukları bilinmektedir. ABD de 1980 yılında yasalaşan Bayh-Dole Kanunu, üniversitelerin buluşlarının ticarileşmesindeki hareketi beslemiştir. Bu kanunla federal araştırma fonlarıyla elde edilen patentlerin üniversiteler tarafından sahipliliğinin sağlanması gerçekleşmiş ve böylece neredeyse tüm Amerikan üniversitelerinin teknoloji transfer programları geliştirmesini teşvik edilmiştir. Patentlenebilir olan tüm teknolojilerin sanayi tarafından kullanılacağını söylemek doğru olmayacaktır. Üniversitelerdeki buluşların birçoğu erken aşamadadır ve önemli ölçüde ürün geliştirme süreçlerine ihtiyaç duyulur. Çoğu ticarileşmeden önce yeni üretim faaliyetlerine gereksinim duyar. Radikal-köklü değişimlere yol açabilecek olan buluşlardan ziyade, işletmeler genellikle daha küçük ölçüde risk barındıran ve artımsal ilerlemeler içeren buluşları ticarileştirmeyi tercih ederler. Geçen 10 yıllık dönem içinde bazı araştırmacılar buluşlarını ticarileştirmek amacıyla kendi firmalarını kurmaya başlamıştır. Bugün çok sayıda gözlemci bu akımı bir ulusal hareket olarak tanımlamaktadır. Virginia Üniversitesi bu akımı destekleyen kuruluşlardandır. Teknolojinin ticarileşmesini sürdürebilmek için üniversite bünyesinde Virginia Gateway olarak anılan yapılanma, buluşçular için bir iletişim ve kaynak-referans noktası görevi üstlenmiştir. Üniversitedeki Patent Foundation adlı yapılanma ise üniversitedeki 2

3 buluşların korunması ve lisanslanmasını yürütmektedir. Virginia Üniversitesi, akademik kadro tarafından işletmelerin akademik araştırma programlarına yeni fikirler ve yeni heyecanlar kazandırdığına inanmaktadır. Akademik girişimcilik çeşitli özellikleri ve çözülmesi gereken alanları ile birlikte yeni bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yeni kavramın önemli özelliklerinden biri akademisyenlerin iki şapkayı aynı anda takmalarıdır. Hem akademisyen, hem de işletmenin yönetimini üstlenmenin olası çatışma alanlarını doğurması sözkonusu olabilir. Bu olasılığa rağmen Virginia Üniversitesi her iki görevin de aynı anda verimli bir biçimde yürütülebileceğine inanmaktadır. Çatışmaların Sınırlandırılması ve Yönetimi: Akademisyenler bir işletme kurduklarında, çıkar çatışmaları (conflict of interest) ile birlikte yükümlülüklerinde bazı çatışmalar yaşayabilirler (conflict of commitment). Çıkar çatışmaları genellikle yalın bilimsel motivasyon ile mali uygulamalar arasında oluşabilir. Aslında bu tip çatışmaların tamamıyla kötü olduğunu varsaymak doğru olmayıp; mali kaygıların bilimsel çalışmaların önüne geçmemesi, bilimsel çalışmalardan ödün verilmemesi halinde sorun olmadığını kabullenmek geçerli olabilir. ABD federal yasaları, bir üniversitenin federal fonlarla yürüttüğü projelerde araştırmacıların bir mali çatışmaya eğilim yaratmamasını sağlamasını zorunlu kılar. Virginia Üniversitesi nin Objectivity in Research Policy (Araştırma Politikalarında Tarafsızlık) isimli yönergesi, bir projenin federal kaynaklarla yürütülmesi durumunda, akademisyenin mali konularda çatışma yaşamaması için yaklaşımları tanımlar. Federal kaynaklarla fonlansın ya da fonlanmasın bazı vakaların potansiyel bir çatışma riski barındırması durumunda bazı faaliyetlerin gerçekleştirilmesine izin verilmeyebilir. Örneğin Virgina Üniversitesi bünyesinde bulunan External Commitments and Interests Committee (ECIC), insan sağlığını ilgilendiren klinik deneylerin sonuçlarının, bu deney sonuçlarından mali açıdan etkilenebilecek olan araştırmacıların deney çalışmalarına dahil olmalarına izin vermeyebilir. Bu tip durumlarda ECIC çatışma konusunu değerlendirir, araştırmacının deneylere katılıp katılmayacağını belirler ve eğer böyle bir sonuç çıkarsa da çatışmayı yönetebilmek için taktik geliştirir. 3

