T.C. MALİYE BAKANLIĞI 2010 YILI BÜTÇE GEREKÇESİ

Transkript

1 T.C. MALİYE BAKANLIĞI 2010 YILI BÜTÇE GEREKÇESİ EKİM 2009, ANKARA

2

3 İÇİNDEKİLER Sayfa BÖLÜM I GENEL EKONOMİK DURUM... 1 BÖLÜM II BÜTÇE PERFORMANSI BÖLÜM III ORTA VADELİ MALİ PLAN BÖLÜM IV 2010 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNU TASARISI BÖLÜM V GELİR POLİTİKASI VE UYGULAMALARI BÖLÜM VI GİDER POLİTİKASI VE UYGULAMALARI BÖLÜM VII BORÇLANMA POLİTİKASI VE UYGULAMALARI BÖLÜM VIII KAMU PERSONEL SİSTEMİ BÖLÜM IX SAĞLIK VE SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ BÖLÜM X KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ BÖLÜM XI ÖZELLEŞTİRME BÖLÜM XII MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNUNA EKLENECEK BELGELER BÖLÜM XIII DİĞER HUSUSLAR

4

5 2 0 BÖLÜM 1 I 0 GENEL EKONOMİK DURUM 1

6 Yılı Bütçe Gerekçesi

7 Genel Ekonomik Durum BÖLÜM I GENEL EKONOM K DURUM A. DÜNYA EKONOM S NDEK GEL MELER Küresel finans piyasalar nda 2000 li y llar n ba ndan itibaren görülen istikrar ve likidite bollu u, 2007 y l n n ortalar ndan itibaren ABD konut piyasas ndaki olumsuz geli melerle bozulmaya ba lam ; 2008 y l nda ise dünya, küresel piyasalarda dalgalanma, g da krizi ve enerji krizini bir arada ya am t r y l ba ndan itibaren yat r m bankalar ve özel irketlerden gelen zarar haberleri sonucunda ABD kaynakl olumsuz senaryolar a rl k kazanm t r. Eylül ay nda Lehman Brothers n iflas ile ciddi kay plar n ya and bir süreç ba lam ve dünya, önce finans piyasalar n sonra da reel ekonomileri etkisi alt na alan bir krizle kar kar ya kalm t r. Kriz ard ard na banka bat lar ile derinle irken, ülkeler yeni kurtarma paketleri, faiz indirimleri, likidite enjeksiyonlar ve mevduat garantilerine yönelmi tir. Ancak al nan önlemler krizin daha da derinle mesine engel olamam ; ticaret ve kredi kanallar yoluyla tüm dünyada reel sektör krizden etkilenmeye devam etmi tir. Bu geli melerle 2007 y l nda yüzde 5,2 olan küresel büyüme 2008 y l nda yüzde 3 e dü mü tür. Kötüle en ekonomik ko ullara ba l olarak geli mi ülkelerde büyüme, 2008 y l nda yüzde 0,6 olarak gerçekle mi tir. Özellikle ABD ekonomisindeki yava lama, ba ta Avrupa ve Japonya olmak üzere geli mi ülkelerin büyümesini a a do ru çekmi tir y l n n ikinci yar s ndan itibaren ngiltere, Fransa, Almanya ve talya gibi birçok geli mi ülke ard ard na resesyona girmi tir. Geçmi dönemlerde yakalad klar büyüme performans ile küresel ekonomideki yava lamay s n rlayan yükselen piyasalar ve geli mekte olan ülkeler ise, krizin etki alan na 2008 y l n n sonlar na do ru girmi tir. Piyasalarda artan güvensizlik nedeniyle sermaye ak mlar n n yön de i tirmesi ve küresel ekonominin daralmas yla yükselen piyasalar ve geli mekte olan ülkeler 2008 y l nda ancak yüzde 6 oran nda büyüyebilmi tir. Küresel krizin etkilerinin kamu otoritelerinin ve merkez bankalar n n koordineli ve geni çapl müdahaleleri ile 2009 y l ba nda bir miktar yava lad görülse de, finansal ko ullardaki s k kl n sürmesi ve güven kayb ekonomik faaliyetleri olumsuz etkilemeye devam etmi tir. 3

