Tarih Ba fllamaz (III)

Transkript

1 Türk Dili Orhan Velidedeo lu Tarih Ba fllamaz (III) Say n Murat Bardakç n n, 7 Mart 2004 tarihli Hürriyet gazetesinde yay mlanan Hilafetin Kald r lmas na iliflkin yaz s nda ileri sürdü ü savlar n bir bölümüne Bütün Dünya n n Mart say s nda de inmifltim. Bu ay da say n yazar n di er savlar ndaki yan lg lara fl k tutmaya çal flaca m. Say n Bardakç, 3 Mart 1924 Pazartesi günü Millet Meclisi nde hilafetin kald r lmas na iliflkin yedi saat süren görüflmelerin tamam n rahmetli Vehbi Koç un tek bafl na yazd na iliflkin yaz s n n devam nda flöyle der: Görüflmelerin tamamlanmas ndan sonra, kürsüye devrin baflvekili smet Pafla geldi. Zab t kâtibi Ahmet Vehbi Efendi nin, baflvekilin son cümlesini art k tutamaz hâle gelmifl eliyle Yüce Meclis in alaca karar, Türk milleti için bir mutluluk vesilesi olacak, kesin bir flekilde ve samimiyetle uygulanacakt r diye kaydetmesinden sonra oylamaya geçildi ve tasar o zaman n 96 ifadesiyle kahir ekseriyetle kabul edildi. Üzerine Hilâfetin Kald r lmas ve Osmanl Hanedan n n Türkiye S n rlar D fl na Ç kart lmas Hakk nda Kanun sözleri yaz ld, 431 diye bir numara verildi, hemen o gece uyguland ve Halife Abdülmecit Efendi s n r d fl edildi Milletvekilleri Hay rl olsun! temennileriyle salonu terk etmeye bafllarken, 23 yafl ndaki zab t kâtibi, saatler boyu tuttu u notlar s raya koydu, Meclis Reisi nin bürosuna b rakt ktan sonra ç k p evinin yolunu tuttu Bir kanun teklifinin, hangi aflamalarda ne gibi ifllemler uygulanarak

2 Meclis te görüflülmeye bafllanaca n Bardakç n n bilmemesi düflünülemez. Urfa Milletvekili fieyh Saffet Efendi ile birlikte 53 milletvekilinin imzalad 431 Say l, Hilafetin lgas - na ve Hanedan- Osmani nin Türkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Ç kar lmas na Dair Kanun (Halifeli in Kald r lmas ve Osmano ullar Soyundan Olanlar n Türkiye D fl na Ç kar lmas na liflkin Yasa) bafll kl teklif, komisyona gönderilmeden Genel Kurulda ivedilikle görüflülmesi iste- iyle Meclis Baflkanl na sunulur. Oturumu yöneten Baflkan Fethi (Okyar) öneriyi Genel Kurulun oyuna sunar, kabul edilmesinden sonra görüflmeleri bafllat r. Kanunun ad ve numaras görüflmeler bittikten sonra yaz lmaz; kanun teklifi, ad yla birlikte Baflkanl a sunulur ve metin o ad alt nda görüflülür. Meclis tutanaklar n n, hele de gizli oturum tutanaklar - n n, öyle sorumsuzca götürülüp Meclis Reisinin bürosuna b rak lmas ise, söz konusu olamaz. Dönüflümlü olarak görev yapan her bir zab t ekibi (5 er kâtipten oluflan üç ekip) yazd tutanaklar, kendilerine tekrar s ra gelene kadar, ki bu süre dakikad r, bürosunda temize çeker, birlefltirir, ekip amirine teslim eder. Görüflmelerden sonra toplanan ve zab t tekni ine göre düzenlenen tutanaklar mümeyyizleri (flefleri) taraf ndan gözden geçirildikten sonra Tutanak Müdürlü ünce matbaaya gönderilir. Toplant gizli ise, zab tlar Meclis Baflkanl n n gözetiminde düzenlenen tutanakla birlikte torbaya konur ve torban n a z mühürlenerek özel arflive kald r l r. Bardakç devam ediyor: Türkiye, tarihinin en önemli hadiselerinden birinin canl flahidi olan genç zab t kâtibinin ismini sonraki senelerde çok s k iflitti ama Ahmet Vehbi Efendi de