ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ VE KARİYER DANI MANLIĞI ANABİLİM DALI SAĞLIKTA AKREDİTASYON SÜRECİ VE İNSAN KAYNAKLARININ ROLÜ DÖNEM PROJESİ HAZIRLAYAN Selışın MUTLU ANKARA-2009

2 ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ VE KARİYER DANI MANLIĞI ANABİLİM DALI SAĞLIKTA AKREDİTASYON SÜRECİ VE İNSAN KAYNAKLARININ ROLÜ DÖNEM PROJESİ HAZIRLAYAN Selışın MUTLU DANI MAN Doç. Dr. İlkay SAVCI ANKARA-2009

3 İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER.i EKİLLER VE TABLOLAR iii KISALTMALAR.iv GİRİ...1 BİRİNCİ BÖLÜM KALİTE VE AKREDİTASYON 1.1 Kalite Kavramı Sağlık Hizmetlerinde Kalite Akreditasyon Kavramı Akreditasyonun Özellikleri Akreditasyonun Amaçları Akreditasyonun Faydaları Akreditasyonu Özendirici Faktörler Akreditasyonun Tarihçesi ve JCI JCI Akreditasyon Politikaları Akreditasyon Araştırması için Genel Liyakat Koşulları Akreditasyon Araştırmalarının Sonuçları Akreditasyonun Verilmesi ve Geçerliliği Bilgi Kesinliği ve Doğruluğu Akreditasyon İçin Başvuru Araştırma Gündeminin Planlanması ve Yerinde Araştırma Süreci i

4 Akreditasyon Karar Süreci Akreditasyon Durumunun Muhafazası JCI Hastane Standartları Hasta Odaklı Standartlar Bakıma Ulaşım ve Bakımın Sürekliliği Hasta ve Yakınlarının Hakları Hastaların Değerlendirilmesi Hastaların Bakımı Hasta ve Yakınlarının Eğitimi Organizasyon Odaklı Standartlar Kalite İyileştirme ve Hasta Güvenliği Enfeksiyonların Kontrolü ve Önlenmesi Yönetişim, Yöneticilik ve Yönlendirme Tesis Yönetimi ve Güvenlik Çalışanların Niteliği ve Eğitimi Bilgi Yönetimi İnsan Kaynaklarının Önemi ve Amacı Çalışma Takımları Bakıma Ulaşım ve Bakımın Sürekliliği Komitesi Hasta ve Yakınlarının Hakları ve Eğitimi Komitesi Hastaların Değerlendirilmesi Komitesi Hasta Bakımı Komitesi Kalite İyileştirme ve Hasta Güvenliği Komitesi Enfeksiyonların Önlenmesi ve Kontrolü Komitesi ii

5 2.2.7 Yönetişim, Liderlik ve Yönlendirme Komitesi (Kalite Konseyi) Tesis Yönetimi ve Güvenliği Komitesi Çalışanların Nitelikleri ve Eğitimi Komitesi Bilgi Yönetimi Komitesi SONUÇ ÖZET.66 KAYNAKÇA..68 iii

6 EKİLLER VE TABLOLAR ekil 1: Sağlık bakımı akreditasyonu sistemin anahtar elemanları 7 Tablo 1: Ülkelerin Sağlık Alanında Faaliyet Gösteren Akreditasyon Programları ve Başlangıç Yılları 19 iv

7 KISALTMALAR ABD: Amerika Birleşik Devletleri AAAHC: The Accredıtation Associatıon for Ambulatory Health Care ACHS: Australian Council on Healthcare Standards AGPAL: Australia General Practice Accreditation Limited CBA: Joint Comission / Consorcio Brasileiro de Acreditação CSBS: Clinical Standards Board For Scotland FAD: Avedis Donabedian Foundation Avedis Donabedian NCQA :The National Committee for Quality Assurance Komisyonu JCI: Joint Commission International JCAHO: Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations USA: United States of America HQS: The Health Quality Service QIC : Quality Improvement Council v

8 GİRİ Son yıllarda, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlık hizmetlerinde kalite kavramı önem kazanmıştır. Sağlık hizmetleri harcamalarının artması, hasta güvenliği ve iyileştirme anlayışının, hizmeti alan ve sunanlar açısından önem kazanması, sağlık kuruluşlarını da kalite yönetim sistemlerini kurmasına sebep olmuştur. Kalitenin sağlanmasında önemli faktörlerden birisi kaliteyi tanımlayan yazılı standartların oluşturulmasıdır. Kalite, çalışma grupları tarafından sürekli ve sistematik bir şekilde yapılanmaktadır. İnsan kaynağının önemi, bu noktada devreye girmektedir. Joint Commission International (JCI) akreditasyon standartları, hasta ve yakınlarının memnuniyetini, çalışanların memnuniyetini, uygun fiziksel ortamı ve güvenli bir çevreyi sağlamak için süreçlerin sürekli izlenebilmesini ve gerektiğinde iyileştirilebilmesini amaçlamaktadır. Yöntem; Bu projede yöntem olarak, öncelikle literatür taraması yapılmış ve kuramsal bir çerçeve hazırlanmıştır. Daha sonra, bir Kalite Akreditasyon Danışmanlık şirketi ile görüşülerek elde edilen niteliksel veriler yorumlanmıştır. 1

9 BİRİNCİ BÖLÜM KALİTE VE AKREDİTASYON 1.1 Kalite Kavramı Kalite sözcüğü, latince kökenli bir terim olan qualitas Fransızca ya qualite olarak geçmiştir. Daha sonra Fransızca okunusu olan kalite sözcüğü Türkçede kullanılmıştır (Doğan, 2002: 15 16). Geleneksel anlamda yaklaşıldığında kalite kavramı standartlara uyum ya da fonksiyonlara uygunluk olarak ele alınmaktadır. Küreselleşme çağında, kalite kavramı bu tanımlara sığmayacak derecede yeni boyutlar kazanmıştır. Aynı zamanda, kalite kavramı, günlük konuşmalardaki dağınıklığından kurtarılmış, dar tanımlama kalıplarından çıkarılmış, esnek ve dinamik bir çerçeve içine yerleştirilmiştir (Sığırcı, 2006). Kalitenin diğer tanımlarına bakıldığında aşağıdaki ifadeler ile karşılaşılacaktır (Tekin,1999:3 4); derecesidir. Kalite, bir malın ya da hizmetin, tüketicilerin isteklerine uygunluk Kalite, bir mal ya da hizmetin belirli bir gerekliliği karşılayabilme yeteneklerini ortaya koyan özeliklerin tümüdür. 2

10 Kalite, ürün ya da hizmeti ekonomik bir yoldan üreten ve tüketici isteklerini karşılayan bir üretim sistemidir. Kalite, kalite kontrol uygulamak, en ekonomik, en kullanışlı ve tüketiciyi sürekli tatmin eden kaliteli ürünü geliştirmek, tasarımını yapmak, üretmek ve satış sonrası hizmetleri vermektir. Kalite, kullanılmakta olan bir ürünün veya hizmetin müşterilerin beklentilerine cevap verebilmesini sağlayan üretim ve bakım karakteristiklerinin toplamıdır. Kalite, bir ürünün gerekliliklere uygunluk derecesidir. Kalite, amaca ve kullanıma uygunluktur. Kalite, ürünün sevkıyattan sonra toplumda neden minimal zarardır. Kalite, kusursuzluk anlayışına sistemli bir yaklaşımdır. Kalite, ürün ya da hizmet hakkının müşteri ya da kullanıcıların yargısı olup, beklentiler ve ihtiyaçların karşılanma ölçüsüdür. 1.2 Sağlık Hizmetlerinde Kalite Sağlık, insan yaşamının sürdürülmesinde, yaşam kalitesinin yaratılmasında ve korunmasında özel bir öneme sahiptir. Sağlık hizmeti sunumu, kişilerin yaşam kalitesini ve mutluluğunu doğrudan etkileyen bir alan 3

