T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI

Transkript

1 T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI DOĞU AKDENİZ BÖLGESİNDE YAYGIN TRAKTÖRLERİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ VE KULLANICI DEĞERLENDİRMELERİ HATİCE ŞENEL YÜKSEK LİSANS TEZİ KAHRAMANMARAŞ HAZİRAN

2 KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI DOĞU AKDENİZ BÖLGESİNDE YAYGIN TRAKTÖRLERİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ VE KULLANICI DEĞERLENDİRMELERİ HATİCE ŞENEL YÜKSEK LİSANS TEZİ Kod No: Bu tez 26/06/2006 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği ile Kabul Edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Ali AYBEK DANIŞMAN Prof. Dr. Alaettin SABANCI ÜYE Yrd. Doç. Dr. Selçuk ARSLAN ÜYE Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. Prof. Dr. Özden GÖRÜCÜ Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER... I ÖZET... ABSTRACT... TEŞEKKÜR... ÇİZELGELER DİZİNİ... ŞEKİLLER DİZİNİ GİRİŞ Genel Tarım Traktörlerinin Tanımı ve Tarihsel Gelişimi Dünyada ve Türkiye'de Traktör Sayıları Türkiye de Traktör Üreten Kuruluşların Durumu Traktör-Tarımsal Mekanizasyon Düzeyi Araştırmanın Amaçları ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOT Materyal Araştırma Alanının Genel Tanımı Metot Örnek Köylerin Seçimi Örnek İşletmelerin Seçimi Anket Aşamasında Uygulanan Metot Verilerin Değerlendirilmesinde Uygulanan Metot BULGULAR VE TARTIŞMA Tarım İşletmeleriyle İlgili Özellikler İşletme Büyüklükleri İşletmelerin Ürün Deseni İşletmelerdeki Aile Reislerinin Eğitim Durumları İşletmelerde Aktif İşgücü Varlığı İşletmelerde Kullanılan Traktörlerin Teknik Özellikleri Traktör Varlığı. 30 III IV V VI VII I I

4 İÇİNDEKİLER Traktörlerin Yaşı Traktörlerin Marka ve Tipleri Traktörlerin Gücü Traktörlerin Çalışma Süreleri Çiftçilerin Kullandıkları Traktörler İle İlgili Değerlendirmeleri ve Önerileri İşletmelerin Mekanizasyon Düzeyi İşletme Özellikleri Arası İlişkiler SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR 44 EKLER 47 ÖZGEÇMİŞ 49 II

5 ÖZET KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ ÖZET DOĞU AKDENİZ BÖLGESİNDE YAYGIN TRAKTÖRLERİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ VE KULLANICI DEĞERLENDİRMELERİ HATİCE ŞENEL DANIŞMAN: Yrd. Doç. Dr. Ali AYBEK Yıl: 2006, Sayfa: 49 Jüri: Yrd. Doç. Dr. Ali AYBEK Prof. Dr. Alaettin SABANCI Yrd. Doç. Dr. Selçuk ARSLAN Bu çalışmada, Doğu Akdeniz Bölgesinde kullanılan traktörlerin teknik özellikleri ve çiftçilerin kullandıkları traktörlerle ilgili değerlendirme verileri, tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemine göre seçilmiş, 205 tarım işletmecisi ile yüz yüze görüşülerek anket yoluyla toplanmış ve değerlendirilmiştir. İşletmelerin %89.3 ünde 1 traktör, %7.8 inde 2 traktör, %0.5 inde 3 traktör ve %2.4 ünde 4 traktör bulunmaktadır. Ekonomik ömrünü tamamlayan traktörlerin oranı %20.8, 5 yıl içinde tamamlayacakların oranı ise %12.9 dur. Traktörlerin ortalama motor gücü kw ve yıllık kullanma süresi ise yaklaşık 600 saat bulunmuştur. Birim alan (ha) başına traktör gücü 4.2 kw ve traktör başına düşen üretim alanı ha dır. Bölgedeki işletmelerin üretim alanı-traktör gücü, üretim alanı-traktör sayısı, üretim alanı-traktör yıllık kullanma süresi, ve traktör gücü-traktör yıllık kullanma süresi arasındaki ilişkiyi belirlemek için Pearson korelasyon katsayıları sırasıyla 0.43 (orta düzeyli korelasyon), 0.82 (çok güçlü korelasyon), 0.34 (orta düzeyli korelasyon), 0.22 (zayıf korelasyon) bulunmuştur. Buna göre, büyük işletmelerde traktörlerin yıl içinde daha etkin kullanıldığı, üreticilerin traktör seçiminde üretim alanını yeterince göz önüne aldıkları ve az sayıda da olsa bazı işletmelerin gerekli olandan daha güçlü traktör seçme eğiliminde oldukları anlaşılmaktadır. Bölgedeki traktör kullanıcılarının % 84.2 si motordan, %60.2 si kavramadan, %74.4 ü vites kutusundan, %65.2 si diferansiyelden, %69.9 u son hız azaltma ünitesinden, %75.3 ü tekerleklerden,%78.6 sı kuyruk milinden, %75.7 si çeki kancasından, %63.6 sı üç nokta askı düzeninden ve %84.9 u traktörlerinin çeki etkinliğinden memnundur. Anahtar Kelimeler: Traktör, tarımsal mekanizasyon, çiftçi değerlendirmesi, Doğu Akdeniz III

6 ABTRACT DEPARTMENT OF AGRICULTURAL MACHINERY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SUTÇU IMAM MSc THESIS ABSTRACT TECHNICAL PROPERTIES AND USERS EVALUATIONS OF TRACTORS IN EASTERN MEDITERRANEAN TURKEY HATİCE ŞENEL Supervisor : Yrd. Doç. Dr. Ali AYBEK Year : 2006, Pages : 49 Jury : Assist. Prof. Dr. Ali AYBEK Prof. Dr. Alaettin SABANCI Assist. Prof. Dr. Selçuk ARSLAN The purpose of this study was to determine the technical properties of widely used tractors in Eastern Mediterranean Turkey and to obtain farmers evaluations on these tractors. A survey was applied to 205 randomly selected farmers. It was found that 89.3% of the farms had one tractor, 7.8% of the farms had two tractors, 0.5% of the farms had three tractors, and 2.4% of the farms had four tractors. 20.8% of the tractors have completed their economic lives and 12.9% are to complete their economic lives within the next five years. The average engine power was kw. Average operating time for a tractor was approximately 600 hours per year. In addition, it was found that tractor power was 4.2 kw per hectare, and average farm area was hectares per tractor. The Pearson correlation coefficient between the farm size and tractor power, farm size and number of tractors, farm size and operation time of tractor, and tractor power and operation time of tractor were found to be 0.43 (moderate correlation), 0.82 (very strong correlation), 0.34 (moderate correlation), 0.22 (low correlation), respectively. It was concluded that tractors were used more efficient in big farms, farm size was properly taken into account for choosing a farm tractor, and some farms chose tractors more powerful than necessary. 84.2% of the operators expressed satisfaction with engines, 60.2% with clutches, 74.4% with gear boxes, 65.2% with differentials, 69.9% with final drives, 75.3% with tires, 78.6% with PTO drives, 75.7% with drawbars, 63.6% with threepoint hitches, and 84.9% with traction efficiencies. Keywords: Tractor, mechanization, technical properties, farmer evaluation, Eastern Mediterranean IV