il, Vehbi Koç olarak. Koçzade Ahmet Vehbi Efendi nin Ankara da bir dükkân vard ama arada bir Meclis ten ça r l yor ve gidip zab t kâtipli i yap yordu. O günler Ankara n n s k nt l zamanlar yd Kanunun ad ve numaras görüflmeler bittikten sonra yaz lmaz; kanun teklifi, ad yla birlikte Baflkanl a sunulur ve metin o ad alt nda görüflülür. ve kurulufl sanc lar içerisinde genç devlet için de il para, okur-yazar bulmak bile meseleydi. flte, Meclis görüflmelerinin kayda geçirilmesi için askerinden muhasebecisine, ö retmeninden tüccar na kadar hemen herkesin gidip saatler boyu canla-baflla çal flmas n n s rr da buradayd. (?..) Bardakç n n, Ekim 2011 de ya- 97

3 y mlanan Nesliflah adl yap t nda, Vehbi Bey in zab t kâtipli ini anlat fl daha de ifliktir: Görüflmeler s ras nda 23 yafl nda bir delikanl milletvekillerinden daha çok yoruldu. Delikanl Meclisin zab t kâtibiydi Zab t kâtipli i yapmas na ra men Meclis in kadrolu görevlilerinden de ildi. Tüccard, bir dükkan vard, arada bir Meclis ten ça r yorlard, gidip görüflmeleri kaydediyordu. (?) Haber Türk gazetesinde zzet Çapa ile 2 Ocak 2012 tarihinde yap lan söyleflide ise anlat m daha da de iflir: Vehbi Koç, 23 yafl ndayken Büyük Millet Meclisi nin zab t kâtiplerinden biriymifl. 3 Mart 1924 de Hilafetin kald r ld gizli celsenin kay tlar n tutan iki kifliden biri de oymufl. Saatlerce yazm fl o gece (?) Ne zaman iki kifli oldular ve di er kifli kimdi?.. kinci bir kifli daha var idiyse, Vehbi Bey e neden tek bafl na zab t tutturuluyor?.. O ikinci kifli, srarla dile getirildi i gibi, H fz Veldet Velidedeo lu idiyse e er, orada da aç k ve kesin bir yan lma var: Bir Lise Ö rencisinin Milli Mücadele An lar (Varl k yay. 1971, s. 54) adl yap t nda Meclisin aç ld günlerdeki memurlardan söz ederken, Memurlar aras nda ö renci olarak yaln z ben vard m. Bir süre sonra bizim okuldan Vehbi (Koç) Meclis Matbaas na memur olarak geldi. Vehbi, bizden afla s n flarda ve gündüzcü 98 ö rencilerdendi diye yazan H fz Velidedeo lu, 1923 y l nda 6 ayl k okul tatili boyunca çal flt Meclisten ayr l r ve e itimini tamamlamak üzere okuluna döner. ki y l sonra (o dönemde liseler dört y ld r) Trabzon lisesini bitirir, 1922 Ekim ay nda Ankara ya döner ve 23 Nisan 1920 de mübeyyiz olarak atand Meclis e bu kez Divan- Riyaset Memuru olarak girer; kâtip de il!.. Velidedeo lu, Hilafetin kald r ld - 3 Mart 1924 tarihinde de, Divan- Riyaset memurlu u görevini sürdürmektedir. zzet Çapa soruyor: O günlerde ayn zamanda bakkall k da yap yor Vehbi Bey?.. Murat Bardakç : Tabii, iflin ilginç yan da bu. Yeni Cumhuriyet te okur yazar o kadar az ki, bakkal n o luna Gel, sen yaz diyorlar (!?) Bardakç n n bu anlat m düflündürücü: Cumhuriyet tarihimizde Devrim Yasalar diye an lan: 429 Say l, fier iye ve Evkaf Vekâleti nin kald r lmas ; 430 Say l, (medreseler kapat larak) E itim ve Ö retim Birli i nin sa lanmas ; 431 Say l, Hilafetin kald r lmas yasalar n kabul ederek laikli in toplumsal temellerini atan o Anl fianl diye and m z, övündü ümüz Türkiye Büyük Millet Meclisi, me er ne kadar zavall, gecekondu meclis imifl ki, zab t tutturacak okur yazar bir kâtip bile bulamad ndan bakkal n o luna eyvallah edip Ne olursun, gel flu zab tlar