11 olarak görülmelidir. Bu kapsamda sağlık hizmetlerinin düzeyi, ülkelerin gelişmişlik düzeyinin de bir göstergesi olarak kabul edilmelidir. Sağlık hizmetlerinin farklı özellikleri bulunmaktadır (Ak ve Sevin, 2000: 25-32). Bu özelliklerin başında, sağlık hizmetinin arz ve talebi arasında eşitsizlik vardır. Sağlık piyasalarında tüketiciler satın alacakları mal ve hizmetlerin miktar ve kalitesini tayin edemezler. Bununla birlikte sağlık hizmetleri, diğer piyasalardaki mal ve hizmetlerin aksine standart değildir ve tüketiciler çoğunlukla satın aldıkları hizmetin özellikleri hakkında sınırlı veya yanlış bilgiye sahiptirler. Sağlık hizmetinin tüketimi tesadüfîdir ve hastanın, hastalık riskine bağlı olarak yapacağı masraflar belirsizdir. Bu durum sağlık hizmeti talebinin belirsiz olmasına neden olmaktadır. Bireyler hizmetin niteliği ve niceliği hakkında bilgi sahibi değildir ve pazarlık şansları bulunmaz. Sağlık hizmetlerinde homojenlik sağlamak güçtür ve bu hizmetler ikame edilemediği gibi aynı zamanda ertelenemezler. Ayrıca kâr amacı güden ve gütmeyen kurumlarca sağlanmaktadır ve sağlık hizmetlerinin maliyetleri ile fiyatları arasında zayıf bir korelasyonun bulunduğu ifade edilebilir Bu özelliklerde özgün bir hizmetin sunulduğu sağlık kurumlarında kalite, birçok kuruma göre çok daha hayati ve öncelikli bir öneme sahiptir. Sağlık; Dünya Sağlık Örgütü nce (WHO) ölçümlenmesi oldukça karmaşık bir tanımlama biçimi ile bedensel, ruhsal ve sosyal iyilik hali olarak ifade edilmektedir. Sağlık Sistemi, sağlık tanımı kapsamındaki gereksinimleri 4

12 içeren, karmaşık ve birbiri ile etkileşim halindeki öğeler bütünü olarak ifade edilebilir (Özalp ve diğerleri, 2000). Sağlık hizmetlerinde kalite konusunun son yıllarda sıklıkla gündeme gelmesinin belirli sebepleri bulunmaktadır. Bunlar içinde öncelikli üç sebepten söz edilebilir. Sağlık hizmetlerinin bütün dünyada ağırlıkla kamu tarafından sunulan hizmetler olması nedeniyle devlet bu konuda etkileyici rol oynamaktadır. İkinci olarak, müşterilerin ve diğer paydaşların sağlıkta kalite konusunda talepleri söz konusu olmaktadır. Son olarak da hastane yönetimlerinin inisiyatifleri neticesinde artan bir ilgi gündeme gelmiştir. Devletin sistemde ağırlıklı olarak hizmet sunucusu biçiminde yer alması, kalite çalışmalarına olan ilgisini arttırmıştır. Başlangıçta birçok hükümet maliyetleri üstlenirken, bugün organizasyon, yönetim ve kalite ile ilgilenmekte ve birçok ülkede kalite iyileştirme konularında görev üstlenmektedir. Bir kurumun kalite belgelendirme çabalarına girişmesinin nedenleri 3 temelde toplanır (Sur,2005): 1.Belge almak ihtiyacı, 2. Rekabette öne geçmek isteği, 3.Gerçekten süreç geliştirmek isteği, 5

13 Özelliklerine ve işlevlerine bakılınca, kalite sistemleri ve belgelendirmelerde arananların zaten iyi yönetimin gerekleri olduğu görülmektedir. 1.3 Akreditasyon Kavramı Akreditasyon; Optimal seviyede hasta bakım kalitesinin geliştirilmesi, güvenilir bir hasta bakım ortamı sağlanması, hasta ve hizmet verenlerin risklerinin azaltılması prensiplerini taşıyan, iyileştirme ve geliştirme çalışmalarının devamlılığını sağlayıcı bir kurum taahhüdüdür. (Tokatlıoğlu,2008) Sağlık sektöründeki gelişmeler ile son yıllarda en çok önem verilen iki temel konu haline gelen kalite ve hasta güvenliğinin sağlanabilmesi için, akreditasyon sistemi önemli bir altyapı sağlamaktadır. Kalite ve hasta güvenliği kavramları birbiri ile son derece ilişkilidir; bir sağlık örgütünün akreditasyon belgesi almasındaki en temel amaç, kaliteli hizmet sunumu ile birlikte hasta güvenliğinin sağlanmış olmasıdır (Esatoğlu, 2006: 50). 6

14 Timmons a (2004) göre, sağlık bakımı akreditasyonu sistemin anahtar elemanları ise aşağıdaki şekildedir: Performans Standartları Alt Yapı Alan Çalışmaları Tasarım Akreditasyon Sistemi Akreditasyon Karar Verme Süreci Fon Kaynakları Akreditasyon Performans Veri Tabanı ekil 1. Sağlık bakımı akreditasyonu sistemin anahtar elemanları (Timmons, 2004) Türkiye de de Sağlıkta Dönüşüm Programının bileşenlerinden biri nitelikli ve etkili sağlık hizmetleri için kalite ve akreditasyon olarak belirlenmiştir (Kaya, 2005; 33). Sağlık Bakanlığı tarafından sağlık reformları kapsamında, hastanelerde akreditasyon sistemi kurmak için çalışmalar yürütüldüğü belirtilmektedir. Ülkemizde planlanan akreditasyon sistemi, özellikle hastanelerde sağlık hizmetinin kalitesinin iyileştirilmesi ve hasta güvenliğinin sağlanması için uygun bir fırsat olabilir (Esatoğlu, 2006: 53). 7

15 1.3.1 Akreditasyonun Özellikleri Akreditasyon işleminin belli başlı tipik özelliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz (Shaw,1998:15-20); Devletten, hizmeti sunanlardan (örneğin hastaneler) ve hizmeti satın alanlardan (örneğin sigorta kuruluşları) bağımsızdır, Katılım isteğe bağlıdır. Bununla birlikte pratikte özendirici uygulamalar yoluyla doğrudan veya dolaylı olarak sağlık organizasyonları yönlendirilebilmektedir, JCI akreditasyon denetimini yapan ekip genellikle bir doktor, bir hemşire ve bir yöneticiden oluşmaktadır. Ekip üyeleri gönüllü veya yarı zamanlı olarak çalışmaktadır. Amerika daki hastaneleri akredite etmek için kurulan Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations (JCAHO) tam zamanlı denetim elemanları istihdam edebilmektedir, Dünyada koşullu akreditasyon 1 yıl, tam akreditasyon ise 3 yıl sürelidir. Ayrıca Kanada'da hastane akreditasyonun da yeniden ziyaret şartı ile 2 yıl, Avustralya'daki akreditasyon örgütü için 3 yıllık (mükemmel hastaneler) tam akreditasyon mevcuttur, Dünyadaki akreditasyon örgütlerine bakıldığında akreditasyon programları genellikle ilk olarak hastaneler ile başlamakta, daha sonra 8

