KARBON AYAK İZİ VE ULUSLARARASI KARBON TİCARETİ. Doç.Dr. Osman TATAR ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI BAKANLIK MÜŞAVİRİ 2012

Transkript

1 KARBON AYAK İZİ VE ULUSLARARASI KARBON TİCARETİ Doç.Dr. Osman TATAR ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI BAKANLIK MÜŞAVİRİ

2 Karbon ayak izi ve uluslar arası karbon ticareti konusundaki sunumumu İzmir de ilk defa olarak 2010 yılında Dünya Çevre Günü Etkinlikleri çerçevesinde Yaşar Üniversitesinde ve akabinde KALDER de gerçekleştirmiştik. Konuyla ilgili olumlu gelişmeler kendini kısa sürede İzmir de Tekstil Mühendisleri Odası tarafından 14 Ekim 2011 de Tekstilde Sürdürülebilir Üretim ve Karbon Ayak İzi Eğitimi düzenlenmiştir. 2

3 SUNUM PLANI -KÜRESEL ISINMA -KARBON AYAK İZİ(Carbon Footprint) -EKOLOJİK AYAK İZİ(Ecological Footprint) -KYOTO PROTOKOLU -ULUSLAR ARASI KARBON TİCARETİ -KARBON AYAK İZİNİN SANAYİ İÇİN ÖNEMİ 3

4 KÜRESEL ISINMA SERA GAZLARININ KONSANTRASYONUNDA ÜSSEL ARTIŞ NEDEN HIZLI NÜFUS ARTIŞI,ENDÜSTRİLEŞME FOSİL YAKITLARIN YAKILMASI, ORMANSIZLAŞMA SONUÇ KÜRESEL ISINMA 4

5 Küresel Isınmaya Neden Olan İnsan Kaynaklı Başlıca Sera Gazları Karbondioksit(CO 2 ) Metan (CH 4 ) Diazotmonoksit(N 2 O) Hidroflorokarbonlar (HFCs) Perflorokarbonlar(PFCs) Kükürt hekzoflorid (SF 6 ) 5

6 Bu gazlar ; Elektrik santrallerinde elektrik üretirken Araba kullanırken Evlerimizi ısıtırken Televizyon,video seyrederken Sanayileşirken ürettiğimiz gazlardır. 6

7 ATMOSFERİN SERA ETKİSİ Atmosferde doğal olarak bulunan su buharı, karbondioksit, metan, ozon gibi gazların oranı çok azdır ancak bu gazların dünyanın enerji bilançosundaki rolleri çok büyüktür. Bu gazlar güneşten gelen ışınların atmosferden geçerek yeryüzüne ulaşmasında bir engel oluşturmazlar. 7

8 Ancak güneş ışınları ile ısınan yeryüzünün geceleri yaydığı sıcaklık enerjisinin büyük bir bölümünü tutarlar. 8

9 Böylece tıpkı seralarda olduğu gibi yeryüzü gündüzleri güneşten gelen ışınlar ile ısınmakta, geceleri ise yeryüzünün yaydığı sıcaklık enerjisinin atmosferde sera gazları tarafından tutulması ile aşırı soğumaktan kurtulmaktadır. Bu olaya atmosferin doğal sera etkisi denilmektedir. 9

10 Şu anda dünyanın ortalama hava sıcaklığı 15ºC olup, eğer atmosferde sera gazları olmasaydı dünyanın hava sıcaklığı - 18 ºC olurdu ve Dünya bizler için yaşanılamaz bir gezegen olurdu. 10

11 Ancak insanların ürettiği kirletici sera gazları, atmosferin üst tabakasını değiştirerek çok fazla sıcaklığın içerde tutulmasına yol açtı bu da dünyamızı daha sıcak bir hale getirdi. İŞTE BİZ BUNA SERA ETKİSİ DİYORUZ VE BU ETKİ DE KÜRESEL ISINMAYA YOL AÇIYOR. 11

12 Tüm bu öngörülerin ışığında artan küresel sıcaklıklar; Deniz seviyesinin yükselmesine yol açacak, Yerel iklim koşullarını değiştirecek, Ormanları, tarım ürünlerini ve su kaynaklarını etkileyecek, İnsan sağlığı, hayvanlar ve birçok ekosistem de olumsuz etkilenecek, Çölleşme artacak ve içinde yaşadığımız çevre tamamen değişecektir. 12

13 TEMEL GÖSTERGELER OECD & BMİDÇS EK-I ülkeleri arasında; kişi başı sera gazı emisyon, kümülatif emisyon ve kişi başı birincil enerji tüketimi miktarında en düşük değere sahiptir yılı kişi başı sera gazı emisyonu değeri 4.55 ton CO2 eşdeğerdir. Avrupa Birliğine üye 27 ülkenin 2006 yılı kişi başı sera gazı emisyon miktarı ortalaması 10.4 ton CO2 eşdeğeridir. BMİDÇS EK-I ülkeleri arasında yılları arası en yüksek sera gazı emisyonu artış oranına sahiptir. (%95) 13

14 TEMEL GÖSTERGELER Sera gazlarının %77,8 i enerji kullanımından kaynaklanmaktadır.%9,1 i atıklardan,%8,2 si endüstriyel proseslerden,%4,9 u tarımsal faaliyetlerden kaynaklanmaktadır. Bir birim Metan Gazı 21 Kat Sera Gazına eşdeğer olduğundan Atık Teknolojisini iyi değerlendirilmelidir. 14

15 SERA GAZI EMİSYON ENVANTERİ Türkiye sera gazı salımları içinde en büyük pay CO 2 dir.2006 da CO 2 nin payı %82,5,CH 4 nin payı ise %15,2 dir. Birincil enerji kaynak kullanımında doğru CO 2 salımlarında sektörel pay(2006 yılı elektrik %34 sanayi %33,ulaşım %17,diğer %16 Enerji kullanımının sektörel dağılımı(2006 yılı) sanayide %40,konuda %31,ulaşımda %19,tarımda %5,Enerji dışı%5 15

16 16

17 SERA GAZI EMİSYON ENVANTERİ Ulaşım sektöründen kaynaklanan CO 2 salınımlarından ulaşım modlarının payı(2006) Karayolu ulaşımı:%85 Sivil havacılık:%10 Deniz taşımacılığı:%3 Demiryolları:%2 Kişi başı CO 2 salınımına Bölgesel Dağılımı(kg/yıl) Ege bölgesi:313 İç Anadolu:285 Marmara:266 Karadeniz:256 17

18 18

19 SERA GAZI EMİSYON ENVANTERİ Kişi başı CO 2 salınımına Bölgesel Dağılımı(kg/yıl) Ege bölgesi:313 İç Anadolu:285 Marmara:266 Karadeniz:256 Doğu Anadolu:185 Güney Doğu Anadolu:133 Ulaşımdan kaynaklanan CO 2 salımları batıdan doğuya doğru azalır Şehiriçi ulaşımda CO 2 salımında en büyük pay özel araçlarındır.(%6) 19

20 SERA GAZI EMİSYON ENVANTERİ 2006 yılı sektörlere göre Toplam Sera Gazı Emisyonları (%) Arazi Kullanımı ve Ormancılık -%22.9 Atık %9.0 Tarım %4.9 Sanayi Prosesleri %8.1 Enerji %78 Enerji Sanayi Prosesleri Tarım Atık Arazi Kullanımı ve Ormancılık 20

21 Dünyanın enerji talebinin yüzde 80'i kömür, petrol ve gaz gibi fosil yakıtlardan sağlanmaktadır. Bu yakıtlar özellikle sanayi ve ulaşımda yoğun olarak kullanılmaktadırlar. 21

22 FOSİL YAKIT TÜRÜ TOPLAM REZERV KULLANIM ÖMRÜ (2004 Rezerv/üretim hızı dikkate alınarak ) Kömür 909 Milyar Ton 167 yıl Doğalgaz Petrol 179,5 Trilyon m3 161,8 Milyar Ton 67 yıl 40 yıl BP 2005 İstatistiği 22