4 Çatışmaların dikkatli bir biçimde izlenmesi önemli olduğu için akademisyenlerin üniversitedeki rolleri ve sorumlukları ile çatışma olasılığı olan mali konuları üniversite yönetimine bildirmek durumundadırlar. Eğer bir belirsizlik, bir şüpheli durum sözkonusuysa akademisyenler ilgili konuyu ECIC adlı yapıya iletmek zorundadır. ECIC bir çıkar çatışmasının olup olmadığını belirleyen organizasyondur. Çatışmanın varlığının yanında nasıl yöneticileğine de ECIC karar verir. Taahhütlerde Çatışmalar ve Danışmanlık: Mali alanlarda çatışmalar sözkonusu olmasa bile, yükümlülüklerde bir çatışma sözkonusu olabilir. Bu durum girişimci akademisyenlerin Virginia Üniversitesi ne varolan yükümlülüklerine karşın kendi işletmelerine karşı taahhüt ettikleri zaman ve emek konusunda yaşanabilir. Akademisyenlerin öncelikle enerjilerini üniversitenin eğitim ve araştırma çalışmalarına odaklanmaları beklenmektedir. Bununla birlikte üniversite, akademisyenlerine bazı danışmanlık faaliyetlerinde bulunmalarına izin vermektedir. Danışmanlık hizmeti verecek akademisyenlerden üniversitenin beklentisi, üniversite kaynaklarının danışmanlık çalışmalarında kullanılmaması ve üniversite ile bir çıkar çatışması içine girilmemesidir. Dış profesyonel faaliyetler için harcanan zamanın izin verilen sınırları aşması halinde veya bir akadamesiyenin ana yükümlülüklerinin üniversite dışında bir başka kuruma karşı olması durumunda yükümlülük çatışması doğmaktadır. Virginia Üniversitesi akademisyenleri tarafından verilen danışmanlık hizmetlerini her bir hafta için 8 saat olacak biçimde sınırlandırmaktadır. Üniversite içinde bazı bölümlerin bu konuda farklı politikaları sözkonusu olabilir. Bu nedenle akademisyenlerin konuyu ilgili bölümün yöneticisiyle görüşmeleri salık verilmektedir. Ücretler: Akademisyen girişimciler kişisel gelirlerini ve diğer ücretlerini üç kaynaktan elde etmektedir. Üniversite, kurdukları şirketler ve üniversitenin patent birimi (Patent Foundation) olmak üzere. Patent birimi üniversitedeki teknolojilerin ticari piyasalara girişi süreçlerini desteklemektedir. Akademisyen girişimci üniversitenin izin verdiğinden daha fazla zamanını şirketinde geçirmek istediği takdirde konuyu bölüm yöneticisi ile görüşmek durumundadır. Üniversiteye ayırdığı zamandan indirim isteyebilir veya izin isteyebilir. Her iki durumda üniversiteden elde ettiği maaş etkilenecektir. 4