16 diğer sağlık servisleri, poliklinikler, ayakta tedavi veren kuruluşlar, aile hekimleri ve bakım evleri içinde programlar geliştirilmektedir, Sağlık örgütleri akreditasyon durumlarını yayınlayarak duyurmak zorundadırlar. Sağlık örgütlerini akredite eden kuruluşlar da genellikle sağlık örgütlerinde görev almış deneyim sahibi kişiler ve tıp çalışanlarından oluşur. Bu kişilerin yanında Amerika Birleşik Devletleri'nde JCAHO'nun halk arasından seçilmiş üyeleri, Avustralya ve Yeni Zelanda'daki akreditasyon komisyonlarında o ülkenin Sağlık Bakanlığı'nda görevli üyeler mevcuttur, Akreditasyon örgütünün ana gelir kaynağı akreditasyon denetimi için alınan ücretlerdir. Ayrıca akreditasyon sürecine yönelik oluşturulmuş eğitim programları, yayınlar (makaleler, kitaplar) ve danışmanlık ile ilgili aktivitelerinden de gelir elde edilmektedir, Dünyada sağlık alanında faaliyet gösteren akreditasyon kuruluşları; JCAHO, JCI, Avustralya, Yeni Zelanda vd. standartlarını yayınlar ve belirli aralıklarla da standartlarını güncelleştirirler, Akreditasyonun Amaçları Dünyada akreditasyon uygulamalarına bakıldığında ve süreç içerisinde kalite göstergeleri olarak değerlendirildiğinde, akreditasyon standartlarının amaçları arasında, hasta beklentilerini karşılamak, kuruluşun performansını 9

17 değerlendirmek, hizmet kalitesini artırmak olduğu görülmektedir. Akreditasyonun amacı aşağıda gösterildiği gibidir (Akyurt, 2007:16 17); Hasta beklentilerini karşılamak, - Doğru tanı, doğru tedavi, - Bilgi, - Saygı, - Güler yüz, - Temiz ortam, - Uygun fiyat Sağlık hizmet sunucuları tarafından performanslarını artırması, Hizmet alıcıları tarafından hangisinin daha iyi olduğunun kararının verilmesi, Hizmetin kalitesini arttırması, Performansın objektif değerlendirmesi, Kuruluşa duyulan güveni arttırması, Profesyonel kadroyu cezbetmesi, Çalışanların, hasta ve hasta yakınlarının eğitimi, Sigorta ödemelerini kolaylaştırması, Meslek sigortası primlerinin azaltılması, 10

18 Kalite ve emniyetin değerlendirilmesi, Sağlık bakım kuruluşlarının hasta bakımı ile ilgili sürekli gelişme içerinde olabilme becerisi, Yönlendirici ve açık tavsiyelerin dile getirilmesi, Bütün safhalarda kalite kontrole uzmanların dâhil edilmesi, Kamu itimadının yükseltilmesi, Nesnel ölçülerde sağlık bakım organizasyonlarına kalitenin tarif edilmesi, Akreditasyon kurumları veya düzenleyiciler tarafından sağlık kuruluşlarını izlemektir Akreditasyonun Faydaları Akreditasyon işleminin faydalarını hasta ve sağlık kurumu açısından incelemekte yarar bulunmaktadır. Akreditasyon işleminin faydaları ile ilgili yapılmış bilimsel çalışmalara bakıldığında, sağlık kurumu ve hasta açısından faydaları ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Akreditasyon işleminin sağlık kurumu açısından faydaları aşağıda gösterildiği gibidir( Akyurt, 2007:23 24). 11

19 Tam takım çalışması ve takım içi tutarlılık: Profesyonel gruplar, uzmanlık birimleri, klinik ve destek hizmetleri, yöneticiler ve klinisyenler arasında daha fazla işbirliği, Politikaların revizyonu: Kurumun belirlemiş olduğu politikaların standardizasyonu ve geliştirilen klinik ve idari prosedürlerle ilgili iç görüşmeler, Sürekli kalite gündeminin kuruma entegrasyonu: Sağlık kuruluşunda çalışan farklı uzmanlık bilgi ve becerisine sahip personelin kalite faaliyetleri ile becerilerini bir araya getirmeye yönelik çalışmalar, Standartların başarılması: Akreditasyona uygun olmayan durumların belirlenmesi ve faaliyetlerin düzeltilmesi için öz-değerlendirme yapılması, Dış ağ: Diğer hastanelerdeki deneyimli personelle veya akreditasyon belgesini almış kurumlarla görüşerek akreditasyon denetimine hazırlanırken geçirilen zamanı öğrenmek ve iyi uygulamalarla kıyaslama yapabilmek, Pazarlama, reklam: Sağlık kuruluşunun toplumdaki imajını arttırma olarak sıralanmaktadır. 12

20 Akreditasyon işleminin sağlık kurumu açısından faydaları yukarıda açıklandığı gibidir. Bu sürecin yani akreditasyonun işleminin hasta açısından da faydalarını incelemek gerekirse; Hastalara yapılan tüm uygulamaların, verilen ilaçların uygulayan hekim dışında, bir uzman hekim tarafından da kontrol edilebilmesi, Ailelerinin ve hastaların bakım süreçlerine dahil edilebilmesi (Dahili sosyal etkileşim ağı), Hastalara sunulan teşhis ve tedavi hizmetleri tıbbi literatürde tanımlanmış en yeni ve en ileri uygulamaları içerebilmesi, Hastaya, hekimini istediği zaman değiştirme hakkının verilebilmesi, Hastaya, hastalığıyla ilgili yapılan tüm girişimler ve girişim sonrası olası problemler hakkında önceden bilgi verilip, onay işleminin yapılabilmesi, Hastaya bilgi edinme hakkı, saygı görme hakkı, rıza alınması hakkı ve mahremiyet hakkı verilebilmesi, Hastayı uzman bir ekibin karşılaması, Hasta ve yakınlarının haklarına ve mahremiyetlerine saygı duyulması korunabilmesi, 13

21 Tedavilerinin her aşamasında bilgilendirilerek onamlarının/izinlerinin alınması, ikâyetlerini iletecekleri bir adresin olduğunu, bir sistemin işlediğini bilmeleri, Hastanın teşhis ve tedavisinde kullanılacak tıbbi cihazların tümü, ilgili ve yetkin makamlarca kontrolleri yapılıp kayıt altına alınabilmesi şeklinde ifade edilebilir Akreditasyonu Özendirici Faktörler Akreditasyonu özendirici faktörler hastane işletmeleri, tıbbi personel, diğer hastane personeli ve hasta açısından aşağıdaki gibi değerlendirilebilir. ( Hastane İşletmeleri İçin Akreditasyonu Özendirici Faktörler; Akreditasyon; Bakımı geliştirmekte ve kamu güvenliğini arttırmaktadır, Ödeme yapan makamı, devlet kurumunu ve satıcıyı tanımlamabelirleme imkanı sağlar, Entegre ve odaklı yönetim yapısının çerçevesini belirler ve sunumunu sağlar. 14

22 Tıbbi Personel İçin Akreditasyonu Özendirici Faktörler; Akreditasyon; Mesleki personel gelişimini sağlar, Mesleki güvenirlilik kazandırır, Kalite gelişimi ile bilimi birleştirmek için bir çerçeve sağlar, Mesleki izleme ve gözetim çerçevesi sunar. Hastane Çalışanları İçin Akreditasyonu Özendirici Faktörler; Akreditasyon; Çalışanların fikirlerine önem-değer verilmesini sağlar, Çalışanların tatminkârlık düzeylerini ölçer, Kalite faaliyetlerine ilgiyi arttırır, Çalışanların güvenliği ve emniyetinin geliştirilmesine yardımcı olur, Yetki ve güvenirlilik konularında daha belirgin çizgiler oluşturur, Ekip çalışmasını teşvik eder(ekip çalışmasına önem verir), Eğitim ve ilerlemeyi destekler, Kişi varyasyonundan süreç varyasyonuna geçiş sağlar, 15

23 Güçlü destekleyici yöneticilik ortamı yaratır. Hasta Teşvikleri İçin Akreditasyonu Özendirici Faktörler; Akreditasyon; Kaliteye odaklı kuruma erişimi kolaylaştırır, Haklarına saygı gösterilmesini ve haklarının korunmasını sağlar, Anlaşılır eğitim ve iletişim olanağı sunar, Tatminkarlığı değerlendirir, Bakım kararlarına ve bakım sürecine ilgi uyandırır, Bakım sürecinde aileye değer verilmesini sağlar, Yaşam sonu bakımı ve ağrı yönetimi ihtiyaçlarına uygundur Akreditasyonun Tarihçesi ve JCI Hastanelerde akreditasyon düşüncesinin ilk oluşumu 1917 de Amerika Birleşik Devletleri nde ortaya atılmış olup bu düşünceyi ilk benimseyip üzerinde çalışan ülkeler arasında Kanada ve Avustralya bulunmaktadır. Sağlık sektöründeki ilk akreditasyon kurumu 1951' de, American College of Surgeons, American College of Physicians, American Hospital Association, American Medical Association ve Canadian Medical Association'ın katılımıyla 16

