T.C. KARA HARP OKULU SAVUNMA BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ HAREKÂT ARAġTIRMASI ANA BĠLĠM DALI

Transkript

1 T.C. KARA HARP OKULU SAVUNMA BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ HAREKÂT ARAġTIRMASI ANA BĠLĠM DALI SĠLAH SĠSTEMLERĠNDE TAMĠR EDĠLEBĠLĠR MALZEMELERĠN TALEP MĠKTARLARININ HESAPLANMASI ĠÇĠN ALGORĠTMA ÖNERĠSĠ: F-16 VAKA ÇALIġMASI DOKTORA TEZĠ Hazırlayan Bahtiyar EREN Tez DanıĢmanı Prof.Dr. Serpil EROL ANKARA 2012

2 TEZ TANITIM FORMU TEZĠN TARĠHĠ : TEZĠN TĠPĠ : Doktora Tezi TEZĠN BAġLIĞI : Silah Sistemlerinde Tamir Edilebilir Malzemelerin Talep Miktarlarının Hesaplanması Ġçin Algoritma Önerisi: F-16 Vaka ÇalıĢması. TEZĠN YAPILDIĞI BĠRĠM : Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü Harekât AraĢtırması Ana Bilim Dalı SPONSOR KURULUġ : DAĞITIM LĠSTESĠ : Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü Tez Hazırlama, Onay, Dağıtım ve Muhafaza Esasları Kılavuzunda Belirtilen Yerlere TEZĠN ÖZETĠ : Silahlı Kuvvetler barıģ zamanından itibaren ülke savunmasına katkıda bulunabilmek ve düģman tehdit unsurlarını caydırabilmek, kriz ve savaģ zamanlarında ise istenilen yerde ve miktarda, istenilen Ģekilde silah sistemlerini faal olarak kullanabilmek amacıyla ortaya çıkan harekat ihtiyaçlarını karģılamak zorundadır. Harekât ihtiyacının karģılanmasında kullanılacak silah sistemi envanterde değil ise ilk idame iģletme ihtiyaçları, envanterde ise idame iģletme ihtiyaçları söz konusu olacaktır. Bu tez çalıģmasında, ilk idame iģletme ihtiyaçlarının belirlenmesine iliģkin kısım dikkate alınmıģtır. Ġlk idame ihtiyaçları kapsamında, hali hazırda ABD de kullanılan TOIMDR algortiması ile Türkiye de kullanılan Ġhtiyaçlar ve Dağıtım Sistemi (ĠDS) algoritması incelenmiģ, Sorti esaslı yeni bir algoritma geliģtirilmiģtir. GeliĢtirilen bu algoritmaların etkinliği F-16 uçağında kullanılan 894 kalemlik tamir edilebilir malzeme için 24 alternatif senaryo ile belirlenmiģtir. ANAHTAR KELĠMELER : Tamir edilebilir malzeme, uçak, ilk idame iģletme hesaplaması, askeri silah sistemleri, malzeme esaslı yaklaģım. SAYFA SAYISI : 68 GĠZLĠLĠK DERECESĠ : Tasnif DıĢı

3 KARA HARP OKULU SAVUNMA BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bahtiyar EREN in, Silah Sistemlerinde Tamir Edilebilir Malzemelerin Talep Miktarlarının Hesaplanması Ġçin Algoritma Önerisi: F-16 Vaka ÇalıĢması konulu tez çalıģması, jürimiz tarafından HAREKAT ARAġTIRMASI Ana Bilim Dalında DOKTORA tezi olarak kabul edilmiģtir. BaĢkan Prof.Dr. Serpil EROL (DanıĢman) Üye Doç.Dr.Serhat ÇAKIR Üye Yrd.Doç.Dr.Ġzzettin TEMĠZ Üye Yrd.Doç.Dr.Ġs.Yb.Hakan Soner ABLAK Üye Yrd.Doç.Dr.Bahar ÖZYÖRÜK ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım..../.../2012 Ali IġIK Yrd.Doç.Dr.Öğ.Alb. Svn.Bil.Enst.Md.

4 TEġEKKÜR Bu tezin konusunu, daha doktora derslerini almaya baģlamadan önce belirlemiģtim. Özel öğrenci statüsünde ilk dersimi Stok Teorisi olarak Prof.Dr.Serpil EROL dan aldım. Enstitüdeki ilk dersimden itibaren bu tez çalıģmasının yönlendirilmesinde, konu kapsamlarının belirlenmesinde ve girdileri ile tezin nihai hal almasında, yaptığım çalıģmaların ulusal ve uluslar arası platformlarda sunumu için büyük emeği geçen tez danıģmanım Prof.Dr.Serpil EROL a, çalıģmalarımı istatistiki yönden destekleyerek çalıģmamı geliģtiren Doç.Dr.Filiz ERSÖZ e, idari ve akademik yönden bana destek, moral vermiģ ve bölüm baģkanlığımı yapmıģ olan Doç.Dr.Güner GÜRSOY a, uluslararası ve NATO toplantılarına katılım için destek veren ve yol gösteren Yrd.Doç.Dr.Altan ÖZKĠL e, geçmiģ Enstitü Müdürüm Prof.Dr.Taner ALTINOK a, mevcut Anabilim Dalı BaĢkanım Dr.P.Yb.Erkan KÖSE ye ve Enstitü Müdürüm Dr.Alb.A.IġIK a, doktora eğitimim boyunca bana destek olan eski ġube Müdürlerim Hv.Ġkm.Alb.Hümmet MAKĠNACI ya ve (E) Müh.Alb.Orhan ÖZYALÇIN a, doktora çalıģmalarıma teģvik, destek ve motive eden eski Ģube müdürüm Hv.Plt.Kur.Alb.Osman Nuri GÜR e, çalıģmalarımı akademik ve pratik hayat yönünden sorgulayarak geliģtiren Hv.Ġkm.Bnb.Meliht BARUT a, Hv.Ġkm.Kur.Yb.Hüseyin DUMAN a ve Hv.Uçk.Bkm.Alb.Ertem MUTLU ya, yazılım kaynakları konusunda bana yardımcı olan Hv.Uçk.Bkm.Kur.Bnb.Ali KAYA ya, veri seti için çalıģmalar yapan Hv.Uçk.Bkm.Kd.BçvĢ.Can DERE ye ve beni tüm zamanlarımda destekleyen, bu çalıģmamı tamamlamamı motive eden ve dayanılması çok zor olan fedakarlıklara katlanan eģim Gülfem EREN e ve kızım Ġlkim EREN e teģekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. i

5 T.C. KARA HARP OKULU SAVUNMA BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ GÜVENLĠK BĠLĠMLERĠ ANA BĠLĠM DALI ANKARA 2011 SĠLAH SĠSTEMLERĠNDE TAMĠR EDĠLEBĠLĠR MALZEMELERE AĠT ĠLK ĠDAME ĠġLETME TALEP MĠKTARLARININ HESAPLANMASI ĠÇĠN ALGORĠTMA ÖNERĠSĠ: F-16 VAKA ÇALIġMASI DOKTORA TEZĠ Bahtiyar EREN ÖZET Bünyesinde uçak, radar, gemi, tank vb. silah sistemlerini bulunduran her ülke, kendi silah sistemlerini faal halde tutmak için bünyelerindeki silah sistemlerinin harekât ihtiyaçlarını karģılamak zorundadır. Harekât ihtiyaçları iki Ģekilde belirlenmektedir (ya silah sistemleri envantere girmeden önce belirlenir ya da envantere girdikten sonra belirlenir). Silah sistemleri envantere girmeden önce belirlendiğinde ilk idame ihtiyaçları, girdikten sonra ise idame iģletme ihtiyaçları olarak adlandırılır. Literatürdeki çalıģmalar genelde idame iģletme safhasına yoğunlaģmıģ olup, sadece ilk idame iģletme safhasına yönelik bir çalıģma bulunmamaktadır. Bu nedenle çalıģmada ilk idame ihtiyaçlarının belirlenmesine odaklanılmıģ olup, Türkiye ve ABD de kullanılan algoritmalara göre daha iyi sonuç veren bir algoritma geliģtirilmiģtir. GeliĢtirilen bu algoritmanın etkinliği F-16 uçağında kullanılan 894 kalemlik tamir edilebilir malzeme için gerçek veri setinde uygulanarak gösterilmiģtir. Anahtar Kelimeler : Tamir edilebilir malzeme, uçak, ilk idame iģletme hesaplaması, askeri silah sistemleri, malzeme esaslı yaklaģım. Tez Yöneticisi : Prof.Dr. Serpil EROL Sayfa Sayısı : 68 ii