8 2010 Yılı Bütçe Gerekçesi Bu çerçevede G 20 ülkeleri, 2009 y l Nisan ve Eylül aylar nda bir araya gelmi tir. Nisan ay ndaki zirvede e güdümlü ve ortak tedbirler al nmas kararla t r lm t r. Zirvede kat l mc ülkelerin mali te vik program uygulamalar benimsenmi tir. Ayr ca, uluslararas kurulu lara ek finansman imkan sa lanm, böylece küresel krize kar zirvede olu turulan paketin büyüklü ü 1,1 trilyon dolara ula m t r. Eylül ay ndaki zirvede ise ülkeler, küresel ekonomik görünümdeki iyile me güçlenene kadar ekonomik deste e devam etme taahhüdünde bulunmu tur. Zirvede ayr ca, G 20 Grubu nun uluslararas ekonomik i birli inin ana forumu olmas karara ba lanm ; bu kararla birlikte geli mekte olan ülkelerin, küresel ekonominin düzelmesi için gereken i birli i içindeki önemi artm t r. Bunun yan s ra, IMF nin kota yap s n n da geli mekte olan ülkeler lehine de i tirilmesi öngörülmü tür. zleyen dönemde piyasalarda k smi bir iyile me görülmü tür y l n n son çeyre ine girildi inde, durgunluk sürecinde en kötünün geride kald yolundaki görü ler güçlenmeye ba lam t r. Bu geli meler nda uluslararas kurulu lar, 2009 y l na ili kin büyüme beklentilerini revize etmi tir. Bu çerçevede 2009 y l nda küresel ekonominin yüzde 1,1 ve geli mi ekonomilerin yüzde 3,4 daralaca, geli mekte olan ekonomilerin ise yüzde 1,7 büyüyece i tahmin edilmektedir. B. TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL MELER 2008 y l n n son çeyre inden itibaren küresel kriz, dünya ile entegre olan Türkiye ekonomisini etkisi alt na alm t r. Kriz, kredi kanallar n t kayarak ve likiditeyi azaltarak reel sektörü etkilemeye ba lam t r. Olumsuz kredi ko ullar na ba l olarak özel sektör yat r mlar azalm t r. Krizin etkileri sanayi üretim endeksi, imalat sanayi kapasite kullan m oran ve di er üretim göstergelerinde de görülmü tür. Ekonomik faaliyetlerdeki yava lamayla birlikte d ticaret de krizden etkilenmi tir. Ba ta ihracata yönelik üretim yapan sektörler olmak üzere i sizlik artm t r. Krizin bu olumsuz etkilerini azaltmak, üretimi ve talebi canland rmak için özel sektör odakl birçok önlem al nm t r. Bankac l k ve finans sektöründe, istikrar ve güveni art rmak için kredi imkanlar art r l rken, faiz oranlar indirilmi tir. Reel sektöre yönelik olarak, KOB lere verilen destekler çe itlendirilip art r lm, ihracat destekleri uygulamaya konulmu tur. stihdam piyasas nda i sizli in asgari seviyelere çekilmesi için i veren sigorta 4

9 Genel Ekonomik Durum priminde indirim yap lm, i sizlik fonundan yararlanma imkanlar art r lm ve k sa çal ma ödene inin miktar art r larak süresi uzat lm t r. Ayr ca ekonomik faaliyetlerin canland r lmas için baz sektörlerde KDV, ÖTV, harç ve fon indirimleri yap lm t r. Bununla birlikte vergi borçlar yeniden yap land r lm, yurt d ndaki varl klar n ekonomiye kazand r lmas amac yla Varl k Bar yürürlü e girmi tir. Gerek küresel krizin yol açt ekonomik daralman n bütçe gelirlerinde ortaya ç kard azalma gerekse sosyal güvenlik transferleri ve ba ta yat r m harcamalar olmak üzere ekonomiyi canland rma amac yla yap lan di er giderlerdeki art lar bütçe aç n n büyümesine yol açm t r. Bütçe aç n n orta vadede azalt lmas amac yla mali disiplinin nas l sa lanaca ve mali konsolidasyonun yol haritas Orta Vadeli Programda ortaya konulmu tur. Bu kapsamda mali kural uygulamas na geçilerek, orta-uzun vadede kamu aç n n GSYH ye oran n n, sürdürülebilir bir borç yap s ile uyumlu bir düzeyde gerçekle mesi hedeflenmektedir. Bu süreçte kay td l kla mücadelede kararl l k, gelir idaresinde etkin yap, kamu harcamalar nda gereklilik, etkinlik ve verimlilik, mali saydaml k, mahalli idarelerin öz gelirlerinin art r lmas öncelikli alanlar olarak belirlenmi tir. 1. Büyüme Kararl l kla uygulanan makro ekonomik politikalar n ve mikro reformlar n etkisiyle 2002 y l n n ilk çeyre inden itibaren 27 çeyrek boyunca kesintisiz büyüme süreci devam etmi, global krizin etkisiyle 2008 y l son çeyre inde ilk defa daralma görülmü tür döneminde y ll k ortalama yüzde 6,9 oran nda ekonomik büyüme gerçekle mi tir. Küresel krizin etkisiyle yava layan ekonomik faaliyetler dolay s yla azalan büyüme h z nedeniyle 2008 y l büyüme oran yüzde 0,9 olarak gerçekle mi tir. 5