24 "Joint Commision on Accreditation of Hospitals" (JCAH) olarak kurulmuştur (Tokatlıoğlu,2008). Esasında bu müessesenin faaliyetleri (Joint Commision on Accreditation of Hospitals), 1913'te kurulan American College of Surgeons tarafından 1917 yılında başlatılan hastane standardizasyonu programının devamı olarak kabul edilmektedir. Joint Commision on Accreditation of Hospitals yılları arasında 3000 sağlık kuruluşunu akredite etmiştir. Bu rakam ABD deki sağlık kuruluşlarının % 50 sine tekabül etmektedir yılında Kanada ve Avustralya, JCAHO'dan çekilme kararı almıştır. Kanada ve Avustralya The Canadian Council on Health Facilities Accreditation and the Australian Council on Health Care Standards adı ile kendi ulusal akreditasyon organizasyonlarını kurmuş ve standartlarını oluşturmuşlardır. Amerika Birleşik Devletlerinde sağlık alanında akreditasyon hizmetlerini sunan JCAHO yanında, kâr amacı gütmeyen, sağlık hizmetlerinde standartlar oluşturan, bunların gelişimine katkıda bulunan çeşitli kuruluşlar bulunmaktadır. Tüm bu kuruluşlar topluma sunulan sağlık hizmetlerinin kalitesini güvence altına almada önemli rol oynamaktadırlar (Akyurt,2007:8) yılında hastaneler dışındaki sağlık kuruluşları içinde akreditasyon programları geliştirilince komisyonun ismi "Joint Commision on Accreditation of Health Care Organizations (JCAHO) olarak değiştirilmiştir yılına kadar JCAHO ABD ve diğer ülke sağlık kuruluşlarını denetleyen bir kuruluş 17

25 iken, 1999 yılından itibaren JCAHO; JCI aracılığı ile dünya genelinde sağlık kuruluşlarına akreditasyon hizmetini vermeye başlamıştır (Tokatlıoğlu,2008). Akreditasyon standartlarının özel veya genel sağlık bakım hizmeti veren bütün kuruluşlara hitap ediyor olması, etkili bir kalite değerlendirme ve yönetim aracı olarak son yıllarda dünya çapında önem kazanmıştır yılında Amerika da JCAHO ile başlayan akreditasyon hareketinden etkilenen ve ulusal akreditasyon programlarını JCAHO ve JCI akreditasyon örgütlerince oluşturan ülkeler, program isimleri ve başlangıç yılları Tablo 1 de verilmektedir (Akyurt,2007:9). 18

26 Tablo 1: Ülkelerin Sağlık Alanında Faaliyet Gösteren Akreditasyon Programları ve Başlangıç Yılları İlk yıl denetimi Programlar Program Adedi 1951 ABD (JCAHO) Kanada Avustralya (ACHS) ABD (AAAHC) Tayvan (TJCHA) Avustralya (QIC) Yeni Zelanda Birleşik Krallık Birleşik Krallık (HQS), US (NCQA) Güney Afrika Finlandiya, Kore, Endonezya Arjantin, İspanya (FAD) Çek Cumhuriyeti, Japonya Avustralya (AGPAL), Brezilya (CBA), Joint Commission International, Polonya, İsviçre Fransa, Malezya, Hollanda, Tayland, Zambiya Portekiz, İngiltere (CSBS), Filipinler Bulgaristan, Almanya, İtalya, İrlanda 4 Henüz işlevsel değil Kolombiya, Slovakya, Moğolistan, Bosna 4 Toplam 38 19

27 Ülkemizde sağlık sektöründe en çok tanınan ve akreditasyon hizmeti veren kurum JCI dır. Akreditasyon sisteminin uluslararası deneyimler ışığında kurulması amacıyla Sağlık Bakanlığı ile Joint Commission International (JCI) arasında; sistemin yapılandırılması, standart geliştirme, kalite izleme ve ölçme sistemlerinin geliştirilmesi, veri tabanı oluşturulması konularını kapsayan bir iş birliği protokolü imzalanmıştır. Birçok özel hastane ve üniversite hastanesi de JCI ile birlikte çalışmaktadır. JCI- Uluslar Arası Birleşik Komisyonun Misyonu; Eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin yanı sıra, akreditasyon denetim/belgelendirme aracılığıyla, uluslar arası toplumda bakımın güvenlik ve kalitesini sürekli olarak iyileştirmektir (Tokatlıoğlu,2008) JCI Akreditasyon Politikaları Uluslar arası Birleşik Komisyon (JCI) tarafından akredite olayı arzulayan sağlık kuruluşları aşağıdaki koşulları sağlamak zorundadırlar; Akreditasyon Araştırması için Genel Liyakat Koşulları Bir sağlık kuruluşunun Uluslararası Birleşik Komisyon Akreditasyonuna başvuruda bulunabilmek için sağlaması gereken koşullar şunlardır (JCI,2003:5) : 20

28 Kuruluş halen ülkede bir sağlık hizmeti yürütücüsü olarak faaliyette olmalıdır ve lisanslı olmalıdır. Kuruluş bakım ve hizmetlerinin kalitesini iyileştirmek için sorumluluğu kabul etmelidir ve kabul etmeyi istemelidir. Kuruluş JCI standartlarında yer alan hizmetleri sunmalıdır Akreditasyon Araştırmalarının Sonuçları JCI ın Araştırma Komitesi araştırmanın bulgularına dayalı olarak akreditasyon kararlarını verir. Bir kuruluş aşağıdaki iki sonuçtan birisini alabilir (JCI, 2003:5 6). Akredite olma: bir kurulu tüm alanlarda JCIı standartları ile kabul edilebir uygunluk gösterdiğinde sonuçlanan bir akreditasyon kararıdır. Akreditasyonun Reddi : bir kuruluş JCI Standartları ile tutarlı olarak uyum içerisinde olmadığında, JCI diğer nedenlerle akreditasyonu geri çektiğinde veya kuruluş gönüllü olarak akreditasyon sürecinden geri çekildiğinde sonuçlanan bir akreditasyon kararıdır. 21

29 Akreditasyonun Verilmesi ve Geçerliliği Bir akreditasyon kararı, JCI tarafından feshedilmedikçe üç yıl geçerlidir. Akreditasyon kararı, JCI tarafından kuruluşun araştırmasını tamamladığı ilk günden itibaren veya eğer takip gerekliyse, herhangi bir gerekli araştırmanın tamamlanması ile geriye dönük olarak yürürlüğe girer. Kuruluşun üç yıllık akreditasyon döngüsünün sonunda, akreditasyon belgesinin yenilenebilmesi için kuruluş yeniden değerlendirilmelidir. Eğer akreditasyon süresi sırasında, kuruluş yapısında, mülkiyetine veya hizmetlerinde bir değişiklik geçirirse, JCI yı bilgilendirmek zorundadır. O zaman, JCI kuruluşun yeniden araştırılması ve yeni bir akreditasyon kararının alınması gerekliliğini belirleyecektir ( JCI,2003:6) Bilgi Kesinliği ve Doğruluğu Kuruluş akreditasyon sürecinin her anında kesin ve doğru bilgi sağlanmalıdır. Eğer kuruluş akreditasyon ile ilgili bir bilgiyi, kasıtlı olarak veya ihmal ederek, çarpıtırsa akreditasyon belgesi derhal sona erdirilir veya yeni başvuru durumunda, kuruluş bir yıl süreyle yeniden değerlendirme için muvafık olmaz. Çarpıtma, başvuran veya akredite kuruluş tarafından JCI ya sunulan herhangi bir bilginin tamamen veya kısmen uydurulmasıdır. Bu uydurma, yeniden yazılması, yeniden biçimlendirilmesi veya içeriğin atılması suretiyle belgelerin içeriğinin değiştirilmesini kapsar (JCI,2003:8). 22