7 ÖNSÖZ ÖNSÖZ Tarım traktörleri, tarım işletmelerinde kullanılan önemli kuvvet makinalarıdır ve işletmede mekanizasyon yatırımlarının büyük bir bölümünü oluştururlar. Ayrıca tarım traktörleri, tarımsal mekanizasyon düzeylerinin belirlenmesinde dikkate alınan en önemli göstergedir. Bu çalışmada, Doğu Akdeniz Bölgesinde kullanılan traktörlerin teknik özellikleri ve çiftçilerin kullandıkları traktörlerle ilgili değerlendirme verileri, tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemine göre seçilmiş, 205 tarım işletmecisi ile yüz yüze görüşülerek anket yoluyla toplanmış ve değerlendirilmiştir Toplam beş ana bölüm altında incelenen araştırmanın birinci bölümünde konu ile ilgili genel bilgilere yer verilmiş, tarım traktörlerinin tarihsel gelişimi, dünyada ve Türkiye de traktör sayıları, Türkiye de traktör üreten kuruluşların durumu, traktör-tarımsal mekanizasyon düzeyi ve araştırmanın amaçları açıklanmıştır. İkinci bölümde konu ile ilgili önceki çalışmalar verilmiş, üçüncü bölümde araştırmada kullanılan materyal ve metot tanıtılmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgular ve bunların tartışılmasına dördüncü bölümde yer verilmiş, araştırma sonuçları ve öneriler ise beşinci bölümde özetlenmiştir. Araştırma sonuçları, traktör üretici firmalarının gelecekte üretim planlamalarında önemli yer oluşturabilecektir. Öncelikle araştırma konusunun seçiminden değerlendirilmesine kadar yakın ilgi ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Ali AYBEK e ve yakın ilgi ve desteğini gördüğüm değerli hocalarım Doç. Dr. İsmet BOZ, Yrd. Doç. Dr. Selçuk ARSLAN ve Yrd. Doç. Dr Cuma AKBAY a teşekkür ederim. Ayrıca, çalışmalarım süresince maddi ve manevi yardımlarını esirgemeyen anneme, babama ve eşime en kalbi duygularımla teşekkür ederim. HAZİRAN 2006 KAHRAMANMARAŞ V

8 ÇİZELGELER DİZİNİ ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 1.1. Tarım traktörlerindeki önemli gelişmeler.. 2 Çizelge 1.2. Dünyadaki traktör sayılarının yıllara göre değişimi. 3 Çizelge 1.3. Seçilmiş bazı ülkelerde ve bölgelerdeki traktör sayıları ve mekanizasyon özellikleri... 4 Çizelge 1.4. Türkiye de yılları arasında üretilen traktörlerin marka ve tipleri ve yıllara göre sayıları... 6 Çizelge yılları arası Türkiye ye ithal ve ihraç edilmiş traktör sayıları 9 Çizelge 1.6. Türkiye de üretim alanları, traktör sayıları ve mekanizasyon düzeyi. 10 Çizelge 3.1. Anket uygulanan bölge bilgileri Çizelge 3.2. Bölgedeki illerin genel arazi dağılımları. 17 Çizelge 3.3. Bölgedeki illerin tarla bitkileri ekiliş alanları Çizelge 3.4. Bölgedeki illerin tarla bitkileri üretim miktarları 17 Çizelge 3.5. Bölgedeki illerin meyve üretim miktarları. 18 Çizelge 3.6. Bölgedeki illerin sebze üretim miktarları.. 18 Çizelge 3.7. Bölgedeki illerin öncelikli sebze üretim miktarları Çizelge 3.8. Bölgedeki illerin örtü altı alanları Çizelge 3.9. Bölgedeki illerin meteorolojik değerleri.. 19 Çizelge Doğu Akdeniz Bölgesinde traktörlerin güç gruplarına göre sayıları 19 Çizelge Doğu Akdeniz Bölgesinde traktör ve tarım makinaları sayısı 20 Çizelge Örnek işletme bilgileri 22 Çizelge Korelasyon katsayılarının yorumlanması. 24 Çizelge 4.1. İşletme büyüklüklerinin dağılımı. 25 Çizelge 4.2. İşletmelerde yetiştirilen ürünler.. 26 Çizelge 4.3. İşletmelerdeki aile reislerinin eğitim durumları Çizelge 4.4. İşletmelerde aktif olarak çalışan aile bireylerinin dağılımı Çizelge 4.5. İşletmelerde aktif olarak çalışan yabancı birey sayısı dağılımı 29 Çizelge 4.6. İşletmelerdeki traktör sayılarının dağılımı. 30 Çizelge 4.7. Traktörlerin yaş dağılımları. 31 Çizelge 4.8. Traktörlerin marka ve tiplerine göre dağılımı Çizelge 4.9. Traktörlerin güç gruplarına göre dağılımları 34 Çizelge Traktörlerin kendi işletmelerinde günlük çalışma süreleri. 35 VI

9 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Traktörlerin kendi işletmelerinde yıllık çalışma süreleri 36 Çizelge Traktörlerin başkalarının tarım işletmelerinde ve tarım dışı işlerde yıllık çalışma süreleri 37 Çizelge Çiftçilerin kullandıkları traktörler ile ilgili değerlendirmeleri Çizelge Traktör sahiplerinin önerileri 39 Çizelge Tarımsal mekanizasyon düzeyi gösterge değerleri.. 39 Çizelge İşletme özellikleri arası ilişkiler. 40 VII

10 ŞEKİLLER DİZİNİ ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil yılları arasında üretime devam eden firmaların, ürettikleri toplam traktör sayıları.. 8 Şekil 1.2. Türkiye de yıllara göre üretilmiş toplam traktör sayıları. 9 Şekil Yılları arası Türkiye de mekanizasyon düzeyi. 10 Şekil 4.1. İşletme büyüklüklerinin dağılımı. 25 Şekil 4.2. İşletmelerde en çok yetiştirilen ürünler.. 26 Şekil 4.3. İşletmelerdeki aile reislerinin eğitim durumları 27 Şekil 4.4. İşletmelerde aktif olarak çalışan aile bireylerinin dağılımı Şekil 4.5. İşletmelerde aktif olarak çalışan yabancı birey sayısı Şekil 4.6. İşletmelerdeki traktör sayılarının dağılımı. 30 Şekil 4.7. Traktörlerin yaş dağılımları. 31 Şekil 4.8. İşletmelerdeki traktörlerin markalarına göre dağılımları 33 Şekil 4.9. En çok kullanılan traktörlerin tiplerine göre dağılımları. 33 Şekil Traktörlerin güç gruplarına göre dağılımları.. 34 Şekil Traktörlerin kendi işletmelerinde günlük çalışma süreleri. 35 Şekil Traktörlerin kendi işletmelerinde yıllık çalışma süreleri 36 VIII