4 yaz ver diyecek kadar çaresiz (!?) 18 inci dönem Meclis Baflkan Say n smet Kaya Erdem in önerisiyle oluflturulan Meclis Tarihini (Meclis in kurulufl, iflleyifl ve etkinli ini) nceleme Kurulu nun yay mlad Türk Parlamento Tarihi, II. Dönem, adl yap tta, 1924 y l Devlet Bütçesinin görüflüldü ü Mart ay nda (1924 y l bütçe görüflmeleri 1 Mart ta bafllam flt r) Meclis bütçesi görüflülürken, elyevm mevcut (o gün görev bafl nda olan) memur kadrosu flöyle aç klan r: (cilt 2, s. 435) Kadro hulâsas (Memur adedi): Baflkâtip (1); Zab t kalemi (24); Kavanin kalemi (16); Evrak ve tahrirat kalemi (5); Muhasebe (7); Kütüphane (1); Memurin Muhakemat Encümeni (5); Muvazenei Maliye Encümeni 2); Meclis tamirat memuru (1); Matbaa memurîn ve müstahdemi (86); Posta ve telgraf (7); Memurini nzibatiye (23); Müstahdem (44): (Memur toplam : 222) Bu belgenin alt ndaki bir notta da, 1921 y l sonunda (Meclis in aç - l fl ndan 20 ay onra) TBMM kadrosunda 74 kiflinin bulundu u; bu kadronun 1924 y l na kadar 148 kiflilik art flla 222 ye ulaflt ve görevden uzaklaflt r lan 11 memurun bu say ya dahil olmad, vurgulan r. Yukar da belirtilen 222 kiflilik kadroda 24 kiflilik Zab t Kalemi nin (Tutanak Müdürlü ü) kadrosu flöyle aç klan r: Müdür(1), mümeyyiz (2), grup flefi (3), birinci s n f zab t kâtibi (5), ikinci s n f zab t kâtibi (10), üçüncü s n f zab t kâtibi (3). (Sayfa 439) Bu resmi belgede görüldü ü gibi, hilafetin kald r ld 3 Mart 1924 tarihinde Tutanak Müdürlü ü nün görev bafl ndaki kadrosu 24 kiflidir. Devrim yasalar n n görüflülüp kabul edildi i o gün, görüflme tutanaklar n yazarak tarihe mal eden de iflte bu etkin kadrodur!.. Aksini savunmak, bu insanlar n büyük Büyük özveri ve yokluklar içerisinde Ulusal Kurtulufl savafl m veren Türkiye Büyük Millet Meclisi nin bu düzeye düflürülmesi, milli duygular incitir. özveriyle yerine getirdikleri onurlu görevlerini yads mak olur. 3Mart 1924 tarihinde Meclis in memur kadrosu bu kadar kesin rakamlarla ortada iken Bardakç n n, bakkal n o lu deyifliyle Vehbi Koç u mu; yoksa, bakkal n o lu na gel sen yaz!.. diyecek kadar çaresiz gösterdi i, 3 Mart yasalar n kabul ederek modern ve laik Türkiye nin temellerini atan Türkiye Büyük Millet Meclisi ni mi küçümsedi ini çözümleyemedim. Büyük özveri ve yokluklar içeri- 99

5 sinde Ulusal Kurtulufl savafl m veren Türkiye Büyük Millet Meclisi nin bu düzeye düflürülmesi, milli duygular incitir. Bardakç devam ediyor: O günler Ankara n n s k nt l zamanlar yd ve kurulufl sanc lar içerisindeki genç devlet için de il para, okur yazar bulmak bile meseleydi. (?) 25 Nisan 1920 de kurulan Muvakkat cra Encümeni nden sonra smet Pafla n n Baflbakanl nda 30 Ekim 1923 de kurulan ve 6 Mart 1924 e kadar devam eden Ankara Hükümeti nde on bir vekalet (bakanl k) ve bu vekaletlerde çal flan pek çok da memur vard r Meclis yönetiminde gereksinim duyulsayd, bu vekâletlerin memurlar ndan ya da Ankara daki okullar n ö retmenlerinden yararlan l rd. Meclis arflivinden bir örnek: 1920 de Millet Meclisi nde kurulan ilk hükümette maliye, gümrükler ve tapu iflleri ile görevli Maliye Vekâletine 1922 y l nda memur olarak giren Arif Hikmet Bey, 28 A ustos 1923 de bu görevinden ayr l r ve zab t