30 Akreditasyon İçin Başvuru Akredite olmayı arzulayan bir sağlık kuruluşu, araştırma için başvurusunu doldurarak ve göndererek akreditasyon sürecini başlatır. Bu belge, mülkiyeti, demografik özellikleri ve sunulan hizmetlerin tipi ve boyutu dahil sağlık kuruluşu hakkında elzem bilgileri sağlar. Bir akreditasyon başvurusunun nitelikleri aşağıdaki gibidir (JCI,2003:7). Akreditasyon Başvurusu; Akreditasyon isteyen kuruluşu tarif eder, Kuruluşun tüm resmi kayıtlarını ve ilgili lisans, düzenleyici veya diğer resmi birimlerin raporlarını JCI ya sağlamasını gerektirir, JCI ya kuruluş hakkında kuruluşun sahip olmadığı herhangi diğer kayıtları ve raporları elde etme yetkisi tanır, Nihai şeklini aldığında, JCI ve başvuran kuruluş tarafından kabul edildiğinde, kuruluş ve JCI arasındaki ilişkinin referans koşullarını belirlerler Araştırma Gündeminin Planlanması ve Yerinde Araştırma Süreci JCI ve kuruluş araştırma tarihini seçerler ve kuruluşun ihtiyaçlarını ve etkili bir araştırmanın koşullarını karşılamak üzere araştırma gündemini 23

31 birlikte hazırlarlar. Akreditasyon hizmet uzmanı kuruluş ile birlikte sağlık kuruluşunun büyüklüğüne, tipine ve karmaşıklığına dayalı olarak bir araştırma gündemi hazırlamak için çalışırlar. Bu gündem, kuruluşta ziyaret edilecek yerleri, gerçekleştirilecek görüşme tiplerini görüşülecek personeli ve araştırmacılara sağlanması gereken belgeleri belirler (JCI,2003:8). Araştırmacılar belirlenen tarihler arasında ve hazırlanan gündeme göre kuruluşu ziyaret edeceklerdir. Kuruluş araştırmacılarla işbirliği yapmalı ve standartlara uyum hakkında doğru bilgi sağlamalıdır. Talep edilen bilginin sağlanmasında gecikmeler işbirliği yapılmaması olarak değerlendirilecektir ve bu durum akreditasyon sürecinin erken sonlandırılması ile sonuçlanabilir Akreditasyon Karar Süreci Akreditasyon kararları, araştırma ekibinin bulgularına dayalı olarak JCI Akreditasyon Komitesi tarafından verilir. Akreditasyon kararı; akredite veya akreditasyonun reddi şeklinde olur. Akreditasyon durum belirlenmeden önce, bir kuruluş tüm takip koşullarını başarıyla temizlemeli veya çözümlemelidir. Akreditasyon kararları, araştırmanın gerçekleştirildiği anda kuruluşun ilgili standartların ve amaç ifadelerinin her birine uyum düzeyine dayanır. Her bir standarda tamamen karşılanmış, kısmen karşılanmış veya 24

32 karşılanmamış olarak skorlar verilir. Karşılanmış standartlar için takip faaliyeti gerekecektir ve kısmen karşılanan standartlar için de takip faaliyeti gerekebilir. Akreditasyon kararı kuruluşa resmi akreditasyon karar raporu olarak postalanır (JCI,2003:8) Akreditasyon Durumunun Muhafazası Kalite- Akreditasyon Danışmanlık irketi ile yapılan görüşmede akreditasyon durumunun muhafazası ile ilgili bilgi edinilmiştir. Elde edilen bilgilere göre, bir akreditasyon kararı, JCI tarafından feshedilmedikçe üç yıl geçerlidir. JCI, bir kuruluşun akreditasyonunu üç yıldan sonra otomatik olarak yenilemez. Akreditasyonun devam etmesini isteyen kuruluş, bir kez daha tam bir akreditasyon araştırması geçirmeli, takip koşullarını çözümlemeli ve yine standartlarla tatmin edici uyum içerisinde olduğu bulunmalıdır JCI Hastane Standartları JCI Hastane Standartları; Hasta Odaklı Standartlar ve Organizasyon Odaklı Standartlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bu standartlar ve alt başlıkları aşağıdaki gibidir. Hasta Odaklı Standartlar; Bakıma Ulaşım ve Bakımın Sürekliliği 25

33 Hasta ve Yakınlarının Hakları Hastaların Değerlendirilmesi Hastaların Bakımı Hasta ve Yakınlarının Eğitimi Organizasyon Odaklı Standartlar; Kalite İyileştirme ve Hasta Güvenliği Enfeksiyonların Kontrolü ve Önlenmesi Yönetişim, Yöneticilik ve Yönlendirme Tesis Yönetimi ve Güvenlik Çalışanların Niteliği ve Eğitimi Bilgi Yönetimi Hasta Odaklı Standartlar Bakıma Ulaşım ve Bakımın Sürekliliği Bir sağlık kuruluşu sağladığı hizmeti, bakımın sürekli bir bütünlüğünü sağlayan hizmetlerin, sağlık çalışanlarının ve hizmet basamaklarının entegre bir sistemin parçası olarak ele almalıdır. Amaç hastanın sağlık ihtiyaçlarını mevcut hizmetlerle doğru olarak eşleştirmek kuruluşta hastaya sağlanan hizmetleri koordine etmek ve daha sonra taburculuk ve takip için planlama 26

34 yapmaktır. Sonuç, hasta sağlık çıktılarının iyileşmesi ve mevcut kaynakların daha etkili kullanımıdır (Erdoğan, ) Hasta ve Yakınlarının Hakları Her hasta kendi ihtiyaçları, güçlü yönleri, değerleri ve inançları ile eşsizdir. Sağlık kuruluşları hastalarla itimada dayanan ve açık bir iletişim kurmak ve her hastanın kültürel, psikososyal ve ruhsal değerlerini anlamak ve korumak için çalışırlar. Hasta sağlık çıktıları, hastalar ve uygun oldukça aileleri veya onların adına kararlar alan kişiler, kültürel beklentileri karşılayabilecek bir şekilde, bakım kararlarında ve süreçlerinde yer aldıkları zaman, iyileşmektedir. Bir sağlık kuruluşunda hasta haklarını teşvik etmek için, bu hakların tanımlanması ve daha sonra hastaların ve çalışanların bu haklar hakkında eğitilmesi ile başlanır. Hastalar hakları konusunda ve bunlara göre nasıl hareket edecekleri hakkında bilgilendirilirler. Çalışanlara, hastaların inançlarını ve değerlerini anlamak ve saygı duymak ve hastanın haysiyetini koruyan nazik ve hürmetkar bakımı sağlamak öğretilir. Bu standartlar ile aşağıdaki süreçler ele alınmaktadır(jci,2003:25). Hasta haklarının belirlenmesi, korunması ve teşvik edilmesi; Hastaların hakları konusunda bilgilendirilmesi; 27