6 T.R. TURKISH MILITARY ACADEMY DEFENSE SCIENCES INSTITUTE SECURITY SCIENCES DEPARTMENT ANKARA 2011 THE PROPOSAL FOR DEMAND ESTIMATION OF REPAIRABLE ITEMS IN WEAPON SYSTEMS DURING THE INITIAL SUPPORT: F-16 CASE STUDY DISSERTATION Bahtiyar EREN ABSTRACT Every country that has military systems such as aircraft, radar, warship or tank has to meet the operational needs of those military systems in order to keep them ready for military operations. Logistics support needs are defined basically in two ways (either before procurement or after procurement). If they are defined before procurement, they are called initial support requirement, if they are defined after procurement, they are called sustainment support requirement. Our study focuses on just initial sustainment support requirements. The studies found in literature are generally focused on initial sustainment support period. The studies that have just focused on initial support period is not common. Within the scope of initial support requirements, the method that produces much better results than the ones used in Turkiye and USA is established and demonstrated by using real data set related to repairable items of F-16 with a quantity of 894. Keywords : Repairable items, aircraft, initial support, initial provisioning, military weapon systems, item-based approach. Advisor : Prof.Dr. Serpil EROL Number of Pages : 68 iii

7 ĠÇĠNDEKĠLER TEġEKKÜR...i ÖZET...ii ABSTRACT...iii TABLOLAR LĠSTESĠ...viii ġekġller LĠSTESĠ...x KISALTMALAR LĠSTESĠ...xi ÖNSÖZ...xii GĠRĠġ...1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM ÇALIġMANIN AMACI VE LĠTERATÜR ARAġTIRMASI 1. ÇALIġMANIN AMACI LĠTERATÜR ARAġTIRMASI...5 a. Uluslararası Standartlar...5 (1) ATA SPEC (2) AECMA SPEC2000M...7 (3) MIL-STD A ve MIL-STD B...7 (4) Uluslararası Standartların Genel Değerlendirmesi...8 b. Bilimsel Makaleler...8 c. Literatür AraĢtırmasının Genel Değerlendirmesi...11 iv

8 ĠKĠNCĠ BÖLÜM HAREKAT ĠHTĠYACI ve TAMĠRLĠK MALZEME ĠLĠġKĠSĠ 1. HAREKAT ĠHTĠYACI ve ĠLK ĠDAME ĠġLETME ĠHTĠYACI ĠLĠġKĠSĠ HAREKAT ĠHTĠYACI ve TAMĠRLĠK MALZEME ĠLĠġKĠSĠ TALEP MĠKTARININ DOĞRU BELĠRLENMESĠNĠN ÖNEMĠ GENEL DEĞERLENDĠRME...19 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ĠLK ĠDAME ĠġLETME HESAPLAMASI: YILLIK TALEP MĠKTARLARININ BELĠRLENMESĠNE ĠLĠġKĠN ALGORĠTMALAR 1. TÜRKĠYE DE KULLANILAN ALGORĠTMA (ĠDS)...21 a. ĠDS Algoritması Hakkında Genel Bilgi...21 b. ĠDS Algoritmasının Adımları...22 c. Örnek Problemin ĠDS Algoritması ile Çözümü ABD de Kullanılan Algoritma (TOIMDR)...24 a. TOIMDR Algoritması Hakkında Genel Bilgi...24 b. TOIMDR Algoritmasının Adımları...25 c. Örnek Problemin TOIMDR Algoritması ile Çözümü Tez ile GeliĢtirilen Algoritma (Sorti)...28 a. Sorti Algoritması Hakkında Genel Bilgi...28 b. Sorti Algoritmasının Adımları...28 c. Örnek Problemin Sorti Algoritması ile Çözümü ĠDS, TOIMDR ve Sorti Algoritmaların Değerlendirilmesi...31 v

9 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM VAKA ÇALIġMASI 1. VAKA ÇALIġMASINDA KULLANILAN VERĠ SETĠ ANALĠZ YÖNTEMBĠLĠMĠ...34 a. Algoritmaların KarĢılaĢtırılması...34 b. Tez ÇalıĢmasında Kullanılan Senaryoların Özellikleri SONUÇLARININ ĠSTATĠSTĠKSEL TEKNĠKLERLE ANALĠZĠ...37 a. Teknloji Grubu Ayrımı Yapılmadan Ġcra Edilen Analiz...37 b. Teknoloji Grubu Dikkate Alınarak Yapılan Analiz...43 (1) Friedman Testi...43 (2) Wilcoxon ĠĢaret Testi...44 (3) Karma Yöntem...46 c. Malzeme Kalemi Bazında Analiz...46 ç. Genel Değerlendirme...50 (1) Talep Tahmin Algoritmalarının KarĢılaĢtırılması...50 (2) Teknloji Grubu Yapılmaksızın Ġcra Edilen Analizi...50 (3) Teknoloji Bazında GruplanmıĢ Verinin Analizi...51 (4) Malzeme Kalemi Bazındaki Verinin Analizi...52 (5) Senaryo Sonuçlarının KarĢılaĢtırılması...53 vi

10 BEġĠNCĠ BÖLÜM SONUÇ, TESPĠT VE ÖNERĠLER 1. Sonuç Tespitler...59 a. Ġhtiyaç Hesaplamasında Kullanılan Sekiz Parametrenin Analizi...60 b. Ġlk Ġdame ĠĢletme Algoritmalarının Analizi...61 c. Ġlk Ġdame ĠĢletme Algoritmasında Yeni YaklaĢımlar...61 ç. Ġlk Ġdame ĠĢletme SözleĢmesinin Süresi...62 d. Yeni Ġlk Ġdame ĠĢletme Algoritmasının OluĢturulması...62 e. Teknoloji Grubu Bazında Tahmin YaklaĢımı...62 f. Talep tahmini GeliĢtirilecek Teknoloji Grupları...63 g. Tamir Edilebilir Malzemelerin Ömür Devri...63 ğ. Talep Tahmin Algoritmalarının Kıyaslanması...63 h. Gelecek UçuĢ Saati/Sorti Öngörülerin Talep Tahmin Algoritmalarına Etkileri...64 ı. Maliyet Kazanımı...64 i. Algoritmaların Kullanılabilirliği Ġleride Yapılacak ÇalıĢmalar için Öneriler...65 KAYNAKÇA...66 EKLER...68 vii

11 TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo-1 : Harekat Ġhtiyacının KarĢılanmasına Yönelik Alternatif Yollar Tablo-2 : Bazı Uçakların Üretim Yılı ve Hv.K.K.lığının Tedarik Yılı KarĢılaĢtırılması...14 Tablo-3 : Örnek Silah Sistemlerinin Tedarik ve Modernizasyon Maliyetleri...15 Tablo-4 : Sarf ve Tamir Edilebilir Malzemelerin KarĢılaĢtırılması...16 Tablo-5 : ERRC nin Türkiye de Kullanımı...17 Tablo-6 : F-16 Uçağındaki Malzemelerin Miktar, Talep ve Tedarik Birim Fiyatı Bazında Dağılımları Tablo-7 : ĠDS Algoritması ile Yıllık Talep Miktarı Hesaplaması Tablo-8 : Adım 1 Hesaplaması (ĠDS) Tablo-9 : Adım 2 Hesaplaması (ĠDS) Tablo-10 : TOIMDR Algoritması ile Yıllık Talep Miktarı Hesaplaması Tablo-11 : Adım 1 Hesaplaması (TOIMDR) Tablo-12 : Adım 4 Hesaplaması (TOIMDR) Tablo-13 : Adım 1 Hesaplaması (Sorti) Tablo-14 : Adım 4 Hesaplaması (Sorti) Tablo-15 : Örnek Problemin Sonuçları Tablo-16 : Örnek Problemin Sonuçları Tablo-17 : Örnek Veri Seti (Kullanım Verisi) Tablo-18 : Örnek Alternatif YaklaĢımlarının Açıklanması...36 Tablo-19 : Veri Setinin Friedman Test Sonuçları* Tablo-20 : Yıllara Sari Senaryoların Sıralanması Tablo-21 : Algoritma Sonuçlarının KarĢılaĢtırılması Tablo-22 : Asgari %95 Güvenilirlikte Farklı Olan Senaryoların Listesi (Teknoloji Grubu Ayrımı Yapılmadan) viii

