ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU TURUNÇGİLLERDE HASAT SONRASI FUNGAL HASTALIKLARIN BAHÇE VE PAKETLEME EVİ EVRELERİNDE ÖNLENMESİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ADANA, 2008

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TURUNÇGİLLERDE HASAT SONRASI FUNGAL HASTALIKLARIN BAHÇE VE PAKETLEME EVİ EVRELERİNDE ÖNLENMESİ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU YÜKSEK LİSANS TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Bu tez../../2008 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle Kabul Edilmiştir. İmza. İmza İmza Prof.Dr. Mehmet BİÇİCİ Prof.Dr. Ali ERKILIÇ Prof.Dr. Turgut YEŞİLOĞLU Danışman Üye Üye Bu Tez Enstitümüz Bitki Koruma Anabilim Dalında Hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF 2006 YL 99 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ TURUNÇGİLLERDE HASAT SONRASI FUNGAL HASTALIKLARIN BAHÇE VE PAKETLEME EVİ EVRELERİNDE ÖNLENMESİ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Danışman: Prof.Dr. Mehmet BİÇİCİ Yıl: 2008, Sayfa: 71 Jüri: Prof.Dr. Mehmet BİÇİCİ Prof.Dr. Ali ERKILIÇ Prof.Dr. Turgut YEŞİLOĞLU Bu çalışma ile, Bölgemizde yaygın olan Phytophthora citrophthora kahverengi çürüklüğü, Penicillium digitatum ve P.italicum yeşil ve mavi çürüklükler, Lasiodiplodia theobromae sap ucu çürüklüğü, Alternaria citri siyah çürüklük ve Geotricum candidum ekşi çürüklüğüne karşı bahçe, hasat ve hasat sonrası dönemlerde portakal ürününü korumak hedeflenmiştir. Bu amaçla, pestisit piyasasından çekilmesi söz konusu benomyl yerine thiophanate-methyl ve depolama aşamasında çoğu ülkede kullanılmayan biphenyl e alternatif olarak, özellikle organik tarımda ve California da hasat sonrası turunçgil hastalıklarına karşı kullanılan sodyum karbonat a yer verilmiştir. Ayrıca paketleme evi aşamasında etkin olduğu bilinen bazı fungisitler de kullanılmıştır. Denemeler Adana İli Yüreğir İlçesi Zağarlı Köyünde Çayçiftliğe ait Washington Navel portakal bahçesi ve paketleme evi ile Adana İli Yüreğir İlçesi Havutlu Beldesi nde Star Gıda Paketleme Evi ve anlaşmalı olduğu Washington Navel portakal bahçesinde yapılmıştır. Araştırma sonucunda en iyi sonuç, hasat öncesi bahçe döneminde Fosetyl-Al + Thiophanate-methyl uygulamalarından sonra paketleme evinde çeşitli fungisit ve kimyasallar uygulanarak 21 gün soğuk hava deposunda 7±1 o C sıcaklıkta ve müteakiben 7 gün çevre sıcaklığında depolanmış portakallardan elde edilmiş olup, depolama sonunda bozulma meydana gelmemiştir. Anahtar Kelimeler: Hasat Sonrası Hastalıklar, Imazalil, Sodyum Karbonat, Portakal I

4 ABSTRACT MSc THESIS CONTROL OF FUNGAL POSTHARVEST DISEASES OF CITRUS IN ORCHARD AND PACKINGHOUSE STAGE İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE UNIVERSITY OF CUKUROVA Supervisor: Prof.Dr. Mehmet BİÇİCİ Year: 2008, Pages: 71 Jury: Prof.Dr. Mehmet BİÇİCİ Prof.Dr. Ali ERKILIÇ Prof.Dr. Turgut YEŞİLOĞLU The aim of this study was to protect sweet oranges against Phytophthora citrophthora, Penicillium digatatum, P.italicum, Lasiodiplodia theobromea, Alternaria citri and Geotricum candidum in orchard, during harvesting and in postharvest stage. For this aim, instead of benomyl, which will be banned in the pesticide market, thiophanate-methyl has been chosen for orchard application. As for harvest and postharvest stage instead of biphenyl which is forbidden to use in many countries sodium carbonate which is commonly used in California for the control of the postharvest diseases of organic citrus, has been selected. Some other fungicides which are known effective in packing house stage also were used. Trials have been conducted in Zagarlı village at çayçiftlik farms (Yuregir/ADANA) and its Packinghouse, and also in Star Gıda Pakinghouse and its collaborated Washington Navel Sweet Orange farm in Havutlu village (Yuregir/ADANA). Results showed that the best protection form postharvest diseases has been gained from; fostyl-al +thiophonate-methyl application in field stage before harvesting and than treating some other fungicides at packinghouse storage with conservation the fruit for 21 days at 7±1 o C at storage house and than 7 days at ambient temperature. After this application there is no any record about rooting on treated sweet orange fruits. Key words: Postharvest Diseases, Imazalil, Sodium Carbonate, Sweet orange. II

5 TEŞEKKÜR Çalışmam boyunca bana destek olan, değerli katkılarını ve yardımlarını esirgemeyen, danışman hocam Prof.Dr. Mehmet BİÇİCİ ye sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Araştırma boyunca yardımlarını esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. Ali ERKILIÇ ve Arş.Gör. D.Soner AKGÜL e, her konuda bilgi ve tecrübelerini benimle paylaşan Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Fitopatoloji Şubesindeki çalışma arkadaşlarıma ve çalışmamda bana destek olan Şube Şefi ile Enstitü İdarecilerine teşekkür ederim. Çalışmamda bana her türlü imkanı sağlayan Çayçiftlik Paketleme Evi sahibi Mehmet Ali ÇAY a, Çayçiftlik Mühendis ve Personellerine, Star Gıda Paketleme Evi sahiplerine, Personellerine ve özellikle Mühendislerine, soğuk hava depolarında muhafaza imkanı sağlayan Özler Tarım a, Adana İl Tarım Müdürlüğü ve Seyhan İlçe Tarım Müdürlüğü İdareci ve Personellerine teşekkür ederim. Çalışmamı maddi olarak destekleyen Ç.Ü. Rektörlük Araştırma Fonu na teşekkür ederim. Başından sonuna kadar sabırla beni destekleyen, en büyük destekçim eşime, neşe kaynağım kızıma ve oğluma sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Bu çalışmada emeği geçen adı geçmeyen tüm arkadaşlarıma da sonsuz teşekkürlerimi sunarım. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER... IV ÇİZELGELER DİZİNİ... V ŞEKİLLER DİZİNİ... VI SİMGELER VE KISALTMALAR... IX 1.GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL ve METOD Materyal Metod Laboratuar Dönemi Çalışmaları Bahçe Dönemi Uygulamaları Kahverengi Çürüklük Mücadelesi Penicillium Çürüklükleri ile L.theobromae Sap Ucu Çürüklüğü Mücadelesi Hasat Sonrası Uygulamalar ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Laboratuar Uygulamaları Bahçe Döneminde Fungisit Uygulamalarının Etkinliği SONUÇLAR ve ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ EKLER IV