23 Karbon Ayak İzi Nedir? Karbon Ayak izi, birim karbondioksit cinsinden ölçülen, üretilen sera gazı miktarı açısından insan faaliyetlerinin çevreye verdiği zararın ölçüsüdür. 23

24 Karbon Ayak İzi Nedir? Karbon Ayak İzi, kişinin küresel ısınmadaki kişisel payının bir ölçüsüdür. Başka bir deyişle Çevresel Günahımızdır. 24

25 Karbon Ayak İzi Nedir? Karbon ayak izi iki ana parçadan oluşur: 1.Doğrudan/birincil ayak izi ve 2. Dolaylı/ikincil ayak izi. 25

26 Karbon Ayak İzi Nedir? Birincil ayak izi evsel enerji tüketimi ve ulaşım (sözgelimi araba ve uçak) dahil olmak üzere fosil yakıtlarının yanmasından ortaya çıkan doğrudan CO 2 emisyonlarının ölçüsüdür. İkincil ayak izi kullandığımız ürünlerin tüm yaşam döngüsünden bu ürünlerin imalatı ve en sonunda bozulmalarıyla ilgili olan dolaylı CO 2 emisyonlarının ölçüsüdür. 26

27 Karbon Ayak İzi Tablo da Türkiye nin hem sera gazları hem de CO2 salımları AB ve dünya ortalamaları ile karşılaştırmalı olarak verilmektedir. Bu tablo, Türkiye nin kişi başlı CO2 salımlarının OECD, Dünya ve AB ortalamalarının altında kaldığını göstermektedir. Birleşmiş Milletler iklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) Ek-1 listesi ülkeleri ile yapılan karşılaştırmada da, kişi başı salımların en düşük olduğu ve tüm ortalamaların çok altında kaldığı görülmektedir. Türkiye ve BMİDÇS Karşılıklı Tarafları için Sera Gazı ve CO2 Salım Göstergeleri (2003) Türkiye'nin kişi başı karbondioksit salımı Avrupa Birliği ülkeleri ortalamaların ın %37'si mertebesinde. Toplam CO 2 Salımları (Giga Ton) Kişi Başı CO 2 Salımları (GigaTon) Toplam Sera Gaz Salımları CO 2 -eş.(giga Ton) Kişi başı Sera Gaz Salımları CO2- eş.(giga Ton) AB-15 3,45 9 4,18 10,9 AB-25 4,06 9 4, ECD 12,78 11,1 Veri Yok Veri Yok BMİDÇS Ek-1 14,29 12,2 17,29 14,7 Dünya 24,98 4 Veri Yok Veri Yok Türkiye 0,23 3,3 0,29 4,1 27

28 Karbon Ayak İzi 28

29 Karbon Ayak İzi 29

30 Karbon Ayak İzi Türkiyenin ilk BMİOÇS Sera Gazı ve CO 2 Göstergeleri(2006) Dünya ortalama Gton(Türkiye 0,28) kişibaşı dünya ortalama 4,25(Türkiye 3,92) Türkiye salımı 0,33 kişibaşı salımı 5 Gton 30

31 Karbon Ayak İzi 31

32 Karbon Ayak İzi Kişi başı salımların düşük olmasına rağmen, Türkiye'nin salım yoğunluğu ise AB ülkeleri içinde 7'nci sırada yer alıyor. Türkiye'nin bir birim enerji elde etmek için saldığı karbondioksit ise Avrupa'daki en üst değere eşit. Bu durum Türk sanayisinin karbondioksit salım oranı yüksek olan fosil yakıt gibi enerji kaynaklarına bağımlılığını gözler önüne seriyor. Bu durumun uluslararası rekabet gücünü olumsuz etkileyebileceğinin altı çiziliyor. 32

33 Karbon Ayak İzi 33

34 Karbon Ayak İzi Rapora göre kentler arasındaki karbondioksit salınımında İstanbul ilk sırada yer alırken onu sırasıyla Ankara, İzmir, Hatay ve Manisa illeri izlemektedir. Türkiye'nin bölgeleri arasında ise karbondioksit salınımında Ege Bölgesi ilk sırada yer almaktadır. En çok salınım sanayi sektöründe gerçekleşmektedir. 34

35 Karbon Ayak İzi Yaşam tarzlarının karbondioksit salınımı üzerindeki etkilerine yer verilen rapora göre, 15 yıllık 1400 cc'lik bir araç, 2000 cc'lik yeni bir dizel araçtan daha fazla karbondioksit salınımına neden olurken LPG'li araçlar doğaya, her iki aracın yarısından daha az karbondioksit salıyor. İstanbul metrosu yolcu başına, yolcu vapurlarının 10'da biri kadar, elektrikli tren ise uçağın 12'de biri kadar karbondioksit salıyor. Örneğin İstanbul-Ankara arası uçak yerine otobüsle gidilirse karbondioksit salınımları yüzde 90, trenle gidilirse yüzde 94 oranında azalıyor. 35

36 Karbon Ayak İzi Kişi Başı CO2 Salınımlarının Bölgesel Dağılımı Ton/Kişi 36

37 Karbon Ayak İzi Hesaplama Karbon Ayak İzi Neden Hesaplanır? Yasal zorunluluk Kurumsal Sosyal Sorumluluk Müşteri veya yatırımcı talepleri Pazarlama ve kurum imajı Sera Gazı Emisyonu azaltımı(zorunlu-gönüllü) Emisyon ticareti mekanizmalarına katılım Karbon ayak izimizi tam olarak saptamak mümkün değilse de, bu konuda edineceğimiz genel fikir, kişisel olarak iklim üzerindeki olumsuz etkimizi azaltmamıza yardımcı olacaktır. 37

38 Karbon Ayak İzi Hesaplama Karbon ayak izi hesaplanmasında birtakımlar standartlar kullanılmaktadır. Ürün Karbon Ayak İzi hesaplanmasında: PAS 2050 standardı yayınlanmıştır.(bsi resmi internet sitesinden standardın orjinali temin edilebilir.) Kurumsal Ayak İzi hesaplanmasında: GHG Protokol(The Greenhouse Gas Protocol ) PAS 2060 ISO 14064(TSE nin resmi internet sitesinden standardın orjinali temin edilebilir.) Standartları kullanılmaktadır. 38

39 Karbon Ayak İzi Hesaplama Örnek Hesaplama: BİREYSEL 1- Isınma Karbon Ayak İzi Hesaplama Yıllık tüketilen miktarı, doğalgaz da 0.19 katsayısı ile sıvı yakıt da katsayısı ile, Kömürde 2,00 ile çarpın, Kişisel katkınızı belirlemek için çıkan rakamı evdeki yetişkin sayısına bölün. 2- Elektrik Karbon Ayak İzi Hesaplama Yıllık tüketilen miktarı 0,43 ile ile çarpın, Kişisel katkınızı belirlemek için çıkan rakamı evdeki yetişkin sayısına bölün. 39

40 Karbon Ayak İzi Hesaplama Örnek Hesaplama: 3-Ulaşım Öncelikte otomobil sahibi iseniz yılda kaç kilometre kat ettiğinizi hesaplamanız gerekiyor. Ancak otomobilinizin markası ve tükettiğiniz yakıt cinsi çok önemli. Otomobilinizin markasını, modelini ve kullandığınız yakıt türünü, internet adresindeki otomobil işaretine tıklayarak buradan seçebilir ve kendi otomobilinizin karbon emisyon miktarını görebilirsiniz. Sizin otomobiliniz için verilen rakamı bir yılda kat ettiğiniz kilometre miktarıyla çarpın. Ortaya çıkan rakamı da kilogram cinsine dönüştürmek için 1000 e bölün. Sonuç otomobilinizle bir yılda sebep olduğunuz karbon emisyonunu verir. Eğer bu yolculukları tek başınıza yapmadıysanız otomobildeki kişilerin sayısına bölüp zararı paylaşabilirsiniz. Ortaya çıkan rakamı not edin. 40