12 Tablo-23 : Algoritma Sonuçlarının KarĢılaĢtırılması Tablo-24 : FSG 10 için BelirlenmiĢ Örnek Senaryolar Tablo-25 : Ortalama Mutlak Hata Sonuçları (KBY) Tablo-26 : Algoritma Sonuçlarının KarĢılaĢtırılması Tablo-27 : Algoritma Sonuçlarının KarĢılaĢtırılması Tablo-28 : Kalem Bazında YaklaĢım Sonuçları...54 Tablo-29 : Tamir Edilebilir Malzemelerin Tedarik ve Tamir Fiyatları...56 ix

13 ġekġller LĠSTESĠ ġekil-1 : Senaryoların Ortalama Mutlak Hata Bazında KarĢılaĢtırılması ġekil-2 : Senaryoların Ortalama Kare Hatası Bazında KarĢılaĢtırılması ġekil-3 : Senaryoların Gerçek ve Tahmini Tamir Maliyetlerinin Mutlak Fark Toplamları x

14 KISALTMALAR LĠSTESĠ ANN DEM : Annual Demand (Yıllık Talebi) APPL PCT : Application Percent (Uygulama Yüzdesi) CCP CRCT DDR : Central Condemnation Percentage (Merkezi Kal/Elden Çıkarma Yüzdesi) : Central Repair Cycle Time (Merkezi Tamir Devri Süresi) : Daily Demand Rate (Günlük Sarf/Kullanım/Talep Oranı) ERRC : Expendibility, Repairability, Recoverability Code (Sarf Edilebilirlik, Tamir Edilebilirlik, Kurtarılabilirlik Kodu) FSC FSG IRCT ĠDS KBY KY NRTS NRTSP NSN OIM OST PFP PLT QPEI RTS TOIMDR TNRTSP : Federal Supply Class (Federal Ġkmal Sınıfı) : Federal Supply Group (Federal Ġkmal Grubu) : Intermediate Repair Cycle Time (Birlik Tamir Devri Süresi) : Ġhtiyaçlar ve Dağıtım Sistemi : Kalem Bazında YaklaĢım : Karma Yöntem : Not Repairable At This Station (Birlikte Tamir Edilemez) : Not Repairable At This Station Percentage (Birlikte Tamir Edilemez Yüzdesi) : NATO Stock Number (NATO Stok Numarası) : Organizational Or Intermediate Maintenance (Hat / Birlik Seviyesi Bakım) : Order and Shipping Time (Ġstek ve Gönderme Süresi) : Program Forecast Period (Program Tahmin Periyodu) : Procurement Lead Time (Tedarik Temin Süresi) : Quantity Per End Item (Silah Sistemindeki Kullanım Miktarı) : Repairable At This Station (Birlikte Tamir Edilen Malzeme Sayısı) : Total Organizational Or Intermediate Maintenance Demand Rate (Toplam Hat /Birlik Seviyesi Bakım Talep Oranı) : Total Not Repairable At This Station (Toplam Birlikte Tamir Edilemez Yüzdesi) xi

15 ÖNSÖZ Silah sistemlerinin harbe hazır tutulması ülke savunması için hayati öneme haiz bir konu olup, bu durum hem dosta güven vermekte hem de düģmanı daha barıģtan itibaren caydırmaktadır. Ġlk idame iģletme için ayrılan bütçenin yaklaģık %75-80 i tamir edilebilir malzemelere gitmektedir. Ġlk idame kapsamında alınan tamir edilebilir malzemelerin büyük çoğunluğu ömür devri boyunca silah sistemi ile birlikte kullanılmaktadır. Bu yüzden tamir edilebilir malzemelerin daha tedarik aģamasında doğru miktarda hesaplanması büyük önem taģımaktadır. Hali hazırda Türkiye de ilk idame iģletme yedeklerinin belirlenmesine iliģkin sabit bir algoritma bulunmamaktadır. Bu çalıģmada, hem yeni bir algoritma oluģturulmuģ hem de geliģtirilen bu yeni algoritmanın hali hazırda Türkiye ve ABD de kullanılan algoritmalardan daha iyi sonuç verdiği F-16 tamir edilebilir malzemelerinin son 11 yıllık verisi kullanılarak gösterilmiģtir. xii

16 GĠRĠġ Günümüzde güvenlik ortamındaki belirsizlikler ve bu belirsizliklere bağlı değiģimler, ülke silahlı kuvvetlerinin sürekli olarak her türlü tehdide karģı koyacak Ģekilde barıģ zamanından itibaren harekâta hazır olmasını zorunlu kılmaktadır. Harekâta hazır olunması denildiğinde ilk olarak; eldeki silah sistemlerinin faal halde tutulması, personelin silah sistemlerini etkinlikle kullanabilecek Ģekilde sürekli eğitilmesi, personelin ve silah sistemlerinin kullanıldığı harekât planlarının eğitim, tatbikat vb. ortamlarda denenmesi faaliyetleri akla gelmektedir. Bu tez çalıģmasında, harekâta hazır olma kavramının sadece savaģ gemisi, savaģ/ulaģtırma uçağı, radar, tank, top gibi silah sistemlerinin faal halde tutulması yönü ele alınmıģtır. Silahlı Kuvvetler barıģ zamanında ülke savunmasına katkıda bulunabilmek ve düģman tehdit unsurlarını caydırabilmek; kriz ve savaģ zamanlarında ise istenilen yerde ve miktarda, istenilen Ģekilde faal olarak kullanabilmek amacıyla bünyesindeki silah sistemlerini faal halde tutmaktadır. Harekâta hazır olma kapsamında silah sistemlerinin faal halde tutulması, planların denenmesi veya personelin eğitilmesi esnasında ve/veya sonucunda harekât ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Harekât ihtiyacı temelde üç Ģekilde karģılanmaktadır. Silah sistem tedariği yapılmadan mevcut harekât usulü, eğitim, teģkilat vb. hususlarının yeniden yapılandırılarak harekât ihtiyacının karģılanması, Harekât ihtiyacının karģılanmasında yetersiz kalan mevcut silah sisteminin değiģik taktik ile olduğu gibi kullanılması veya silah sisteminin modernize edilerek kullanılması, Yeni silah sistem tedariği yapılması (MIL-HDBK-502, 1997:3-4). Harekât ihtiyacının karģılanmasında kullanılacak silah sistemi, yukarıda belirtilen izlenecek üç yolun ilk ikisinde envanterde iken, üçüncüsünde envanterde bulunmamaktadır. Uygulanacak lojistik yaklaģım, silah sisteminin envanterde bulunup bulunmamasına göre değiģmektedir.