7 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA NO Çizelge 3.1. Denemede kullanılan Washington Navel Portakal Çeşidinin Önemli Bazı Meyve Özellikleri Çizelge 3.2. Laboratuar Çalışmalarında Kullanılan Kimyasallar ve Uygulama Şekli Çizelge 3.3. Yeşil Küf ve Mavi Küf için Ayrı Ayrı Kullanılan Meyve Miktarları (Adet) Çizelge 3.4. Hasat Sonrası Uygulamalarda Kullanılan Kimyasallar, Dozları ve Uygulama Şekli Çizelge 4.1. Portakallarda P. italicum ve P. digitatum Çürüklüklerine Karşı Sodyum Hipokloritin Etkisi Çizelge 4.2. Portakallarda P.italicum ve P.digitatum Çürüklüklerine Karşı Sodyum Karbonatın Etkisi Çizelge 4.3. Çayçiftlik te Bahçe Döneminde Yapılan Uygulamalar Neticesinde Alınan Portakalların Değişik Koşullarda Muhafaza Edilmesi Sonucu Oluşan Çürüme Oranları ve Fungisit Uygulamalarının Kontrole Göre % Etkisi (Abbott) Çizelge 4.4. Star Gıda da Bahçe Döneminde Yapılan Uygulamalar Neticesinde Alınan Portakalların Değişik Koşullarda Muhafaza Edilmesi Sonucu Oluşan Çürüme Oranları ve Fungisit Uygulamalarının Kontrole Göre % Etkisi (Abbott) Çizelge 4.5. Deneme Sonunda Hasat Sonrası Bozulmalara Neden Olan Etmenler ve % Oranları Çizelge 4.6. Denemelerde Tüm Muhafaza Koşulları Dikkate Alındığında Bahçe Döneminde Fungisit Uygulamaları ile Kontrol Meyvelerinde Oluşan Çürüme Oranları ve Fungisit Uygulamalarının Kontrole Göre % Etkisi (Abbott) Çizelge 4.7. Denemelerde Tüm Bahçe Dönemi Uygulamalar Dikkate Alındığında Meyvelerde Muhafaza Şekilleri Sonucu Oluşan Çürüme Oranları ve Bahçe + Çevre Sıcaklığına (Kontrol) Göre % Etkisi (Abbott) V

8 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA NO Şekil 1.1. Penicillium digitatum (Yeşil küf)... 3 Şekil 1.2. Penicillium italicum (Mavi Küf)... 3 Şekil 1.3. Mavi ve Yeşil Küf ün Karışık Simptomu... 4 Şekil 1.4. Lasiodiplodia theobromae (Diplodia natalensis)(sap Ucu Çürüklüğü).. 5 Şekil 1.5. Alternaria citri (Siyah Çürüklük)... 6 Şekil 1.6. Geothrichum candidum (Ekşi Çürüklük)... 6 Şekil 1.7. Phytophthora citrophthora (Kahverengi Çürüklük)... 7 Şekil 3.1. Washington Navel Portakal Şekil 3.2. P. digitatum (Yeşil Küf) ile P. italicum (Mavi Küf) Kültürleri Şekil 3.3. Spor Süspansiyonunun Hazırlanışı Şekil 3.4. Portakalların 100, 150, 200 ppm lik Sodyum Hipoklorit Solüsyonlarına Daldırılması Şekil 3.5. Portakalların 35 o C de %1, 2 ve 3 wt/vol lük Sodyum Karbonat Solüsyonlarına Daldırılması Şekil 3.6. Portakalların Kurutulması Şekil 3.7. Portakalların Gazete Kağıdına Sarılarak 10 Gün Süreyle Oda Sıcaklığında Bekletilmesi Şekil 3.8. Tesadüf Blokları Deneme Desenine Göre Kurulmuş Bahçe Dönemi Fungisit Uygulama Şeması Şekil 3.9. Bahçelerde Yapılan İlaçlamadan Bir Görünüm Şekil İlaçlama Sonrası Ağaçtaki Meyvelerden Bir Görünüm Şekil Hasat Olgunluğuna Gelmiş Meyvelerin Hasadından Bir Görünüm Şekil Hasat Sonrası Portakalların Filelere Konulması Şekil Filelenmiş Portakalların Çeşme Suyu ile Yıkanması Şekil ppm Imazalil İçeren Suya Daldırma Şekil Soldurma İçin 24 Saat Bekletme Şekil Kurutma Sonrası Mumlama Aşamasından Bir Görünüm Şekil Mumlama Sonrası Kurutmaya Giren Meyveler Şekil Mumlama Sonrası Kurutmadan Çıkmış Meyveler Şekil Mumlama ve Kurutma Sonrasında Kasalara Alınmış Meyveler VI

9 Şekil Kasalardan Karton Kutulara Alınmış Deneme Portakalları Şekil Soğuk Hava Deposunda Muhafaza Edilmiş Deneme Portakallarından Bir Görünüm Şekil Deneme Aşamalarının Şematize Edilmesi Şekil 4.1. Çayçiftlik te Bahçe döneminde Yapılan Uygulamalar Neticesinde Alınan Portakalların Değişik Koşullarda Muhafaza Edilmesi Sonucu Oluşan Çürüme Oranı (%) Şekil 4.2. Çayçiftlik te Bahçe Dönemi Fungisit Uygulamalarının Kontrole Göre % Etkisi (Abbott) Şekil 4.3. Star Gıda da Bahçe döneminde Yapılan Uygulamalar Neticesinde Alınan Portakalların Değişik Koşullarda Muhafaza Edilmesi Sonucu Oluşan Çürüme Oranı (%) Şekil 4.4. Star Gıda da Bahçe Dönemi Fungisit Uygulamalarının Kontrole Göre % Etkisi (Abbott) Şekil 4.5. Denemelerde Tüm Muhafaza Koşulları Dikkate Alındığında Bahçe Döneminde Fungisit Uygulamaları ile Kontrol Meyvelerinde Oluşan Çürüme Oranları (%) Şekil 4.6. Denemelerde Fungisit Uygulamalarının Kontrole Göre % Etkisi (Abbott) Şekil 4.7. Denemelerde Tüm Bahçe Dönemi Uygulamalar Dikkate Alındığında Meyvelerde Muhafaza Şekilleri Sonucu Oluşan Çürüme Oranları (%). 47 Şekil 4.8. Denemelerde Muhafaza Şekillerinin Bahçe + Çevre Sıcaklığına (Kontrol) Göre % Etkisi (Abbott) Şekil 4.9. Bahçe Döneminde Thiophanate-methyl Uygulanmış, Hasattan Sonra İşlem Görmemiş ve 21 Gün Çevre Sıcaklığında Depolanmış Washington Navel Portakallar Şekil Bahçe Döneminde Thiophanate-methyl Uygulanmış, Hasattan Sonra Paketleme Evinde İşlem Görmüş ve 21 Gün Çevre Sıcaklığında Depolanmış Washington Navel Portakallar VII

10 Şekil Bahçe Döneminde Aliette (Fosetyl-Al) Uygulanmış, Hasattan Sonra Paketleme Evinde İşlem Görmüş ve 21 Gün Çevre Sıcaklığında Depolanmış Washington Navel Portakallar Şekil Depolama Sonunda Deneme Portakallarından Bir Görünüm VIII

11 SİMGELER VE KISALTMALAR PDA : Patates Dekstroz Agar FA : Fosetyl-Al TM : Thiophanate-methyl Ç : Çevre Sıcaklığı S : Soğuk Hava Deposu B : Bahçe P : Paketleme Evi NaOCl : Sodyum Hipoklorit Na 2 CO 3 : Sodyum Karbonat TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu o C lt mg g ml : Derece Santigrad : Litre : Miligram : Gram : Mililitre % : Yüzde wt : Ağırlık vol : Hacim IX