41 Karbon Ayak İzi Hesaplama Örnek Hesaplama: 3- Ulaşım Uçak yolculuklarının zararı çok daha büyük. Çünkü jet yakıtının yarattığı kirlilik atmosferin üst kısımlarına ulaşarak zarar veriyor. Uçak en çok kalkış ve inişte yakıt tükettiğinden Türkiye den Çin e gitmek gibi çok uzun mesafeleri kat etmek karbon emisyonu açısından otomobille gitmekten çok da farklı değil ama kısa mesafeleri uçakla gitmek ciddi zararlar veriyor. Peki yaptığınız uçak yolculuklarının sebep olduğu karbon emisyonunu nasıl öğrenebilirsiniz? internet sitesindeki harita üzerinden nereden nereye uçtuğunuzu seçerseniz, site bu uçuşun yarattığı zararı sizin için hemen hesaplıyor. Ayrıca sitesinden uçuş noktalarını seçerek de bunu ton olarak öğrenebilirsiniz. Bunu kilograma çevirmek için 1000 ile çarpılır. Bu şekilde yapığınız uçuşların sebep olduğu karbon emisyonlarını toplayıp not edin. 41

42 Karbon Ayak İzi Hesaplama Örnek Hesaplama: 3-Ulaşım Toplu taşıma için bir yılda tren ile yaptığınız kilometreyi 0.11 ile, otobüsle yaptığınız kilometreyi 0.09 ile, metroyla yaptığınız kilometreyi 0.09 ile ve vapur ile yaptığınız kilometreyi 0.47 ile çarpın. Otomobil, uçak ve toplu taşımadan payınıza düşen toplamı 3. bölümün faturası olarak bir kenara yazın. 42

43 Karbon Ayak İzi Hesaplama Örnek Hesaplama: 4. Yaşam Tarzı Yaşam tarzınız küresel ısınmada önemli bir etken. Ancak hesaplamak zor. Bu yüzden kendinize en çok uyan şıkkı aşağıdan seçin. Her şeyin en yeni modelini alırım, alışveriş yapmaya bayılırım, paketlenmiş yiyecekler tüketirim diyorsanız 3000 kg ekleyin. Tutumluyum, sadece ihtiyacım olduğunda yeni şeyler alırım, yiyeceklerimi çoğunlukla süpermarketlerden alırım diyorsanız 2000 kg ekleyin. Kendi organik yiyeceklerimi yetiştiririm, yerel pazarlardan alışveriş yaparım, asla mevsimi olmayan yiyecekleri tüketmem diyorsanız 600 kg ekleyin. İki grup arasında kaldığınız düşünüyorsanız kendinize arada bir puan da verebilirsiniz. 43

44 Karbon Ayak İzi Hesaplama Örnek Hesaplama: Yukarıdaki dört bölümden elde edilen rakamlarının toplamı bireysel olarak sebep olunan karbon emisyonu miktarı hesaplanır. Küresel ısınmaya bireysel katkınızın derecesi ise, kg : fazlasıyla çevrecisiniz kg : Çevreye duyarlı bir hayat yaşıyorsunuz kg : ortalama bir zarar, daha dikkatli olabilirsiniz kg : Sınırı aşıyorsunuz, hayat tarzınızda değişiklik yapmalısınız kg. ve üstü Sınırın üstünde 44

45 Ne yapabiliriz? Hepimiz çalışmak için işe gitmek zorundayız ve hepimiz tüketimi seviyoruz. Ancak birçok şekilde yardımda bulunabiliriz. 45

46 Ne yapabiliriz? Öncelikle, kişisel olarak küresel ısınmaya yaptığımız katkıyı fark etmeliyiz. 46

47 Ne yapabiliriz? Karbon Ayak İzi, bugünden başlayarak bu katkıyı nasıl en aza indirebileceğimizi ve gelecekte nasıl doğru ürün tercihlerinde bulunabileceğimizi gösterecektir. 47

48 Ne yapabiliriz? Karbon Ayak İzimizi azaltmak şaşılacak kadar kolaydır. Çile çekmeyi gerektirecek özveriler bir yana, yaşam kalitemizi ciddi bir şekilde yükseltecek sonuçlar doğuracaktır. 48

49 Ne yapabiliriz? 49

50 Karbon Ayak İzimizi En Aza İndirelim Yenilenebilir kaynaklardan (rüzgar, güneş ve hidroelektrik gibi) elektrik üreten bir yeşil enerji elektrik şirketine abone olalım; böylelikle elektrikten kaynaklanan karbon ayak izi katkımızı sıfıra indirebiliriz. 50

51 Karbon Ayak İzimizi En Aza İndirelim Kullanmadığınız cihazlarınızı tamamen kapatın (ışıklar, televizyon, DVD çalıcı, Hi Fi, bilgisayar, vs.). Kaloriferin ısısını biraz azaltın (birkaç derece aşağısını deneyin). Sıcak suyun ısısını biraz azaltın (iki derecelik bir düşüş bile büyük bir fark oluşturacaktır). Kaloriferin zamanlayıcı ayarını kontrol edin; işe gittiğinizde evi ısıtmanın bir anlamı yoktur. 51

52 Karbon Ayak İzimizi En Aza İndirelim Bulaşık ve çamaşır makinenizi tam yükle çalıştırın; bu şekilde su, elektrik ve deterjan tasarrufu sağlarsınız. Çaydanlığa kullanacağınız kadar su doldurun. Cep telefonunuz şarj olur olmaz şarjdan alın. Düzenli aralıklarla buzdolabınızın/derin dondurucunuzun buzunu çözün. Haftalık alışverişi tek seferde yapın. Çamaşırlarınızı makinede kurutmak yerine asarak kurutun. 52

53 Karbon Ayak İzimizi En Aza İndirelim Enerji tasarruflu ışık ampulleri kullanın. 2. Radyatörlerinize termostatik sübap takın. Sıcak su tankınızı, çatınızı ve duvarlarınızı yalıtın. Evin ısısının % 35'i duvarlar aracılığıyla kaybolur. Orta büyüklükte bir evde duvar yalıtımı yapmak, yakıt faturalarına yılda 200 TL oranında yansıyacaktır. 180 mm kalınlığında tavan yalıtımı yaparak çatıdan kaybolan ısının %25'ini durdurabilirsiniz. Evsel atık sularını geri dönüşüme tabi tutun. Eski buzdolabınızı/dondurucunuzu (15 yaşın üzerinde ise) yeni "A" sınıfı enerji derecesine sahip bir buzdolabı/derin dondurucu ile değiştirin. 53

54 Karbon Ayak İzimizi En Aza İndirelim Eski kazanınızı yeni ve enerjiyi verimli kullanan yoğuşmalı kazan ile değiştirin. Araba kullanmak yerine otobüs ya da tren kullanın. Yurtiçinde uçağa binmeyin bunun yerine tren ya da otobüs kullanın. İşvereninizin haftada bir gün evden çalışmanıza izin verip vermeyeceğinizi araştırın. Yeni araba alacağınız zaman dizel motorlu olanları tercih edin. Dizel arabanız varsa kendi biodizelinizi kendiniz üretebilirsiniz. Tatildeyken araba kiralamak yerine bisiklet kiralayın. Otelde kaldığınız zaman odadan çıkarken ışıkları ve klimayı kapatın. Havlularınızın her gün değil, iki günde bir yıkanmasını isteyin 54