17 Envanterde bulunmayan silah sistemi için tedarik lojistiği (acquisition logistics), envanterde bulunan sistemleri için ise tüketim lojistiği (consumer logistics) söz konusudur (NATO Lojistik El Kitabı, 2007:4). Tedarik lojistiği kapsamında silah sistemi için ilk idame iģletme ihtiyaçları söz konusu iken, tüketim lojistiği kapsamında sadece idame iģletme ihtiyaçları gündeme gelmektedir. Ġlk idame iģletme ihtiyaçları hesaplaması ile yeni tedarik edilecek silah sisteminin ilk birkaç yıllık (genellikle en çok üç yıl) kullanımı için gerekli sarf ve tamir edilebilir malzemelerin belirlenmesi ve belirlenen bu miktarların sadece ana üretici firma ile yapılan ilk tedarik sözleģmesi ile temin edilmesi anlaģılmaktadır. Ġdame iģletme ihtiyaçları hesaplaması ile de tedarik edilen ve ilk birkaç yıl kullanılan silah sisteminin envanterden çıkarılıncaya kadar (genellikle yıl) kullanımı için gerekli sarf ve tamir edilebilir malzemelerin periyodik olarak belirlenmesi ve söz konusu malzemeleri üreten firmalar ile yapılan sözleģmeler vasıtasıyla malzemelerin temin edilmesi anlaģılmaktadır. Bir silah sisteminin envanterde yıl kaldığı dikkate alındığında, ilk birkaç yıl için ilk idame yedekleri hesaplaması söz konusu iken geri kalan uzun yıllar için idame iģletme hesaplamaları söz konusudur. Literatürdeki çalıģmalar genelde idame iģletme dönemine yoğunlaģmıģtır. Ayrıca, Hv.K.K.lığında hali hazırda ilk idame iģletme hesaplamasına iliģkin bir çözüm algoritması bulunmamaktadır. Bu yüzden bu tez çalıģmasında, sadece ilk idame iģletme ihtiyaçlarının belirlenmesi hedeflenmiģtir. Ġlk idame iģletme ihtiyaçlarının belirlenmesine iliģkin olarak yapılan çalıģmalar aģağıdaki maddelerde sunulmuģtur. Harekât ihtiyaçlarının karģılanmasında ilk idame ihtiyaçlarının yeri ve önemi belirtilmiģ, ilk idame ihtiyaçlarının hesaplamasında tamir edilebilir malzemelerin önemi anlatılmıģ, hali hazırda ilk idame iģletme ihtiyaçlarının hesaplanmasına iliģkin olarak uçuģ saati bilgisini esas alan ABD de kullanılan algoritma ile arıza sayısı (kullanım) bilgisini esas alan Türkiye de 2

18 kullanılan algoritma teorik olarak açıklanmıģ ve söz konusu algoritmaların uygulaması küçük bir örnek veri seti ile gösterilmiģtir. Anılan iki algoritmadan hareketle sorti 1 sayısını esas alan yeni bir algoritma geliģtirilmiģ ve geliģtirilen bu algoritmanın uygulaması da örnek veri seti ile gösterilmiģtir. UçuĢ saati, kullanım ve sorti bilgilerini esas alan toplam 24 alternatif senaryo 2 geliģtirilmiģtir. Anılan 24 alternatif senaryonun yıllara sari tahmin doğruluğunu ölçmek için F-16 daki tamir edilebilir malzemelerin 11 yıllık kullanım bilgisi, uçuģ saati ve sorti sayısı kullanılmıģtır. Bu 11 yıllık verinin ilk 8 yılı, 24 senaryoya girdi olarak kullanılmıģtır. Elden edilen sonuçlar (çıktı) ise, son 3 yıllık gerçek veri ile karģılaģtırılarak 24 senaryonun talep tahmin doğrulukları bulunmuģtur. Tamir edilebilir malzeme talep miktarlarının teknoloji 3 özelliklerine göre değiģkenlik gösterip göstermediğini belirleyebilmek için 24 senaryo, teknoloji grupları dikkate alınarak tekrar çalıģtırılmıģ ve talep tahmini iyileģtirilmesi gereken teknoloji grupları öncelik sırasında önerilmiģtir. F-16 uçağında kullanılan 894 kalemlik veri seti, kalem bazında analiz edildiğinde her kalem için belirlenmiģ en iyi senaryonun, tüm veri seti veya teknoloji grupları için belirlenmiģ senaryolardan farklı olabileceği tespit edilmiģtir. Buradan hareketle her malzeme kalemi için en iyi sonucu veren senaryolar belirlenmiģtir. Bu çalıģmanın yapısı bölümler halinde aģağıda sunulmuģtur. Birinci bölümde, çalıģmanın amacı ve literatür araģtırması hakkında bilgi verilmiģtir. Ġkinci bölümde; harekat ihtiyaçları ile ilk idame iģletme ihtiyaçları arasındaki iliģki anlatılmıģ, tamir edilebilir malzemelerin harekat ihtiyacı 1 Sorti, havacılıkta uçağın kalkıģ ve iniģ sayısını göstermektedir. Bir sorti, 5 veya 10 dakika gibi kısa olabileceği gibi üç veya beģ saatte olabilmektedir. Sorti süresi, uçağın icra edeceği göreve ve uçağın kapasitesine göre değiģkenlik göstermektedir. 2 ĠDS, TOIMDR ve Sorti algoritmalarının geçmiģ kullanım verileri ile her bir çalıģtırılmasına senaryo denilmiģtir. Örneğin geçmiģ üç yıllık kullanılan miktar verisi ile ĠDS algoritmasının çalıģtırılması ayrı bir senaryo iken, geçmiģ bir, iki veya dört vb. yıllık kullanılan miktar verisi ile ĠDS algoritmasının ayrı ayrı çalıģtırılması birbirinden ayrı senaryo lar olarak tanımlanmaktadır. 3 Teknoloji grupları, 13 haneli NATO Stok Numarasının ilk iki hanesini oluģturan Federal Supply Group (FSG) (Federal Ġkmal Grubu) na karģılık gelmektedir. 3

19 içerisindeki yeri vurgulanmıģ ve ihtiyaç hesaplamalarındaki talep miktarının doğru belirlenmesinin önemi anlatılmıģtır. Üçüncü bölümde; harekat ihtiyaçlarının hesaplanmasında, hali hazırda Türkiye ve ABD de kullanılan algoritmalar teorik ve uygulamalı olarak örnek problem üzerinden anlatılmıģ, bu iki algoritmadan hareketle sorti adıyla geliģtirilen yeni bir algoritma da benzer Ģekilde teorik ve uygulamalı olarak açıklanmıģtır. Dördüncü bölümde, anılan üç algoritmaya dayalı oluģturulan 24 alternatif senaryo, F-16 uçağına ait 894 kalemlik tamir edilebilir malzeme listesi üzerinden çalıģtırılmıģtır. Algoritma sonuçları, gerçekleģen değerler ile karģılaģtırılarak değerlendirilmiģ ve hali hazırda ABD ve Türkiye de kullanılan algoritmalardan daha iyi sonucu veren senaryolar belirlenmiģtir. BeĢinci bölümde ise bu çalıģmayı orijinal kılan on iki çıkarım özet halinde belirtilmiģ ve çalıģmanın geliģtirilmesi için tavsiyelerde bulunulmuģtur. 4

20 BĠRĠNCĠ BÖLÜM ÇALIġMANIN AMACI VE LĠTERATÜR ARAġTIRMASI Bu bölümde, öncelikle çalıģmanın amacı ortaya konulmuģ, daha sonra çalıģmada faydalanılan literatür çalıģmaları özet halinde belirtilmiģtir. 1. ÇALIġMANIN AMACI Silah sisteminin envanterde bulunup bulunmamasına göre uygulanacak lojistik yaklaģım değiģmektedir. Eğer silah sistemi yakın gelecekte (genellikle 3 yıl içinde) envantere girecekse ilk idame iģletme ihtiyaçları, silah sistemi hali hazırda envanterde ise idame iģletme ihtiyaçları söz konusu olacaktır. Bu tez çalıģmasında; ilk idame iģletme ihtiyaçları için çalıģma yapılmıģ olup, iki amacın gerçekleģtirilmesi hedeflenmiģtir. a. Ġleriki yıllarda envantere girecek olan uçak, radar, füze gibi silah sistemlerine ait tamir edilebilir malzemeye yönelik ilk idame ihtiyaçlarının hesaplamasında kullanılabilecek yeni bir algoritma geliģtirmek, b. GeliĢtirilen bu algoritmayı gerçek bir veri setinde uygulamak ve algoritma sonuçlarını Türkiye ve ABD de kullanılan algoritma sonuçları ile karģılaģtırarak kazanımları ortaya koymaktır. 2. LĠTERATÜR ARAġTIRMASI Literatür araģtırması kapsamında, uluslararası standartlar ve bilimsel makaleler incelenmiģtir. a. Uluslararası Standartlar Malzeme yönetimi denilince; tedarik planlama (ilk idame iģletme tedariği dahil), tedarik, sipariģ yönetimi, bilgi değiģimi, haberleģme, depo