35 Uygun olduğunda hastanın ailesinin hastanın bakımı hakkındaki kararlara dahil edilmesi; Bilgilendirilmiş onay alınması; Çalışanların hasta hakları konusunda eğitilmesi ; ve Kuruluşun etik çerçevesinin kurulması. Bu süreçlerin bir kuruluşta nasıl gerçekleştirilecekleri, bulunulan ülkenin kanunlarına ve düzenlemelerine ve o ülke tarafından insan hakları konusunda onaylanmış her çeşit uluslar arası konvansiyon, sözleşme ve anlaşmalara bağlıdır. Bu süreçler, ülkenin sağlık hizmeti sunum sistemi ve sağlık hizmetleri finansman mekanizmaları ele alındığından, bir kuruluşun tarafsız bir şekilde sağlık hizmetini nasıl sunduğu ile ilişkilidir Hastaların Değerlendirilmesi Etkili bir hasta değerlendirme süreci, hastanın acil veya erken dönemdeki tedavi ihtiyaçları ve hastanın durumu değişse bile, sürekli tedavi ihtiyaçları hakkında kararlarla sonuçlanır. Hastaların değerlendirilmesi çok sayıda ortamda ve departmanda gerçekleşen devamlı dinamik bir süreçtir ve üç ana süreçten oluşur (JCI,2003:41 61) Hastanın fiziksel, psikolojik, sosyal durumu ve sağlık öyküsü hakkında bilgi ve veri toplanması, 28

36 Hastanın sağlık bakım ihtiyaçlarını belirlemek için veri ve bilginin analiz edilmesi, Hastanın belirlene ihtiyaçlarını karşılama için bir bakım planı geliştirilmesi. Hastanın değerlendirilmesi, ancak hastanın durumunu, yaşını, sağlık ihtiyaçlarını ve isteklerini veya tercihlerini dikkate alındığında uygun olabilir. Bu süreçler, hastadan sorumlu olan çeşitli sağlık personeli birlikte çalıştığında en etkili şekilde gerçekleştirilirler Hastaların Bakımı Bir sağlık kuruluşunun ana amacı hasta bakımıdır. Her hastanın benzersiz ihtiyaçlarına yanıt veren ve destekleyen bir ortamda en uygun bakımın sağlanması, yüksek düzeyde bir planlama ve koordinasyon gerektirir. Belirli faaliyetler, hasta bakımı için temel niteliktedir. Bu faaliyetlere aşağıdakiler dahildir (JCI,2003:65). Her hastaya bakımın planlanması ve sunulması, Bakımın sonuçlarını anlamak için hastanın izlenmesi, Gerektiğinde bakımda değişiklik yapılması, Bakımın tamamlanması, 29

37 Takibin planlanması Hasta ve Yakınlarının Eğitimi Kalite- Akreditasyon Danışmanlık irketi ile yapılan görüşmede Hasta ve Yakınlarının Eğitimi ile ilgili bilgi edinilmiştir Hasta ve yakınlarının eğitimi, hastalar kendi bakımlarına daha iyi katılmada ve bilgilendirilmiş bakım kararları almalarında yardımcı olur. Kuruluşta çok sayıda farklı çalışan, hastaları ve ailelerini eğitirler. Hasta hekimi ile veya hemşirelerle etkileştiğinde, eğitim meydana gelir. Diğer çalışanlar, rehabilitasyon veya beslenme terapisi gibi spesifik hizmetler sunduklarında veya hastayı taburculuk ve sürekli bakım için hazırladıklarında, eğitim sağlarlar. Çok sayıda personel, hastaların ve ailelerinin eğitimine yardımcı oldukları için, personelin faaliyetlerini koordine etmeleri ve hastaların neyi öğrenmeye ihtiyaç duyduklarına odaklanmaları önemlidir. Bu nedenle etkili eğitim, hastanın ve ailelerinin öğrenme ihtiyaçlarının değerlendirilmesi ile başlar. Bu değerlendirme sadece neyin öğrenilmesi gerektiğini değil, aynı zamanda öğrenmenin en iyi nasıl gerçekleşebileceğini belirler. Öğrenme, bir bireyin öğrenme tercihlerine, dini ve kültürel değerlerine ve okuma ve dil becerilerine uygun olduğunda ve bakım sürecinde uygun noktalarda meydana geldiğinde, en etkilidir. 30

38 Eğitime hem bakım süreci sırasında ihtiyaç duyulan bilgi, hem de hasta evine veya başka bir kurulaşa taburcu olduktan sonra ihtiyaç duyulan bilgi dahildir. Bu nedenle, eğitim ilave bakım ve gerek duyulan takip bakımı için ve gerektiğinde acil servislere nasıl erişileceği konusunda toplum kaynaklarına dayanan bilgiye de içerebilir. Bir kuruluşta etkili eğitim, mevcut elektronik ve görsel formatlardan ve çeşitli uzaktan öğrenim ve diğer tekniklerden faydalanır Organizasyon Odaklı Standartlar Kalite İyileştirme ve Hasta Güvenliği Kalite iyileştirme ve/veya geliştirme, sistemli bir çalışmayı kapsayan bir süreç gerektirmektedir. Bundan dolayı akreditasyon denetimine hazırlanacak hastane, kalite iyileştirme ve hasta güvenliği faaliyetlerine yönelik verilerin toplanmalı, toplanan tüm veriler değerlendirme sürecine sokulmalıdır. Bu standartlar,kalitenin iyileştirilmesine kapsamlı bir yaklaşımı tarif etmektedir. Kalitenin topyekûn iyileştirilmesine tamamlayıcı olan bir unsur, hastalara ve çalışanlara yönelik risklerdeki sürekli bir azalmadır. Bu çeşit riskler klinik süreçlerin yanı sıra fiziksel çevrede de bulunabilir. Bu yaklaşım şu süreçleri içerir (JCI,2003:97). 31

39 Yeni klinik ve idari süreçleri iyi tasarlamak, Gösterge verilerin toplanması aracılığıyla süreçlerin ne derecede iyi çalıştığını izlemek, Verileri analiz etmek, İyileştirme ile sonuçlanan değişiklikleri yürütmek ve sürdürmek, Liderlikle yönlendirilirler, Bir kuruluşun kültürünü değiştirirler, Risk ve varyasyonu önceden belirler ve azaltırlar, Öncelikli konulara odaklanmak için verileri kullanırlar, Sürdürülebilir iyileştirmeleri ararlar. Kalite ve güvenlik, tek tek sağlık çalışanlarının ve diğer personelin günlük çalışmalarında kökleşmiştir. Hekimler ve hemşireler hastalarının ihtiyaçlarını değerlendirdiklerinde ve hizmet sunduklarında, bu bölüm hastalarına yardımcı olmada ve riskleri azaltmada gerçek iyileştirmeleri nasıl yapacaklarını anlamalarına yardımcı olur. Benzer şekilde yöneticiler, destek personeli ve diğerleri sürçlerin nasıl daha verimli olabileceğini, kaynakların nasıl daha akılcı kullanılabileceğini ve fiziksel risklerin nasıl azaltılabileceğini anlamak için standarları günlük çalışmalarına uygulayabilirler. 32

40 Bu standartlar, klinik ve idari süreçlerin sürekli izlenmesinin, analiz edilmesinin ve iyileştirilmesinin iyi organize olması gerektiğini ve azami faydaya erişmek için açık liderliğe ihtiyaç duyduğunu vurgulamaktadır. Bu yaklaşım, klinik bakım süreçlerinin çoğunun birden fazla departmanı veya birimi içerdiğini ve çok sayıda bireyin mesleğini içerebileceğini dikkate almaktadır. Bu yaklaşım aynı zamanda kinik ve idari kalite konularının çoğunun birbirleriyle ilişkili olduğunu göz önene almaktadır. Bu nedenle, bu süreçleri iyileştirme çabaları, kuruluştaki kalite yönetiminin ve iyileştirme faaliyetlerinin genel çerçevesi tarafından yönlendirilmelidir. Bu uluslar arası akreditasyon standartları, bu faaliyetleri iyileştirmek ve süreçlerdeki varyasyon ile ilişkili riskleri azaltmak için çerçeve dahil, bir sağlık kuruluşundaki klinik ve idari faaliyetlerin tüm yelpazesini ele alır. Bu nedenle, bu standartlarda sunulan çerçeve, kalite iyileştirme ve hasta güvenliğine yönelik çeşitli yapılandırılmış programlar ve daha az biçimsel yaklaşımlar için uygundur. Bu çerçeve, beklenmedik olaylarla (risk yönetimi) ve kaynak kullanımıyla(kullanım yönetimi) ilgili olanlar gibi geleneksel izleme programlarını da içine alabilir. 33