12 1. GİRİŞ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU 1. GİRİŞ Turunçgiller portakal, mandarin, greyfurt, limon vb. gibi önemli meyveleri içermektedir. Turunçgil yetiştiriciliği, tropik ve subtropik bölgelerin 40 ncı kuzey ve güney dereceleri arasında yapılmaktadır (Salunkhe ve Desai, 1984). Bu açıdan Ülkemiz, insan beslenmesinde büyük bir değeri olan turunçgil ürünlerinin önemli bir üretim alanıdır. Dünyada toplam ton turunçgil üretimi gerçekleştirilmektedir. Brezilya ton turunçgil üretimi ile birinci, Çin ton üretimle ikinci, ABD ton üretimle üçüncü sırada olup, Türkiye tonluk üretimle Dünyada turunçgil üreten ülkeler arasında onuncu sırada yer almaktadır (FAO, 2006). Turunçgil üretimi; Ülkemizin toplam meyve üretiminde, üzüm ve elmadan sonra üçüncü sırada yer almasına karşın, ihracat yönünden birinci sırada bulunmaktadır. Toplam meyve üretiminin % 16,6 sını (TÜİK, 2006), toplam ihracatımızın da % 20 sini turunçgiller teşkil etmektedir (Anonymous, 2006a). Türkiye de adet turunçgil ağacı vardır ve bunlardan ton turunçgil üretimi gerçekleştirilmektedir. Turunçgil üretimi yönünden Akdeniz bölgesi Ülkemizde birinci sırada yer almakta olup, turunçgil alanları ve üretimi yönünden Türkiye varlığının sırasıyla % 88.2 ve % 78 ine sahiptir. Adana, Mersin ve Hatay illerini kapsayan ve yöremizi oluşturan Doğu Akdeniz Bölgesi turunçgil alanları ve üretimi yönünden Akdeniz Bölgesi varlığının sırayla % 80.3 ve % 83.2 ine sahiptir (TÜİK, 2006). Ancak, Bölgemiz turunçgilleri bahçe dönemi ve hasat sonrasında hüküm süren fungal hastalıklar nedeniyle önemli ürün kayıplarına uğramaktadır. Turunçgil meyvelerinin dahil olduğu taze meyve ve sebzeler gibi dayanıksız ürünler ile yağlı tohumlar, tahıllar, kuru baklagiller, nişastalı kök ürünleri ve diğer benzeri ürünlerin, hasat ile kullanım arasındaki geçen dönemde uğradıkları kayıpların % 50 lere ulaştığı açıklanmıştır (Eckert, 1977; Eckert ve Ogawa, 1985; Kader, 1992; Waller ve ark., 2001). Tarımsal ürünlerdeki kayıplar, üretildiği ülkenin gelişmişlik düzeyine paralel olarak azalmaktadır. Örneğin, taze meyve ve sebzelerin hasat sonrası oluşan 1

13 1. GİRİŞ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU bozulmaları nedeniyle ileri ülkelerde % 5-25 düzeyinde bir kayıp söz konusu iken, bu gelişmekte olan ülkeler için % 50 düzeyindedir (Kader, 1992). Hasat sonrası bozulmalar nedeniyle oluşan ürün kaybı bazı durumlarda, hasat ile birlikte paketleme, depolama ve taşıma masraflarının da çok olması nedeniyle, ürünün bahçedeki toplam değerinin birçok katına ulaşabilmektedir (Eckert, 1977; Eckert ve Ogawa, 1985). Bu nedenlerle, özellikle taze meyve ve sebzeler gibi dayanıksız ürünlerin karşı karşıya kaldığı hasat sonrası ürün kayıplarını bir nebze azaltmak için, bu kayıplara neden olan biyolojik ve çevresel faktörlerin bilinmesi gerekir. Bilhassa taze meyve ve sebzelerin, hasadı takip eden zamanda henüz canlı oldukları için, bozukluk organizmalarına ve koşullarına karşı duyarlılıkları devam eder. Bölgemiz bir turunçgil bölgesi olması sebebiyle hasat sonrası ürün kayıplarına yönelik olduğu bir gerçektir. Bu bakımdan turunçgillerde hasat sonrası bozulmalara yol açan önemli hastalıklar olarak Penicillium digitatum Sacc., P. italicum Wehm. yeşil ve mavi küf çürüklükleri, Lasiodiplodia theobromae (Diplodia natalensis) sap ucu çürüklüğü, Altenaria citri Ell and Pierce siyah çürüklük, Geotrichum candidum (Galactomyces citri-aurantii) ekşi çürüklük ile Phytophthora citrophthora (Sm. and Sm.) Leonian kahverengi çürüklüğü sayılabilir. Daha önce Bölümümüzde turunçgil hasat sonrası hastalıklar konusunda yapılmış çalışmalarda, özellikle P. italicum, P. digitatum ve A. citri nin hayli önemli olduğu belirlenmiştir (Toker ve Ark., 1995; Toker ve Biçici, 1996; Toker ve Biçici, 2001; Toker ve Biçici, 2005). Bazı yıllar Bölgemizde D. natalensis ve G. candidum gibi patojenlerin de önem kazandığı ve ayrıca P. citrophthora kahverengi çürüklüğünün turunçgil üretimi için hep yaygın bir şekilde risk oluşturduğu bilinmektedir. Yeşil küf (P. digitatum) ün simptomları ilk önce yumuşak, sulu ve hafifçe rengi değişmiş 6-12 mm çaplı lekeler halinde görülür. Bu lekeler 24 o C sıcaklıkta, 24 saat içerisinde 2-4 cm lik bir çapa ulaşır (Whiteside ve Ark., 1988). Yeşil küf, meyve kabuğunun herhangi bir yerinde yumuşama şeklinde başlar. Sonra bu yumuşaklık genişler ve lekenin ortasından başlayarak fungusun beyaz renkli misel tabakası oluşur. Misel tabakasının oluşumunu izleyen 1-2 gün içinde misel kitlesi üzerinde yine merkezden başlayarak yeşil renkli spor kitlesi görülür. Sonuçta meyve yeşil bir 2

14 1. GİRİŞ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU küf topu şeklini alır (Şekil 1.1). Meyve büzülür ve mumyalaşır. Çürüyen meyveler bu şekilde ağaç üzerinde asılı kalabileceği gibi yere de düşebilir (Anonymous, 1997). Şekil 1.1 Penicillium digitatum (Yeşil küf) Mavi küf (P. italicum) çürüklüğü hastalığının belirtileri yeşil küfe benzer. Ancak spor rengi mavidir. Mavi küfün çevresindeki misel kitlesi yeşil küfe göre daha dardır (Şekil 1.2). Yeşil küf ile bulaşık meyve yüzeyi daha derimsi olmasına karşın mavi küf nedeniyle çürümüş meyve daha yumuşak olur ve bastırınca kolayca delinir. Bazı durumlarda mavi küf ile yeşil küf birlikte görülebilir (Şekil 1.3). Şekil 1.2 Penicillium italicum (Mavi Küf) 3

15 1. GİRİŞ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU Bu funguslar bütün tarım alanları topraklarında ve depolarda bulunur. Meyveler ağaç üstünde, bahçede, yere dökülmüş durumda ve özellikle depolarda bu hastalık etmenleri ile bulaşabilir ve bozulabilirler. Hastalık etmenleri ağaçtaki meyvelere yağmur ve rüzgâr aracılığıyla, yere düşen meyvelere ise doğrudan topraktan bulaşır. İnfeksiyonun gerçekleşebilmesi için meyvelerin çok küçük de olsa yaralanmaları gerekmektedir. Yüksek nem ve o C arasındaki sıcaklıklarda hastalık iyi gelişir. İlk bulaşmadan 5-7 gün sonra belirtiler görülmeye başlar. Penicillium fungusları yaşamını bitki artıkları ve organik maddeler üzerinde sürdürür. Yağışlı giden yıllarda ve kötü depolama koşullarında hastalık çok zararlı olur. Bulaşan meyveler kısa zamanda çürürler. Depolarda oluşan çürüklüklerin % 90 ını yeşil ve mavi küf çürüklükleri oluşturur. Penicillium çürümelerinden dolayı bahçedeki kayıp % 5, yeterli sayıda soğuk hava deposu olmadığından depo ve işleme evlerindeki kayıp % olabilmektedir. Yeşil küf mavi küfe oranla daha yaygındır (Anonymous, 1997). Şekil 1.3 Mavi ve Yeşil Küf ün Karışık Simptomu Turunçgil meyvelerinin sap ucu çürüklüğü hastalığına L. theobromae neden olur. Bu hastalık infeksiyonu, meyveler hasat edildikten sonra düğmelerin canlılıklarını ve bu patojenlere karşı dayanıklılıklarını kısmen kaybedene kadar gizli kalabilir. Hastalık, meyve düğmesindeki başlangıç infeksiyonlardan ortaya çıkar. Bu fungus, her zaman bahçe döneminde turunçgil plantasyonlarında mevcuttur. Ancak meyveler toplanıncaya kadar onları etkilemez. Sap ucu çürüklüğü meyve ekseninin 4