21 seviyesi bakım-onarım planlama, tamir sipariģi yönetimi ve barkodlama vb. faaliyetler akla gelmektedir (ATA SPEC2000:2002). Malzeme yönetimi kavramına yönelik sivil veya askeri havacılık sektöründe uluslararası düzeyde çeģitli standartlar mevcuttur. (1) Sivil havayolları tarafından kullanılan ATA SPEC2000 standardı, (2) ATA SPEC2000 standardının askeri teçhizatlara özgü hale getirildiği AECMA SPEC2000M standardı, (3) ABD Savunma Bakanlığı tarafından envantere yeni girecek silah sistemlerinin ömür devri boyunca her türlü lojistik destek bilgilerinin belirli bir disiplin altında tutulmasını sağlayan MIL-STD A Logistics Support Analysis (ABD Savunma Bakanlığı Lojistik Destek Analizi) ve MIL-STD B DOD Requirements For A Logistic Support Analysis Record (ABD Savunma Bakanlığı Lojistik Destek Analiz Kayıt) Standardı. Anılan standartlara iliģkin özet bilgi ve ilk idame iģletme faaliyeti ile iliģkisi aģağıdaki alt maddelerde sunulmuģtur. (1) ATA SPEC2000 Air Transportation Association (ATA) e-business Specification 2000 for Material Management (Malzeme Yönetimi için Hava UlaĢtırma Birliği e-ticaret 2000 Standardı), sivil havacılık sektöründe yer alan havayolu firmaları ile üretici firmaların malzeme yönetimine iliģkin yaptığı elektronik bilgi ve haberleģme değiģim usullerini göstermektedir (ATA SPEC2000, 2002:7). Söz konusu standartta, malzeme yönetimine yönelik yapılan faaliyetler, faaliyetlerin elektronik formları, bu formlarda yer alan verilerin neler olduğu ve hangi formatta nasıl tutulması gerektiği anlatılmaktadır. Örneğin, tedarik edilecek malzeme ihtiyacının belirlenmesine iliģkin olarak malzemenin uçak üzerindeki miktarı, plansız sökümler arası ortalama geçen zamanı, planlı bakımlar arası geçen zamanı, elden çıkarma (kal) oranı ve birim fiyatı vb. parametrelerin kullanılması tavsiye edilmektedir. Ancak bu parametrelerin hangi sıra ve ne Ģekilde kullanılacağı ATA 6

22 SPEC2000 standardında yer almamaktadır. (2) AECMA SPEC2000M Association Européenne des Constructeurs de Matériel Aérospatial- AECMA) International Specification For Material Management, Integrated Data Processing For Military Equipment (Avrupa Uzay ve Havacılık Endüstrileri Malzeme Yönetimi Uluslararası Standardı, Askeri Teçhizatlar için BütünleĢik Veri ĠĢleme) standardının içeriği, sivil havayollarına iliģkin hazırlanan SPEC2000 esas alınarak ve askeri uçak ve teçhizatlara özgü olacak Ģekilde hazırlanmıģtır (Seeburger, 2004:3). AECMA SPEC2000M standardına göre silah sistemlerini oluģturan malzemeler ya parça numarası bazında ya da resimli parça kataloğu (illustrated parts catologue) bazında listelenmektedir. Parça numarası bazında listelendiğinde hangi malzemenin nerede kullanıldığı, altında, üstünde ve yanında hangi malzemeler olduğu bilinmemektedir. Diğer yandan, resimli parça kataloğu bazında listelendiğinde ise tüm malzemelerin yerleri hiyerarģik bir Ģekilde gösterilmekte, böylece malzemelerin birbirlerine göre göreceli yerleri bilinmektedir. Ġlk idame iģletme için hazırlanan malzeme listeleri her iki Ģekilde hazırlanmakla birlikte genelde resimli parça kataloğu tercih edilmektedir. Ġlk idame iģletme için gerekli malzemeler, parça numarası bazında hazırlandığında 17 si zorunlu azami 52 veri elamanına, resimli parça kataloğu bazında hazırlandığında ise 34 ü zorunlu 100 veri elemanına ihtiyaç duyulmaktadır (AECMA SPEC2000M, 2002:25). Veri elemanlarının bazılarının zorunlu, bazılarının Ģarta bağlı olduğu, bazılarının ise isteğe bağlı olduğu görülmektedir. ATA SPEC2000 standardında olduğu gibi bu standart altında da gerekli olan verilerin ortaya konulduğu ancak ilk idame iģletme veya idame iģletme hesaplamasında veri elemanlarının nasıl kullanılacağına iliģkin bir açıklamanın olmadığı görülmüģtür. (3) MIL-STD A ve MIL-STD B MIL-STD A Military Standard Logistics Support Analysis (ABD Lojistik Destek Analizi Askeri Standardı), silah sistem ve teçhizatın ömür devri boyunca yapılacak lojistik destek analizi görevlerini 7

23 (faaliyetlerini) detaylı bir Ģekilde anlatmaktadır. Bu standardın kullanılması ile silah sistemi ve teçhizata ait tasarım aģaması, üretim aģaması ve kullanım aģaması sistematik bir biçimde iliģkilendirilmekte, böylece, silah sistemi daha üretilmemiģ iken ortaya konan harekat ihtiyacı ile üretilen ve kullanılan silah sisteminin birbiri ile uyumlu olması sağlanmaktadır (MIL STD A, 1983:1). Bu standardın kullanımı sonucunda silah sisteminin ilk idame yedekleri listesinin hazırlanması öngörülmektedir. Ancak ilk idame yedeklerinin nasıl hazırlanacağına iliģkin detaylı bir açıklama bulunmamaktadır. MIL-STD B DOD Requirements For A Logistic Support Analysis Record (ABD Savunma Bakanlığı Lojistik Destek Analiz Kayıtlarının Tutulması Standardı), esasında bir veri tabanıdır. Bu veri tabanı uygulaması, silah sisteminin konsept aģamasından üretilmesine, kullanılmasına ve elden çıkarılmasına kadar geçen ömür devrinde personel, eğitim, bakım, ikmal, ulaģtırma, teçhizat vb. var olan tüm unsurlara ait her türlü verinin belirli bir disiplin altında oluģturulmasına, iģlenmesine, dağıtılmasına ve güncellenmesine olanak sağlamaktadır (MIL STD-13882B,1991:11). (4) Uluslararası Standartların Genel Değerlendirmesi ATA SPEC2000, AECMA SPEC2000M, MIL-STD A ve MIL-STD B uluslararası standartları, ilk idame iģletme ve idame iģletme ihtiyaçlarının hesaplanması için gerekli olan verileri detaylı olarak anlatmaktadır. Ancak, söz konusu hesaplamaların nasıl yapılacağına iliģkin bir algoritmayı ortaya koymamaktadır. b. Bilimsel Makaleler Literatürde tamir edilebilir malzemelere iliģkin yapılan çalıģmaların genelde idame iģletme dönemine yoğunlaģtığı görülmektedir yılları arasıda tedarik zinciri kapsamında çok kademeli (multi-echelon) stok problemlerine iliģkin 62 makale Gumus ve Güneri (2007:1560) tarafından incelenmiģtir. Söz konusu makalelerdeki stok problemleri, kullanılan model (matematiksel model, simülasyon vb.), kademe sayısı (2 veya daha çok), envanter sistemi (sürekli, periyodik), talep (rassal, sabit, 8