10 2010 Yılı Bütçe Gerekçesi Dönemler tibar yla GSYH Büyüme H zlar (Yüzde) ,9 8,1 10,0 8,5 7,7 9,8 9,7 8,1 7,2 8,1 8,0 7,6 4,1 6,3 5,2 5,9 2,8 5,7 3,6 4,0 3,3 4,3 1,0 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II ,5-7, ,3 Kaynak: TÜ K 2008 y l na sektörel geli meler aç s ndan bak ld nda, tar m sektöründe yüzde 3,5, sanayi sektöründe ise yüzde 1,1 oran nda büyüme gerçekle ti i görülmektedir. Alt sektörler itibar yla büyüme h zlar ise, imalat sanayi sektöründe yüzde 0,8, in aat sektöründe yüzde - 8,2, ula t rma ve haberle me sektöründe yüzde 1,3 ve mali arac kurulu lar sektöründe yüzde 9,1 olmu tur y l n n son çeyre inde ba layan ekonomik daralma, küresel krizin iç ve d talebi olumsuz yönde etkilemesiyle devam etmi, 2009 y l n n ilk çeyre inde ise ekonomik daralma oran yüzde 14,3 olarak gerçekle mi tir. kinci çeyrekteki daralma ise reel sektöre yönelik al nan önlemlerin etkisiyle, beklentilerin alt nda gerçekle erek yüzde 7 olmu tur y l n n ilk alt ayl k döneminde büyüme oran yüzde -10,6 olarak gerçekle mi tir. Bu dönemde, tar m sektörü yüzde 4,3 oran nda büyürken sanayi sektörü yüzde 13,8 oran nda daralm t r. Alt sektörlere bak ld nda ise imalat sanayinde yüzde 14,4, in aat sektöründe yüzde 19,9, ticaret sektöründe yüzde 18,6, ula t rma ve haberle me sektöründe yüzde 14,5 küçülme olmu tur. Konut sahipli i ise yüzde 4,6 oran nda büyümü tür. 2. Borçlar Geli mi ülkelerin finansal piyasalar nda ba lay p tüm dünya ülkelerine yay lan kriz, borçlanma piyasalar n da etkileyerek ülkelerin finansman ihtiyac n art rm t r. Bunun sonucunda dünyadaki birçok ülkenin kamu borç stoku artm t r. Ancak, Türkiye de 6

11 Genel Ekonomik Durum gerçekle tirilen mali disiplin ve yap sal reformlar sonucunda borç dinamiklerinde önemli kazan mlar elde edilmi, bu sayede krizin borçlanma üzerindeki etkisi s n rl kalm t r. Borç Stoku/GSYH (Yüzde) ,7 67,4 61,4 59,2 55, ,3 41,6 46,1 39,4 39, ,5 28, * Kaynak: Hazine Müste arl * Geçici AB T an ml Borç / GSYH Kamu Net /GSYH Maastricht Kriteri Türkiye, borç yükünün önemli bir göstergesi olan AB tan ml borç stokunun GSYH ye oran nda 2004 y l ndan beri Maastricht kriterini sa lamaktad r. Bu oran, 2002 y l nda yüzde 73,7 iken 2008 y l nda yüzde 39,5 düzeyine gerilemi tir. Öte yandan, toplam kamu net borç stokunun GSYH ye oran 2002 y l sonundaki yüzde 61,4 seviyesinden 2008 y l sonunda yüzde 28,2 düzeyine gerilemi tir. Ayn dönemde dövize ba l net borçlar n oran da yüzde 35,4 ten yüzde 2,9 a dü mü tür. Böylelikle, borç yükü azal rken, kamu borcunun döviz kuru risklerine kar hassasiyeti de önemli ölçüde azalm t r. 7

12 2010 Yılı Bütçe Gerekçesi Döviz Cinsinden Kamu Net Borçlar /GSYH (Yüzde) ,4 23,9 19,1 10,4 6,5 3,3 2, * Kaynak: Hazine Müste arl *Geçici 3. Enflasyon 2008 y l nda g da, enerji ve di er emtia fiyatlar ndaki art lar n enflasyon üzerinde olu turdu u yukar yönlü bask artarak devam etmi tir. Bu geli meler sonucunda, Hükümet ve Merkez Bankas taraf ndan enflasyon hedefleri revize edilmi tir. Y ll k TÜFE ve ÜFE Enflasyonu (Yüzde) Kaynak: TÜ K 29,7 30,8 18,4 13,9 9,32 13,84 7,72 2,66 9,65 11,58 8,39 5,94 10,06 8,11 5, Eylül TÜFE ÜFE 0, y l, yurtiçi enflasyon üzerinde daha çok küresel ekonomideki geli melerin belirleyici oldu u bir dönem olmu tur. Nitekim 2008 y l sonunda yüzde 10,06 düzeyinde gerçekle en enflasyonun yakla k 6,2 puan g da ve enerji fiyatlar n n do rudan etkilerinden kaynaklanm t r. 8