11 GİRİŞ 1. GİRİŞ 1.2. Genel Tarımda bir üretim teknolojisi olan tarımsal mekanizasyon, bitkisel ve hayvansal üretimde yapılan işlemlerin modern araç ve gereçlerle yapılması, bu araç-gereçlerin tasarımı, üretilmesi, bakım ve onarımları, etkin bir şekilde kullanılmaları ve pazarlanmasını kapsamaktadır (Zeren, 1991). Bu teknoloji, tarımda kullanılan diğer üretim teknolojilerinin (toprak ve su kaynaklarının korunması ve düzenlenmesi, sulama, gübreleme, ilaçlama, damızlık materyal geliştirme) etkinliğini arttırmak, ekonomikliğini sağlamak ve çalışma koşullarını iyileştirmek yönünden tamamlayıcı bir etken olmak yanında tarımsal girdiler içerisinde en büyük yatırım payına sahiptir (Sabancı ve Aybek, 1990; Yalçın, 1990; Tezer ve Sabancı, 1997). Tarımsal mekanizasyonun bir çok amacı vardır. Bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır (Liljedahl ve ark., 1996; Tezer ve Sabancı, 1997): Üretimde yeni teknoloji uygulamalarına olanak sağlamak, Üretimi doğa koşullarına bağımlı olmaktan kurtarmak, daha nitelikli ürün sağlamak, Kırsal kesimde çalışma koşullarını daha rahat, çekici ve güvenli bir duruma getirmek ve işçilerin iş verimini yükseltmek, Kırsal kesimde teknik bilgi ve beceriyi geliştirmek, Yeni iş alanlarının açılmasına olanak sağlamak, Zor işlerin makine ile daha kolay ve kısa sürede yapılmasını sağlamak, Tarımdaki iş verimini arttırmaktır. Modern tarım traktörleri, tarım işletmelerinde yukarıda sıralanan amaçları geliştirmede önemli rol oynarlar ve işletmede mekanizasyon yatırımlarının önemli bir bölümü tarım traktörlerine aittir (Alcock, 1986; Tunçer ve Güzel, 1988; Liljedahl ve ark., 1996; Sabancı ve ark., 2003/a). Ayrıca tarım traktörleri, ülkelerin tarımsal mekanizasyon düzeylerinin belirlenmesinde dikkate alınan en önemli göstergedir. Traktör esaslı mekanizasyon düzeyi kw/ha, traktör sayısı/1000 ha, ha/traktör sayısı, tarım makineleri sayısı/traktör gibi birimlerle tanımlanmaktadır (Sabancı ve ark., 2003/b). Bu nedenle traktör teknik özelliklerinin irdelenmesi ve bilinmesi önemlidir (Sabancı ve ark., 2003/a). Ülkede tarımsal üretimin farklı özellikler gösterdiği bölgelerde, bölgesel bazda konunun ele alınması ayrıca önem taşımaktadır. Tarımsal üretimde mekanizasyonun etkin kullanımı için, işletmelerde mevcut mekanizasyon koşullarının araştırılması ve ulaşılan sonuçlara göre tarım işletmecilerinin eğitilmesi ve traktör üreticilerinin bilgilendirilmesi gerekmektedir. 1

12 GİRİŞ 1.2. Tarım Traktörlerinin Tanımı ve Tarihsel Gelişimi Tarımsal mekanizasyon işlerinde en çok kullanılan makina traktördür. Kelime anlamıyla traktör, çekici demektir. Başlangıçta traktörler sadece çeki işleri için düşünülmüştür. Zamanla tarımsal üretimdeki gereksinmeler ve teknolojik gelişmeler, traktörü tarımda gerekli tüm güç istemlerini karşılar duruma getirmiştir. Modern traktörler, diferansiyel kilidi, sağ-sol ayrılabilir fren pedalı, kuyruk mili, hidrolik kaldırma düzeni, kayış-kasnak mekanizması, ön yükleyici gibi donanımlar yardımıyla çok yönlü olarak kullanılmaktadır (Saral, 1984; Sabancı, 1993). Tarım traktörü, tarımsal üretimde kullanılan çeşitli tarım alet ve makinelerini çekmek, itmek ve taşımak için gerekli çeki kuvvetini, çalıştırmak için gerekli döndürme gücünü, kaldırmak için gerekli hidrolik gücü sağlamak amacıyla yapılmış tekerlekli, paletli veya yarı paletli, genellikle kuyruk mili, kayış kasnağı, çeki ve askı düzenlerine sahip ve bir sürücü tarafından yönetilen kendi yürür bir makinadır (OECD, 1982). Dünyada traktörlerin varlığı bir yüzyıldan fazla olmasına rağmen asıl gelişimler Ι. ve ΙΙ. Dünya Savaşları sırasında işgücünün azlığı, yiyecek ve lifli materyale olan gereksinimle olmuştur. Tarım traktörlerinin tarihsel gelişimindeki önemli aşamalar kronolojik olarak Çizelge 1.1 de verilmiştir. Çizelge 1.1. Tarım traktörlerindeki önemli gelişmeler (Liljedahl ve ark., 1996) Yıl Traktör Gelişim Aşaması 1858 J. W. Favkes in buhar motorlu pulluk 1876 Otto motorunun içten yanmalı motorlara uygulanması 1889 İçten yanmalı motorla çalışan traktör yapımı 1908 İlk traktör denemesi İlk traktör gösterisi (Nebraska-ABD) Kuyruk milinin kullanılmaya başlanması Yüksek iş kapasiteli, çok amaçlı traktörün geliştirilmesi Kuyruk milinin yaygınlaşması Diesel motorların daha büyük traktörlere uygulanması ASAE ve SAE in kuyruk mili ve bağlantı yerleri standardı, Basınçlı soğutma sistemi, Üç nokta askı ve bağlantı tanıtılması Motor kuyruk mili Traktör güçlerinin hızla artması, Diesel traktör oranı yükselmesi Traktör güçlerinin artması, Radyal lastiklerin kullanılması Turboşarj ve intercoolerın diesel motorlarda uygulanması Traktörlerin elektronik kontrol sistemleriyle donatılması Algılayıcıların ve monitörlerin geliştirilmesi GPS ve bilgisayarın traktörlerde kullanılması Türkiye tarımında mekanik gücün kullanılması 1908 yıllarına rastlar. Balkan Savaşı sonrasında İngiltere ve Almanya dan buharla çalışan kablolu pulluklar getirilerek 2