5 Akademisyenlerin kurdukları veya danışmanlık hizmeti verdiği işletmeden elde ettikleri gelirlere gelince, Virgina Üniversitesi Araştırma ve Lisansüstü Çalışmaları Ofisi genel olarak bu kaynaklardan elde edilen gelirler hakkında herhangi bir sınırlandıma getirmemektedir. Ancak bazı bölümlerin farklı yaklaşımları olacağı için ilgili bölüm yöneticisiyle görüşmek gerekmektedir. Buluşçuluk-Mucitlik ve Sahiplik Konusu: Girişimci akademisyenler zaman zaman hem üniversitedeki görevleri, hem de işletmelerdeki araştırmacı rolleri sonucunda icatlar ortaya koyabilirler. Bu nedenle mucitlik ve sahiplik boyutları hem üniversitenin hem de işletmenin haklarına saygı duyacak biçimde ele alınmalıdır. Mucitlik: mucitlik sürecinin belirlenmesi göründüğünden daha güç olan ve hukukli boyutları olan bir süreçtir. Mucitlik konusundaki sorular buluşu patentlemek durumunda olan patent avukatı tarafından belirlenmelidir. Buluşçunun patent başvurusunda aktarılan buluşun en az bir boyutuna katkıda bulunmuş olması gereklidir. Sürece sadece el vermek (serving as a pair of hands) yeterli görülmez. Sahiplik: Virgina Üniversitesi Patent Politikası hükümlerine göre üniversite, akademisyenleri tarafından geliştirilen buluşların sahibidir. Bir araştırmacının bir şirketinin olması ve hem üniversite, hem de şirketi için çalışıyor olması durumunda buluşlarının sahipliğinin belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Buluş üniversite yararına yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıkıyorsa buluşun sahibi sözkonusu firma olacaktır. Buluşların sahiplik konusunda bir şüphe duymaları halinde Virgina Üniversitesi Patent Birimine bir buluş açıklaması teslim etmeleri gereklidir. Patent Birimi de üniversitenin patent politikasında belirlediği üzere nihai sahipliğin belirlenmesi için Araştırma ve Lisansüstü Çalışmalar Birimine gerekli başvuruyu yapar. Eğer üniversite buluşun sahibi olarak ortaya çıkıyorsa Patent Birimi genellikle hakları firmaya lisanslayabilir; böylece sahiplik konusu firmanın ilgili teknolojiyi kullanmasının önüne geçmez. 5

6 Üniversite Kaynaklarının Kullanımı: Bir akademisyen tarafından kurulan işletmenin ilk günlerinde işletmenin ve üniversitenin ilgi alanları birbiriyle yakınlık gösterir. Üniversitenin laboratuarlarında yapılan temel araştırma çalışmaları işletmenin gelişimi için bir bakıma girdi teşkil edebilir. Ancak üniversite ile işletmenin birbirinden farklı yapılanmalar olduklarını hatırlamak gereklidir. Telefonların, bilgisayarların veya benzer donanımların kullanımında üniversite veya işletme kaynağı ayırımını yapmak basittir. Ancak bazı diğer alanlarda bu ayrımı yapabilmek daha güç olabilir. Girişimci akademisyenlerin, işletme için ortaya koydukları perspektiflerinin ve hedeflerinin üniversiteye karşı yükümlü oldukları araştırma, ders verme ve yayın yükümlülüklerini etkilememesi gerekir. Üniversite Çalışanlarının Firmalar için Çalışması: Girişimci akademisyenler tarafından kurulan işletmelerde çalışabilecek en uygun insan kaynağı bazen üniversitede çalışan insan kaynağı olabilir. Üniversitenin yeni girişimlere sahip olduğu insan kaynağını kısıtlama gibi bir politikası yoktur; bunun yerine süreci destekleyici politikaları benimsemektedir. Böylece üniversite mezunlarına istihdam kapısı açılmaktadır. Burada benimsenen bir kural; firma için bir projede çalışlılması durumunda fiziksel olarak üniversitede değil, firmanın bulunduğu yerde çalışmalarıdır. Bilimsel Çalışmalardan Tüketici Ürünlerine: Akademik girişimcilik üniversitelerde süregelen temel araştırma ile kurumsal ürün geliştirme süreci arasındaki bağlantıyı kurabilme başarısını desteklemektedir. Akademisyenler bu hareket içerisinde bazen üniversitenin araştırma laboratuarında, bazen de şirketlerindeki bilim insanları ile birlikte araştırmadan ürüne dönüşümün parçası olmaktadır. Aşağıdaki grafik bu oluşumun nasıl geliştiğine dair bir fikir vermektedir. 6

7 Dahil olma düzeyi Üniversite İşletme Ürün satışı Fikir Temel araştırma Ürüne dönüşebilir araştırma Ürün geliştirme Kaynak: University of Virginia Faculty Entrepreneur s Guidebook 7