13 Genel Ekonomik Durum 2009 y l Mart ay itibar yla tüketici fiyatlar y ll k enflasyonu yüzde 7,89 seviyesinde gerçekle erek belirsizlik aral n n içinde kalm t r. Bu dönemde iktisadi faaliyetteki yava laman n daha da belirginle mesi ve maliyet bazl etkilerin olumluya dönmesiyle birlikte enflasyondaki a a yönlü e ilimin güçlendi i ve dü ü ün tüm alt gruplara yay ld gözlenmektedir. Toplam talepteki gerileme ve emtia fiyatlar nda gözlenen dü ü, y l n ikinci çeyre inde de enflasyon oranlar n n h zla gerilemesine yol açm t r. Tüketici fiyatlar enflasyonu 2009 y l boyunca kademeli olarak dü erek Haziran ay itibar yla yüzde 5,73 seviyesine gerilemi tir. Y l n üçüncü çeyre inde de enflasyon gerilemeye devam etmi tir. Eylül ay itibar yla tüketici fiyatlar ayl k bazda yüzde 0,39, y ll k bazda ise yüzde 5,27 oran nda artm t r. OVP de, dünya enerji ve emtia fiyatlar ndaki gerileme ile talepteki durgunluk göz önünde bulunduruldu unda, enflasyonda 2009 y l n n ilk yar s nda kaydedilen gerilemenin önümüzdeki dönemde de devam edece i öngörülmektedir. Söz konusu Programda y llar için enflasyon tahminleri ise s ras yla, yüzde 5,3, yüzde 4,9 ve yüzde 4,8 dir. 4. D Ticaret ve Ödemeler Dengesi 2007 y l Mart ay ndan itibaren y ll k bazda ihracat n ithalattan daha h zl artmas yla d ticaret dengesi yatay seyir izlemi tir. Bu yatay seyri, 2008 y l n n yaz aylar nda petrol fiyatlar ndaki yükseli bir miktar bozmu tur y l Ekim ay ndan itibaren ise ithalat n ihracattan daha h zl gerilemesi ve petrol fiyatlar ndaki dü ü le birlikte d ticaret dengesi olumlu yönde geli mi tir. 9

14 2010 Yılı Bütçe Gerekçesi hracat ve thalat (12 Ayl k Kümülatif De i im, Yüzde) 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0-10,0-20,0-30,0-40,0 07/O M N M H T A EY EK K A 08/O M N M H T A EYEK K A 09/O M N M H T A Kaynak: TU K hracat thalat 2008 y l nda ihracat 132 milyar dolar, ithalat ise 202 milyar dolar iken, 2009 y l nda dünya ekonomisinde ve ticarette ya anan durgunluk nedeniyle ithalat ve ihracat gerilemi tir y l Ocak-A ustos döneminde, ihracat bir önceki y l n ayn dönemine göre yüzde 30,1 azalarak 64,6 milyar dolar olarak gerçekle mi tir. Bu dü ü te özellikle Avrupa Birli i ülkelerindeki talep dü üklü ü etkili olmu tur. Bu sorunu a mak için ihracatç lar yeni pazarlara yönelmi tir. Bunun sonucunda Avrupa Birli i ve ABD gibi krizden çok etkilenen ülkelere yap lan ihracat n toplam içindeki pay dü erken, Avrupa Birli i d ndaki Avrupa ülkeleri, Afrika ve Orta Do u ya yap lan ihracat n pay artmaktad r. thalat ise 2009 y l Ocak-A ustos döneminde yüzde 39,9 azalarak 87,6 milyar dolar düzeyinde kalm t r. Bunda ekonomik durgunlu un ara mal ve sermaye mallar ithalat n yava latmas n n yan s ra enerji fiyatlar n n 2008 y l na göre daha dü ük seviyede seyretmesi etkili olmu tur. 10

15 Genel Ekonomik Durum D Ticaret (12 Ayl k Kümülatif, Milyon $) /O M N M H T A EYEK K A08/O M N M H T A EYEK K A09/O M N M H T A Kaynak: TU K hracat thalat D Ticaret Dengesi thalatta ya anan dü ü ün ihracattaki dü ü ten fazla olmas ve enerji fiyatlar n n geçen y la k yasla l ml seyretmesi sebebiyle 2009 y l nda cari aç kta önemli iyile meler sa lanm t r y l Ocak-A ustos döneminde cari aç k 34,9 milyar dolar iken, 2009 y l n n ayn döneminde 6,6 milyar dolara kadar gerilemi tir. Bu aç n 5,8 milyar dolar do rudan yat r m giri i ile finanse edilmi tir. Portföy yat r m gibi k sa vadeli sermaye hareketlerinin ise cari aç n finansman nda etkisi azalm, 2009 y l Ocak-Temmuz döneminde 1,8 milyar dolar net portföy yat r m girmi tir. Sermaye Hareketleri (12 Ayl k, Milyon $) /O M N M H T A EYEK K A08/O M N M H T A EYEK K A09/O M N M H T A Kaynak: TCMB Do rudan Yat r mlar (Giri ) Portföy Yat r m (Giri ) Di er Yat r mlar (Giri ) Küresel kriz, d ticareti oldu u kadar sermaye hareketlerini de olumsuz etkilemi tir. Özellikle 2008 y l n n ikinci yar s ndan itibaren küresel likidite imkanlar n n azalmas yla 11