55 Birincil karbon ayak izinin yanı sıra bir de ikincil ayak izi de vardır ve alışveriş alışkanlıklarınıza bağlıdır. Süpermarkette mevsimi dışında yiyecek satın aldığınızda bunlar uzak ülkelerden uçakla ya da gemiyle getirilmiş demektir; bu da karbon ayak izinize katkı da bulunur. Et tüketimini azaltın. Karbon Ayak İzimizi En Aza İndirelim Eğer musluk suyunu içmek güvenli ise şişelenmiş su satın almayın (özellikle uzak yerlerden getirilmişse). Kendi bölgenizde yetişen meyve ve sebzeleri tercih edin ve mümkünse kendi meyve ve sebzelerinizi kendiniz yetiştirin. Mevsimi dışında taze meyve ve sebze satın almayın; bunlar uzak yerlerden getirilmiş olabilir. 55

56 Karbon Ayak İzimizi En Aza İndirelim Organik ürünleri satın alın. Aşırı ambalajlanmış ürünleri satın almayın. Mümkün olduğunda geri dönüşüm yapın. Boş zamanlarınızda yaptığınız etkinlikler hakkında dikkatli olun. Şu etkinliklerden hangisi karbon emisyonlarında artışa neden olur? Sauna, sağlık klübu, restoranlar ve barlar, go-kart, vb Kendi bölgenize yakın yerlerde yapılmış ürünleri tercih edin (uzak yerlerde yapılmış ürünlerden uzak durun). 56

57 Karbon Ayak İzimizi En Aza İndirelim Yaşar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi İç Mimarlık Bölümü 57 öğrencilerinin geri dönüşüm çalışmalarından örnekler

58 Karbon Ayak İzimizi En Aza İndirelim Yaşar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi İç Mimarlık Bölümü 58 öğrencilerinin geri dönüşüm çalışmalarından örnekler

59 Karbon Telafisi Karbon telafisi, açığa çıkan salınımların yine eşdeğer bir CO2 tasarrufu ile karşılanmasıdır. 59

60 Nasıl Telafi Edebilirim? Karbon telafi işlemi iki aşamadan oluşmaktadır. İlk olarak Karbon Ayakizi hesaplanır. İkinci aşama salınım azaltma projelerinden karbon telafi kredisi satın almayı gerektirir. Bu tip projeler CO2 salınımını önlemekte / ve önlüyor veya bir o kadar CO2 i dünyanın farklı noktalarında etkisiz hale getirmektedir. CO2 salınımı dünyanın her tarafına yayıldığından, bu telafiyi Manchester ya da Mumbai de yapmış olmanın önemi yoktur. Çevre üzerindeki olumlu etki aynı olacaktır. 60

61 EKOLOJİK AYAK İZİ 61

62 Ekolojik Ayak İzi Nedir? Bir bireyin yaşamını sürdürmesi için ihtiyacı olan kara ve deniz parçası büyüklüğüdür. Başka bir ifadeyle bir insanın tüketim alışkanlıkları doğrultusunda ne kadar hacimde su ne kadar alan kara parçasına ihtiyaç duyduğunu gösteren ölçü birimidir. Mesela günde bir ekmek(300 g) tüketen bir kişi 0,300 kg x365 gün=120 kg ekmek için ne kadarlık alana tahıl ekilmelidir? 62

63 Ekolojik Ayak İzi Nedir? Yine tüketilen sebze ve meyveler için giysilerinizdeki pamuk için ne kadarlık bir alan ve su kullanılmakta dır? Aynı şekilde atıkların bertarafı için ne kadarlık bir alan kullanılmakta dır? Yani özetle Ekolojik Karbon İzi: her birimizin zorunlu ihtiyaçlarımızın temin edildiği Dünyaya olan toplam maliyetidir. Tüm vücut fonksiyonlarımızdaki maliyetin ölçülemeyecek kadar yüce ve büyük olduğu ortadadır. Ekolojik Ayak İzi ve Karbon Ayak İzi tüketim çılgınlığının doğaya verdiği zararların bir göstergesidir. 63

64 Ekolojik Ayak İzi Nedir? WWF nin (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) Yaşayan Gezegen Endeksinde (2008), 2005 yılında kişi başına düşen ekolojik ayak izinin 2,5 global hektar olduğu belirtilmiştir. Ülkemizde kişi başına düşen ayak izi 2,7 global hektardır. Yani, dünya otalamasına üzerindedir. 64

65 Ekolojik Ayak İzi Nedir? Büyük bir ağaç (kayın) bir insanın yaklaşık 2 aylık oksijen ihtiyacını karşılamaktadır.yani yılda 6 ağaç,yaşam boyu için ise yaklaşık olarak 400 ağaç gereklidir. 65

66 Kyoto Protokolü 66

67 KYOTO PROTOKOLÜ Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi içinde imzalanmıştır de imzalanan protokol, 2005 te yürürlüğe girebilmiştir. Kyoto Protokolüne taraf olmanın temel amacı, sera gazı emisyonlarını sınırlama ya da azaltma taahhüdünde bulunmaktır. 67

68 KYOTO PROTOKOLÜ Kyoto Protokolü şu anda yeryüzündeki 185 ülkeyi ve sera gazı salınımlarının %55'inden fazlasını kapsamaktadır. Kyoto Protokolü ile devreye girecek önlemler, pahalı yatırımlar gerektirmektedir. Sözleşmeye göre; Atmosfere salınan sera gazı miktarı %5 oranında azaltılacak, Endüstriden, motorlu taşıtlardan, ısıtmadan kaynaklanan sera gazı miktarını azaltmaya yönelik mevzuat yeniden düzenlenecek, Daha az enerji ile ısınma, daha az enerji tüketen araçlarla uzun yol alma, daha az enerji tüketen teknoloji sistemlerini endüstriye yerleştirme sağlanacak, ulaşımda, çöp depolamada çevrecilik temel ilke olacak, 68

69 KYOTO PROTOKOLÜ Atmosfere bırakılan metan ve karbondioksit oranının düşürülmesi için alternatif enerji kaynaklarına yönelinecek, Fosil yakıtlar yerine örneğin biodizel yakıt kullanılacak, Çimento, demir-çelik ve kireç fabrikaları gibi yüksek enerji tüketen işletmelerde atık işlemleri yeniden düzenlenecek, Termik santrallerde daha az karbon çıkartan sistemler, teknolojiler devreye sokulacak, Güneş ve Rüzgar enerjisinin önü açılacak, nükleer enerjide karbon sıfır olduğu için dünyada bu enerji ön plana çıkarılacak, Fazla yakıt tüketen ve fazla karbon üretenden daha fazla vergi alınacaktır. 69

70 KYOTO PROTOKOLÜ 2004 yılında BMİDÇS'ye taraf olan ancak uzun süre Kyoto Protokolü'nü imzalamayan Türkiye 30 Mayıs 2008'de Protokolü imzalayacağını resmen açıklamıştı. 5 Haziran 2008 tarihinde Protokolün imzalanmasına ilişkin tasarı meclise sunulmuştu. Türkiye'nin, Kyoto Protokolüne katılmasının uygun bulunduğuna ilişkin kanun tasarısı tarihinde, TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek yasalaştı. 70

71 KYOTO PROTOKOLÜ Listeler Ülkeler Sorumluluklar Ek-1 Ek-2 Ek-1 Dışı Ek-B OECD + AB + PEGSÜ (36 ülke) OECD + AB-15 (25 ülke) Türkiye (hariç) Diğer Ülkeler (Çin, Hindistan, Pakistan, Meksika, Brezilya, ) Ek-1 Ülkeleri (27 ülke) Emisyon Azaltımı Teknoloji Transferi ve Mali Destek Sağlamak Yükümlülükleri yok arası dönem için 1990 seviyesine göre sera gazı emisyonlarında %5 oranında azaltım PEGSÜ: Pazar Ekonomisine Geçiş Sürecindeki Ülkeler 71