41 Enfeksiyonların Kontrolü ve Önlenmesi Enfeksiyon kontrol programı, kuruluşun coğrafik yerleşimine, hasta hacmine, hizmet edilen hasta popülasyonuna, klinik faaliyetlerin tipine ve çalışanların sayısına bağlı olarak kuruluştan kurulaşa değişebilir. Etkili programların ortak yönleri belirlenmiş liderlerin, uygun politika ve prosedürlerin, çalışanların eğitiminin, kuruluş çapında koordinasyonun olmasıdır (JCI,2003: ) Yönetişim, Yöneticilik ve Yönlendirme Mükemmel sağlık hizmetleri sağlamak, etkin liderlik gerektirir. Bireyler, toplum ve hastalar için, kurumun etkin ve efektif bir kaynak olmasında rol oynarlar. Yönetici emir veren ve kontrol eden bir görevli değildir. Çalışanlarına liderlik edebilmelidir. Lider, vizyon ve hedefler oluşturur, çalışanlarını bu hedeflere ulaşılması konusunda yüreklendirir (Paksoy,2002:167). Özellikle, bu liderler kuruluşun misyonunu belirlemeli ve bu misyonu yerine getirmek için ihtiyaç duyulan kaynakların mevcut olduğundan emin olmalıdırlar. Pek çok kuruluş için bu yeni kaynaklar ilave temek yerine, kıt olsalar bile mevcut kaynakların daha verimli kullanmak anlamına gelir. Ayrıca liderler, hasta bakımını ve klinik hizmetleri iyileştirmek için tasarlanmış olanlar 34

42 dahil, kuruluşun tüm faaliyetlerini koordine ve entegre etmek için birlikte çalışmalıdırlar. Zamanla, etkili liderlik kuruluşta algılanan engellerin, ve departmanlar ve hizmetler arasındaki iletişim problemlerinin aşılması yardımcı olur ve kuruluş daha verimli ve etkili hale gelir. Hizmetler artan biçimde bütünleşir. Özellikle kuruluş çapında tüm kalite yönetimi ve iyileştirme faaliyetlerinin entegrasyonu, iyileşmiş hasta çıktıları ile sonuçlanır (JCI,2003;121) Tesis Yönetimi ve Güvenlik Sağlık kuruluşları hastalar, aileler, çalışanlar ve ziyaretçiler için güvenli, fonksiyonel ve destekleyici bir tesis sağlamak üzere çalışırlar. Bu hedef ulaşmak için, fiziksel ortam, tıbbi ve diğer ekipman ve kişiler etkili bir şekilde yönetilmelidir. Tesis yönetimi ve güvenliği konusunda üzerlerine düşen görevleri JCI yöneticileri aşağıda gösterildiği gibi ifade etmektedirler (Akyurt,2007:111). Hastane yöneticileri klinik hizmetlerin sunulmasında ihtiyaç duyulan güvenli ve etkin desteğin sağlanmasında yer, ekipman ve kaynakları planlar, 35

43 Hastane yöneticileri çalışanlarını tesis hakkındaki risklerin nasıl azaltılacağı ve mevcut risk durumlarının nasıl izleneceği ve raporlanacağı konusunda eğitir, Hastane yöneticileri performans kriterlerini, önemli sistemleri izleme ve ihtiyaç duyulan düzenlemeleri belirlemek için kullanırlar. Planlama, tesis ve kuruluşun faaliyetlerine uygun olarak aşağıda yedi alanı göz önüne almalıdır (JCI,2003: ): Güvenlik: Binalar, zeminler, ekipman ve sistemler içindekilere tehlike oluşturmazlar, Emniyet : Mülk ve içindekiler zarar ve kayıplar korunmuşlardır, Zararlı maddeler:radyoaktif ve diğer maddelerin muamelesi, depolanması ve kullanımı kontrollüdür ve zararlı atık güvenli bir şekilde uzaklaştırılır, Acil durumlar: Salgınlara, felaketlere ve acil durumlara yanıt planlanmıştır ve etkilidir, Yangın emniyeti: Mülk ve içindekiler yangına ve dumana karşı korunmuşlardır, Tıbbi ekipman : Ekipman riskleri azaltacak bir şekilde seçilir, bakımları yapılır ve kullanılır, 36

44 Kullanım sistemleri: Elektrik, su ve diğer kullanım sistemlerinin, işletme yetersizlikleri riskini en aza indirmek üzere bakımları sağlanır. Kanunlar, düzenlemeler ve yerel yetkililer tarafından yapılan denetlemeler büyük oranda bir tesisin nasıl tasarlandığını, kullanıldığını ve bakıldığını belirlerler. Büyüklüğü ve kaynaklarından bağımsız olarak tüm kuruluşlar, hastalarına, ailelerine, çalışanlarına ve ziyaretçilere sorumluluğunun bir parçası olarak bu koşullara uymak zorundadır Çalışanların Niteliği ve Eğitimi Bir sağlık kuruluş misyonunu gerçekleştirme ve hasta ihtiyaçlarını karşılamak için uygun bir çeşitlilikte becerikli, nitelikli kişilere gereksinim duyar. Kuruluşun klinik ve idari liderleri, departman ve servis yöneticilerinin önerilerine dayanarak ihtiyaç duyulan personelin sayısı ve tipini belirlemek üzere birlikte çalışırlar. Personelin işe alınması, değerlendirilmesi ve atanması en iyi şekilde koordineli, etkili ve tekdüze bir süreç aracılığıyla gerçekleştirilir. Başvuranların becerileri, bilgisi, eğitimi ve daha önceki iş deneyimlerinin belgelenmesi de esastır. Klinik bakım süreçlerinde yer aldıklarından ve doğrudan hastalarla çalıştıklarından dolayı tıp ve hemşirelik personelinin yetkinliklerini dikkatli bir şekilde gözden geçirmek özellikle önemlidir (JCI,2003: ). 37

45 Bilgi Yönetimi Veri; olgu, imgeler, görüntüler ve sesler bütünü olarak; bilgi ise belirli bir görev ve amaç için biçim ve içeriğe uygun olan veri olarak tanımlanmaktadır (Akyurt,2007:119). Sağlık hizmetlerinde bilgi, verinin, tıbbi dokümanların karar alma sürecine katkı sağlaması amacı ile işlenmiş ve anlamlandırılmış halidir. Bu tanıma göre hastanenin hasta ihtiyaç ve beklentileriyle ilgili olarak yapılan araştırma bilgileri, benzer hizmet veren diğer hastanelerin performans durumları, hastane çalışanlarının ihtiyaç ve beklentileri, tedavi-bakım, idari, destek ve altyapı hizmetlerinin performans değerlendirme sonuçları, poliklinik ve servis hasta profilleri hastanenin veri kaynaklarını oluşturmaktadır. Faaliyetler sonucu üretilen önemli bilgilerin hastane bilgi sistemine zamanında ilave edilmesi ile bilgi kaynaklarının geliştirilmesinde süreklilik sağlanmalıdır. Performans, iyileştirme, politika ve uygulama aşamaları hastane tepe yönetimi, politikanın öngördüğü hizmetin gereklerini, geliştirme planlarını ve kontrollerini içeren aşamaları, hedefleri, sorumlulukları belirlemelidir. Bilgi, güvenilir ve etkin bir kurum yönetimi için, hasta hizmetleri sırasında üretilmeli ve kullanılmalıdır. Bu bilgiye ihtiyacı olan kişileri veya grupları; bakım hizmeti sağlayıcılar, kurumun yöneticileri ve liderleri, kurum dışında bulunup kurumun işleyişi ve bakım hizmetleri ile ilgili veri veya bilgiye gereksinim duyanlar olarak tanımlamak mümkündür (Esatoğlu,2005:42). 38