16 2010 Yılı Bütçe Gerekçesi ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan olu an di er yat r mlar h zla gerilemi tir. Do rudan yat r m giri leri ise azalarak da olsa devam etmi tir. 5. stihdam 2007 y l nda 2 milyon 376 bin olan i siz say s, 2008 y l nda yüzde 0,7 lik art la 2 milyon 611 bine yükselirken söz konusu y llarda i sizlik oran s ras yla yüzde 10,3 ve yüzde 11 olarak gerçekle mi tir. Tar m d i sizlik oran da 2007 y l nda yüzde 12,6 iken 2008 y l nda yüzde 13,6 ya yükselmi tir y l nda istihdam edilenlerin say s bir önceki y la göre yüzde 2,2 lik art la 20 milyon 738 binden 21 milyon 194 bine yükselmi tir. Ayn y lda toplam istihdam içinde tar m sektörünün pay yüzde 23,7, sanayi sektörünün pay yüzde 21, hizmetler sektörünün pay yüzde 49,5 ve in aat sektörünün pay yüzde 5,9 olmu tur. Hanehalk gücü Anketi'nin 2009 y l Temmuz ay sonuçlar na göre i sizlik oran yüzde 12,8 olarak gerçekle mi tir. Tar m d i sizlik oran ise bu dönemde geçen y l n ayn ay na göre 3,8 puan artarak yüzde 16,3 seviyesinde gerçekle mi tir. sizlik Oran (Yüzde) ,3 14,5 13,8 14,2 13,5 13,6 12,7 12,6 12,5 12,8 10,3 10,5 10,8 11,0 10,6 10,2 10,3 9, /7 2009/7 Kaynak: TÜ K Tar m d i sizlik oran sizlik oran Kentlerdeki i sizlik oran y ll k bazda 4 puan artarak yüzde 16 ya, k rsal kesimdeki i sizlik oran da 1,3 puan artarak yüzde 6,8 ye yükselmi tir y l Temmuz ay nda, bir önceki y l n ayn ay na göre tar m ve hizmetler sektörlerinde istihdam düzeyi artarken, sanayi sektöründe istihdam azalm t r. Önceki y l n 12

17 Genel Ekonomik Durum ayn ay ile kar la t r ld nda, tar m sektöründe istihdam n pay n n 1,6 puan, hizmetler sektörünün pay n n ise 0,2 puan artt, buna kar l k sanayi sektörünün pay n n 1,8 puan azald, in aat sektörünün pay n n ise de i medi i görülmektedir stihdam (Bin Ki i) Kaynak: TÜ K /7 2009/7 Tar m Tar m D Toplam stihdam Tar m sektörünün toplam istihdam içerisindeki pay 2008 y l n n Temmuz ay nda yüzde 25,3 iken 2009 y l n n ayn ay nda ise yüzde 26,9 a yükselmi tir. Buna kar l k sanayi sektörünün toplam istihdam içerisindeki pay yüzde 20,4 ten yüzde 18,6 ya gerilemi tir. Söz konusu gerilemede en önemli etken küresel krizin büyüme ve üretim üzerinde yaratt olumsuz etki olmu tur. Hizmetler sektörünün toplam istihdam içerisindeki pay ise yüzde 48 den yüzde 48,2 ye yükselmi tir. 6. Özelle tirme Ülkemizde özelle tirme uygulamalar ile piyasan n sa l kl i leyi inin sa lanmas ve bu yap n n sürdürülebilmesi için yasal ve kurumsal düzenlemeler yap lm t r. Böylelikle devletin denetleyici ve düzenleyici rolünün etkinle tirilmesi sa lanm t r döneminde Özelle tirme daresi Ba kanl taraf ndan 8 milyar dolar tutar nda özelle tirme yap lm iken, 2003 y l ndan itibaren 30,2 milyar dolar tutar nda özelle tirme gerçekle tirilmi tir. Bunun yan s ra ihalesi tamamlanm, onay ve sözle mesi imza a amas nda olan özelle tirme uygulamalar ndan da 2,4 milyar dolar gelir elde edilmesi beklenmektedir. 13

18 2010 Yılı Bütçe Gerekçesi Y llar tibar yla Özelle tirme Gelirleri (Milyon $) Eylül Kaynak: Özelle tirme daresi Ba kanl Böylelikle, Özelle tirme daresi Ba kanl, TMSF ve Ula t rma Bakanl taraf ndan gerçekle tirilen özelle tirmelerin toplam tutar 50 milyar dolar a m t r y l Eylül ay itibar yla özelle tirme i lemlerinin yöntemlere göre da l m na bak ld nda; özelle tirmelerin yüzde 53 ü blok sat, yüzde 23 ü i letme tesis ve varl k sat, yüzde 19 u halka arz, yüzde 3 ü MKB de sat ve yüzde 2 sinin ise bedelli devirler oldu u görülmektedir. C DÖNEM MAKROEKONOM K GÖSTERGELER 2002 y l ndan itibaren kararl l kla uygulanan makroekonomik politikalar, mali disiplin ve yap sal reformlar ile ekonomide güven ve istikrar sa lanm t r. Türkiye 27 çeyrek kesintisiz büyüyerek tarihinde bir ilke imza atm t r. Küresel krizin etkisiyle yava layan ekonomik faaliyetler dolay s yla azalan büyüme h z nedeniyle 2008 y l büyüme oran yüzde 0,9 olarak gerçekle mi tir. Küresel kriz nedeniyle 2009 y l nda ortaya ç kan ekonomik daralman n, al nan tedbirler ve küresel ekonomide beklenen iyile me neticesinde döneminde tekrar büyüme sürecine girmesi öngörülmektedir. 14