72 Uluslararası Karbon Ticareti İklim değişikliği ile mücadele çerçevesinde AB bünyesinde Karbon Borsası (EU ETS) 2005 yılında faaliyete geçirilmiştir. Kyoto Protokolüne göre ülkeler 2008 ile 2012 yılları arasında salımlarını 1990 yılına göre %5 oranında düşürmekle yükümlüdürler. Buna rağmen, pratikte birçok ülke belirli sanayi kuruluşlarına sınırlamalar koymuştur (kâğıt endüstrisi, enerji santralleri gibi). AB'de bu uygulama vardır ve birçok ülke de buna doğru kaymaktadır. Buna göre, belirlenen seviyeden fazla salım yapacağını anlayan bir şirket bir şekilde başka yerlerden Karbon Kredisi bulmak zorundadır. Bu da Karbon ticaretini ve borsasını ortaya çıkarmıştır. 72

73 Uluslararası Karbon Ticareti Temiz Kalkınma Mekanizması (Clean Development Mechanism-CDM): Emisyon hedefi belirlemiş bir ülke, emisyon hedefi belirlememiş az gelişmiş bir ülke ile işbirliğine giderek, o ülkede sera gazı emisyonlarını azaltmaya yönelik projeler yaparsa, Sertifikalandırılmış Emisyon Azaltma Kredisi (CER) kazanır ve toplam hedeften düşülür.(12.madde- Ek 1 ve Ek B dışı ülkelerle beraber) Salım Ticareti Mekanizması (Emission Trading ET): Sera gazı emisyonunu belirlenen hedeften daha da fazla miktarda azaltan bir Ek I ülkesi, gerçekleştirmiş olduğu söz konusu bu ek indirimi, başka bir taraf ülkeye satabilmektedir.(17. madde- Ek I ve Ek B ülkeleri Arasında) 73

74 Uluslar arası Karbon Ticareti Emisyon ticareti, basit bir mekanizmadır. Belirlenen emisyon azaltımı hedeflerine hızla ulaşmak için, firmalara düşük maliyetli bir pazar çerçevesi sağlayan bir sistemdir. Buna göre, sera gazı emisyonunu belirtilen hedeften daha fazla azaltan bir şirket/ülke, gerçekleştirdiği bu ek indirimi başka bir taraf şirkete/ülkeye satabilmektedir. Protokol, gelişmiş ülkelerin sera gazı emisyon hedeflerine ulaşabilmeleri için, emisyon azalması satın alabilmelerine imkan tanımaktadır. 74

75 Uluslar arası Karbon Ticareti Pratikte, gelişmekte olan ülkelerin sera gazı sınırlamalarına tabi olmadıklarını, ama sera gazını azaltan bir projenin uygulanması durumunda elde ettikleri karbondioksit kredisini gelişmiş ülkelere satabileceğini anlatmaktadır. Protokol ayrıca, Japonya ve Hollanda gibi zaten az salım yapan ve çevre standartlarına saygılı ülkeler için, kendi sera gazı salınımlarını azaltmak yerine karbondioksit kredisi almalarını sağlar. Bu şekilde gelişmekte olan ülkeler de sera gazı salınımlarını azaltmak için teşvik edilmiş olurlar çünkü karbondioksit kredisi satarak bu projeleri için kaynak edinmiş olurlar. 75

76 Uluslar arası Karbon Ticareti 1- Onaylı Karbon Kredileri 2- Gönüllü Karbon Kredileri 76

77 Onaylı Karbon Kredileri Bu ürünler uluslar arası iklim değişimi fikrinden ortaya çıkmıştır ve son derecede takibe açık ve yasaldırlar. Bu ürünler, şirketlerin aksi takdirde diğer şirketlere ihale edilecek olan karbon emisyonlarını etkisiz hale getirmelerine ve salınım hedeflerini tutturmalarına yardımcı olmak amacını taşımaktadır. 77

78 Uluslar arası Karbon Ticareti KARBON TİCARETİ SERTİFİKALARİ Kyoto Protokolünü imzalayan ülkeler arasında; CER - Certified Emission Reductions Sertifikalandırılmış Emisyon Azaltımı Üye ülkeler tarafından uyarlanan, yasallaştırılan ve kontrol edilen CDM (Clean Development Mechanism Temiz Kalkınma Mekanizması) ile standartlaştırlan Sertifikalar CER Sertifikalar kendi arasında teslim edilme garantisi olan ve olmayan sertifikalar şeklinde 2 ye ayrılır. Kyoto Protokolü ne üye olmayan ülkeler için; VER Voluntary Emission Reduction Certificates Gönüllü Emisyon Azaltımı Kyoto Protokolü ve bölgesel çalışmalar ile harekete geçirilen ve gönüllü olarak kurulmuş ve izlenebilir programlara yönelik sertifikalar 78

79 Uluslar arası Karbon Ticareti VER / CER SERTİFİKALARI 1 VER Sertifikası, salınmayan 1 ton CO 2 eşdeğer (sera gazı) emisyon azaltımına karşılık gelmektedir. 1 VER = 1 CER = 1 ton CO2 VER veya CER sertifikaları ton artımıyla değiş tokuş edilir. 79

80 Karbon Ticareti Standartları Standart Açıklama Proje Tipleri Gold Standard GKA projelerinin ve karbon kredilerinin sertifikasyonu Yen. Enerji, Enerji Verimliliği VCS GKA projelerinin ve karbon kredilerinin sertifikasyonu Yeni HFC hariç CDM VER+ GKA projelerinin ve karbon kredilerinin sertifikasyonu GKA projelerinin ve karbon nötr ürünlerin sertifikasyonu Nükleer, yeni HFC ve REDD hariç Nükleer, HFC ve büyük hidro hariç CCX CCX karbon azaltım projelerinin ve kredileri sistemi Yeni HFC hariç CCB Standards GKA projelerinin sertifikasyonu Yalnızca LULUCF ISO Emisyon, denkleştirme ve karbon kredilerinin sertifikasyonu Sınırlama yok Diğer: VOS, Green-e Climate, Plan Vivo, Greenhouse Friendly, CCAR, vb. 80

81 Gönüllü KarbonTicareti Gönüllü karbon piyasası, bireylerin, işletmelerin, kurum ve kuruluşların, firmaların ve kar amacı gütmeyen kuruluşların sera gazı salımlarını gönüllü olarak azaltımını, dengeleyebilmelerini kolaylaştırmak amacıyla oluşturulan bir pazardır. 81

82 Gönüllü KarbonTicareti İlk gönüllü karbon yatırımı 1989 yılında AES şirketinin Guatemala da yaptığı yeni elektrik santralinin CO2 salımını dengelemek amacıyla Guetemala çiftçilerine 50 milyon ağaç dikimine bedel maliyeti ödemesiyle gerçekleştirilmiştir. Bu ödeme kanuni bir zorunluluk nedeniyle değil, tamamen firmanın pazarlama ve tanıtım stratejisi hedefiyle yapılmıştır. 82

83 Gönüllü KarbonTicareti Gönüllü/Onaylı Salım Azaltım Projeleri (VER Voluntary/Verified Emission Reductions); Kyoto Protokolü ne taraf olmayan ülkelerde ve/veya Kyoto Protokolüne taraf olup da Ek-A listesi dışında kalan sektörlerde ortaya çıkan karbon salımlarının (örneğin; uluslararası uçuşlar, çöp depolama alanlarının rehabilitasyonu, büyük konferans ya da spor karşılaşmaları), etkinlik sahibi kişi ya da kurumlarca gönüllü olarak dengelenmesi amacıyla, Gönüllü Piyasalarda Yararlanabilen Projeler: Yenilenebilir Enerji Enerji Verimliliği Karbon Yakalama Ağaçlandırma olmak üzere sera gazı salımlarının azaltılmasına yol açan projelere finans desteği sağlamasını içermektedir. 83