16 1. GİRİŞ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU kahverengileşmesi, sonra derinin kayganlaşması, meyvenin hoş olmayan bir asit kokusu yayması ile belirgin bir hal alır (Şekil 1.4). Bu tür bozulmalar hasta meyvelerin sağlam meyvelere teması ile yayılmazlar. Şekil 1.4 Lasiodiplodia theobromae (Diplodia natalensis) (Sap Ucu Çürüklüğü) Plant Patology and Microbiology - Texas A&M University - USA Alternaria citri tarafından neden olunan siyah çürüklüğün en karakteristik simptomu, meyvelerin ağaç üzerinde erken renk olgunluğuna ulaşmasıdır. İnfekteli meyvenin rengi, normal meyveye göre daha önce değişir ve koyu turuncu renge döner. İlerleyen dönemde, çiçek burnu veya sap ucu kısmında siyah renklenme meydana gelebilir. Dıştan herhangi bir siyahlaşma görülmese de, böyle meyveler kesildiğinde meyve içinin fungus gelişmesinden dolayı eksen boyunca siyahlaştığı görülür (Şekil 1.5). Erken dönemde infeksiyon olmuşsa, hastalıklı meyveler dökülebilir; ancak daha geç hastalanmış ise meyveler ağaç üzerinde kalır (Uygun, 2001). Fungusun meyveye girişi çiçek burnu veya sap kısmından olur. Don veya böcek ve benzeri bir nedenle bu kısımlarda bir zarar meydana gelirse, patojenin meyveye girişi kolaylaşır. Geç dönemde hastalanan meyvelerde bir belirti görülmese de, uzun süreli depolamalarda hastalık ortaya çıkar. Bu hastalık turunçgil yetiştirilen her yerde görülmekte olup, Navel ve Yafa portakallarında daha yaygındır; ancak, hastalık diğer turunçgil tür ve çeşitlerinde de görülmektedir (Uygun, 2001). 5

17 1. GİRİŞ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU Şekil 1.5 Alternaria citri (Siyah Çürüklük) Geotrichum candidum tarafından neden olunan ekşi çürüklük belirtileri, yeşil küf hastalığı (Penicillium digitatum) ile mavi küf hastalığına (Penicillium italicum) çok benzer. Meyve üzerinde önce sulu lekeler oluşur. Nemli ortamda bulunan meyvelerde, bu lezyonları çevreleyen beyaz bir misel gelişimi görülür. Açık renkli olan bu lezyonlar, daha sonra koyu renge dönüşür. Bu fungus toprak kökenli olduğundan daha çok toprak yoluyla bulaşır. Bu hastalık etmeni meyveye yalnızca yaralardan giriş yapabilir. Derin yaralar infeksiyonu hızlandırır. Etmen fungus meyveye rüzgâr yoluyla, toprak bulaşması şeklinde veya meyvenin toprakla teması suretiyle geçmektedir. O nedenle, ağacın toprağa yakın alt bölgelerinde bu hastalığa daha çok rastlanmaktadır. Etmen içeren toprak meyveye temas eden her türlü aletekipmana bulaştığı takdirde meyveye de geçebilir. Ekşi çürüklük hastalığı mandarinler, tangelolar, navel portakallar ve geçci greyfurtlarda daha çok görülmektedir (Anonymous, 2004). Hastalığa ait simptomlar şekil 1.6 da görülmektedir. Şekil 1.6 Geothrichum candidum (Ekşi Çürüklük) G.E. Brown 6

18 1. GİRİŞ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU Phytophthora nın bazı türleri (P. citrophthora, P. parasitica, P. syringae ve P. hibernalis) hasat öncesi, henüz meyveler ağaçta iken onları infekte ederek kahverengi çürüklüğe neden olurlar. Bu patajenlerin zoosporları nemli bahçe toprağı içinde oluşmuş sporangiumlarda gelişir ve ağaçların etek dallarında bulunan meyvelere yağmur damlaları ile sıçrayarak taşınırlar. P. citrophthora (Sm. and Sm.) Leonian o C arasındaki çevre sıcaklığı koşullarında en patojenik türdür. Yağmur damlalarının sıçraması ile meyvelere ulaşan zoosporlar burada gizli infeksiyonlar başlatırlar. Eğer meyveler ağaç üzerinde bir süre bekletilecek olursa, bu gizli infeksiyonlar gelişerek mevsim içerisinde meyvelerin dökülmesine yol açarlar. Ancak hasada kadar henüz başlangıç halinde kalabilen zoospor infeksiyonlarını taşıyan meyveler daha sonra depoya konuldukları vakit kahverengi çürüklük simptomu geliştirirler. Hastalıktan dolayı fidanda görülen zamk akıntısı, meyvedeki simptomları ve PDA ortamında koloni gelişimi şekil 1.7 de görülmektedir. Şekil 1.7 Phytophthora citrophthora (Kahverengi Çürüklük) 7

19 1. GİRİŞ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU Burada kısaca açıklanmaya çalışılan hastalık etmenleriyle mücadelede bahçe, hasat ve hasat sonrası önlemler içinde, kimyasal yöntemler bugün için hâlâ başta gelmektedir. Bu patojenlerden özellikle Lasiodiplodia theobromae (Diplodia natalensis) ve Alternaria citri bahçe döneminde oluşan latent infeksiyonlardan kaynaklanır. Penicillium çürüklükleri ve G. candidum ise hasat ve taşıma esnasında mikroskopik düzeyde dahi oluşabilen yaralanma, berelenme gibi zararlardan sonuçlanırlar. Bu patojenler tarafından neden olunan hastalıklarla mücadele için, hasat sonrası fungisitlerin hasadı takip eden 24 saat içinde uygulanması gerekir. Sarartma evresinde ve hasadı müteakip dönemde bu hastalıklardan turunçgil meyvelerini korumak için, hasattan 3 hafta kadar önceki bahçe döneminde etkin bir fungisit uygulaması yapılmalıdır. Hasat öncesi bahçe uygulamalarına alternatif olarak hasattan hemen sonra imazalil veya thiabendazole ile meyve kasaları için duşlama önerilmektedir (Brown ve Miller, 1999; Ritenour ve ark., 2004). Bu hastalıklardan Altenaria citri ve G. candidum dışında olanların hasat öncesi mücadelesi için en etkin olarak benomyl önerilir (Ritenour ve ark., 2003; Ritenour ve ark., 2004). Ancak bu her iki kaynağa göre ABD de benomyl satışları 2002 sonunda durdurulmuştur. Buna bağlı olarak EPA (U.S. Environmental Protection Agency) örgütü turunçgillerde yetiştiricilerce benomyl in son kullanımını 2003 yetiştirme mevsimi sonu olan 31 Aralık 2003 te sona erdirmiştir. Bu nedenlerle hasat öncesi uygulama için benomyl yerine alternatif olabilecek fungisitlere gereksinim vardır. Bu konuda benomyl e benzer fungitoksik aktiviteye sahip olan thiophanate-methyl ile olumlu sonuçlar alındığı bildirilmiştir (Ritenour ve ark., 2002). Turunçgil hasat sonrası hastalıklara neden olan etmenlerin başında gelen P. digitatum ve P. italicum hasat sonrası kullanılan fungisitlere karşı direnç geliştirmiştir. Bölümümüzde yapılan bir çalışma ile ayrıca bu durum kanıtlanmıştır (Toker ve Biçici, 2001). Bu çalışmaya göre Bölgemiz paketleme evlerinden, turunçgil bahçelerinden ve semt pazarlarından toplanan turunçgil meyveleri ile paketleme evleri atmosferinden yakalanan 42 P. digitatum ve P. italicum izolatından % 41,8 inin benomyl, thiabendazole ve imazalil e direnç kazanmış oldukları belirlenmiştir. 8