19 Genel Ekonomik Durum TEMEL EKONOM K GÖSTERGELER 2008 (2) 2009 (3) 2010 (4) 2011 (4) 2012 (4) GSYH Büyüme Oran (yüzde) 0,9-6,0 3,5 4,0 5,0 GSYH (Milyar TL) GSYH (Milyar Dolar) GSYH Deflatörü 11,7 6,0 5,0 4,5 4,5 TÜFE Y l Sonu (1) 10,1 5,9 5,3 4,9 4,8 hracat (FOB) (Milyar Dolar) 132,0 98,5 107,5 118,0 130,0 thalat (CIF) (Milyar Dolar) 202,0 134,0 153,0 168,0 187,0 (1) 2003=100 bazl endeks kullan lm t r. (2) Gerçekle me (3) Gerçekle me Tahmini (4) Orta Vadeli Program ( ) 15

20 Yılı Bütçe Gerekçesi

21 2 0 BÖLÜM 1 II 0 BÜTÇE PERFORMANSI 17

22 Yılı Bütçe Gerekçesi

23 Bütçe Performansı BÖLÜM II BÜTÇE PERFORMANSI A. MERKEZ YÖNET M BÜTÇE PERFORMANSININ GEL M 1 1. Bütçe Aç ve Faiz D Fazlan n Geli imi Kamu maliyesinin performans n n de erlendirilmesinde kullan lan iki önemli göstergeden biri bütçe dengesinin GSYH ye oran, di eri ise faiz d dengenin GSYH ye oran d r y l nda yüzde 7,9 olan bütçe aç n n GSYH ye oran 2001 y l nda yüzde 11,9 a yükselmi, izleyen y ldan itibaren de dü ü sürecine girerek 2002 y l nda yüzde 11,5, 2003 y l nda yüzde 8,8, 2004 y l nda yüzde 5,2, 2005 y l nda yüzde 1,1, 2006 y l nda yüzde 0,6, 2007 y l nda yüzde 1,6 ve 2008 y l nda ise 1,8 olarak gerçekle mi tir. Faiz d fazlan n GSYH ye oran n n y llar n kapsayan dönemdeki geli imine bak ld nda ise 2000 y l nda yüzde 4,4 olan bu oran n 2001 y l nda 5,2 ye ç kt, 2002 y l nda ise bu dönemin en dü ük oran olan yüzde 3,3 e dü tü ü görülmektedir. zleyen y llarda ise söz konusu oran art göstermi ve yüksek düzeylerde seyretmi tir. Buna göre, 2003 y l nda faiz d fazlan n GSYH ye oran yüzde 4, 2004 y l nda yüzde 4,9, 2005 y l nda yüzde 6, 2006 y l nda yüzde 5,4, 2007 y l nda yüzde 4,2 ve 2008 y l nda ise yüzde 3,5 olmu tur say l Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyar nca 2006 y l ndan itibaren konsolide bütçe uygulamas ndan uluslararas standartlarla uyumlu ve daha geni kapsaml olan merkezi yönetim bütçe uygulamas na geçilmi tir. Bu çerçevede 2006 y l merkezi yönetim bütçe performans n n geçmi y llar bütçe performanslar ile tutarl ve do ru bir ekilde kar la t r labilmesi amac yla Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü ünce bütçe sistemine ilk defa giren kamu idarelerinden y llar bütçe uygulama sonuçlar istenmi ve analitik bütçe sistemine göre dönü üm yapmak suretiyle merkezi yönetim bütçe büyüklükleri ayn bazda olu turulmu tur. Bu bölümdeki de erlendirmeler dönü türülmü veriler esas al narak yap lm t r. 19

24 2010 Yılı Bütçe Gerekçesi Grafik 1: Merkezi Yönetim Bütçe Aç ve Faiz D Fazlas n n GSYH'ye Oranlar (%) 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0-8,0-10,0-12,0-14, ,9 4,4 5,2-11,9-11,5 3,3-8,8 4,0-5,2 4,9 6,0 5,4-1,1-0,6-1,6 4,2-1,8 3,5 BÜTÇE DENGES / GSYH FA Z DI I FAZLA / GSYH 2. Bütçe Giderlerinin Geli imi Merkezi yönetim bütçe giderlerinin GSYH ye oran n n y llar n kapsayan dönemdeki geli imine bak ld nda, 2000 y l nda yüzde 30,8 olan bu oran, 2001 y l nda ya anan krizin de etkisiyle yüzde 36,2 ye yükselmi, 2002 y l ndan itibaren ise dü ü e ilimine girmi tir y l nda yüzde 34,1 olan bu oran 2007 y l nda yüzde 24,2 ye, 2008 y l nda ise 23,9 a kadar dü mü tür. Ayn ekilde, söz konusu dönemde faiz d giderlerin GSYH ye oran n n geli imine bak ld nda, 2000 y l nda yüzde 18,6, 2001 y l nda yüzde 19,1, 2002 y l nda yüzde 19,4 olarak gerçekle ti i; takip eden y llarda ise istikrarl bir ekilde azalarak, s ras yla 2003 y l nda yüzde 18,2 ve 2004 y l nda yüzde 17,1 e dü tü ü görülmektedir. Söz konusu oran 2005 y l nda yüzde 17,6, 2006 y l nda yüzde 17,4 olarak gerçekle irken, 2007 y l nda yüzde 18,4 e, 2008 y l nda ise 18,6 ya yükselmi tir döneminde sa l k, e itim ve ula t rma sektörlerinde önemli iyile meler sa lanm, ba ta tar m sektörü olmak üzere reel sektöre verilen destekler art r lm ve çok say da yeni sosyal program uygulamaya konulmu tur. Buna ra men, bütçe kaynaklar n n rasyonel ve verimli bir ekilde kullan lmas sayesinde faiz d giderler belirli bir seviyede tutulabilmi tir. 20

