Tarih Ba fllamaz (II)

Transkript

1 Türk Dili Orhan Velidedeo lu Tarih Ba fllamaz (II) Ulusal Meclisimizin tarihinde Mart ay denince, Cumhuriyet yaflam m zda çok önemli yeri olan üç yasa akla gelir: 50 3 Mart 1924: say l Kanun: fier iye ve Evkaf, Erkân harbiye-i Umumiye bakanl klar n n kald r larak Diyanet flleri Baflkanl, Vak flar Genel Müdürlü ü, Genelkurmay Baflkanl n n kurulmas ; say l Kanun: Medreselerin kald r larak ö retim birli inin sa lanmas (Tevhit-i Tedrisat); say l Kanun: Hilafetin Kald r lmas ve Osmanl Hanedan n n Türkiye S n rlar D fl na Ç kar lmas. Geçen y l flubat ay nda hilafetin kald r lmas olay n yazmak için belgeli imi tararken 7 Mart 2004 tarihli Hürriyet gazetesinde usta tarihçi Murat Bardakç n n rahmetli Vehbi Koç ( ) ile ilgili bir yaz s dikkatimi çekmiflti. Gerçekçi bulamad m ve bir senaryo izlenimi veren bu yaz n n tamam n de il, Vehbi Bey in zab t kâtipli i ve tutanaklar bölümünü, Bütün Dünya dergisinin 1 Mart 2012 tarihli say s nda yay mlam fl ve Vehbi Koç un Hayat Hikâyem, st.1973 adl an kitab n n; 1973 y l nda Baflbakanl k Kültür Müsteflarl nca yay mlanan Türkiye Birinci Büyük Millet Meclisi nin 50. Y ldönümü adl anma kitab nda kendisine sunulan ankete verdi i yan tlar n; internette yay mlanan özgeçmifliyle ilgili bilgilerin tan kl yla, Vehbi Koç, Murat Bardakç n n bu yaz -

2 BD MART 2013 s n do rulamamaktad r demifltim. Bu yaz mdan al nt yap larak internette, 26 Mart 2012 de yay mlanan Vehbi Koç, Murat Bardakç y yalanlad bafll kl bir yaz da kullan lan yalanlad sözünü, Atatürk ün ünlü valilerinden Milli Mücadeleci Cemal Bardakç n n torunu; kendisini, k sa bir süre de olsa, tan ma olana n buldu um ve kitapl mda imzal kitab (Taflhan dan Kadifekale ye, Milliyet yay. 1. Bask, Kas m 1975) bulunan rahmetli lhan Bey in o lu Murat Bardakç ile iliflkilendiremedim; Bardakç, yan lm fl ya da yan lt lm fl olabilirdi. Ünlü sözdür: Tarih Ba fllamaz!.. Gerçek, karanl sevmez; gün gelir fl ldar. Ben o inançla bu yan lg y gidermeye, gerçe e fl k tutmaya çal flt m ve aç klamalar mdan sonra da Say n Bardakç n n konuya bir daha de inmeyece ini umuyordum. Ancak, 3 Mart 2012 akflam Haber Türk tv de program na bafllarken yan lg s nda srarc olmas ; Vehbi beyle konufltu unu; onun, hilafetin kald r lmas görüflmelerini kendisinin yazd n söyledi ini; Meclisin ilk iki zab t kâtibinden birinin Vehbi Koç, di erinin H fz Veldet Velidedeo lu oldu unu yinelemesi, beni hayal k r kl na u ratarak konuyla ilgili daha genifl bir aç klama yapma zorunda b rakt. Araflt rmalar m derinlefltirdi imde gördüm ki Say n Bardakç, 2004 y l ndan bu yana de iflik zamanlarda Gülenay Börekçi (HT, 23 Ekim 2011), zzet Çapa (HT, 1 Ocak 2012) ile yap lan söyleflilerde bu iddialar n pekifltirerek yinelemifl; bunlarla da yetinmemifl, son Osmanl lar anlatt Nesliflah adl belgesel roman nda daha ilginç yorumlara yer vermifl. Say n Bardakç n n 7 Mart 2004 tarihli yaz s ile sonraki söyleflilerinde ve roman nda konuya iliflkin ileri sürdü ü tarihsel yan lg lar n n, özellikle de Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi nin sayg nl na gölge düflürücü anlat lar n n gerçek yüzünü ayd nlatma gere ini duydum. *** Ünlü sözdür: Tarih Ba fllamaz!.. Gerçek, karanl sevmez; gün gelir fl ldar. Say n Bardakç n n 7 Mart 2004 tarihli Hürriyet gazetesindeki bu yaz s n n birinci bölümcesi dikkat çekici: ANKARA Meclisi nin 1924 ün 3 Mart günü yapt gizli celsedeki tart flmalar yedi saatten fazla sürdü ve o gün Meclis salonunda bulunan Ahmet Vehbi Efendi ad ndaki 23 yafl nda bir genç, milletvekillerinden daha fazla yoruldu. Zira Meclis in zab t kâtibiydi ve bu yedi saat boyunca hiç durmadan yazm fl; ateflli nutuklar, birbirinden daha sür atli flekilde sarfedilen sözleri ka da geçirmifl, tek bir kelimeyi bile atlamadan tarihe 51