20 1. GİRİŞ İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU Diğer yandan uzun zaman Penicillium çürüklükleriyle mücadelede yaygın olarak kullanılan biphenyl artık kullanılmamaktadır. Oysa Ülkemizde herhangi bir tolerans seviyesi dahi öngörülmeksizin, turunçgil meyveleri biphenyl emdirilmiş kâğıtlara sarılmak suretiyle Penicillium çürüklükleri önlenmeye çalışılmaktadır. Bu nedenlerle, bu çalışmada bölgemizde hayli yaygın olan Phytophthora citrophthora kahverengi çürüklüğü, P. digitatum ve P. italicum yeşil ve mavi küf çürüklükleri, L. theobromae sap ucu çürüklüğü, A. citri siyah çürüklük ile G. candidum ekşi çürüklüğüne karşı rutin bahçe ve paketleme evi uygulamaları ile yapılan mücadele faaliyetlerinin araştırılması amaçlanmıştır. Ayrıca, fungisitlere karşı direnç gelişimi, pestisit piyasasından çekilmesi söz konusu pestisit durumları ile hali hazırda çoğu ülkede kullanılmayan biphenyl e alternatif olabilecek yaklaşımlar üzerinde durulmuştur. Böylece, paketleme evi aşamasında uygulanacak mücadele programında özellikle, organik tarımda ve A.B.D. de California da hasat sonrası turunçgil hastalıklarının mücadelesi için kullanılan sodyum karbonat a yer verilmiştir. 9

21 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Chitzanidis ve Argyr (1990), portakal ve limonların hasat sonrası % 0.05 ve % 0.1 metalaxyl ve % ve % 3 yoğunluktaki fosetyl-al konsantrasyonlarına daldırılmalarından sonra, 11 o C de 30, 40 ve 60 gün tutulan paketleme kutularında, P. citrophthora nın yayılması önlenmiş, ancak Penicillium çürüklüğüne hiçbir etki olmamıştır. Ayrıca bu fungisitlerin % 0.1 thiabendazole veya % 0.05 imazalil konsantrasyonu ile karışımları Phytophthora ve Penicillium çürüklüğüne karşı iyi sonuç verdiği rapor edilmiştir. Brown ve Dezman (1990), turunçgil meyvelerini hasat sonrası imazalil in değişen dozları ile uyguladıklarında, doza bağlı olarak P. digitatum sporulasyonunun belirgin bir şekilde azaldığını saptamışlar. Imazalil in fırçalama ile meyve yüzeyine doyurulması yerine, daldırma ile meyveye yapışması daha önemli bulunmuştur. Ayrıca, portakal meyvelerinde uygulama süresi arttıkça imazalil in absorbsiyonunun arttığı gözlenmiştir. Özbek ve Delen (1995), Penicillium spp. Mücdelesinde kullanılan fungisitlerin duyarlılık azalışını ve bu fungisitlerin kullanım stratejilerini araştırmıştır. Bu amaçla, Penicillium spp. nin kimyasal savaşımında kullanılan benomyl, thiabendazole, prochloraz ve imazalil fungisitlerini kullanarak; toplam 96 Penicillium italicum ve P. digitatum izolatı ile çalışmışlardır. İn-vitro da yürütülmüş bu denemelerde, imazalil ve prochloraz en etkili fungisitler olarak saptanmıştır. Depo koşullarında yürütülmüş denemeler, özellikle imazalil in bu patojenleri etkin bir şekilde kontrol ettiğini göstermiştir. Başpınar ve Turan (1995), turunçgillerde kahverengi çürüklük etmeni P. citrophthora nın, turunçgil meyvelerini depolama koşullarında hastalandırma oranları ve hastalığın kimyasal mücadelesini araştırmışlar. Turunçgil meyvelerine P. citrophthora yapay olarak inokule edilmiş, 5+1 o C sıcaklık ve % orantılı nem koşullarında 1 ay süre ile depolanmış. Depolama süresi sonunda mandarin % 85.2, limon % 82.6, portakal %78.0 ve altıntop %77.2 oranında hastalanmıştır. Hasat sonrasında limon meyveleri, değişik etkili maddeli ilaçlarla kahverengi çürüklüğe karşı ilaçlanarak 5 o C de 3 ay, 25 o C de 1 ay depolanmış. Bu uygulamalarda fosetyl- 10

22 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU Al ve metalaxyl +mancozeb etkili olmuş, imazalil ve captan ise düşük etki göstermiş. Limon meyveleri muhafaza koşullarında, depolanmadan önce bu etkili ilaçlardan biri ile ilaçlandığında, 3 ay süre ile 5 o C sıcaklık ve %85 nem koşullarında kahverengi çürüklüğün kontrol altına alındığı belirtilmiştir. Naqvi (1997), Nagpur mandarinlerine, hasattan 15 gün önce 1000 ppm dozda benzimidazole grubu fungisitler püskürtmüştür. Hasat sonrası da 4000 ppm dozda püskürtme yaparak, %85-90 nem ve o C de, 3 hafta kadar depoladığında maksimum çürüklük kontrolü verdiğini saptamıştır. Carbendazim, benomyl ve thiophanate-methyl in, hasat öncesi ve hasat sonrası uygulamaları kombine edildiğinde sırasıyla; %83.2, 85.6, ve 80.8 oranında çürümeyi kontrol ettiği bildirilmiştir. Pekmezci ve ark. (1997) tarafından yapılan bir çalışmada, Klemantin mandarinlerine 25 o C ve 53 o C de iki dakika sıcak su ile benomyl ve imazalil uygulanmıştır. Daha sonra bu mandarinler, 1 o C ve 3 o C sıcaklık, % oransal nem içeren soğuk hava depolarında muhafaza edilmiştir. Deneme sonuçlarına göre, Klemantin mandarinlerine depolama öncesi sıcak su ve kimyasal uygulamalarının, üşüme zararını ve çürük meyve miktarını azaltarak muhafaza üzerine olumlu etki yaptığı bildirilmiştir. Schirra ve ark. (1997), hasat sonrasında limonlara 50, 100, 200 ppm imazalil içeren 50 o C sıcak su banyosuna daldırma uygulaması yapmışlar ve kontrol olarak 1000 ppm imazalil içeren 20 o C su banyosuna daldırma uygulaması yapmışlardır. Meyveler, 9 o C de 13 hafta muhafaza sonrasında raf ömrü süresince meydana gelen değişimlerin incelenmesi için 21 o C de 1 hafta bekletilmiştir. Imazalil uygulaması Penicillium çürümelerine karşı %90-96 oranlarında başarılı bulunmuştur. Ancak 1000 ve 2000 ppm lik daldırmalarda imazalilin kabukta kahverengi lekeler bıraktığı ve muhafaza periyodunun sonunda bu meyvelerde kötü bir kokunun olduğu gözlenmiştir. Dolayısı ile bu meyveler pazarlanamaz kabul edilmiştir. Diğer uygulamalar incelendiğinde, meyve çürümesi bakımından 50 ppm imazalil ile sıcak su kombinasyonunun yüksek dozda kullanılan imazalil ile istatistiksel olarak fark göstermediği ve kalite kriterlerinin korunduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, 50 o C 11

23 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU sıcak su ile 50 ppm imazalil kombinasyonunun 13 haftalık muhafaza periyodu süresi için uygun bir kombinasyon olduğu bulunmuştur. Lurie (1998), son yıllarda tüketicilerin hasat sonrasında kullanılan fungisitlere karşı bilinçlenmeye başladıklarını bildirmiştir. Artan talebe karşı hasat sonrasında kimyasalları azaltacak alternatif uygulamalardan bir tanesinin de fiziksel uygulamalar olduğunu belirtmiştir. Fiziksel uygulamalardan sıcaklık uygulamalarının; sıcak hava, sıcak buhar veya sıcak su olarak üç farklı şekilde uygulanabileceğini bildirmiştir. Sıcaklık uygulamaları sonucunda meyve olgunlaşması yavaşlamaktadır. Bunun dışında, ürün grubuna göre değişmekle beraber 35 o C ve üzerinde uygulanan sıcak uygulamaların, depolama süresince ürünlere düşük sıcaklık zararına karşı tolerans kazandırdığı bulunmuştur. Sıcaklık uygulamalarının bir diğer avantajı ise, uygun sıcaklık ve uygulama süresi ile ürün yüzeyinde bulunan patojenlerin, meyveye zarar vermeyecek şekilde azaltılması veya yok edilmesidir. Bunun dışında ürün yapısına göre değişmekle beraber ürüne, düşük sıcaklık derecelerinde, muhafazası süresince dayanım kazandırması en önemli avantajlardan biri olarak belirtilmiştir. Kınay ve ark. (2001), satsuma mandarin çeşidinde hasat öncesi ve sonrası bazı uygulamaların çürüklük gelişimi ve meyvenin depolanabilirliğine etkisini araştırmışlardır. Hasat öncesi ağaçlara CaCl 2 (3 kez), büyüme düzenleyicileri (GA 3 ve 2,4-D) ve fungisit (benomyl) uygulanmıştır. Hasat sonrası ise meyvelere sıcak su, maya, fungisit (imazalil) ve bunların kombinasyonları uygulanmıştır. Her iki gruba ait meyveler, 3 ay süreyle 5±1 o C de % nemde depolanmıştır. Belirli zaman aralıklarıyla bu meyvelerde çürüklük değerlendirmeleri ve çeşitli kalite analizleri yapılmıştır. Hasatta çok dikkatli davranıldığından, genelde 3 ayda bile düşük çürüklük yüzdesi saptanmıştır. Hasat öncesi kontrol dışındaki karakterde, gerek doğrudan gerekse yara onarım uygulaması yapıldıktan sonra depolanan meyvelerde, çürüklük yüzdesi daima daha düşük düzeyde seyretmiştir. Baskın çürüklük etmeni olarak Alternaria spp. saptandığı bildirilmiştir. Toker ve Biçici (2001), turunçgil meyvelerinin hasat, taşıma, paketleme, depolama ve pazarlama dönemlerinde bozulmalarına neden olan Penicillium digitatum, Penicillium italicum un bölgede kullanılan, benomyl, thiabendazole ve 12