25 Bütçe Performansı Grafik 2: Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin ve Faiz D Bütçe Giderlerinin GSYH'ye Oranlar (%) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 36,2 34,1 30,8 18,6 19,1 19,4 31,1 18,2 27,2 24,6 23,5 24,2 23,9 17,1 17,6 17,4 18,4 18,6 15,0 10,0 5,0 0, BÜTÇE G DERLER / GSYH FA Z DI I BÜTÇE G DERLER /GSYH Faiz giderlerinin GSYH ye oran 2001 y l nda yüzde 17,1 düzeyinde gerçekle erek dönemindeki en yüksek oran olmu tur. Bunun temel nedeni, 2000 Kas m ve 2001 ubat ekonomik krizlerinin borç servisi üzerinde meydana getirdi i bozulmad r. Bu nedenle faiz giderlerinin 2000 y l nda yüzde 39,8 olan bütçe içindeki pay 2001 y l nda yüzde 47,2 ye yükselmi tir. Elde edilen ekonomik ve siyasi istikrar ile uygulanan maliye politikalar neticesinde sonraki y llarda, faiz giderlerinin GSYH ye oran nda istikrarl bir dü ü gerçekle mi tir. Söz konusu oran 2002 y l nda yüzde 14,8, 2003 y l nda yüzde 12,9, 2004 y l nda yüzde 10,1, 2005 y l nda yüzde 7, 2006 y l nda yüzde 6,1, 2007 y l nda yüzde 5,8, 2008 y l nda ise 5,3 olarak gerçekle mi tir. Nitekim 2001 y l nda yüzde 47,2 olan faiz giderlerinin bütçe içerisindeki pay, 2008 y l nda 22,3 e kadar gerilemi tir. 3. Merkezi Yönetim Bütçe Gelirlerinin Geli imi Merkezi yönetim bütçe gelirlerinin GSYH ye oran 2000 y l nda yüzde 22,9, 2001 y l nda yüzde 24,3, 2002 y l nda yüzde 22,7, 2003 y l nda yüzde 22,2, 2004 y l nda yüzde 22, 2005 y l nda yüzde 23,5, 2006 y l nda yüzde 22,9, 2007 y l nda yüzde 22,6 ve 2008 y l nda 22,1 olarak gerçekle mi tir. Vergi gelirlerinin GSYH ye oran ise 2000 y l nda yüzde 17,7, 2001 y l nda yüzde 18,2, 2002 y l nda yüzde 17,2, 2003 y l nda yüzde 18,1, 2004 y l nda yüzde 17,9, 2005 y l nda yüzde 18,4, 2006 y l nda yüzde 18,1, 2007 y l nda yüzde 18,1, 2008 y l nda da 17,7 olarak gerçekle mi tir döneminde ekonomik kalk nman n desteklenmesi, rekabet gücünün art r lmas ve kay t d ekonominin kay t alt na al nmas n sa lamak üzere vergi 21