3 BD MART 2013 mâletmeye çal flm fl ama bitkin düflmüfl ve fesinin yar s na kadar ter basm flt. Bilmeyen inan r ki, 23 yafl ndaki Ahmet Vehbi Efendi, Meclis in zab t kâtibi olarak, Hilâfetin kald r lmas yla ilgili gizli oturumda milletvekillerinden daha çok yorulmufl. Yedi saat boyunca hiç durmadan yazm fl; ateflli nutuklar, birbirinden daha süratli flekilde söylenen sözleri kâ da geçirmifl, tek bir kelimeyi bile atlamadan tarihe mâl etmeye çal flm fl 1-Vehbi Bey, Meclisin zab t kâtibi imifl (?) 23 Nisan 1920 de TBMM nin aç ld gün, kâtib-i umumi ve yard mc s d fl nda, görev bafl nda bulunan 30 kiflilik memur kadrosu aras nda, ki bunun 20 si zab t müdürlü ü elemanlar d r, Ahmet Vehbi Efendi nin ad geçmez. (Kaynak: TBMM arflivi) Vehbi Bey (kendi anlat m na göre), 1920 nin yaz aylar sonunda Meclis matbaas na musahhih (düzeltmen) yard mc s olarak girer ve sekiz ay sonra askere al n r, bir buçuk y ll k askerlik hizmetinden dönüflte ticarete at l r. TBMM de tek bir gün zab t kâtipli i yapmam flt r. (Bu konunun ayr nt lar na gelecek ay n dergisinde de inece im.) 2- Hilafetin kald r lmas görüflmeleri "gizli" oturumda yap lm fl.(?) Kitapl mda bulunan dört ciltlik TBMM Gizli Celse Zab tlar nda, Say n Bardakç n n gizli oldu unu savundu u hilâfetin kald r ld oturumun tutanaklar yer almad gibi, Cumhuriyet Tarihi üzerine kitap yazan 52 ö retim üyelerinin, araflt rmac lar n yap tlar nda da gizli celseden söz edilmez. Araflt rmac yazar Say n Turgut Özakman, hilafetin kald r lmas görüflmelerini anlat rken söze Balkonlar yine [dinleyicilerle] dolmufltu. Sessiz, gergin bir hava vard diye bafllar. Görüflmeler gizli olsa, balkonlara kimse al nmaz; kap lar kilitlenir. Say n Özakman ayr ca, kinci Dönem Tutanak Dergisi 7. cildinin uncu sayfalar na dayanarak, görüflmelerin aç k oturumda yap ld n belirtir. (Turgut Özakman, Cumhuriyet, 2. kitap, s. 36 ve s. 668 de 17 numaral dipnot) Say n Sadi Borak da Gizli Oturumlarda Atatürk ün Konuflmalar (Ça dafl yay. stanbul 1977) adl kitab nda Gizli Tutanaklar n Niteli i bafll kl bölümde flöyle der: Yukar da da de inildi i gibi gizli oturumlarda tutanak yazmanlar salondan ç kar lmakta, bu görev milletvekillerine [Baflkanl k Divan kâtip üyelerine] verilmektedir. Bu yolla yetifltirilmemifl olan milletvekillerinin kâtiplik [zab t kâtipli i] görevini yerine getirirken pek çok zorluk çektikleri anlafl lmaktad r. Çünkü, eski harfli tutanaklar n bir çok bölümleri anlam ç kar lamayacak kadar kar fl kt r. ( ) TBMM Gizli Celse Zab tlar nda da görüldü ü gibi, yazmanl k görevi verilen milletvekilleri, konuflmac lar n sözlerini yetifltiremedikleri için birçok sözcük ya da tümcenin yerlerini noktalar koyarak bofl b rakm fllard r Hilafetin kald r lmas görüflmeleri