84 Gönüllü KarbonTicareti Dengeleme (Offset) Kavramı Dengeleme, karbon salımlarının azaltılması için uygulanan önlemlere ek olarak gerçekleştirilen ve gönüllü karbon piyasalarında çok iyi bilinen bir mekanizmadır. Dengeleme, bir yerde salınan sera gazının başka bir yerden satın alınarak aynı miktarda sera gazının önlenmesi ile veya atmosferdeki aynı miktarda sera gazının yutulması/ hapsedilmesi ile nötrleştirilmesidir. 84

85 Gönüllü KarbonTicareti Dengeleme (Offset) Kavramı Başka bir ifade ile bir firmanın ortaya çıkardığı karbon salımlarına karşılık, aynı miktarda ancak başka bir yerde karbon tasarrufu sağlayan projelerde belgelendirilmiş karbon azaltım sertifikalarının satın alınması olarak açıklanabilir. 85

86 Gönüllü KarbonTicareti İklim değişimi ile karşılaştığımız krizin çözümünde önemli bir halkada karbon denkleştirme pazarlarıdır. Bu yolla teorik olarak kendi karbon emisyonunun telafisi mümkün olmaktadır. Emisyonlar ölçülür ve eş değer miktarda CO2 emisyon azaltımı satın alınır. Bu para ile de emisyon azaltım projelerine kaynak yaratılır. Karbon denkleştirme pazarları ekonomik ve çevresel açıdan oldukça verimlidir, ayrıca sürdürülebilir kalkınma açısından birçok fayda sunmaktadır. Gelişmekte olan ülkelere teknoloji transferi ve kapasite artımı sağlamaktadır. 86

87 Gönüllü KarbonTicareti Kyoto Protokolü piyasası mekanizmasının aksine, gönüllü karbon piyasasında henüz zorunlu bir belirleyici kural veya standart yoktur. Pek çok farklı standartla onaylanabilen salım azaltımları piyasada farklı alıcılar tarafından talep edilebilmektedir. 87

88 Gönüllü KarbonTicareti Gönüllü Karbon Ticareti, Kyoto Protokolü kapsamına girmeyen (Ek- A da olmayan) sektörler için geçerlidir. Bu süreç, Kyoto Protokolü zorlamasından farklı olarak; İklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması için istekli olmak (çevreci duyarlılık), Kamu yararı için finans sağlama konusunda yenilikçi yaklaşımlar içerisinde yer almak Halkla ilişkileri geliştirmek, Ulusal ve bölgesel yükümlülükler ve planlamalar için hazır olmak, Karbon kredilerinin tekrar satılmasıyla kar elde etmek, Yenilenebilir enerji, atık yönetimi, arazi kullanımı, ormancılık, atık yönetimi ve enerji verimliliği gibi programlarla birleşmek, gibi amaçlar için geliştirilmektedir. 88

89 Gönüllü Piyasalar Nasıl İşliyor? Satıcı: Yenilenebilir enerji yatırımcısı Enerji verimliliği yatırımcısı Ağaçlandırma projesi yatırımcısı... Ürün: Projenin yarattığı gönüllü salım azaltımları Alıcı: Karbon ayak izini denkleştirmek isteyenler; Bireyler Organizasyonlar Firmalar İklim değişikliğiyle mücadele araçlarından birisi Prensip önce azalt, sonra denkleştir Gönüllük esası: Uyum öncesi risk yönetimi Bireysel ve kurumsal sosyal sorumluluk Borsa veya tezgah üstü piyasalar üzerinden 89

90 Talep Analizi Satın alma sebebi? Satın alma amacı Kurumsal sosyal sorumluluk Risk Yönetimi Markalaşma Ürün satışı İş modeli Yatırım Projenin pazarlaması Alırken nelere bakıyor? Satın alma kriteri Özgün Katkı Satıcının itibarı Sertifikasyon süreci Çevresel ve sosyal etkiler Fiyat Projenin pazarlaması Kolaylık 90

91 Gönüllü KarbonTicareti Gönüllü Karbon Piyasasında İşlem Hacmi Hacmi Değeri Hacmi Değeri Mton CO2e US$ (Milyon) Mton CO2e US$ (Milyon) Chicago İklim 43,1 262, ,7 Borsası Tezgah Üstü (OTC) 22,9 72,4 69,2 306,7 Diğer Borsalar 0 0 0,2 1,3 Toplam(Chicago+O ,3 123,4 704,7 TC) M= Milyon Kaynak: Hamilton, vd., 2009:7, State of Voluntary Carbon Markets, Ecosystem Marketplace, New Carbon Finance. CCX, (2009), Market Report, CCX, Cilt 4, Sayı 12, ss. 1, Chicago, Gönüllü karbon piyasasının toplam pazar büyüklüğü 2007 yılında 335 milyon ABD dolara iken 2008 yılında gönüllü karbon pazarı 704 milyon ABD dolarına ulaşmıştır yılında gönüllü karbon dengeleme için ortalama birim fiyat, bir önceki seneye göre %20'lik artışla 7,34 ABD dolar/ton CO2 olmuştur. 91

92 TÜRKİYE'DE GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI Türkiye Birleşmiş Milletler iklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BM DÇS) Ek-I Listesinde ancak Kyoto Protokolü Ek-B Listesinde yer almayan tek ülke olması nedeniyle Türkiye nin Kyoto Protokolü ne taraf olsa dahi; 2012 ye kadar CDM/JI ya da salım ticareti süreçlerine katılamayacaktır. Türkiye nin Ek-B dışı konumunu 2012 yılına kadar koruyacaktır. Yani Türkiye nin 2012 öncesinde herhangi bir yükümlülük almadan Kyoto Protokolü ne taraf olacaktır. Bu nedenle, 2012 ye kadarki süreçte, Türkiye'de, kamu ve özel sektör açısından en geçerli sürecin gönüllü karbon piyasalarının kurumsal sosyal sorumluluk çerçevesinde kurgulanması olduğu, üstelik Türkiye nin bu süreci kendi inisiyatifiyle yönlendirebilecektir. 92

93 TÜRKİYE'DE GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI Türkiye, 2005 yılından itibaren gönüllü karbon piyasasına, sera gazı salım azaltım projeleri ile yer alan Türkiye'de ilk kez Futurecamp GmbH adlı danışman şirket tarafından sera gazı salım azaltım projesi olarak hazırlanan 30 MW kurulu gücündeki Bandırma Rüzgâr Enerjisi Santrali (BARES) yıllık ton CO2e azaltımı sağlamıştır. 93

94 TÜRKİYE'DE GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI Bu projenin hazırlanmasından sonra Türkiye piyasasında enerji yatırımlarının gönüllü karbon piyasasından yararlanmak için hızla proje hazırlandığı görülmektedir. 94

95 TÜRKİYE'DE GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI Türkiye'de farklı standartlarda pek çok gönüllü karbon projesi hazırlanmasına rağmen günümüze kadar bir standart altında kayıt edilerek karbon haklarını satabilme noktasına gelmiş 26 projenin ön görülen yıllık toplam sera gazı salım azaltım miktarı ton CO2e'e ulaşmıştır. 95

96 TÜRKİYE'DE GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI Projeler Standard Ön Görülen Azaltım Miktarı (ton CO 2 ) Ön Görülen Azaltım Miktarı (ton CO2) 1 Bares 30 MW, RES VER Karakurt 10.8 MW RES VCS Sebenoba 30 MW RES VER Çatalca 60 MW RES Gold Standard Yuntdağ 42.5 MW RES Gold Standard Şamlı 90 MW RES Gold Standard Tuzla Jeotermal 7.5 MW Gold Standard Söke-Çatalbük 30 MW RES Gold Standard Burgaz RES Gold Standard Mamak Çöpgaz Gold Standard Mare Manastır RES Gold Standard Sayarlar RES Gold Standard Anemon RES Gold Standard Osmaniye RES Gold Standard Mazı-3 RES Gold Standard Akbük RES Gold Standard Dares Datça RES Gold Standard Keltepe RES Gold Standard Karaburun RES Gold Standard Kemerburgaz RES Gold Standard Çataltepe RES Gold Standard Poyraz RES Gold Standard Kuyucak RES Gold Standard Sarıkaya RES Gold Standard Aydin Salavatli Dora-1 Jeotermal VCS Kalealti 15 MW HES VCS