46 İKİNCİ BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARININ ROLÜ 2.1 İnsan Kaynaklarının Önemi ve Amacı İnsan kaynakları, organizasyonların mal ve hizmet üretimi olarak tanımlanan hedeflerine ulaşmak amacıyla, kullanmak zorunda olduğu kaynaklardan birisi olan, insanı ifade etmektedir (Aksoy,2002:190). İnsan kaynakları yönetimi; yeni eleman alımı, kadro oluşturma, eğitim, motivasyon, performans artırımı, sağlık, güvenlik gibi fonksiyonların gerçekleştirilmesini amaçlar. Bunları yaparken dışsal faktörleri, yani, ekonomik düzeni, yeni yönetim tekniklerini, sendikaları ve yasal düzenlemeleri de göz önünde bulundurmak zorundadır. Yani temel amaç insan gücünü en etkin ve en verimli biçimde çalıştırmak, bunun sonucunda da işletmenin karlılığını artırmak, firmanın sürekli gelişimini sağlamak, çalışanların iş güvenliği ve sağlığının korunmasına katkıda bulunmak, değişme, yeniliğe açık başarıya dönük insanlar yaratmaktır (Cascıo,1995:268). İnsan Kaynakları Yönetimi, kaliteye ulaşmak isteyen bir organizasyon için çok yönlü bir fonksiyon niteliğindedir. Çünkü günümüzde rekabetin dayandığı temel nokta insan kaynağıdır. Organizasyonlar, insanların özellikle düşünsel becerilerinden oluşan fikri sermayeyi, örgütsel performansı 39

47 artırmanın en önemli aracı olarak gösterilmektedir. Bu doğrultuda kaliteye ulaşmada İnsan Kaynakları Yönetimi, modelin omurgasını oluşturan, insan faktörüne yönelik olarak tüm diğer organizasyonel birim ve düzeylere entegre biçimde çalışması gereken çok fonksiyonlu bir araç konumuna gelmektedir (Sabuncuoğlu, 2000:20). Yönetim, mevcut sistem ve süreçleri sürekli geliştirerek, çalışanların katılımını sağlayarak, daha yüksek kalite ve verimlilik düzeyini yakalamak ve bu düzeyleri aşma yolunda astlara liderlik yaparak, onları değiştirme, kaliteye ve katılıma güdülemek, firmayı kar maksimizasyonuna yöneltmek ve tüm bu amacına ulaşabilmek için önce kendinden başlamak üzere tüm işletmede radikal değişimleri başarmalıdır (Türkmen, 1997:17). Genelde çalışanların kalite ile ilişki kurmasını sağlamak amacıyla, iş planlamasında çalışanların kontrolü ve katılımına en üst düzeyde yer vermek gerekebilir. İşler, bu işleri yerine getirenler için bir anlam taşıyacak biçimde planlanmalı, değişik beceriler geliştirme, yapılan işle bütünleşme, işin önemli olması ve işlerin çalışanlar açısından bir anlam taşıması düşünülmelidir. Planlamalar, çalışanların yaptığı işin sonucunu görmesine ve gerektiğinde düzeltici faaliyetlerde bulunmasına imkan vermek amacıyla, zamanında ve anlamlı geri bildirim sağlayacak biçimde yapılmalıdır ( Ersen, 2004:90). Kararlara katılım, sorun çözme ve sürekli iyileştirmede ve müşteri memnuniyetinin sağlanmasında çalışanların gönüllü desteklerinin olması, çok 40

48 geniş çaplı değişimleri gerektirebilir. Organizasyon yapısında, iş ve görev tanımlarında, yetki ve sorumluluk anlayışlarında, yöneten, yönetilen ilişkilerinde çoğu kez köklü değişimler gündeme gelmektedir. Bu değişim anlayışı içinde, İnsan kaynakları potansiyelinin çok daha geniş biçimde devreye sokulması önerilmektedir. Akreditasyon çalışmalarına başlama aşamasında kurumun sahip olduğu insan kaynaklarının bu sürece hazırlanması için gerekli eğitimler verilmeli ve akreditasyonun kendilerine ve kuruma sağlayacağı faydalar açıkça belirtilmelidir. Akreditasyon süreci, kurum çalışanlarının tam katılımını gerektirmektedir. Çalışanların fikirlerine önem ve değer verilmesi esastır. Bu nedenle, çalışanların bu sürece hazır bulunmaları yapacakları katkılar açısından çok önemlidir. Akreditasyon çalışmalarının temelini insan kaynakları oluşturmaktadır. 2.2 Çalışma Takımları Çalışma takımları, ortak hedeflere ulaşmak için birlikte çalışmak gerekliliğini, birlikte çalışma kültürü ise, farklı bilgi birikimlerinin ve becerilerinin bir araya getirilmesini ortaya çıkmasını sağlar. Değişik bakış açıları, sorunların farklı boyutlarda ele alınmasına, en uygun çözümlerin bulunmasına olanak sağlar. 41

49 Birlikte çalışıp belirli aralıklarla toplantı yapan, belirlenmiş sorunların kaynağını ve çözümlerini araştıran, bulan ve yönetime sunan çalışma takımları firmaların kalite geliştirme ve verimlilik stratejisinin insana dönük parçasıdır, güçlü bir motivasyon aracıdır. Çalışma takımlarının temel düşüncesi, iş yaşamını, örgütün hareketlerini, uygulamalarını ve kalite yaratma işlevini, çalışanların üstlenmesini sağlamaktır. Buradaki amaç insana dönük bir çalışmayla üretim ve hizmetin kalitesini yükseltmektir (Ersen,2004:86). Akreditasyon faaliyetleri kurum bünyesinde oluşturulan Kalite Koordinatörlüğü tarafından yürütülür. Akreditasyon kapsamında oluşturulan komiteler, kişilik çalışma takımlarıdır. Bu komiteler her hafta düzenli olarak toplanarak, politikaları belirlemek, uygulamak ve uygulatmak için çalışırlar. Komitelere katılım gönüllüdür. Çalışanlar, faydalı olabilecekleri alanla ilgili komiteyi seçerek o komitenin üyesi olurlar. Her komite için, bir başkan ve bir raportör belirlenir. Komite başkanı, komitenin temsilcisi olarak, Kalite Koordinatörlüğü ile iletişim kurar. Komite raportörü ise komitenin yapmış olduğu toplantıları, o toplantılarda görüşülenleri, katılım durumunu tutanak haline getirerek tüm komite üyelerine ve Kalite Koordinatörlüğüne iletir. Bir sonraki toplantı için çağrı formu gönderir. 42

50 Kalite Koordinatörü belirli dönemlerde, komite başkanları ile bir araya gelerek, çalışmaların ne aşamada olduğunu görüşür. Üst yönetimden oluşan kalite konseyi ise yapmış olduğu toplantılarda, her hafta bir komite başkanını davet ederek işleyişi öğrenir ve gereken noktalarda destek verir. JCI Akreditasyon standartlarına uygun olarak oluşturulan çalışma takımları, bu çalışma takımlarının işleyişi ve gerçekleştirdikleri faaliyetler, Kalite- Akreditasyon Danışmanlık irketi ile gerçekleştirilen sözlü görüşme sonrası edinilen bilgilere göre aşağıda açıklanmıştır Bakıma Ulaşım ve Bakımın Sürekliliği Komitesi Bu komite, sağlık kuruluşunda, JCI Uluslararası Akreditasyon Standartları, Bakıma Ulaşım ve Bakımın Sürekliliği bölümünde belirtilen standartlar doğrultusunda aşağıda belirtilen çalışmaları gerçekleştirir. Yatarak ya da ayaktan tedavi amacı ile başvurmuş olan hastaların, kurumun misyonu ve verdiği hizmetler doğrultusunda kabulü için politikalar belirlemek, Hasta kabulünde ve verilen hizmet süresince hastaların karşılaşabileceği kültürel, lisan, fiziksel ve diğer zorlukları en aza indirecek politikalar belirlemek, 43