4 gizli oturumda yap lm fl olsa idi, o dönemde gizli oturumdaki konuflmalar divan kâtibi milletvekilleri yazd - na göre, neden Vehbi Beyi ça rma gere i duyuluyordu?.. 3-ANKARA Meclisi nin 1924 ün 3 Mart günü yapt gizli celse yedi saatten fazla sürmüfl (?) Cumhurbaflkan Mustafa Kemal, Büyük Nutuk unda o günkü celsenin çal flma süresi için: Müzakere ve münakafla befl saat kadar devam etti. Saat 6.45 te [günümüz saatiyle 18.45] müzakere hitam buldu u zaman, Türkiye Büyük Millet Meclisi 429, 430, 431 say l kanunlar ç karm fl bulunuyordu der. (NUTUK, cilt II (Türk abecesiyle 1. Bask ), Devlet Matbaas, st s. 302) TBMM nin 3 Mart 1924 Pazartesi günü tutanaklar na göre, Baflkan Fethi Bey (Okyar) saat da oturumu açar, 429 ve 430 say l kanunlar görüflülüp kabul edilir ve bir süre ara verilir te aç lan 2. oturumda Hilafetin kald r lmas na iliflkin 431 say l Kanun un görüflmelerine bafllan r ve13 maddelik bu teklif de te sona erer. (Turgut Özakman, a.g.e.) Görülüyor ki, verilen arayla birlikte o gün üç kanunun birden ç kar lma süresi 5 saat 5 dakika; Hilafetin kald r lmas görüflmeleri ise yaln zca 3 saat 20 dakikad r; 7 saat de il. 4- Vehbi Bey, aral ks z yedi saat zab t tutmufl: (?) Bir toplant tutana n, bir kiflinin tek bafl na ve tek bir sözcük atlamadan BD MART 2013 yedi saat yazmas insan do as na ayk r d r. Hem de o dönemin tumturakl Osmanl cas ile yap lan konuflmalar, mekteb-i idâdiden ayr lm fl ve kendisini ticarete vermifl bir gencin anlay p yazabilmesi düflünülemez. 23 Nisan 1920 de Meclisin aç ld günkü zab t müdürlü ünün 20 kiflilik kadrosunu oluflturanlar nsa ço u Ankara Erkek Ö retmen Okulu nun, bir k sm da Ankara Sultânisi nin (lise) ve di er baz okullar n 30 lu yafllardaki idealist ö retmenleridir. Meclisin ilk zab t kâtiplerinden Hasbi Sarg n, TBM- M nin 50. Y ldönümü adl anmal kta, görüflmelerin tutanaklara nas l geçirildi ini flöyle anlat r: Tutanak görevi, biri flef [5 i zab t kâtibi] olmak üzere 6 kiflilik 3 gruptan kurulmufltu. Bir ve befl numaral kâtipler, eli çabuk ve anlay fl kabiliyeti daha üstün olanlardan seçilir ve di er üç kifli de iki bafl n ortas nda çal fl rlard. Her kâtibin elinde 1-10 numara ile bas l müsvedde kâ tlar bulunurdu. Oturum aç l p görüflme bafllad zaman flefin, kâtiplerin omuzuna hafifçe dokunmas yla yaz ya bafllan rd. Befl numaral kâtibe kadar tutanak yaz ld ktan sonra flef tekrar bir numaral kâtibin yan na gidince 2 numaral kâ da yaz lmaya bafllan r; [her bir grup için 30 dakika süren] bu çal flmadan sonra gruplar de iflir. Vazifesi biten grup büroda tutanaklar n temize çekip birlefltirdikten sonra Tutanak Müdürüne verirler. Tutanak kâtipleri, yeminli olarak, gizli oturumlarda da çok vakit gece yar lar na kadar ekip 53

5 BD MART 2013 halinde devaml çal fl rlard. Yaz Devrimine kadar (1928) kullan lan eski Türkçe yaz, bir bak ma stenografik oldu undan, bugünkü yaz sistemine göre daha h zl yazmaya elveriflliydi. Yukar da aç klanan sistemde s ras gelen her kâtip birer dakikadan on girifl yapar (her dakika, bir girifl tir). Yaz Devrimi nden sonra Avram Benaroya n n, biri Meclis te zab t kâtiplerine, di eri Ticaret Mektebinde istekli gençlere açt stenografi kurslar n baflar yla tamamlayanlar, stenograf olarak atan p yine ayn usulde kürsüde otururlar ve 1 er dakika yazarlard. Bugün de TBMM de ayn sistem geçerlidir. Osmanl Meclis-i Mebusan nda da tutanaklar bu flekilde tutuluyordu. Bugün de stenograf kullan lan Bat l ülke parlamentolar n n ço unda tutanak sistemi böyledir. 5-H fz Veldet Velidedeo lu da (Vehbi Bey gibi) hiçbir zaman TB- MM de zab t kâtipli i yapmad. Say n Bardakç, ne ilgisi varsa, sonradan ikinci bir kâtip olarak H fz Veldet Velidedeo lu nu devreye sokuyor. Oysa rahmetli Velidedeo lu Milli Mücadele An lar m, Varl k yay. 1971, s adl yap t nda, Birinci TBMM nde nas l ve nerede görev ald n anlat r: (Özetle al nt l yorum) Ben o y l [1920] on birinci s n fa geçmifltim; okulu bitirmeme daha iki y l vard. [ O zaman mekteb-i sultani 12 y l idi] Ankara Darülmualliminde (Erkek Ö retmen Okulu) tabiat bilgisi ö retmeni [ayn zamanda müdür yard mc s ] olan amca o lu Halil fierafettin [Velidedeo lu] a abeyim, Tutanak görevlileri: Zab t Kalemi Müdürü: Zeki Ö retmeno lu (Sol baflta), Grup fiefi (Ortada ayakta), Zab t katipleri (Öndeki 5 kifli) 54