13 GİRİŞ Trakya ve Çukurova bölgelerinde kullanılmıştır. 1. Dünya Savaşı sıralarında da Almanya dan motorlu pulluk ve buhar makinaları getirtilmiştir. 1. Dünya savaşını izleyen yıllarda kısmen geliştirilmiş Mc Cormick ve Fordson traktörleri ile bazı Alman traktörleri ülkemize girmiştir yılına kadar değişik tip ve modelde traktör Türkiye ye ithal edilmiştir yılında yapılan ilk tarım istatistiklerinde traktör sayısı 1308 olarak saptanmıştır. 2. Dünya savaşı sıralarında dışardan traktör gelmediğinden sayıda önemli azalmalar olmuştur. Savaşı izleyen yıllarda ise traktör sayısında hemen bir artış görülmektedir (Sabancı, 1993) Dünyada ve Türkiye'de Traktör Sayıları Traktörlerin teknik yönden gelişmeleri, iş yapabilme yeteneklerinin de gelişmesine neden olmuştur. Bu gelişim süreci içinde, tarım işletmeleri de gelişerek daha çok ve çeşitli tarım makinası kullanacak duruma gelmiştir. Traktör sayısı tüm ülkelerde yıllara göre önemli artışlar göstermiştir (Saral, 1984). Ağırlıklı olarak hala bir tarım ülkesi olan Türkiye de de bu değerler yıllara göre değişim göstermiştir. Bu değerlerin doğru olarak belirlenmesi, mekanizasyon düzeyinin de daha gerçekçi saptanmasına olanak sağlayacaktır (Sabancı ve Akıncı, 1994) yılları arasında dünya daki traktör sayıları Çizelge 1.2 de verilmiştir. Buna göre dünyadaki toplam traktör sayısı, 1990 yılında , 1995 yılında , 2000 yılında ve 2002 yılında ise dir. Dünyadaki traktör sayılarının oransal değişimlerinde yıllarında %1 lik azalış, ile yılları arasında ise %1 lik artış olmuştur (Çizelge 1.2). Çizelge 1.2. Dünyadaki traktör sayılarının yıllara göre değişimi (FAO, 2005) Yıllar Dünyadaki traktör sayıları (adet) Dünyadaki traktör Sayılarındaki değişim oranları (%) , , , , , , , , , , , Bazı kıta ve ülkelerdeki traktör sayılarının yılları arası değişimi Çizelge 1.3 te verilmiştir. 3

14 GİRİŞ Çizelge 1.3. Seçilmiş bazı ülkelerde ve bölgelerdeki traktör sayıları ve mekanizasyon özellikleri (Sabancı ve Akıncı, 1994; FAO, 2005) Ülke Traktör sayısı (adet) İşlenen alan ÖTY(1) ha Ad/1000 ha Dünya Afrika Cezayir Mısır Nijerya G.Afrika Tanzanya Tunus K.Amerika Kanada Küba Meksika ABD G.Amerika Arjantin Brezilya Şili Kolombia Venezüella Asya Ruya Fed Çin Hindistan İran Irak İsrail Japonya Pakistan Suriye Türkiye Avrupa Bulgaristan Fransa İtalya Almanya İspanya İngiltere Yunanistan Okyanusya G.Ü G.O.Ü (1) ÖTY: Özgül Traktör Yoğunluğu (Adet/1000 ha) G.Ü: Gelişmiş ülkeler, G.O.Ü: Gelişmekte olan ülkeler Kıtalar altındaki ülke verileri kıta toplamı değildir, ülke verileri örnek olarak seçilmiştir. Dünya genelinde traktör sayısı 1998 yılında adet iken 2002 de adete çıkmıştır. Dünya traktör parkında az da olsa bir artış söz konusudur. Kıtalar arasında en yoğun traktör kullanımı Avrupa dadır yılına göre Avrupa traktör

15 GİRİŞ parkı adettir. Avrupa yı adet ile Asya, adet ile K.Amerika kıtaları izlemektedir. Güney Amerika adet, Afrika adet ve Okyanusya adet traktör parkına sahiptir. Kıta içinde ABD 2002 yılına göre adet traktörle dünyada en çok traktöre sahip olan ülkedir. Bunu adetle Japonya, adetle İtalya, adetle Hindistan ve adetle Fransa izlemektedir. Türkiye nin de içinde bulunduğu diğer traktör sayısı adet arasında olan ülkeler ise sırasıyla Türkiye, İspanya, Almanya, Çin, Brezilya ve Kanada şeklinde sayılabilir. Dünya genelinde 2002 yılı verilerine göre gelişmiş ülkelerin traktör sayısı adet, gelişmekte olan ülkelerin traktör sayısı ise adettir. Gelişmiş ülkeler traktör sayısı bakımından gelişmekte olan ülkelerin 2.6 katıdır. Kıtalar arasında en yoğun traktör kullanımı Avrupa dadır yılı değerlerine göre Avrupa ya ait 38.2 traktör/1000 ha lık özgül traktör yoğunluğu (ÖTY) değeri, Kuzey Amerka değerinin 1,8 katıdır. Dünya ortalaması 19.0 olan ÖTY, gelişmiş ülkelerde 31.7 gelişmekte olan ülkelerde 9.2 dir. Türkiye de, yılları arasında traktör sayısında %8 lik bir artış, ÖTY değerinin 37.4 tesbit edilmiştir (Çizelge 1.3) Türkiye de Traktör Üreten Kuruluşların Durumu Türkiye de traktör üretimi 1954 yılından itibaren başlamıştır. O tarihte Türk Traktör Fabrikası Amerika daki Minneapolis Moline Traktör Fabrikası ile yaptığı anlaşma çerçevesinde, Ankara da Uçak Motor Fabrikası denilen fabrikada traktör üretimine başlamıştır (Kut, 1989; Sabancı, 1993) yılından günümüze kadar traktör üretimi yapan 14 firma olmuştur. Bunlar; BMC, Burtrak, Çumitaş, Hema, İltor, MKE, Pancar Motor, Taral, Tarım Kredi Kooperatifleri Yardımlaşma Vakfı, Toe, Tümosan, Türk Traktör, TZDK ve Uzel dir. Bu kuruluşlardan sadece Türk Traktör (New Holland), Tümosan ve Uzel günümüzde traktör üretimini sürdürmektedir. Bu firmaların, yılları arası 15 yıllık toplam üretimleri dikkate alındığında, Uzel in , Türk Traktör ün (New Holland) , Tümosan ın adet traktör ürettiği görülmektedir (Çizelge 1.4, Şekil 1.1). Ülkemizde, son 15 yıllık dönemde ( yılları arasında) üretilen traktörlerin marka ve tipleri ve yıllara göre üretim miktarları Çizelge 1.4 te, ithal-ihraç değerleri Çizelge 1.5 te verilmiştir. Traktör parkında, 9 firmaya ait toplam 121 adet değişik marka ve tipte traktör bulunmaktadır. Toplam üretim miktarı adettir yılları arasında en fazla üretilen traktörler, MF 240 S ( adet), Fİ 54-C ( adet), MF 285 ( adet) ve Fİ ( adet) traktörleridir. Traktör üretimi yapan 9 kuruluşun üretim kapasitelerinin yüzde dağılımı sırasıyla Uzel (%49), Türk Traktör (%44), TZDK, Tümosan, Hema, İltor, Burtrak, Taral ve Traksan ( %7) olmaktadır (Çizelge 1.4). 5