24 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU imazalil fungisitlerine karşı direnç durumlarını araştırmıştır. Paketleme evlerinden, turunçgil bahçelerinden ve semt pazarlarından alınan meyveler ile paketleme evleri atmosferinden toplanmış 42 P. digitatum ve P. italicum izolatından % 41.8 nin benomyl, thiabendazole ve imazalil e direnç kazandıkları bulunmuştur. Özellikle, paketleme evlerinden toplanmış ilaçlı meyvelerden izole edilmiş 4 P. digitatum ve 2 P. italicum izolatı ED 50, ayrıca 2 P. digitatum ve 1 P. italicum izolatı ED 90 değerleri açısından her üç fungisite karşı dayanıklı bulunmuştur. Turunçgil paketleme evleri atmosferinden yapılan izolasyonlarda elde edilen Penicillium spp. nin % 44.6 sının P. digitatum ve % 55.4 ünün P. italicum olduğu saptanmıştır. Direnç kazanmış P. digitatum ve P. italicum izolatlarının ortalama ED 50 değerleri sırasıyla benomyl için 22.2, 31.1 ppm, thiabendazole için 14.7, 35.8 ppm ve imazalil için 1,2, 1.4 ppm olmuştur. P. digitatum ve P. italicum un direnç kazanmış izolatları mandarin, portakal ve greyfurt meyvelerine duyarlı izolatlara eşit düzeyde virülent olduğu bildirilmiştir. Palou ve ark. (2002), Klemantin mandarinlerini P.digitatum ve P.italicum ile yapay olarak inokule etmişlerdir. Bulaşık meyveleri 20, 45 ile 50 o C deki su ve yine aynı sıcaklıklardaki % 0, % 2 ve % 3 (w/v) lük sodyum karbonat solüsyonuna 60 ve 150 saniye kadar daldırmışlar. Bu mandarinlerin 20 o C de ve % 90 oransal nemde 7 gün depolanmasından sonra çürüme oranı belirlenmiş. 45 ve 50 o C deki sıcak su her iki hastalığın kontrolünde tatmin edici bulunmamış. Sodyum karbonatın tüm sıcaklıklarda ve tüm daldırma süreleri için; tek başına sıcak su uygulamaları ile karşılaştırıldığında, çürüklük mücadelesinde önemli derecede artış gösterdiği kaydedilmiştir. Isıtılmış sodyum karbonat solüsyonları, 20 o C deki solüsyondan daha etkili olmuş. 50 o C deki % 3 lük sodyum karbonat solüsyonuna 150 saniye daldırma, göze çarpan yaraları olmayan meyvelerde, her iki yeşil ve mavi küfü tamamen kontrol altına almıştır. 50 o C deki sodyum karbonat solüsyonu, 60 gün boyunca 3,5 o C de depolanmış mandarinler üzerindeki her iki yeşil ve mavi küfün oranını önemli derecede azaltmıştır. Her iki hastalık, mandarinlerin oda sıcaklığında % 2 yada 3 lük sodyum bikarbonat çözeltisi içerisine 60 yada 150 saniye daldırılmasıyla % arasında azalmıştır. Tüm sıcak su, sodyum karbonat ve sodyum bikarbonat uygulamalarının klemantin mandarinler üzerindeki etkinlikleri, önceki çalışmalarla 13

25 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU ilişkili olarak portakal ve limonlar üzerinde elde edilen sonuçlardan daha aşağı düzeyde bulunmuştur. Larrigaudiere ve ark. (2002), ticari olgunluktaki Klemantin meyvelerindeki P. digitatum ile mücadele için, sıcak su kullanımını (45 o C de 2.5 dakika), % 2 sodyum karbonat ve % 2 sodyum bikarbonat solüsyonlarının potansiyelini, tek başına veya sıcak su ile kombine ederek araştırmışlardır. Klemantinlerin hasat sonrası depolanma ömrü üzerine böyle uygulamaların etkisi iki ay boyunca incelenmiştir. İnceleme sonucunda kabukta deformasyon, iç olgunlukta artış ve ağırlık kaybı olduğu görülmüştür. Karbonat ve bikarbonat solüsyonları depolama boyunca yeşil küfü etkili bir şekilde kontrol etmiş, fakat sıcak su kontrol etmemiştir. Kontrol meyveleri ve sıcak su uygulanmış meyveler, karbonat ve bikarbonat uygulamaları yapılmış meyvelerle karşılaştırıldığında, daha az dayandığı, depolama boyunca daha fazla ağırlık kaybına uğradığı ve daha az sertlik gösterdiği görülmüştür. Buna mukabil, meyveler karbonat ya da bikarbonatla muamele edildiğinde, olgunlaşma indeksinde daha az artış bulunmuştur. Meyvelerin yalnızca sıcak su ile veya karbonatla kombine edilerek uygulandığında, depolamanın ilk ayında olgunlaşmada herhangi bir değişiklik olmamıştır. Karbonatla ve bikarbonatla çalkalama ile muamele edilmiş meyvelerde ağırlık ve sertlik kaybında gözle görülür bir azalma olmuş, fakat olgunlaşma indeksi değişmemiştir. Ağırlık ve sertlik kaybının olmaması için, sodyum karbonat ve sodyum bikarbonat uygulamalarından sonra derhal meyveleri durulamanın gerekliliği basit bir çözüm olarak belirtilmiştir. Plaza ve ark. (2004), 33 o C de 65 saat süren çevre ve soğuk depolama koşullarının, portakal ve limonların muhafazasına ve çürüklük gelişimine etkisini araştırmıştır. Bu uygulamada, inokule edilmiş ve doğal olarak infekte olmuş portakal ve limonlar 20 o C de 7 gün depolanmıştır. Uygulama sonunda, portakal ve limonlar üzerindeki Penicillium digitatum ve P. italicum çürüklük oranının etkileyici bir şekilde azaldığı gözlenmiştir. Fakat uzun süreli soğuk depolamanın, portakal üzerindeki etkili bir şekilde kontrol edilen yeşil küf hariç, meyveler üzerine yerleşmiş yeşil ve mavi küf infeksiyonlarını kontrol etmede başarısız olduğu belirtilmiştir. 14