97 KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU 2009 yılında Kyoto Protokolüne taraf olan Türkiye, 2012 yılı sonuna kadar emisyon azaltımı açısından herhangi bir yükümlülük altında olmayacaktır. 97

98 Peki 2012 sonrası? 98

99 KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU Kyoto Protokolüne taraf ülkeler 2012 sonrası için Kopenhag'ta müzakereler yürüteceklerdir. Bu süreçte Türkiye'nin üstlenebileceği emisyon kısıtlamalarının bir taraftan Türk ekonomisi diğer taraftan sektörler üzerindeki etkisinin hesaplanabilmesini teminen, Devlet Planlama Teşkilatı öncülüğünde bir araştırma projesi başlatılmıştır. 99

100 KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU Bu proje kapsamında yapılacak ekonomik modelleme ile emisyon kısıtlamalarına ilişkin farklı senaryoların Türk ekonomisi ve sektörleri üzerindeki orta ve uzun vadedeki etkisinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Böylelikle sera gazı emisyonlarının kısıtlanmasını hedef alan uluslararası müzakerelere Türkiye'nin daha iyi hazırlanabilmesi mümkün olabilecek ve farklı emisyon kısıtlama taahhütlerinin ekonomi üzerindeki etkileri daha iyi görülebilecektir. 100

101 KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU Türkiye'nin Kyoto sonrası stratejisini belirlemesinde, OECD üyeliği ve Avrupa Birliği Aday ülkesi olması önemli bir rol oynamaktadır. Avrupa Komisyonu'nun Kyoto sonrası stratejisinde Türkiye için çok zorluk çıkaracak kararlar alındığı görülmektedir. 101

102 KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU Bu raporda, gelişmiş ülkelerin asıl sorumluluk alması beklenmekte ve emisyonları 1990 seviyesinin %25-40 altına indirmesi istenmektedir. Avrupa Komisyonu gelişmiş ülkeler sınıfına giren ülkeleri tanımlarken Türkiye için çok sorunlu olan şu kriterleri ortaya atmaktadır; Sadece Kyoto'ya taraf olmuş EK-B ülkeleri değil, UNFCCC üyesi tüm EK- I ülkeleri, tüm OECD üyesi ülkeler ve AB'ye aday ya da adaylık potansiyeli olan ülkeler gelişmiş ülkeler grubuna girer. 102

103 KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU 7-18 Aralık 2009 tarihleri arasında gerçekleştirilen Danimarka nın Kopenhang kentinde gerçekleştirilen oturuma ülkemizden 115 kişilik bir heyetle katılım sağlanmış ancak birçok konularda bu konferans beklentileri karşılayamamıştır. Kopenhang mutabakatında eşitlik ve sürdürülebilir kalkınma temelinde, sıcaklık artışını sanayileşme öncesi döneme göre 2 ºC nin altında tutacak bir anlaşma olup,2015 yılından sonra gözden geçirme ile sıcaklık artışını 1,5 ºC nin altına çekmeyi hedeflemektedir. 103

104 KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ ÖNEMİ Ülkemiz BM İklim Değişikliği Çerçevesi Sözleşmesinde (BM İDÇS) ve Kyoto Sözleşmesinde taraf olmuş ancak azaltım yükümlülüğü altına girmemiştir. Türkiyede sera gazı emisyonları yaklaşık değerlerle 1990 yılında 170 milyon ton CO 2 eşdeğeri iken 2008 yılında 2 kattan daha fazla artarak 366 milyon ton CO 2 eşdeğerine yükselmiştir.bu emisyonların yaklaşık değerlerle %29 u enerji üretiminden,%33 ü enerji kullanımından,%13 ü ulaşımdan kaynaklanmaktadır. 104

105 KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ ÖNEMİ Endüstriyel proseslerden kaynaklanan oran ise (enerji kullanımı hariç) %8 civarındadır. Türkiye kişi başına düşen karbon tüketimi bakımından 2008 yılında 97.sırada yer almıştır. Türk sanayii emisyonlarına belli değerde tutarken ileri teknoloji kullanarak sanayileşmesini de sürdürmek zorundadır. 105

106 KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ ÖNEMİ En çok enerji tüketen ve karbon yoğunluğu yüksel olan tesisler;demir-çelik,mineral endüstrisi(çimento,kireç,cam,seramik,alçı taşı) selüloz ve kağıt üretim sektörleri bu borsaya dahil edilmiştir. Belirlenen oranların üstünde karbon salınımını yapanlar bunun karşılığı olarak borsadan satın almakta, salınımını azaltanlar ise azalttıkları miktarı satarak gelir elde 106 edebilmektedirler.

107 KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ ÖNEMİ 2012 yılından itibaren Avrupa hava sahasına giren,çıkan tüm uçuslar bu pazara tabi olacaklardır. Karbon Saydamlık Projesi (Carbon Disciosure Project), Seragazları Protokolu(Greenhouse Gas Protocol) ve ISO Serisi Standartları Karbon envanterinin çıkarılmasında kullanılabilmektedir. 107

108 KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ ÖNEMİ Ürünün karbon ayak izi;bir ürünün yaşam döngüsü boyunca oluşan tüm sera gazlarının hesaplanmasıdır. Hammaddelerin çıkarılması,üretimi,taşınması,dağıtımı,kullanımı ve bertarafına kadar olan tüm safhaları kapsamaktadır. Karbon ayak izleri en yüksek ülkeler:birleşik Arap Emirlikleri,Katar,Danimarka,Belçika,ABD,Estony a,kanada,kuveyt,irlanda 108

109 KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ ÖNEMİ Türkiye emisyon envanterine göre ülkemizde bir kişinin karbon ayak izi yılda ortalama 5.1 ton olarak belirtilmiştir. Karbon salınımını azaltmanın en etkili yollarından birisi de ısı yalıtımıdır. Binalarda Isı Yalıtımı Yönetmeliği 9 Ekim 2008 Tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 109

110 KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ ÖNEMİ Facebook un Avrupa daki ilk sunucuları İsveç in kuzey doğusunda kuzey kutup çizgisi yakınlarında yer alan yaklaşık nüfuslu Luleâ kentine kuruluyor.böylece sunuculara doğal yollarla soğuk tutma imkanı olacaktır.zira sunucuların oluşturduğu ısıyı soğutmak için data merkezlerine büyük çapta soğutma ünitelerinin kurulması ciddi ek masrafları gerektirmektedir. 110

111 KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ ÖNEMİ Böylece facebook kullanıcılarına daha hızlı performans sağlayacak ve doğaya saygı vurgulanacaktır yılında hizmete girmesi beklenen veri merkezi doğal yollardan soğutma sağlayacağı için karbon salınımı daha az olacaktır. Farklı coğrafi iklim ve sıcaklıklara sahip olan ülkemizdeki bu doğal zenginlikten yararlanmalıyız. 111

112 KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ ÖNEMİ AB nin yer aldığı endüstrileşmiş ülkeler ürünlerini çevresel etkilerini en aza indirmek amacıyla ürüne yönelik Eko- Etiketleme,ürünün çevresel etkilerinin deklarasyonu( EPD) gibi çevresel politikalar geliştirmeye başlamışlardır. 112

113 SONUÇ VE ÖNERİLER İklimlerin değişmesi ve sıcaklıkların artması ile birlikte kuraklığın ekonomiler üzerinde yaratacağı olumsuz etkileri en aza indirmek amacı ile yola çıkmış pek çok ülkenin meydana getirdiği Kyoto Protokolü, hayatımıza yeni bir metayı ve bunun pazarını dahil etti. Metalaştırılan karbon salım hakkı, kimilerini sera gazı salımları nedeni ile yükümlülükler altına sokarken kimilerini de karbon salım haklarını piyasaya sürerek yatırımlarına yeni bir finans kaynağı yaratma ile ödüllendirmiştir. 113