16 GİRİŞ Çizelge 1.4. Türkiye de yılları arasında üretilen traktörlerin marka ve tipleri ve yıllara göre sayıları (OSD, 2005; Sabancı ve ark., 2003/a) Marka Tip Yıllar Toplam (adet) TÜMOSAN N Fİ N Fİ DT Fİ DT Fİ N Fİ N DT U YIL. ÜRETİM KAPASİTESİ (ADET) HEMA FO 3610 S İLTOR GOLDONI ARTIGLIO EL BURTRAK L TARAL TRAKSAN U U U U U YIL. ÜRETİM KAPASİTESİ (ADET) TÜRK TRAKTÖR Fİ Fİ 54-C Fİ 54 J Fİ Fİ Fİ Fİ DT Fİ Fİ Fİ DT NH 70 SKD Fİ DT Fİ NH 55 SDK NH LM Fİ DT A Fİ Fİ DT NH 60 J Fİ 50 S TT NH 60 S NH NH DT NH 55 CASE NH55 CASE DT NH 70 CASE NH 70 DTCASE NH 80 CASE

17 GİRİŞ Çizelge 1.4 ün devamı Marka Tip Yıllar Toplam (adet) NH 80 DTCASE Fİ TD 55 D 4 W 2 2 TD 65 D 2 W TD 65 D 4 W TT TD 75 D 2 W TD 75 D 4 W TD 85 D 2 W TD 85 D 4 W TD 95 D 2 W TD 95 D 4 W TT TT HC HC HC 5 5 YIL. ÜRETİM KAPASİTESİ (ADET) UZEL MF 240 DF MF MF 285(4WD) MF MF 240 S MF 265 S MF 255 T MF 260 T 3 3 MF MF MF 281 DT MF 290 DT MF 398 DT MF 255 EP MF MF 260 G MF MF 461 4* MF 260 G 4 WD MF 266 G MF 266 G 4* MF 276 G MF 276 G DT MF 286 G MF 286 G DT MF 250 G MF 250 G MF 250 G MINI MAX 4x MF 260 G MINI MF 260 G M.MAX 4* MF 398 DT MF MF 420 4*4 9 9 MF MF MF * MF MF x MF

18 GİRİŞ Çizelge 1.4 devamı Yıllar Toplam Marka - Tip (adet) MF x MF MF WD MF WD MF MF YIL. ÜRETİM KAPASİTESİ (ADET) TZDK STR STR STR STR B STR 8045 A STR STR 8050 S BAŞAK BAŞAK STR 8053 Snk STR 8043 Snk YIL. ÜRETİM KAPASİTESİ (ADET) Traktör sayısı (adet) UZEL TÜRK TRAKTÖR TÜMOSAN Üretim Yapan Kuruluşlar Şekil yılları arasında üretime devam eden firmaların, ürettikleri toplam traktör sayıları Türkiye de yıllara göre üretilmiş toplam traktör sayıları Şekil 1.2 de verilmiştir. Buna göre, yılları arasında, ülkemizdeki traktör üretiminde önemli azalmalar olduğu, 1998 yılında ise en fazla traktörün üretildiği görülmektedir. 8

19 GİRİŞ Traktör sayısı (adet) Yıllar Şekil 1.2. Türkiye de yıllara göre üretilmiş toplam traktör sayıları (OSD, 2005) yılları arasında Türkiye ye ithal edilen ve Türkiye den ihraç edilen toplam traktör sayılarının değişimi Çizelge 1.5 de verilmiştir. Bu verilerden en fazla ithalatın 1997 yılında, en fazla ihracatın ise 2003 yılında yapıldığı görülmektedir. Çizelge yılları arası Türkiye ye ithal ve ihraç edilmiş traktör sayıları (FAO, 2005) Yıllar İthal Edilmiş Toplam Traktör Sayıları İhraç Edilmiş Toplam Traktör Sayıları 1990 (adet) (adet)

20 GİRİŞ 1.5. Traktör-Tarımsal Mekanizasyon Düzeyi Tarım traktörleri, ülkelerin tarımsal mekanizasyon düzeylerinin belirlenmesinde dikkate alınan en önemli göstergedir. Traktör esaslı mekanizasyon düzeyi kw/ha, traktör sayısı/1000 ha, ha/traktör sayısı birimleriyle tanımlanmaktadır yılları arasında, ülkemizdeki üretim alanları, traktör sayıları ve mekanizasyon düzeyi, traktör/1000 ha olarak Çizelge 1.6 ve Şekil 1.3 te verilmiştir. Bu verilerden, en yüksek mekanizasyon düzeyinin (34.66 traktör/1000 ha) 1999 yılında, en düşük mekanizasyon düzeyinin (24.92 traktör/1000 ha) ise 1990 yılında olduğu görülmektedir. Buna üretim alanlarının ve traktör sayılarının değişimi etkili olmaktadır. Çizelge 1.6. Türkiye de üretim alanları, traktör sayıları ve mekanizasyon düzeyi Üretim alanı Traktör sayısı Mekanizasyon düzeyi Yıl (x1000 ha) (adet) (Traktör/1000 ha) ,00 35,00 Mekanizasyon düzeyi (traktör/1000 ha) 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0, Yıllar Şekil Yılları arası Türkiye de mekanizasyon düzeyi 10

21 GİRİŞ 1.6. Araştırmanın Amaçları Adana, Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye illerini kapsayan Doğu Akdeniz bölgesi, ülkemizin önemli tarım bölgelerindendir. Bu çalışma, Doğu Akdeniz bölgesinde makineli tarımsal üretimde bulunan tarım işletmelerinin tarımsal mekanizasyona ilişkin genel yapısı, kullandıkları traktörlerin teknik özellikleri ve bölgedeki traktör kullanıcılarının mevcut traktörleri ile ilgili değerlendirmelerini kapsamaktadır. Çalışmanın amaçları; bölgedeki tarım işletmelerinin üretim alanı, ürün deseni, aile reisinin eğitim durumu ve aktif işgücü varlığını belirlemek, mevcut traktörlerin marka, tip, model, güç grupları, yıllık çalışma sürelerini belirlemek, bölge çiftçilerinin kullandıkları traktörlerle ilgili değerlendirmelerini ve önerilerini belirlemek, bölgedeki mekanizasyon düzeyini belirlemek, işletmelerdeki üretim alanı büyüklüğü ile traktör güçleri ve sayıları; üretim alanı büyüklüğü ile traktörün yıllık kullanım süresi, traktör gücü ile traktörün yıllık kullanım süresi arasındaki ilişkileri saptamaktır. Ayrıca elde edilecek sonuçlar traktör üreticilerinin bölge için hazırlayacağı projelerde önemli veri oluşturacaktır. 11