26 2010 Yılı Bütçe Gerekçesi oranlar nda indirimlere gidilmi olmas na ra men vergi gelirleri bu dönemde hedeflerle uyumlu gerçekle meler göstermi tir. Grafik 3: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirlerinin ve Vergi Gelirlerinin GSYH'ye Oranlar 30,0 (%) 25,0 22,9 24,3 22,7 22,2 22,0 23,5 22,9 22,6 22,1 20,0 17,7 18,2 17,2 18,1 17,9 18,4 18,1 18,1 17,7 15,0 10,0 5,0 0, BÜTÇE GEL RLER / GSYH VERG GEL RLER / GSYH B YILI MERKEZ YÖNET M BÜTÇE GERÇEKLE MELER 1. Bütçe Aç ve Faiz D Fazla 2009 y l Merkezi Yönetim Bütçe Kanununda merkezi yönetim bütçe giderleri 259 milyar 156 milyon TL, merkezi yönetim bütçe gelirleri 248 milyar 758 milyon TL, bütçe aç 10 milyar 398 milyon TL ve faiz d fazla 47 milyar 102 milyon TL olarak öngörülmü tür. Bu çerçevede, bütçe aç n n GSYH ye oran yüzde 0,9, faiz d fazlan n GSYH ye oran ise yüzde 4,2 olarak hedeflenmi tir y l sonu itibar yla bütçe aç n n 62 milyar 824 milyon TL, bütçe aç n n GSYH ye oran n n ise yüzde 6,6 olarak gerçekle ece i tahmin edilmektedir. Di er taraftan faiz d aç n 7 milyar 324 milyon TL, faiz d aç n GSYH ye oran n n ise yüzde 0,8 olarak gerçekle ece i beklenmektedir. 2. Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri 2009 y l Merkezi Yönetim Bütçe Kanununda merkezi yönetim bütçe giderleri 259 milyar 156 milyon TL, merkezi yönetim bütçe giderlerinin GSYH ye oran ise yüzde 23,3 olarak öngörülmü tür y l nda merkezi yönetim bütçe giderleri toplam n n 266 milyar 752 milyon TL olarak gerçekle mesi öngörülmektedir. Buna göre y l sonunda toplam bütçe giderlerinin GSYH ye oran yüzde 28,2 olacakt r y l sonunda faiz hariç bütçe giderlerinin 211 milyar 252 milyon TL olmas beklenmektedir. Faiz hariç bütçe giderlerinin GSYH ye oran n n ise 2009 y l sonunda yüzde 22,3 olarak gerçekle ece i beklenmektedir. 22

27 Bütçe Performansı 2009 y l sonunda personel giderlerinin 56 milyar 313 milyon TL, sosyal güvenlik kurumlar na devlet primi giderlerinin 7 milyar 187 milyon TL, mal ve hizmet al m giderlerinin 27 milyar 386 milyon TL ve cari transferlerin 92 milyar 358 milyon TL olaca tahmin edilmektedir. Sermaye giderlerinin y l sonu gerçekle mesinin 18 milyar 662 milyon TL ve sermaye transferleri y l sonu gerçekle mesinin ise 2 milyar 866 milyon TL olaca tahmin edilmektedir y l sonunda borç verme gerçekle mesinin 6 milyar 480 milyon TL olaca beklenmektedir. Faiz giderlerinin ise y l sonunda 55 milyar 500 milyon TL olarak gerçekle ece i tahmin edilmektedir. 3. Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri 2009 y l merkezi yönetim bütçesinde 248 milyar 758 milyon TL bütçe geliri öngörülmü iken y l sonunda toplam bütçe gelirlerinin 203 milyar 928 milyon TL olarak gerçekle mesi beklenmektedir. Buna göre toplam bütçe gelirleri aç s ndan ba lang ç hedefinin 44 milyar 830 milyon TL alt nda bir gelir gerçekle mesi öngörülmektedir. Vergi gelirlerinin y l sonunda 163 milyar 561 milyon TL, vergi d gelirlerin ise 40 milyar 367 milyon TL olmas beklenmektedir. Buna göre toplam merkezi yönetim bütçe gelirlerinin GSYH ye oran n n yüzde 21,5, vergi gelirlerinin yüzde 17,3, vergi d gelirlerin ise yüzde 4,3 olarak gerçekle mesi beklenmektedir y llar na ili kin merkezi yönetim bütçe gerçekle meleri ile 2009 y l na ili kin ayr nt l bilgilerin yer ald tablolar ekte yer almaktad r. 23

28 2010 Yılı Bütçe Gerekçesi TABLO 1 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE BÜYÜKLÜKLER Bütçe Milyon TL 2009 Gerç. Tahmini MERKEZ YÖNET M BÜTÇE G DERLER FA Z HAR Ç G DERLER FA Z G DERLER MERKEZ YÖNET M BÜTÇE GEL RLER BÜTÇE AÇI I FA Z DI I FAZLA TABLO 2 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE BÜYÜKLÜKLER N N GSYH Ç NDEK PAYI (%) Bütçe 2009 Gerç. Tahmini MERKEZ YÖNET M BÜTÇE G DERLER 30,8 36,2 34,1 31,1 27,2 24,6 23,5 24,2 23,9 23,3 28,2 FA Z HAR Ç G DERLER 18,6 19,1 19,4 18,2 17,1 17,6 17,4 18,4 18,6 18,1 22,3 FA Z G DERLER 12,3 17,1 14,8 12,9 10,1 7,0 6,1 5,8 5,3 5,2 5,9 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE GEL RLER 22,9 24,3 22,7 22,2 22,0 23,5 22,9 22,6 22,1 22,4 21,5 BÜTÇE AÇI I -7,9-11,9-11,5-8,8-5,2-1,1-0,6-1,6-1,8-0,9-6,6 FA Z DI I FAZLA 4,4 5,2 3,3 4,0 4,9 6,0 5,4 4,2 3,5 4,2-0,8 GEL RLER N G DERLER KAR ILAMA ORANI (%) 74,5 67,2 66,4 71,5 80,8 95,7 97,4 93,3 92,3 96,0 76,4 FA Z/BÜTÇE GEL RLER (%) 53,4 70,3 65,1 57,9 46,0 29,9 26,5 25,6 24,2 23,1 27,2 24