26 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU Ritenour ve ark. (2004), Kasım 1999 ve Nisan 2003 arasında, taze turunçgil meyvelerinin pek çok tipi üzerinde hasat sonrası hastalıkları azaltmak için, hasat öncesi kimyasal uygulamalarının etkilerini araştırmışlardır. Ticari olgunluğa gelen meyveler kimyasallar uygulandıktan sonra iki farklı zamanda hasat edilmiş, derecelendirilmiş, yıkanmış, mumlanmış (fungisit olmaksızın) ve sonra 10 o C de %90 bağıl nem koşullarında depolanmıştır. Benomyl ve thiophanate-methyl ile yaptıkları hasat öncesi uygulamada, 10 denemenin 9 unda, depolamada turunçgil meyveleri üzerindeki çürümelere karşı etkinlikleri bakımından aralarında önemli bir fark görülmemiştir. Benomyl ve thiophanate-methyl uygulamaları kontrol (püskürtülmeyen) meyveler ile karşılaştırıldığında; % 65 lik daha az çürüme meydana gelmiştir. Bununla birlikte depolama sonrası sap ucu çürüklüğünde (Diplodia natalensis yada Phomopsis citri) kayda değer bir azalma görülmüştür. Benomyl, mevcut olan (>20 %) infeksiyonla, 4 testten 2 sinde antraknoz (Colletotrichum gloesporioides) u önemli ölçüde azaltmasına rağmen, thiophanatemethyl; hasat sonrası antraknoz un etkisini önemli derecede azaltmamıştır. Elde edilmiş veriler, thiophanate-methyl in hasat öncesi uygulamasının, hasat öncesi benomyl uygulamasına benzer olarak, hasat sonrası sap ucu çürüklüğünü ve toplam çürümeyi azalttığını göstermiştir. Ritenour ve ark. (2005), Antraknoz, sap ucu çürüklükleri ve yeşil küfün mücadelesinde, paketleme evi aşamasında hasat sonrası fungisitlerle uygulama yapıldığında, hasat ile uygulama arasının 24 saati geçmesi durumunda fungisitlerin daha az etkili olabileceğini bildirmişlerdir. Hasattan iki hafta önce bir fungisit uygulamasının, işleme süreci ya da hasadı takip eden gecikmeler boyunca bu hastalıklardan meyveleri koruyabileceği bildirilmiştir. Hasat öncesi uygulamaya alternatif olarak, hasat sonrasında derhal imazalil ya da thiabendazole ile meyveleri ıslatmak gerektiğini bildirmişlerdir. Toker ve Biçici (2005), turunçgil meyvelerinde hasat, taşıma, paketleme, depolama ve pazarlama dönemlerinde bozulmalara neden olan Penicillium digitatum, Penicillium italicum mücadelesinde yaygın olarak kullanılan fungisitlere bir alternatif olarak bazı bitki ektraktları ve yağlarının kullanılabilme olanaklarını araştırmıştır. Bu amaçla sarımsak (Allium sativum L.), kekik (Thymus sp.), fesleğen 15

27 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU (Mercurialis annua L.), okaliptüs (Eucalyptus camaldulensis Dehn.), nane (Mentha sp.) ve tere (Lepidium sp.) gibi bitki ekstraktları ve ayrıca ayçiçeği, zeytin, soya, mısır ve çiğit yağlarının biyoetkinlikleri çalışılmıştır. Toplanan 23 P. digitatum ve 19 P. italicum izolatından % 61.9 unun ED 50 ve % 38 inin ED 90 değerleri açısından benomyl, thiabendazole ve imazalil fungisitlerine karşı direnç kazandıklarını bulunmuştur. Sarımsak, okaliptüs, fesleğen ve kekik ekstraktları benomyl, TBZ ve imazalil fungisitlerine dirençli P. italicum izolatlarının portakal meyveleri üzerinde geliştirdikleri lezyon büyüklüklerini sırasıyla % 49.8, 31.0, 19.5 ve 27.2 oranında azaltırken, duyarlı izolatların lezyon büyüklüğünü % 18.1, 7.4, 10.1 ve 6,3 azaltabilmiştir. Burada sarımsak ekstraktı P. italicum un lezyon gelişimini ortalama olarak yaklaşık % 34 oranında azaltarak en yüksek etkiyi göstermiştir. Bitki ekstraktlarının mavi ve yeşil küf mantarlarının sporulasyonu üzerine bir etkisi olmamıştır. Ayçiçeği, mısır, pamuk, soya ve zeytin yağları P. italicum izolatlarının portakal meyveleri üzerinde geliştirdikleri lezyon büyüklüklerini sırasıyla % 69.6, 69.0, 64.7, 89.8 ve 69.5 oranında azaltmıştır. Soya yağı % 89.8, % 100 gibi bir etkinlikle P. italicum un lezyon gelişimi ve sporulasyonu üzerine en fazla etkiyi göstermiştir. Bitkisel yağlar ortalama olarak P. italicum un lezyon gelişimini % 72.5 oranında azaltırken, bu oran P.digitatum için % 3.3 olmuştur. Greyfurt meyveleri üzerinde P. digitatum sporulasyonunun yağ uygulamaları ile teşvik gördüğü bildirilmiştir. Akgül ve ark. (2007), Valensiya portakal meyvelerinde P.digitatum ve Botrytis cinerea nın neden olduğu çürüklük hastalıklarına karşı thiabendazole (140g/L) + imazalil (100g/L) (Fruitgard-70T) ve imazalil (75g/L) (Fecundal S 7.5) in etkinliklerini araştırmışlardır. Thiabendazole + imazalil in 100 lt suya 300, 400 ve 500 ml; imazalil in ise 100 litre suya 500 ml lik dozu denemeye alınmış. Bu fungisitlerin, meyvelerdeki P. digitatum veya B. cinerea infeksiyonlarından önceki profilaktik ve infeksiyondan sonraki sistemik etkilerini belirlemek istemişlerdir. Bu amaçla patojenlerden tamamen ari olan meyvelerin kabuğu, ekvator bölgesinden yaklaşık 1 mm derinlikte yaralanmıştır. Ardından bu fungisit solüsyonlarına ya da patojenlerin 10 6 spor/ml konsantrasyondaki spor süspansiyonlarına daldırılmış. Uygulamaların amacına göre, bu işlemlerden 24 saat sonra inokule edilen meyvelere 16

28 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU fungisit uygulaması; fungisit uygulananlara ise püskürtme şeklinde patojen inokulasyonu yapılmış ve bu meyveler temiz plastik kasalar içerisinde iklim odasında tutulmuş. Sadece imazalil içeren uygulamaların 7. ve 15. günlerinde yapılan değerlendirmelere göre, P.digitatum a sistemik etki %90,9 ve 91,5, koruyucu etki %95,3 ve 95,3 olurken; B.cinerea ya karşı sırasıyla %84,8 ve %57,9 ile %73,3 ve %63,4 olarak belirlenmiş. Thiabendazole ve imazalil kombinasyonunun 500ml/100L konsantrasyonunun, P.digitatum un neden olduğu çürüklüğü % 97.6 ile 98.9 arasında değişen oranlarda engellediği, ayrıca B.cinerea nın neden olduğu çürüklüğü ise % oranlarında azalttığı belirtilmiştir. Özkaya (2007), tarafından 2004 yılında yapılan çalışmada, 2003 yılı verileri doğrultusunda Marsh Seedless, Star Ruby ve Rio Red çeşitleri için 56 o C lik su sıcaklığı, 60 saniye sıcak su daldırması, Minneola tanjelo ve Robinson mandarini için ise 50 o C lik su sıcaklığı ve 30 saniyelik daldırma uygulanmıştır. Bahsedilen sıcak su uygulamaları, bu uygulamaların 500 ppm imazalil ile kombinasyonu, ayrıca 500 ppm imazalil uygulaması ile kontrol karşılaştırılmıştır. Deneme sonucunda, en yüksek çürümeyi kontrol meyvelerinde saptamışlardır. Sıcak su ve imazalil uygulamaları ile çürümeler azaltılmış, fakat çürümeleri azaltmada en etkili sonucu, sıcak su ile imazalil kombinasyonunun uygulanmasından elde etmişlerdir. Bu deneme ile uygun sıcaklık ve daldırma süreleri ile 500 ppm düşük dozda imazalil kombinasyonunun uygulanmasının muhafaza süresince meyve kalitesini en iyi şekilde koruduğu, mantarsal nedenli bozulmaları azalttığı saptanmıştır. Zhang ve Timmer (2007), Fungisitlerin hasattan önce uygulanması, Florida da erkenci turunçgil kültürlerinde, hasat sonrası sorun olan Colletotrichum gloesporioides in oluşturduğu antraknoz ve L.theobromae nin neden olduğu sap ucu çürüklüklerinin kontrolü için etkili bir yaklaşım tarzı oluşturmuştur ve 2004 yıllarında erkenci Florida Fallglo ve Sunburst tangerine hibritlerinde hasat sonrası antraknoz, sap ucu çürüklüğü ve yeşil küfün kontrolü için 5 fungisitin ( benomyl, thiophanate-methyl, azoxystrobin, fludioxonil ve pyraclostrobin) etkisi araştırılmıştır. Bu fungisitler hasattan 2, 14, 21 ve 28 gün önce uygulanmıştır. Fallglo üzerinde antraknozu önemli derecede azaltan en iyi fungitoksik etki, her iki yılda da hasattan 2 17