22 ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Konu ile ilgili yapılan bazı önemli çalışmalar tarih sırasına göre aşağıda verilmiştir. Saral (1984), tarım traktörleri kitabının 1. bölümünde tarım traktörlerinin tanıtımı, tarihsel gelişimi, Türkiye ve dünyadaki traktör sayıları, Türkiye deki bölgelere göre traktör sayıları, parkta bulunan traktörlerin güç dağılımları konularında bilgi vermiştir. Alpkent (1986), Türkiye de traktör ve ekipmanları kullanımında verimlilik adlı kitabında, traktör ve ekipmanların parkını,kullanımında verimliliği, makineleşme tanımını ve etkilerini ve kırsal toplumun yaşantısına traktörün etkisi konuları incelemiştir. Tunçer ve Güzel (1988), Türkiye tarımında mekanizasyonun yeri başlıklı çalışmalarında, ülkemizde sanayileşme çabalarının yanında tarım sektörünün genel ekonomi ve nüfus varlığı açısından ana sektörlerinden birisi olmasına rağmen Cumhuriyet döneminden bu yana tarımsal mekanizasyon kavramının yanlış değerlendirerek traktör ve ekipmanındaki sayısal artış olarak görülmekte olduğunu vurgulamışlardır. Tarımsal mekanizasyonun, tarımsal üretim ve ürünlerin temel değerlendirme işlemlerini yerine getirme ile kullanılan her türlü enerji kaynağı; yayımı, eğitimi ve işletilmesi şeklinde olması yerine sadece tarım alet ve makinaları bazında düşünülmesinin üretimi artıran bir unsur yerine tüketimi artıran bir unsur olacağını vurgulamışlardır. Sahillioğlu (1988), Türkiye tarımsal mekanizasyonu konusunda yaptığı araştırmada, tarımsal mekanizasyonun önemi ve etkinliğini vurgulamış, yılları arasında uygulanan Marshall yardımıyla değişik marka ve tür traktör/makinelerin ülkeye gerekli olan altyapı hazırlanmadan ithal edildiğini ve kısa zamanda yedek parça organizasyonu eksikliği, ikmal, eğitim vb. nedenlerle bir makine mezarlığına dönüştüğünü; yurt içi ve yurt dışı satışlarında ülke tarımsal yapısına uygun üretim için AR-GE çalışmalarının önemini vurgulamıştır. Witney (1988), tarım makineleri seçimi ve kullanımı kitabının 7. ve 8. bölümlerinde traktör performansı, güç ve seçimi konularında bilgi vermiştir. Kut (1989), Türkiye de traktör parkı ve üretilen traktörler üzerine bir araştırma başlıklı eserinde; Türkiye de traktör imal eden kuruluşlar ve traktör üretimleri, Türkiye de traktör parkı, traktör parkının özellikleri, tarımsal mekanizasyonda traktör ile ilgili parametreler, traktör üretimi ve Türkiye traktör parkına ilişkin değerlendirmeler konularını incelemiştir. Türkiye traktör parkının ortalama traktör gücü yaklaşık 41 kw belirlenmiş ancak optimal gücün yaklaşık 26 kw olması gerektiği vurgulanmıştır. Yaldız ve Akıncı (1991), Çukurova bölgesi ile dağlık kesimlerde mekanizasyon düzeyi ve uygulamaları konusunda yaptıkları araştırmada, bölgede 7 ayrı marka (Fiat, Ford, Massey Ferguson, Massey Haris, Stery, MT ve TD-9) ve 20 ayrı model traktörün olduğunu belirtmişlerdir. Kullanılan traktörlerin %46.7 sinin ekonomik ömrünü tamamladığını, işletmelerde mekanizasyon düzeyinin ova kesiminde 2.63 kw/ha, dağlık kesimlerde ise 1.01 kw/ha olarak saptamışlardır. Ülke düzeyinde tarımsal açıdan gelişmiş bir bölge olan Çukurova da mekanizasyon uygulamasının optimal düzeyde olmadığı belirtilmiştir. 12

23 ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Zeren (1991), Türkiye de traktör,biçerdöver ve tarım iş makinaları imalat sanayinin durumu ve yönelimi adlı kitabında; Türkiye ve Avrupa Topluluğu ülkelerindeki nüfus ve tarımsal yapıları, mekanizasyon düzeyleri, hizmet vermekte olan traktör ve biçerdöver sayıları, Türkiye ve dünyadaki traktör imalat sanayiinin durumu, Türkiye deki imalatçı firmaların imalata başlama yılından itibaren üretim değerleri ve park payları, Türkiye deki traktör üretiminin, fiyatlarının, yaş durumunun, ihracat-ithalat değerlerinin ve destekleme fiyatlarının yıllara göre değişimi ve ülkelere göre traktör ithalat ve ihracat ve üretim değerleri hakkında bazı bilgiler verilmiştir. Sabancı (1993), tarım traktörleri kitabının 1. bölümünde tarım traktörlerinin tanıtımını, tarihsel gelişimini, Türkiye deki gelişimini, Türkiye nin gelecekteki traktör talebini ve Türkiye de traktör üreten kuruluşların durumu hakkında bilgi vermiştir. Skrobackı (1993), Doğu Avrupa ülkelerinde tarımsal traktörler konusunda yaptığı çalışmada, zamanla hayvansal gücün traktör gücüne dönüşümü ve çeşitli Doğu ve Batı Avrupa ülkelerindeki yıllara göre traktör üretimleri ile ithal ve ihraç edilen traktör sayıları verilmiştir. Sabancı ve Akıncı (1994), dünyada ve Türkiye de tarımsal mekanizasyon düzeyi ve son gelişmeler konusunda yaptıkları çalışmada, Türkiye ve dünyadaki farklı bölgelere ait traktör sayılarını ve mekanizasyon düzeylerini belirtmişlerdir. Çalışmada Türkiye nin mekanizasyon düzeyi, ekonomik traktör ömrüne göre 0.97 kw/ha, kullanılan parka göre ise 1.73 kw/ha olarak bulunmuştur yılında dünyadaki toplam traktör sayısı adet olarak bulunmuş ve bu sayının yaklaşık 2/5 inin Avrupa Kıtasında kullanıldığı belirtilmiştir. Özgül traktör yoğunluğu açısından da en büyük değerin 75 traktör/1000 ha ile yine Avrupa Kıtası nda olduğu, AB ülkelerinde en yüksek değerin traktör/1000 ha ile Hollanda da, EFTA ülkeleri arasında ise 276.6/1000 ha ile İsviçre olduğu, ayrıca Türkiye nin özgül traktör yoğunluğunun 25.3/1000 ha olduğu belirtilmiştir. Işık ve ark. (1995), GAP bölgesine uygun tarım makinaları seçimi ve 2000 li yıllarda park talebi başlıklı çalışmalarında, GAP bölgesindeki alanların, işletme özellikleri, üretim tekniği, ürün deseni ve buna bağlı olarak tarım iş makinaları ile traktör güçleri incelenmiş, gereksinin duyulacak traktör kuyruk mili gücü düzeyinin 2000 yılında 2.34 milyon kw (yaklaşık adet traktör), 2010 yılında 2.68 milyon kw (yaklaşık adet traktör) olduğu belirlenmiştir. Tarım iş makinaları toplam iş genişliği değerlerinin de makine cinslerine bağlı olarak; 2000 yılı için m arasında, 2010 yılı için ise m arasında değiştiği belirlenmiştir. Sağlam (1995), GAP bölgesinde tarımsal mekanizasyon durumu konusunda yaptığı araştırmada, GAP projesi kapsamına giren illerdeki traktör gücü ve tarım makinaları sayıları incelenmiş, projenin başlaması ile sulu tarımın gereği bazı özel alet ve ekipmanlara olan ihtiyaçlar belirlenmiştir. Liljedahl ve ark. (1996), traktörler ve güç üniteleri adlı kitabında, traktörlerin gelişimi, hareket aldığı termik motorların çalışması ve motor sistemleri, çeki ve hidrolik sistemler, güç iletim sistemleri ile traktör testleri ve performanslarına ilişkin bilgileri açıklamışlardır. 13