kâtibi olarak, Millet Meclisi ne geçer. Meclis kadrosunda kendisine verilen sicil /s ra numaras 165 dir Baflbakanl k Kültür Müsteflarl nca yay mlanan Türkiye Birinci Büyük Millet Meclisi nin 50. Y ldönümü adl anma kitab nda Tahsin fierifsoy, 1922 y l nda Meclise nas l girdi ini flöyle anlat r: Meclise girmek istiyordum ama 100 kadrosu tamamlanm fl deniyordu. Me er evrak kalemine bir memur lâz m imifl. Hemen bir istida ile Baflkâtibe müracaat ettim. Yar n imtihana ifltirak edin dedi. 78 talip aras nda cereyan eden imtihan kazanarak evrak kalemine atand m. Okur yazar bulman n mesele oldu u dönemde bir bofl kadroya 78 okur- yazar baflvurabiliyorsa, buna k tl k m demeli, bolluk mu?.. Bardakç n n Vehbi Bey ile kurdu u iletiflimle ilgili aç klamalar da dikkat çekici. 7 Mart 2004 tarihli Hürriyet Gazetesindeki yaz s nda flöyle diyor: Ben, Meclis'te 1924'ün 3 Mart' nda yap lan gizli celsedeki zab t kâtibinin Ahmet Vehbi Efendi, yani ileriki y llar n Vehbi Koç'u oldu unu bundan seneler önce tesadüfen ö renmifl ve hemen kendisinden do rulatmaya çal flm flt m. Ama Vehbi Bey o günlerde tatile gitmiflti ve yanl fl hat rlam yorsam güney sahillerinde, Antalya taraflar ndayd. Temas kuramay nca rahmetli Sevgi Gönül'ü, yani k z n aram fl ve konuyu babas ndan sormas n rica etmifltim. Tesadüf, Sevgi Han m o gün babas n ziyarete gitmek üzereydi, 'Sorar, sana bildiririm' dedi, gitti ve stanbul'a kendisinden önce mektubu geldi. Sevgi Han m mektubunda konuyu babas na sordu unu söylüyor, 'Pederim, gizli celsenin kâtibi oldu unu do rulad ' diyor ve gizli celsede yaflanan ama pek bilinmeyen baz hadiseleri de Vehbi Bey'in anlatt klar na dayanarak naklediyordu. Ama Vehbi

6 Bey de, Sevgi Han m da flimdi maalesef aram zda bulunmad klar için, mektubun tamam n burada yay nlama hakk n kendimde görmüyorum. Bu bölümden anl yoruz ki Bardakç, Sevgi Gönül Han m dan konuyu babas na sormas n rica ediyor. Sevgi Han m da babas Vehbi Bey e soruyor; ondan ald bilgileri kaydetti i mektubu Bardakç ya iletiyor. Ekim 2011 de yay mlanan Nesliflah adl yap ttan: Ayr nt lar, Vehbi Koç tan 1996 fiubat nda vefat etmesinden iki ay önce, k zlar ndan rahmetli Sevgi Gönül ün vas tas yla ö rendim. Sorular ma verdi i yaz l cevapta gizli celsede kâtiplik yapt n do ruluyordu. Bu bölümceden anlafl lan, sorular do rudan ve yaz l olarak yan tlayan Vehbi Beydir. 2 Ocak 2012 de gazeteci zzet Çapa ile yap lan söylefli: zzet Çapa: Bu detay ilk siz ortaya ç kard n z, nas l oldu? Murat Bardakç : Ben tesadüfen ö rendim. Rahmetli Vehbi Beye sordum. Do ru deyince yaz l göndermesini rica ettim. O da bir mektup yaz p rahmetli Sevgi Gönül ile gönderdi. Öteki zab t kâtibi de H fz Veldet Velidedeo lu dur (!?) Bu yan ttan anlafl lan da o ki, Say n Bardakç, Vehbi Bey e Hilafetin kald r ld gizli celse için Meclise ça r l p zab t tuttu unuz do ru mudur diye, kendisi soruyor. Vehbi Bey in olumlu yan t üzerine bunun kan t olarak yaz l bir belge rica ediyor. Vehbi Bey, soruyu do rulayan mektubu kendisi yazarak k z Sevgi Han m arac l yla Bardakç ya iletiyor. Ancak, bu aç klaman n ilginç bir yan, olaya Velidedeo lu nun da ad - n n kar flt r lmas d r; neden gerekiyorsa?.. Vehbi Bey 1996 y l nda vefat