24 bulanık), tedarik temin (rassal, sabit, bulanık) ve çözüm tekniği (tam, yaklaģık) dikkate alınarak incelenmiģtir. Wong (2006:1074), birimler arası malzeme aktarımı (lateral transshipment) ve bekleme zamanlarını dikkate alarak yılları için literatür araģtırmasını 26 makaleyi kapsayacak Ģekilde yapmıģtır. Söz konusu makaleler, GümüĢ A.TaĢkın ın çalıģmasına benzer Ģekilde kademe sayısı, envanter sistemi, ele alınan malzeme sayısı (tek, çok), envanter politikası (S-1, S- R,Q, order-up-to) ve tam veya yaklaģık çözüm yaklaģımı esas alarak gruplanmıģtır. Paterson (2011:126) tarafından 2010 yılını da kapsayacak Ģekilde yapılan literatür araģtırması; daha önce yapılan GümüĢ ve Wong tarafından yapılan literatür araģtırmalarına benzer Ģekilde, malzeme sayısı, kademe sayısı, depo sayısı, gecikmeli satıģ veya kayıp satıģ gibi karģılanmayan talepler, envanter sistemi, envanter politikası, proaktif veya reaktif malzeme gönderme durumu, kısmi veya tam olarak eldeki malzemelerin paylaģımı, envanter kararının merkezi veya adem-i merkezi olarak alınması, ulaģtırma maliyetinin modelde olup olmaması hususlarını dikkate alarak gruplamıģtır. GümüĢ, Wong ve Paterson tarafından hazırlanan 206 literatür araģtırması çalıģması envanter problemlerinin idame iģletme yönünü ele almıģ olup, bu çalıģmalarda ilk idame iģletme yönünün kapsanıp kapsanmadığı hususunda herhangi bir yoruma rastlanmamıģtır. Syntetos, yılları arasında envanter planlama ve tahmini konusunda yapılmıģ olan yaklaģık 130 çalıģmayı incelemiģtir (2009:149). Söz konusu çalıģmada envanter planlama ve tahmini konuları, üç temel yaklaģım dikkate alınarak gruplanmıģtır. Söz konusu yaklaģımlar, sistem dinamikleri, kontrol teorisi ile istatistiksel ve yargısal (judgemental) yaklaģımları içeren tahmin teorisidir. Syntetos, çalıģmasında ilk idame iģletmeye yönelik herhangi bir yorumda bulunmamıģ olup, üç temel yaklaģımın özelliklerini ve yaklaģımların birbirleri ile etkileģimlerini yaklaģık 50 yıllık literatürü inceleyerek ortaya koymuģtur. Fortuin (1984) in yaptığı çalıģmanın baģlığı Yeni Tamir Edilebilir Malzemelerin Ġlk Ġdame ve Yeniden Ġstek Seviyesi dir. Yapılan literatür araģtırmasına göre baģlığında tamir edilebilir malzeme ve ilk idame seviyesi geçen tek çalıģmanın, Fortuin (1984) tarafından yapılan çalıģma 9

25 olduğu tespit edilmiģtir. Fortuin, kendi çalıģmasında bu konuda çok çalıģma yapılmadığını belirterek sadece beģ çalıģmayı referans olarak göstermiģtir (1984: 310). Fortuin çalıģmasında, televizyon, çamaģır makinesi, buzdolabı gibi ev elektronik cihazlarında kullanılan tamir edilebilir malzemelerin tahmini arıza oranlarını hesaplayarak yeniden istek miktarlarını belirlemiģtir. Daniel ve Srivastava (1997:2-5), sadece tamir edilebilir malzemeyi konu alan envanter problemlerinin teori ve uygulamalarını incelemiģtir. Ġncelediği yaklaģık 70 çalıģmayı çözüm tekniği (tam, yaklaģık ve benzetim), kademe sayısı (tek ve çok kademeli), envanter modeli belirli ve olasılıklı olarak gruplamıģtır. Daniel ve Srivastava (1997) çalıģmasında Multi-Echelon Technique for Recoverable Item Control (METRIC) (Sherbrooke, 1968) ve MOD-METRIC (Muckstadt, 1973) modelinin ABD Hava Kuvvetlerinde ilk idame ve idame-iģletme hesaplamalarında kullanıldığı belirtmiģtir. Anderson (2009) tarafından idame iģletme dönemine iliģkin olarak ABD de kullanılan tamir edilebilir malzeme stok modelleri gruplanmıģtır. Bu gruplama, talebin bağımlı veya bağımsız olması, sabit veya dinamik olması, tek veya çok kademeli stok sisteminin olması, tek veya çok malzemenin model içinde bulunması esas alınarak yapılmıģtır. Modellerin amaç fonksiyonu ise; stok etkinliğinin artırılması, gecikmeli satıģların azaltılması veya uçak hazır olma (availability) oranlarının arttırılması dikkate alınarak belirlenmiģtir. Daniel ve Srivastava ile Anderson un çalıģmalarından hareketle, ABD Hava Kuvvetlerinde tamir edilebilir malzemelerin idame iģletmesi kapsamında hali hazırda sistem esaslı METRIC (Sherbrooke:1968) modeli, METRIC modelinin geliģmiģ hali olan Vari- METRIC Modeli (Sherbrooke:1986), Dynamic-METRIC (Hillstad:1982), Aircraft Sustainability Model (ASM) (Slay:1996) gibi modellerin kullanıldığı değerlendirilmektedir. Dünyanın en büyük hava gücü olan ABD, kendi uçaklarının ilk idame iģletmesine iliģkin ihtiyaçların belirlenmesinde malzeme esaslı Talimatını kullanmaktadır (AFMCI ). Bu talimat içerisinde yer alan toplam yıllık malzeme talepleri için TOIMDR 4 kavramı 4 TOIMDR, Total Organizational and Intermediate Maintenance Annual Demand Rates ifadesinin kısaltması olup, 100 uçuģ saati baģına kullanıcı birliklerin ihtiyaç duyulacağı malzeme talep oranını göstermektedir. Bu çalıģmada Talimatına göre yıllık talep miktarının belirlenmesinde izlenen süreç TOIMDR algortiması olarak adlandırılmıģtır. 10

26 kullanılmaktadır. Bu durumda, Daniel ve Srivastava (1997) ve Anderson (2009) ile AFMCI bir arada değerlendirildiğinde, ABD Hava Kuvvetlerinde, malzeme esaslı yaklaģım ile sistem esaslı yaklaģımın paralel bir Ģekilde kullanıldığı sonucuna ulaģılmaktadır. Sistem esaslı yaklaģımda hesaplanacak silah sistemini oluģturan malzemeler bir sistem içinde bütün olarak ele alınırken, malzeme esaslı yaklaģımda ise silah sistemini oluģturan malzemeler birbirinden bağımsız olarak ele alınmaktadır. Türkiye de idame iģletme ihtiyaçları için ise malzeme esaslı ĠDS yaklaģık olarak 25 yıldır etkinlikle kullanmakta olup, silah sistemlerinin (uçaklar dahil) ilk idame iģletme hesaplamalarına özgü ayrı bir algoritma bulunmamaktadır. c. Literatür AraĢtırmasının Genel Değerlendirmesi Literatür araģtırması sonucunda, ilk idame iģletme kapsamında literatürde çok fazla çalıģma bulunmadığı, çalıģmaların genelde idame iģletme safhasına yönelik olduğu görülmüģtür. Bu tez çalıģmasında, ilk idame iģletme safhasına yönelik olarak; dünyanın en geliģmiģ hava gücüne sahip ABD Hava Kuvvetleri tarafından kullanılan TOIMDR algoritmasından daha iyi sonuç veren bir algoritmanın oluģturulması hedeflenmiģtir. Bu hedefe yönelik olarak; tez çalıģmasının üçüncü bölümünde mevcut ve öneri algoritmalar tanımlanmıģ, dördüncü bölümünde ise anılan algoritmalar 894 kalemlik örnek veri setinde uygulanmıģ ve elde edilen sonuçlar üzerinden değerlendirme yapılmıģtır. 11

27 ĠKĠNCĠ BÖLÜM ĠLK ĠDAME ĠġLETME ĠHTĠYACI VE TAMĠRLĠK MALZEME ĠLĠġKĠSĠ Bu bölümde kısaca, harekât ihtiyacı ve ilk idame ihtiyacı iliģkisi, tamir edilebilir malzemelerin harekât ihtiyacı karģılanması safhasındaki önemi ve talep miktarının belirlenmesinin neden önemli olduğu ortaya konulmuģtur. 1. HAREKAT ĠHTĠYACI ve ĠLK ĠDAME ĠġLETME ĠHTĠYACI ĠLĠġKĠSĠ Harekât ihtiyaçları genel olarak üç Ģekilde karģılanmakta (MIL-HDBK-502:2005) olup, hangi durumlarda ilk idame ihtiyaç hesaplamasına gerek duyulacağı Tablo-1 de özet olarak sunulmuģtur. Tablo-1: Harekat Ġhtiyacının KarĢılanmasına Yönelik Alternatif Yollar S/N Harekat Ġhtiyacının KarĢılanmasına ĠliĢkin Alternatifler Malzeme/Sistem tedariği yapılmadan harekât ihtiyacının karģılanması Mevcut sistemin olduğu gibi veya modernize edilerek kullanılması 3. Pazar araģtırmasının yapılması. a. b. Ġhtiyacı karģılayacak sistemin üretilmiģ olması (Pazarda bulunması) Ġhtiyacı karģılayacak sistemin hali hazırda üretilmemiģ olması (Pazarda bulunmaması) Yoktur. Ġlk Ġdame Hesaplama Ġhtiyacı Modernizasyon alternatifinin seçilmesi durumunda ilk idame ihtiyacının hesaplaması ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Ġlk idame ihtiyacının hesaplanmasına ihtiyaç vardır. Harekât ihtiyaçlarının karģılanmasında izlenecek dört alternatifin üçünde ilk idame yedeklerinin hesaplanması çalıģmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Ġkinci alternatifin modernizasyon seçeneği ile üçüncü alternatifin her iki alt seçeneğinde üretici firma ile kullanıcı ülke arasında ilk