6 20 Nisan sabah yat l olarak okudu- um okuluma [Ankara Sultânisi] gelerek Biz ö retmenler Milli Mecliste zab t kâtibi ve memur olarak çal flaca z Kadroda aç k var, sen de tatil boyunca gel Mecliste çal fl... diyerek beni götürdü. [O y l Ankara okullar alt ay tatil edilmiflti.] Evrak müdür yard mc s Tevfik Bey beni imlâ ve hüsnü hatdan (kaligrafi) imtihan etti ve be endi. Birlikte Umumî Katip (baflkâtip) Recep Bey in (Recep Peker) odas na gittik. Recep Bey Aferin küçük! Çok okunakl yaz n var. Seni mübeyyizli e tâyin ettim dedi Henüz on alt yafl m doldurmadan Millî Meclisin, o zamanlar Kanunlar Kalemine ba l olan Evrak ve Tahrirat Kalemi mübeyyizi olmufltum. Görevim, müsveddeleri temize çekmek, yani bugünkü daktilolar n gördü ü ifli yapmakt. Müsveddeleri kavanin (kanunlar) müdürü Hâmit Bey ya da evrak ve tahrirat (yaz iflleri) müdür yard mc s Tevfik Bey kaleme al r, baflkâtip Recep Bey gerekli gördü ü düzeltmeleri yapar, ben de temize çekerdim Göreviyle ilgili bir an s n da flöyle anlat r: Meclisin aç lmas ndan dört gün sonra Baflkâtip Recep Bey beni ça rtarak iki sayfal k bir müsvedde uzatt. Bu yaz padiflaha gönderilecektir, çok temiz ve dikkatli yaz dedi ve bir de kalemde bulunmayan cinsten kal nca ve parlak bir bofl kâ t verdi. ( ) Yaz y, kâ d n bir yüzü almad ndan arka yüzüne geçerek tamamlad m ve götürdüm. Görür görmez: Olmam fl, arkas - BD MART 2013 na yazmayacakt n, benden bir kâ t daha isteyebilirdin dedi. Sonra, bana iki temiz kâ t daha vererek: Hadi bakal m, bunu yeniden yaz getir dedi. (s.75) (H fz Veldet Velidedeo lu, temize çekip de Recep Peker in be enmedi i ve kendisinde kalan ilk yaz y yar m yüzy la yak n bir süre korumufl ve birinci TBMM binas müzeye dönüfltürüldü ünde, oraya arma an etmifltir.) *** Say n Bardakç devam ediyor: Türkiye, tarihinin en önemli hadiselerinden birinin canl flahidi olan genç zab t kâtibinin ismini sonraki senelerde çok s k iflitti ama Ahmet Vehbi Efendi de il, Vehbi Koç olarak. Derken aradan seneler geçti ama Cumhuriyet Tarihimizin en önemli kararlar ndan birinin al nd Meclis oturumunda söylenenlerin, bu günlere Türk sanayinin kurucusu Vehbi Koç un tuttu u zab tlar sayesinde geldi i hep meçhul kald Niçin meçhul kal yor? Zab tlar gerçekten Vehbi Bey, hem de tek bafl - na yedi saat tutmuflsa bu rekorlar kitab na geçecek insanüstü baflar, ülkemiz için de gurur verici olurdu. Vehbi Bey bunu neden hiçbir yerde aç klamam fl?.. Say n Bardakç, as l bunun yan t n ö renebilseydi ya *** Bu say m zda bana ayr lan sayfa say s bitti; ama konu bitmedi: Nisan say s nda, resmi belgelere dayal baflka aç klamalarla yaz ma devam edece im. orhanvelidedeoglu@butundunya.com.tr 55