24 ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Özpınar ve Işık (1997), Şanlıurfa-Harran Ovasında pamuk üreten işletmelerin tarımsal yapı özellikleri başlıklı çalışmalarında, yörede işletme başına aile nüfusunun ortalama 9.5 kişi olduğunu, bunların yarısının tarımda çalıştığını, ortalama işletme büyüklüğünün 37.5 ha, parsel büyüklüğünün 9.69 ha ve pamuk ekim alanlarının oranının %91.7 olduğunu belirtmişlerdir. Demircan ve Orhan (1997), aşağı Mardin-Ceylanpınar ovalarındaki tarım işletmelerinin mekanizasyon düzeyi ve makina kullanımının ekonomik analizi başlıklı çalışmalarında, Güneydoğu Anadolu projesi(gap) uyarınca ikinci aşamada sulamaya açılacak olan Aşağı Mardin Ceylanpınar Ovalarındaki tarım işletmelerinin mekanizasyon düzeyini ve makine kullanımının ekonomik analizini incelemişlerdir. Araştırma sonucunda bölgedeki ortalama traktör gücünü kw/ha, işlenen alana düşen traktör beygir gücünü 0.51 kw/ha, 1000 hektara düşen sayısını 9.81 adet ve bir traktöre düşen işlenen alanı da hektar olarak bulmuşlardır. Sabancı (1998), Türkiye de tarımsal mekanizasyon gelişim ve eğilimi adlı kitabında, Türkiye de tarımsal mekanizasyon ve tarım traktörlerini, traktör parkı ve gelişimini, Türkiye de yaygın olarak kullanılan traktörlerin teknik ve ergonomik özelliklerini, dünyadaki tarımsal mekanizasyon düzeyi ve gelişimini ve Türkiye nin gelecekte mekanizasyon eksikliği olabilecek konuları incelemiştir. Sabancı ve ark. (1999/a), Türkiye ve dünyadaki tarımsal makinalaşma seviyesindeki gelişmeler konusunda yaptığı çalışmada, Türkiye nin 1963 yılından itibaren her beş yılda bir kalkınma planları yaptığını ve bu geniş kapsamlı planların ek planlarla birlikte bütün aktif sektörleri kapsadığını ve bu sektörlerden birininde tarım ve tarım ürünleri olduğunu belirtilmiştir. Gelişen ve gelişmiş ülkelerdeki teknoloji ve kullanım oranlarının değerlendirilmesi ve karşılaştırılmasında tarım makinalarının seviye göstergesi açısından önemi vurgulanmıştır. Kic ve ark. (1999), Çek Cumhuriyeti nin tarımsal makinalaşma seviyesi konusunda yaptığı çalışmada, Çek Cumhuriyeti ndeki mahsül ve hayvansal üretimde makinalaşma seviyesinin genel özelliklerini ve tarımsal makinaların gelişimleri ile teknolojik seviyeleri hakkında bazı bilgiler verilmiştir. Akıncı ve Çanakçı (2000), Antalya ili tarım işletmelerinde traktör ve tarım iş makinalarının kullanım sürelerinin belirlenmesi konusunda yaptıkları araştırmada, Antalya Bölgesinde sulu tarla tarımı yapılan işletmelerde traktör ve tarım iş makinaları kullanım süreleri araştırılmıştır. Bu amaçla bölgenin sosyo-ekonomik özelliklerini yansıtan toplam 87 adet işletmede anket çalışması yapılmış ve yapılan ankette bölgenin tarımsal altyapı ve mekanizasyon özellikleri ile traktör ve tarım iş makinalarının kullanım süreçleri incelenmiştir. Araştırma sonucunda, işletme başına düşen ortalama traktör sayısı 1 adet, makine sayısı 9 adet ve traktör ile tarım iş makinaları kullanım sürelerinin işletme büyüklüğüne bağlı olarak arttığını bulmuşlardır. Polat ve Sağlam (2001), GAP bölgesinin mekanizasyon durumu ve sorunları konusunda yaptıkları araştırmada, yılları arasındaki istatistiksel verilerine göre Güneydoğu Anadolu Projesi Bölgesi illerindeki tarım alet ve makine varlığının belirlenmiş ve sulama öncesi ve sulama sonrası tarım makinaları değişimi incelenmiştir 14

25 ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aybek ve Hurşitoğlu (2002), Kahramanmaraş yöresi tarım işletmelerinin mekanizasyon özellikleri ve bu özellikler arası ilişkiler başlıklı çalışmalarında, yöredeki mekanizasyon özellikleri ve bu özellikler arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Bunun için il merkezi ve iki ilçesinden tesadüfi örnekleme yöntemiyle tarımsal üretim yapan 51 ova köyünden 214 tarım işletmesi seçilmiştir. Anket sonucunda işletmelerin % 88 inde bir traktör, %11 inde iki traktör ve % 3 ünde üç traktör bulunduğu belirlenmiştir. En fazla tercih edilen traktör markaları sırasıyla, Massey Ferguson, Ford, Steyr ve Fiat olduğu, kullanılan traktörlerin ortalama motor gücünün 50.1 kw ve yıllık ortalama kullanım süresinin de 450 saat olduğu belirtilmiştir. Sabancı ve ark. (2003/a), Türkiye deki traktör parkı ve bazı teknik özellikleri konusunda yaptıkları araştırmada, 15 yıllık süreç dikkate alınarak, yılları arasında ülkemizde üretilen traktörlerin marka ve tipleri ile traktörlerin bazı teknik özelliklerinin önceki yıllara göre traktör parkındaki ve güç gruplarındaki değişimlerini incelemişlerdir. 15