28 idame yedeklerinin miktarı konusundaki antlaģma, uçak envantere girmeden genelde bir, iki veya üç yıl önceden yapılmaktadır. Yapılan bu antlaģma, uçağın envantere girdikten sonraki ilk birkaç yılda (genelde üç, beģ yıla kadar) etkinlikle uçurulabilmesi için gerekli yedek malzemelerin (sarf ve tamir edilebilir) teminini kapsamaktadır. Ġlk birkaç yıldan sonraki tedarikler idame iģletme dönemi kapsamında hesaplanmaktadır. Bir silah sisteminin envanterde yıl kaldığı dikkate alındığında, ilk birkaç yıl için ilk idame yedekleri hesaplaması söz konusu iken geri kalan uzun yıllar için idame iģletme hesaplamaları söz konusudur. Literatürdeki çalıģmaların bu yüzden genelde idame iģletme dönemine yoğunlaģtığı değerlendirilmektedir. F-16 silah sistemi bugüne kadar 4400 ün üzerinde üretilmiģ ve 25 farklı ülke envanterine almıģtır (Lockheed Martin [web], 2011). Bu ülkeler ile üretici firma arasında gerek ikinci alternatifin modernizasyon seçeneği kapsamında gerekse üçüncü alternatifin birinci seçeneği kapsamında ilk idame yedeklerinin miktarı konusunda bir antlaģma yapılmıģtır. Tablo-2 de Türkiye nin envanterinde bulunan bazı uçakların üretici firma ismi, üretim yılı, Türkiye nin tedarik yılı, söz konusu uçağın kaç ülke tarafından kullanıldığı ve anılan sistemin hangi ülke tarafından en son olarak hangi yılda alındığı/alınacağı bilgisi yer almaktadır. Tablo-2, açık kaynak verileri kullanılarak oluģturulmuģtur. 13

29 Türkiye nin Tedarik Yılı Kullanıcı Ülke Sayısı Tablo-2: Bazı Uçakların Üretim Yılı ve Hv.K.K.lığının Tedarik Yılı KarĢılaĢtırılması Uçak Adı Üretici Firma/ Ülke Üretim Yılı Yakın Zamanda Silah Sistemini Tedarik Eden/Edecek Ülke ve Yılı F-16 Lockheed Martin/ABD Mısır, 2010 KC-135R Boeing / ABD ġile, COUGAR Eurocopter/Fransa, TAI/Türkiye Bulgaristan, CN-235 EADS CASA/ Meksika, Ġspanya, IPTN/Endenozya 12 SF-260D Aermacchi/ Ġtalya Ġtalya, Tablo-2 de görüldüğü üzere, örnek olarak sunulan ve Türkiye Hava Kuvvetleri envanterinde de bulunan F-16, KC-135R, AS 532 Cougar, CN-235 ve SF-260D gibi değiģik uçakların kullanıcı ülke sayılarına bakıldığında, söz konusu uçakların Hv.K.K.lığı envanterine girmeden önce veya girdikten sonra diğer ülkeler tarafından tedarik edilmeye devam edildiği bilgisine kolaylıkla ulaģılmaktadır. Örneğin, ġili Silahlı Kuvvetleri 2010 yılında KC-135R uçağını envanterine aldığında, bu uçağın beģ kullanıcısından biri olan Türkiye söz konusu uçağı yaklaģık 16 yıldan beri envanterinde bulundurmaktadır. Türkiye sahip olduğu lojistik ve harekat bilgi sistemleri vasıtasıyla KC-135R uçağının yıllık toplam uçuģ saatini, toplam sorti sayısını ve her bir sorti süresini, yıllara sari olarak meydana gelen arıza sayılarını detaylı olarak bilmektedir. Açık kaynaklardan elde edilen bilgiler ıģığında, Türkiye envanterinde de bulunan silah sistemlerini tedarik eden ülkelerin tedarik maliyetleri Tablo-3 de sunulmuģtur. Harekât ihtiyaçlarının karģılanması yöntemlerinden birisi olan ve Tablo-1 de de bahsedilen yeni tedarik ve/veya modernizasyon projelerinin 5 Lockheed Martin. 01 Mart < 6 F Mart < 7 F Mart < 8 KC-135R Stratotanker. 01 Mart < 9 Eurocopter Cougar. 01 Mart < 10 Europter Cougar. 01 Mart < 11 Bulgaristan Hava Kuvvetleri. 01 Mart < 12 CN Mart < 13 CN Mart < cn235/> 14 CN Mart < 15 SF-260D. 01 Mart 2012 < 16 SF-260D. 01 Mart 2012 < /> 14

30 maliyetlerinin oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Tablo-3 te sunulan tedarik/modernizasyon proje maliyetleri, ilk idame yedek malzeme maliyetlerini de kapsamaktadır. Tablo-3: Örnek Silah Sistemlerinin Tedarik ve Modernizasyon Maliyetleri Proje Adı Ülke YaklaĢım Maliyeti (Milyon ABD $) 24 Adet F Mısır Yeni Tedarik Adet CN Fransa Yeni Tedarik Adet Cougar Helikopter 19 Fransa Yeni Tedarik Adet SF-260D 20 Filipinler Yeni Tedarik 13.8 F-16 Modernizasyonu 21 Pakistan Modernizasyon HAREKAT ĠHTĠYACI ve TAMĠRLĠK MALZEME ĠLĠġKĠSĠ Herhangi bir silah sistemini oluģturan malzemeler genelde iki çeģit olup, bu malzemeler tamir edilebilir ve sarf malzeme olarak gruplandırılmaktadır. Eğer malzeme arızalandıktan sonra tamir edilebiliyorsa tamir edilebilir malzeme olarak, tamir edilemiyorsa sarf malzeme olarak adlandırılmaktadır (Muckstadt, 2005:8). Sarf ve tamir edilebilir malzemelerin yapıları, tamir ihtiyacı olup olmaması, tedarik kolaylığı ve tedarik miktarı vb. hususlardaki farklılığı belirlemek için (Muckstadt, 2005) ve (Sherbrooke, 2004) kaynakları incelenmiģ, lojistik sahada görevli lojistik personel ile görüģülmüģ ve elde edilen bulgular karģılaģtırmalı olarak liste halinde Tablo-4 te ortaya konulmuģtur. 17 F Mart < 18 CN Mart < 19 Cougar. 01 Mart < 20 SF-260D. 01 Mart < 21 F Mart < 15

31 Tablo-4: Sarf ve Tamir Edilebilir Malzemelerin KarĢılaĢtırılması Konu Sarf Malzeme (ERRC-N) Faali ile değiģtirilme ihtiyacı Var Var Tamir Edilebilir Malzeme (ERRC-T) Planlı bakım ihtiyacı Nadiren Tamamı Gayri-faalin tamir ihtiyacı Yok Var Gayri-faalin tamir yerine ulaģtırma ihtiyacı Yok Var Gayri-faalin tamir maliyeti Yok Var Gayri-faalin tamiri için gerekli malzeme/teçhizat Gayri-faal malzemenin tedarik temin süresi Yok Kısa Var Uzun Talep miktarı Yüksek DüĢük Tedarik miktarı Genellikle parti/ (lot) halinde Genellikle az miktarda Üretici firmanın konuģ yeri Yurt içi/dıģı Genelde yurtdıģı Üretici firma sayısı Çok sayıda Az sayıda Uçak faaliyet oranına etkisi Nadiren Genelde Türkiye de tamir edilebilir malzeme kavramı, sarf edilebilirlik, tamir edilebilirlik, kurtarılabilirlik kelimelerinin Ġngilizce baģ harflerinden oluģan ERRC (Expendibility, Repairability, Recoverability Code) uluslar arası kodu ile kullanılmaktadır. ERRC kodunun Türkiye deki kullanım Ģekli Tablo-5 te sunulmuģtur. ERRC kodunda P ve T olanlar tamir edilebilir malzeme olarak adlandırılmaktadır. 16