ediyor. K z Sevgi Gönül Han m n vefat Eylül Benim, Hürriyet gazetesinde gördü- üm ilk yaz n n tarihi ise 7 Mart Aradan geçen sekiz y l içinde Bardakç, konuya de inen bir baflka yaz yazd m, bilmiyorum. Ancak, 7 Mart 2004 tarihli yaz s nda: Sevgi Han m mektubunda konuyu babas na sordu unu söylüyor, Pederim, gizli celsenin kâtibi oldu unu do rulad diyor ve gizli celsede yaflanan ama pek bilinmeyen baz hadiseleri de Vehbi Bey in anlatt klar na dayanarak, naklediyordu. Ama Vehbi Bey de, Sevgi Han m da flimdi maalesef aram zda bulunmad klar için, mektubun tamam n burada yay nlama hakk n kendimde görmüyorum diyordu. Bardakç, bu konuda etik davranarak mektuptaki özel bilgileri aç klamak istemeyebilir; ama Vehbi Bey in yazd gizli toplant ya ça r l p tek bafl na zab t tuttu una iliflkin bölümü aç klad na göre, yaln zca bu bölümün fotokopisini yay mlayabilirdi. Koç Holding taraf ndan süreli olarak yay mlanan Bizden Haberler dergisinin fiubat 2013 say s nda, Koç Holding Yönetim Kurulu Üyeli ini 101

7 sürdürmekte olan k z Semahat Arsel, babas için Geriye dönüp bakt mda Allah n Vehbi Koç u sevdi ine bir kez daha inan yorum. Zira, Son nefesine kadar sa l kl bir flekilde yaflayabildi diyordu. Vehbi Bey in yaflam n n sonuna kadar, yaln z bedensel de il, kafa sa l n n da yerinde oldu u bilinir. Say n Bardakç n n, Vehbi Bey in kaleminden ç kan mektubun, hiç de- ilse tutanaklarla ilgili bölümünü yay mlamas, Cumhuriyet ve TBMM tarihi için bir kazanç olacakt r; özellikle de Vehbi Bey in el yaz s n tan - yan bir o lu ve k z henüz hayattayken Cumhuriyetimizin onurlu geçmifline, bir yan lg yla da olsa, gölge düflürülmesini Tarih Ba fllamaz!.. O nedenle, yukar da aç klad m bilgi ve belgelerin tan kl nda tarihsel gerçeklere fl k tutarak gölgeleri ayd nlatmaya çal flt m. Say n Murat Bardakç n n, Kültür Bakanl, imparatorluk döneminden kalan bir filmi tan t rken öylesine hatalar yapm fl ki... diyerek yak nd 9 Ocak 2013 tarihli yaz s n n bafll ilginçtir: Bu kadar hata da yap lmaz ki beyler!.. orhanvelidedeoglu@butundunya.com.tr Yenilseydik Sorumlu Ben Olacaktım 102 Bir aral k konu stiklâl Savafl 'na geldi. Her komutan n hangi birli e komuta etti ini, nerede bulundu unu, -bir gün önce olmufl gibi- hat rl yordu. Tümenlere binbafl lar, Kolordulara yarbaylar komuta ediyordu! Fakat, bu kadro can n difline takm fl bir ekipti. Var olmak ya da olmamak bu savafl n sonucuna ba l yd. 30 A ustos bu ruh haletinin eseriydi. Böyle bir dram, hem yazar, hem bafl aktörünün a z ndan dinlemek büyük bir mutluluktu. Anlat m nda abartma yoktu. Ama bu anlat fl öylesine canl yd ki, hepimiz heyecandan heyecana sürükleniyorduk. Anlat m n flöyle ba lad : " flte büyük zafer böyle ortak bir eserdir. fierefler de ortakt r." Bu alçakgönüllülük flaheseriyle konunun kapanaca n tahmin ediyorduk. Bu arada Atatürk bir duraklama yapt. Sonra içine dönük, adeta kendisiyle konuflur gibi ilave etti: "Ama yenilseydik sorumluluk ortak olmayacak yaln z bana ait olacakt." Bu belagat karfl s nda gözyafl m tutamad m. Tarihin, zaferleri kendine maleden, yenilgileri ise maiyetine yükleyen sahte kahramanlar n hat rlad m. Ord. Prof. Sadi IRMAK Kaynak: Sadi Irmak, Ord Prof. - Atatürk'ten An lar, 1978