26 MATERYAL VE METOT MATERYAL VE METOT 3.1. Materyal Çalışmanın materyalini, Doğu Akdeniz bölgesini oluşturan Adana, Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye illerinde makineli tarımsal üretimde bulunan tarım işletmelerinin tarımsal mekanizasyona ilişkin genel yapısı, kullandıkları traktörlerin teknik özellikleri ve bölgedeki traktör kullanıcılarının mevcut traktörleri ile ilgili anket yolu ile toplanan bilgiler oluşturmaktadır. Araştırmada kullanılan veriler, bölgeyi oluşturan illerin tarımsal özelliklerini yansıtacak her ilden; merkez ve iki ilçeden ikişer köy, dolayısıyla her ilden sekiz köy ve toplam 205 işletme sayısı gayeli örnekleme yöntemiyle seçilmiştir (Çizelge 3.1) Çizelge 3.1. Anket uygulanan bölge bilgileri İl Seçilen İlçe Köy sayısı İşletme sayısı Adana Merkez 2 24 Ceyhan 2 49 Karataş 2 34 Hatay Merkez 2 8 Kırıkhan 2 11 Kumlu 2 13 Kahramanmaraş Merkez 2 13 Türkoğlu 2 7 Pazarcık 2 7 Osmaniye Merkez 2 10 Kadirli 2 16 Düziçi 2 13 Toplam Araştırma Alanının Genel Tanımı Konum: Doğu Akdeniz Bölgesi Adana, Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye illerinden oluşmaktadır. Bölgenin büyük bir kısmı Toros Dağları ve yüksek platolarla kaplıdır. Genel olarak engebeli ve dağlıktır. Bölgede Toroslar dan başka Hatay-Kahramanmaraş istikametinde uzanan sıra halinde Amanos (Nur) Dağları uzanır. Bölgenin toplam yüzey alanı km² olup bu alanın km² sini Adana, km² sini Hatay, km²'sini Kahramanmaraş, km² sini de Osmaniye ili oluşturmaktadır. Arazi Dağılımı: Araştırma alanını oluşturan illerin toplam işlenen tarım alanı ha olup, hektarını Adana, hektarını Hatay, hektarını Kahramanmaraş ve hektarını Osmaniye ili oluşturmaktadır (Çizelge 3.2). 16

27 MATERYAL VE METOT... Çizelge 3.2. Bölgedeki illerin genel arazi dağılımları (Anonim, 2005) Alanlar İller Adana Hatay Kahramanmaraş Osmaniye ha % ha % ha % ha % İşlenen tarım alanı Çayır-mera Orman fundalık Tarım dışı Toplam Üretim Deseni: Bölgede tarla ve bahçe ürünleri yetiştirilmekte olup ülke ekonomisinde önemli yer tutmaktadır. Bölgedeki iller bazında tarla bitkilerinin ekiliş alanları Çizelge 3.3 te, üretim miktarları Çizelge 3.4 de, meyve üretim miktarları Çizelge 3.5 te, sebze üretim miktarları Çizelge 3.6 da ve öncelikli sebze üretim miktarları Çizelge 3.7 de verilmiştir. Tarla bitkileri ekilişi bakımından Doğu Akdeniz Bölgesi yoğun yetiştiricilik yapılan bir kesimdir. Tahıl ekilişinde Adana ili ilk sırayı almakta ve onu sırasıyla Kahramanmaraş, Osmaniye ve Hatay illeri izlemektedir. Endüstri bitkilerinde ise sıralama, Hatay, Adana ve Kahramanmaraş ve Osmaniye şeklinde değişmektedir. Ülkemiz ekonomisi açısından son yıllarda gittikçe daha fazla önem arz eden yağlı tohumlu bitkilerin ekilişinde Adana dan sonra Osmaniye ve Kahramanmaraş illeri yer almaktadırlar (Çizelge 3.3). Çizelge 3.3. Bölgedeki illerin tarla bitkileri ekiliş alanları (ha) (DİE, 2003) Tarla bitkisi İller Adana Hatay Kahramanmaraş Osmaniye Tahıllar Baklagiller Endüstri bitkileri Yağlı tohumlar Yumru bitkiler Toplam Üretim miktarlarına bakıldığında ise, yağlı tohumlu bitkilerde verimin bölgede yüksek olduğu endüstri bitkilerinde ise tersine bir göstergeyle karşılaşılmakta ve bölgede verimin düşük olduğu görülmektedir (Çizelge 3.4). Çizelge 3.4. Bölgedeki illerin tarla bitkileri üretim miktarları (ton) (DİE, 2003) Tarla bitkisi İller Adana Hatay Kahramanmaraş Osmaniye Tahıllar Baklagiller Endüstri bitkileri Yağlı tohumlar Yumru bitkiler Toplam

28 MATERYAL VE METOT... Bölgenin meyve üretim potansiyeline bakıldığında, ilk sırayı turunçgil üretiminin aldığı görülmektedir. Turunçgil üretiminde ülkede söz sahibi 2 önemli ilden Adana ve Hatay bu bölge sınırları içerisindedir. Bölgede taş çekirdeklilerin üretimini sırasıyla Hatay, Kahramanmaraş, Adana ve Osmaniye; üzümsülerin üretimi sırasıyla Kahramanmaraş, Hatay, Adana ve Osmaniye illerinde yapılmaktadır (Çizelge 3.5). Çizelge 3.5. Bölgedeki illerin meyve üretim miktarları (ton) (DİE, 2003) Meyveler İller Adana Hatay Kahramanmaraş Osmaniye Yumuşak çekirdekliler Taş çekirdekliler Turunçgiller Sert kabuklular Üzümsüler Toplam Bölgede sebze üretimine bakıldığında meyvesi yenen bitki üretiminin ilk sırada yer aldığını ve en çok üretiminin sırasıyla Adana, Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye illerinde yapıldığı görülmektedir (Çizelge 3.6). Çizelge 3.6. Bölgedeki illerin sebze üretim miktarları (ton) (DİE, 2003) Sebzeler İller Adana Hatay Kahramanmaraş Osmaniye Yaprağı yenenler Baklagiller Meyvesi yenenler Soğansı,yumru,kök sebzeler Diğer sebzeler Toplam Doğu Akdeniz Bölgesinin ekolojik koşullarının uygunluğu ve verimliliğin yüksek oluşu nedenleriyle, yüksek bir sebze üretim potansiyeline sahiptir. Hatay, Adana ve Kahramanmaraş illerinde en çok domates, biber, patlıcan, marul; Osmaniye ilinde ise kırmızı turp üretimi yapılmaktadır (Çizelge 3.7). Çizelge 3.7. Bölgedeki illerin öncelikli sebze üretim miktarları (ton) (DİE, 2003) Sebzeler İller Adana Hatay Kahramanmaraş Osmaniye Marul (göbekli) Lahana (baş) Maydanoz Fasulye (taze) Bakla Bezelye Bamya Kabak (sakız) Hıyar Patlıcan Domates Biber (sivri) Havuç Soğan (taze) Kırmızı turp