32 Tablo-5: ERRC nin Türkiye de Kullanımı ERRC Sarf Tamir Tamirden Geri Türkiye deki Edilebilir Edilebilir Kazanım Kullanım N Evet Hayır Hayır Sarf Malzeme P Evet Evet T Evet Evet S Hayır Evet Evet (Birlik Seviyesi) Evet (Depo Seviyesi) Evet (Depo Seviyesinde) Tamir Edilebilir Malzeme Tamir Edilebilir Malzeme Teçhizat Tipi Malzeme Bir silah sistemi, sarf ve tamir edilebilir malzemelerden oluģmaktadır. Tamir edilebilir malzemelerin silah sistemi içerisindeki önemini anlatabilmek için yaklaģık olarak malzemeden oluģan F-16 uçağının malzeme verileri kullanılmıģ ve Tablo-6 hazırlanmıģtır. Tablo-6: F-16 Uçağındaki Malzemelerin Miktar, Talep ve Tedarik Birim Fiyatı Bazında Dağılımları ERRC Miktar Yüzdesi Talep Miktar Yüzdesi Toplam Tedarik Yüzdesi N (Sarf) %73 %96 %7 P (Tamir Edilebilir-Birlik) %07 %0,1 %4 T (Tamir Edilebilir-Depo) %20 %3,9 %89 Tablo-6 incelendiğinde, F-16 da bulunan malzemelerin %73 nün sarf malzemeler olduğu, gerçekleģen taleplerin (ihtiyaç duyulan malzeme miktarının) yaklaģık %96 sının sarf malzemelere ait olduğu görülmektedir. Ancak, F-16 üzerindeki her bir malzeme tedarik birim fiyatlarının toplanması ile elde edilen toplam tedarik maliyetinin sadece %7 si sarf malzemelere karģılık gelmekte iken geri kalan %93 ü tamir edilebilir malzemelere karģılık 17

33 gelmektedir. ĠĢte bu yüzden literatürde tamir edilebilir malzemelere, genellikle uçak üzerinde birinci seviyede, tedarik fiyatı pahalı ve talebi düģük malzemeler denilmektedir (Sherbrooke, 2004:45). Ayrıca, F-16 da kullanılan tamir edilebilir malzemelerin ortalama olarak %2-3 nün elden çıkarıldığı dikkate alındığında, tamir edilebilir malzemelerin silah sisteminin ömür devri boyunca envanterde kaldığı görülmektedir. Bu yüzden tamir edilebilir malzemelerin hesaplanması büyük önem arz ettiği için bu tez çalıģmasında, Tablo-6 da da görüleceği üzere tedarik maliyetinin %89 unu oluģturan ERRC kodu T olan malzemeler incelenmiģtir. 3. TALEP MĠKTARININ DOĞRU BELĠRLENMESĠNĠN ÖNEMĠ Malzeme esaslı ĠDS algoritması, tamir edilebilir malzemelerin ihtiyaç hesaplamasında temelde sekiz parametre kullanmaktadır. Söz konusu sekiz parametre; Günlük Sarf (Kullanım) Oranı (DDR), Ġstek ve Gönderme Süresi (OST), Birlikte Tamir Edilemez Yüzdesi (NRTSP), Birlik Tamir Süresi (IRCT), Merkezi Tamir Süresi (CRCT), Toplam Birlikte Tamir Edilemez Yüzdesi (TNRTSP), Tedarik Temin Süresi (PLT), Merkezi Elden Çıkarma Yüzdesi (CCP) parametreleridir. Bu sekiz parametrenin ihtiyaç hesaplamasına katkısını ölçmek için tahmin modelleri geliģtirilmiģtir (Eren ve Erol, 2010). Tahmin modelleri ile hangi değiģkenin daha büyük etkiye sahip olduğu, değiģkenlerden herhangi birinde yapılacak bir birim iyileģtirmenin bağımlı değiģkende ne kadarlık bir iyileģtirmeye sebep olacağı, bir birim iyileģtirme yapılmasının maliyeti ile elde edilebilecek fayda karģılaģtırılarak yöneticilere karar desteği sağlanmıģtır. Anılan tahmin modelleri içinde yer alan sekiz parametre incelendiğinde, DDR, CCP ve TNRTSP parametrelerindeki bir birim değiģimin, OST, IRCT, CRCT, PLT ve NRTSP parametrelerinin bir birim değiģimine göre tahmin sonucunu daha fazla etkilediği ve tahmin sonucu üzerinde daha fazla etkiye sahip olduğu görülmüģtür. Bununla birlikte karar vericinin DDR parametresi üzerinde herhangi bir tasarrufu bulunmamakta (sadece daha doğru tahmin etmeye çalıģmakta) olup, tahmin modellerini kullanarak tasarrufta bulunabileceği OST, IRCT, CRCT, PLT zamanlarındaki azaltmaların veya artıģların meydana getireceği etkiyi önceden görebilecektir. 18

34 Ayrıca, meydana çıkan bu etkinin maliyetini de göz önüne alarak kararını daha rasyonel olarak verebilecektir. 4. GENEL DEĞERLENDĠRME Bu bölümde yapılan inceleme ıģığında, ilk idame iģletme ihtiyacı ve/veya idame iģletme ihtiyacına yönelik olarak tespit edilen hususlar aģağıda sunulmuģtur. a. Eğer envanterdeki silah sistemi ile harekat ihtiyacı karģılanamıyorsa ilk idame iģletme ihtiyacının hesaplanması gündeme gelecektir. b. Ġlk idame iģletme ihtiyacı sözleģmesi, silah sistemi envantere girmeden genellikle 2-3 yıl önce, sadece üretici firma ile yapılmakta ve sadece silah sistemi ömür devrinin ilk 2-3 yılını kapsamaktadır. Ġdame iģletme ihtiyacı sözleģmesi, silah sistemi envantere girdikten 2-3 yıl içinde ömür devrinin sonuna kadar (ömür devri genellikle yıl olmakta) periyodik/sürekli olarak üretici firma dahil silah sistemindeki malzemeleri üreten muhtelif firmalar ile yapılmaktadır. c. Aynı silah sistemi için bazı ülkeler ilk idame iģletme sözleģmesini imzalarken, diğer ülkeler idame iģletme sözleģmesi imzalamaktadır (Tablo-2). Bu kapsamda, aynı silah sistemini kullanan diğer ülke lojistik bilgilerinden mutlaka faydalanılmalıdır. ç. Bir silah sisteminde, tamir edilebilir malzemeler, sarf malzemelere nazaran sayıca çok az bulunmaktadır. Benzer Ģekilde, tamir edilebilir malzemelerin talep miktarı da sarf malzemelere oranla çok azdır. Ancak; silah sistemine ayrılan bütçenin yaklaģık ortalama %80-85 i tamir edilebilir malzemelere ayrılmaktadır. Bu yüzden literatürdeki çoğu çalıģma tamir edilebilir malzemelere yöneliktir. d. Silah sistemlerinde kullanılan tamir edilebilir malzemeler ortalama olarak %2-3 ü elden çıkarılmakta olup, diğer tamir edilebilir malzemeler ise 19

35 ömür devri boyunca kullanılmaktadır. Bu yüzden ilk tedarik aģamasında yapılacak tamir edilebilir malzeme hesaplaması çok önem arz etmektedir. e. Malzeme esaslı ĠDS algoritmasında kullanılan sekiz parametreden DDR, CCP ve TNRTSP parametreleri geri kalan diğer beģ parametreye (OST, NRTSP, IRCT, CRCT, PLT) nazaran, tahmin sonucunu daha fazla etkilemektedir. Bu yüzden DDR, CCP ve TNRTSP parametrelerdeki tahmin doğruluğu, sonucu doğrudan etkilemektedir. 20