29 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU gün önce uygulandığında ve 2003 te hasattan 14 ile 21 gün önce uygulandığında ortaya çıkmıştır. Diğer uygulama tarihlerinde fungisitlerin hiçbiri etkili olmamıştır. Fallglo meyveleri üzerinde 2004 te 5 fungisit test edilmiş, hasattan 2 gün önce püskürtüldüğünde, % arasında hasat sonrası meydana gelen antraknozu azalttığı görülmüştür. Sunburst meyvelerinde her iki yılda da az oranda antraknoz gözlemlenmiştir. Her iki yılda da benomyl ve thiophanate-methyl in her iki kültürde görülen sap ucu çürüklüğünün etkisini tutarlı ve önemli bir şekilde azalttığı, diğer fungisitlerin sap ucu çürüklüğünü kontrol etmede daha az etkili ya da etkisiz olduğu saptanmıştır. Ayrıca benomyl ve thiophanate methyl 2004 yılında Sunburst mandarinler üzerinde yeşil küfün etkisini %58,9-100 arasında azaltmış, fakat dayanıklı ırkların varolmasından dolayı 2003 te etkisiz olmuştur. Thiophanate methyl in turunçgil hasat sonrası hastalıkları kontrol etmede benomyl e mükemmel bir alternatif olduğu bildirilmiştir. 18

30 3. MATERYAL VE METOD İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU 3. MATERYAL ve METOD 3.1 Materyal Örnekleme çalışmalarında ve diğer çalışmalarda Adana ili Zağarlı köyünde bulunan Çayçiftliğe ait paketleme evi, damla sulama yapılan portakal bahçesi ve meyveleri, Havutlu Beldesinde Star Gıda Paketleme evi, Star gıda ile anlaşmalı Oral Esenkurt a ait salma sulama yapılan portakal bahçesi ve meyveleri, pülvarizatör ve fungisitler kullanılmıştır. Patojenlerin izolasyonunda yapay besin ortamları, kimyasallar ve mikolojik çalışmalarda laboratuarda çeşitli araç ve gereçlerden faydalanılmıştır. Hasat sonrası uygulamalar için fungisitler ve kimyasallar, Özler Tarım a ait soğuk hava deposu ile çevre sıcaklığında bekletme için Adana Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsüne ait bir oda bu çalışmanın ana materyalini oluşturmuştur. Denemede kullanılan Washington Navel portakal çeşidinin önemli bazı meyve özellikleri çizelge 3.1 de verilmiştir. Çizelge 3.1. Denemede kullanılan Washington Navel Portakal Çeşidinin Önemli Bazı Meyve Özellikleri Menşei : Brezilya, Bahia yöresi Saptama yılı : Meyve kabuğu : Portakal koyu portakal rengi, hafif pürüzlü Meyve eti : Portakal renginde, gevrek Meyve şekli : Yuvarlak oval arası, stil ucunda bir göbek bulunur Meyve çapı : mm Meyve ağırlığı : g Kabuğun ete bağı : Sıkı Usare miktarı : % 33.4 Çekirdek miktarı : Çekirdeksiz Puflaşma : Yok Olgunlaşma/Hasat Dönemi : Kasım Aralık Periyodisite : Yok 19

31 3. MATERYAL VE METOD İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU Diğer Özellikler Navel (Göbekli portakallar) grubunun temelini oluşturan, doğal mutasyon sonucu oluşmuş bir çeşittir. Ağaç tacı yuvarlak ve orta büyüklükte, ağaçları orta güçlü ve iyi gelişimlidir. İklim seçicidir, sıcak kuru havalar, şiddetli soğuk ve rüzgar önemli meyve dökülmelerine neden olabilir. Depolama ve taşımaya uygundur. Akdeniz Bölgesi nde bilinen en eski göbekli portakal çeşididir. Meyveleri büyük, gevrek ve mükemmel kalitededir. Şeker miktarı %11.31, asit miktarı %1.31 ve şeker/asit oranı 9.18 dir. Verimli bir çeşittir. Mevsimin iyi gittiği yıllarda meyve ağaç üzerinde uzun süre ticari değerini kaybetmeden kalabilir. Tatlı fakat yeterli ekşilikte ve aromalı, lezzetli bir türdür. Kabukları koyu renk ve mükemmel görüntüdedir (Şekil 3.1). Kabuk kalınlığı 5.71 mm.dir ve kolay soyulur. Kolayca dilimlenebilir. Orta erkenci bir çeşittir, ancak iklimlere göre olgunlaşmada 2 3 haftalık bir fark olabilir. Sofralık portakallar içerisinde hem iç tüketimde hem de ihracatta en çok talep gören bir çeşittir (Anonymous, 2006b). Şekil 3.1. Washington Navel Portakal 20

32 3. MATERYAL VE METOD İbrahim KARAMUSTAFAOĞLU 3.2.METOD Laboratuar Çalışmaları Portakal meyvelerinin sodyum hipoklorit ve sodyum karbonat solüsyonları ile uygulanmalarının Penicillium çürüklüklerine etkileri önce yapay inokulasyon çalışmaları ile laboratuarda denenmiştir. Bunun için önce P.digitatum ve P.italicum, örnekleme yapılan paketleme evleri ve bahçelerden alınan infekteli meyvelerden izole edilmiştir. Bunlar 9 mm lik petriler içerisindeki PDA ortamında inkübatörde 10 gün süre ile geliştirilmiştir (Şekil 3.2). Sonra, gelişen saf kültürler üzerine steril destile su dökülerek spatül yardımıyla sporların suya geçmesi sağlanmıştır. Hifsel fragmentleri uzaklaştırmak için bu süspansiyon çift katlı tülbentten geçirilmiştir (Şekil 3.3). Thoma Lam ında sayım yapılarak uygulama öncesi spor süspansiyonlarının konsantrasyonları 10 6 spor/ml ye ayarlanmış ve bu spor süspansiyonu için yüzey gerilimini azaltmak amacıyla %1 oranında tween 20 ilave edilmiştir tarihinde hasat edilen meyveler yıkanıp kurutulduktan sonra, yarısı bir bistüri yardımıyla ekvator bölgesinden yaklaşık 1 mm derinlikte çevresel olarak yaralanmıştır. Sodyum hipoklorit ve sodyum karbonatın etkisini belirlemek amacıyla yaralı ve sağlam meyveler önce spor süspansiyonuna 3 dakika daldırılmıştır. İnokule edilen meyveler kuruduktan sonra 100, 150 ve 200 ppm lik sodyum hipoklorit süspansiyonu (Şekil 3.4) ile 35 o C deki % 1, % 2 ve % 3 wt/vol lük sodyum karbonat solüsyonuna (Şekil 3.5) 3 dakika süreyle daldırıldıktan sonra kurumaları için bekletilmiştir (Şekil 3.6). Sonra, bu meyveler gazete kâğıtlarına sarılarak oda sıcaklığında 10 gün süre ile bekletilmiştir (Şekil 3.7). Bekleme süresi boyunca oda sıcaklığı o C arasında ve nem ise % arasında seyretmiştir. Laboratuar çalışmalarında kullanılan kimyasallar çizelge 3.2 de, kullanılan meyve sayıları da çizelge 3.3 te verilmiştir. 21