114 SONUÇ VE ÖNERİLER Türkiye Ek-B dışı Ek-1 ülkesi olduğu için 2012 yılı sonuna kadar sera gazı emisyonunu azaltmak için belli sahalarda Gönüllü Karbon Piyasası mekanizmasını çalıştırmaya başlayabilir. Gönüllü karbon ticareti geliştirilerek 2012 yılı sonrası için ülkemiz hazır hale getirilebilir. Bunun mekanizmaları kurulabilir. Hangi sektörlerde azatlımlar yapılacağı ile ilgili öngörüler hazırlanabilir. Ülkemizde elektrik enerjisi üretimi, sanayi, ulaşım ve ısınma gibi sektörlerde düşük karbon ekonomisi, pazarı ve sektörü oluşturulmalı. Türkiye şartları buna çok uygundur. Çünkü ülkemizde enerji tüketimi gelişmiş ülkelere göre fevkalade düşüktür. 114

115 SONUÇ VE ÖNERİLER Bu konuda; Fosil yakıt kullanmayı azaltarak yani karbon az yoğun enerji kaynaklarının (yenilenebilir enerji, güneş enerjisi, rüzgar enerjisi, biokütle v.b.) kullanımının artırılma ile, Metan emisyonu kaynaklarının kontrol edilmesi ile, Enerji verimliliğinde önemli iyileştirmeler yapması ile; 115

116 Atıkların geri kazanılması ile; gibi konularda yaklaşımlar belirlenebilir. Bunun için ülkemizde; Karbon Emisyon ticareti, Gönüllülük programı, SONUÇ VE ÖNERİLER Karbon ve enerji vergileri, Organik atıkların depolanmasının kısıtlanması, Atıkların hammadde olarak kullanılması, Karbon az yoğun enerji kaynaklarının teşvik edilmesi, Enerji verimliliği ve karbon emisyonları üzerine hazırlanmış mevzuatlardan oluşmuş ulusal politikalar gibi alanlarda sera gazı emisyonlarının azatlımı ile ilgili çalışmalar yapılabilir. 116

117 SONUÇ VE ÖNERİLER Firma ve ürün bazında Karbon Ayak İzini açıklamak zorunda kalacak şirketler şimdiden iyileştirme yapabilecekleri konuların stratejik planlamalarını yapmalıdırlar.özellikle kalkınma bankaları uzun vadeli ve cazip krediler verirken firmaları bu konuda tedbirler almaya zorlayacaktır. Çin yenilenebilir enerji kullanımında en önde bulunmakta,abd de özellikle Yeşil Binalar konusunda çok ciddi önlemler alınmıştır.düşük karbonlu ekonomiye geçiş değişimine ayak uyduramayan firmalar rekabet şanslarını yitirmeye mahkumdurlar. 117

118 SONUÇ VE ÖNERİLER Ülkemizden güzel örnekler verecek olursak; Bir enerji grubu(zorlu Enerji) karbon ayak izi hesabını yaptıran ilk şirket olmuştur. Karbon salınımını ölçerek Karbon Saydamlık Projesi raporlayan Türk Telekom a Türkiye Karbon Saydamlık Liderliği ödülü verilmiştir. 118

119 SONUÇ VE ÖNERİLER Türkiye Sınai Kalkınma Bankası (TSKB); 670 ton olan karbon ayak izlerini aldıkları gönüllü karbon kredileri Gold Standart ile sildikleri iki yılda ayak izlerini%68 azaltmayı başardıkları ifade edilmektedir. TAV,Türkiyedeki havalimanları Karbon Ayakizi- Avrupa Uluslar arası Havalimanları Konseyi (ACI Europe) Havalimanı Akreditasyon Programı altında ISO denetliyor.yolcu konforunu olumsuz etkilemeden yılda 3,5 milyon Kw saat enerji tasarrufu hedeflenmiştir. 119

120 SONUÇ VE ÖNERİLER KOÇ Topluluğu, sera gazı emisyonu hesaplama yöntemini uluslararası normlara göre geliştirerek ortak bir veri giriş sistemi oluşturmuş ve tüm Topluluk şirketleri için sera gazı emisyonlarını hesaplayarak yöntemi Türkiye İstatistik Kurumu ile kesinleştirmiştir.bu çalışmalara ek olarak Holding, 2020yılına odaklanan bir sera gazı stratejik planı hazırlayarak şirketlerinin sera gazı emisyonu tahminleri, azaltım planları ve miktarları ile ilgili yatırımları belirleme çalışmaları başlatmıştır 120

121 SONUÇ VE ÖNERİLER Bilim İlaç,karbon ayak izini 3 yılda %7 düşürmeyi hedeflemiştir.tıbbi tanıtımda video konferansın yaygınlaşması gibi tedbirler öne çıkmıştır. ÜNİLEVER,15 Kasım 2010 da Sürdürülebilir Yaşam Planını açıklamış Atıkları Kaynağında Önleme Arıtma ve Enerji Tasarrufu Uygulamalarına başlamıştır. 121

122 SONUÇ VE ÖNERİLER ECZACIBAŞI, 2007 yılında 70 kişiden oluşan sürdürülebilir çalışma gurubu oluşturmuş,çevre,ürün Sorumluluğu,Bina Verimliliği alanlarında alt çalışma grupları ile faaliyetlerini yürütmektedir yılında tüketilen enerjiden %8,1; karbon emisyonunda %8,2 düşüş sağlanmıştır.vitra-a Avrupa Birliği Eko etiketi almaya hak kazanan ilk firma olmuştur. 122

123 SONUÇ VE ÖNERİLER HP,rüzgarla soğutulan dünyanın ilk veri merkezini İngiltere de Wnyyard da açtı. DHL,2015 yılına kadar karbon salınımını %30 azaltmayı hedefliyor.atatürk Havalimanında yeni hizmet binasını tamamı organik ürünlerden olan yeşil duvarlarla kaplamıştır. 123

124 SONUÇ VE ÖNERİLER Ekonomide olumsuz dışsallık olarak adlandırılan çevre-maliyet etkileşiminde vergi-sübvansiyon mekanizması ile karbon salınımı sorunu çözümlenmelidir.özellikle yenilenebilir enerji kullanımında sübvansiyon mekanizması devreye sokulmalıdır. Yukarıdaki veriler firmaların kendi beyanatları,demeçleri,web siteleri ve basın organlarında yer alan haberlerden derlenmiştir. 124

125 Yararlanılan Kaynaklar: 1. ERDÖR.M., Yeşil Pazarlama, Erzen.J Çevre Estetiği ODTÜ Geliştirme Vakfı,ANKARA, KARA.H.,Sanayici Dergisi,Aylık Ekonomi ve İş Dünyası, KARABULUT.Y.,Türkiye de ve Dünyada Gönüllü Karbon piyasaları, KUMBAROĞLU.G. ve ARIKAN.Y. Farkındalık ve Fark Yaratmak Türkiye nin CO2 Salımları,Açık Toplum Vakfı, İstanbul, ÖZTÜRK.M,Gönüllü Karbon Ticareti, TATAR.O.,Sürdürülebilir Yaiam ve Çevre Dersi Notları Yaşar Üniversitesi,İzmir, TATAR.O.,Kentsel Ekoloji ve Yaşanabilir Kent,Ege Üniversitesi,İzmir, WWF- Türkiye Doğal Hayatı Koruma Vakfı,İklim Çözümleri 2050 Türkiye Vizyonu,İstanbul,

126 TEŞEKKÜR EDERİM Doç.Dr. Osman TATAR Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Bakanlık Müşaviri