AHġAP YAPIM TEKNĠKLERĠ

Transkript

1 Hazırlayan: ġuayip ORHAN. Marmaris Mesleki Eğitim Merkezi Mobilya Dekorasyon Öğretmeni AHġAP YAPIM TEKNĠKLERĠ Atölye ve ĠĢ Güvenliği: Atölye çalışmaları esnasında yapılan işin kaliteli olması ve çalışan insanın sağlığı açısından uyması gereken temel kurallar vardır. Bu kurallara iş güvenliği kuralları veya kısaca iş güvenliği denir. Bu kurallar özellikle insan sağlığı olmak üzere iş verimliliği açısından büyük önem taşır. Bilinen diğer bir gerçek ise iş kazalarının neredeyse tamamına yakınının insan hatalarından kaynaklandığıdır. Diğer etkenler ise iş kazalarının çok küçük bir bölümünü oluşturur. İş kazalarına esas olan etkenler dört bölümde incelenir. 1.ġahsi güvenlik tedbirleri: Atölye iş çalışmaları esnasında şahsi olarak alınması gereken tedbirlerdir. Bunlar; a - Bol elbiselerden kaçınmalı. Kol yenleri dar veya ilikli olmalı. Kolye, yüzük, kravat vb. eşyalar çıkarılmalıdır. b - Kesme ve bileme işlemi yaparken göz emniyeti için gözlük takılmalıdır. c - Her çeşit yaralanma derhal yetkili kişilere haber verilmelidir d - Ağza çivi, vida, madeni parça vb. şeyler asla alınmamalıdır. e - Bir başkasına alet veya gereç atılmamalı, alet ve gereçlerle şakalaşılmamalıdır. f - Çalışma alanı talaş, parça vb. şeylerden temizlenmelidir. g - Uzun kalaslar taşınırken mutlaka yardımcı ile taşımalıyız. h - İşlenen kalaslar taşınırken kendimize ve çevremize zarar vermemek için dikkatli olmalıyız. ı - Ağır eşyalardan ancak kaldırabileceğimize emin olduklarımızı kaldırmalıyız. 2.El aletleri için güvenlik tedbirleri: a - El ve parmaklar kesici aletlerin ağızlarından uzak tutulmalıdır. İş parçası mutlaka bağlanmalı ve alet vücudumuzdan ileride olacak şekilde iki elle kullanılmalıdır. b - Kesici aletlerin ağızlarının sert yüzeylere çarpmamasına dikkat edilmelidir. c - Körlenmiş ve kesici ağızları kırılmış aletler kullanılmamalı ve bilenmelidir. d - Alet sapları sağlam ve aletin gövdesine sıkıca tespit edilmiş olmalıdır. e - El mengenesi ve işkencelerle sıkılmış iş parçalarının başkaları için tehlike oluşturmamasına dikkat edilmelidir. f - Sapı parçalanmış ve ezilerek çapaklanmış aletler kullanılmamalı ve temizlenerek düzeltilmeli veya değiştirilmelidir. g - Düzkalem vb. el aletleri cepte, özellikle kesici ağızları dışarıda olacak şekilde taşınmamalıdır h - Her alet ve iş için güvenlik tedbirlerine mutlaka uyulmalıdır. ı - Çekiç vb. vurmalı aletlerin çapaklanmış ve bozulmuş darbe yüzeyleri düzeltilmeli ve çapaklı kullanılmamalıdır. 3.Makineler için güvenlik tedbirleri: a - Makineler izin alınarak ve talimatlara uygun olarak kullanılmalıdır. b - Makinelerin siper vb. güvenli çalışma eklentilerini mutlaka kullanılmalı. c - Makineler çalıştırılmadan mutlaka bakım ve ayarları ve gerekli kontrolleri yapılmalıdır. d - Makinede çalışırken başkaları ile konuşulmamalı, dikkat işe verilmelidir. e - Makinelerde tek kişi çalışılmalı, sadece uzun ve ağır parçalarda yardımcı kullanılmalıdır. f - Dönen bıçakların karşısında (şerit testerenin yan tarafında) durulmamalıdır. g - Çalışma sonrasında makine duruncaya kadar başından ayrılın mamalıdır. h - Makine tablalarında biriken talaşlar fırça ile ve makine durdurulduktan sonra yapılmalıdır. ı - Makinede çalışırken çıkardığı sesten düzgün çalışıp çalışmadığı ve arızasını anlayacak kadar kulaklarımız hassas olmalıdır. j - Makinenin ve işin fazla ısındığını gösteren kokuya karşı hassas olunmalıdır. k - Hareket halindeki veya dönen parça ve bıçaklara dokunulmamalıdır. l - Her makinenin özel emniyet kurallarına harfiyen uyulmalıdır

2 4.Yangın için güvenlik tedbirleri: a - Kolay alev alan sıvılar metal kaplarda ve emniyetli bir yerde saklanmalıdır. b - Yağ ve yağlıboya bulaşmış paçavralar yok edilmeli veya metal kaplarda saklanmalıdır. c - Testere talaşı ve yongalar muntazam olarak temizlenip atölye dışına atılmalıdır. MODÜL : ELDE RENDELEME A BĠLEME Bileme Makineleri ve Gereçleri Ahşap teknolojisi alanında kullanılan zımpara taşı ve çeşitli gereçler, kullandığımız kesici aletlerin bilenmesinde kullanılır. Zımpara TaĢı Makinesi Kaide veya bir tezgâha bağlı olan bu makine miline iki yönden bağlı bulunan zımpara taşları sayesinde kesici aletleri biler. Doğal Zımpara TaĢları Doğal korund: Kilin kristalleşmiş şeklidir. Bunların taneleri polisaj işlemlerinde ve zımpara yapımında kullanılır. Kuvars: Bileşiminde en çok silisyum oksit bulunur. Zımpara yapımında kullanılır. Kösele taşı: Kuvars kristallerinin kil ile birleşmesinden meydana gelir. Kesici aletlerin bilenmesinde kullanılır. Yapay Zımpara TaĢları Elektrokorund, Alüminyum Oksit: Eriyik haldeki korund içine silisyum oksit,titanoksit gibi maddeler katılarak oluşturulur. İçindeki alüminyum oksit oranı yüksek olduğundan kesme, taşlama işlemlerinde başarıyla kullanılır. Silisyum oksit, Karborundum: %60 kuvars kumu ile %40 petrol koku fırınlarda eritilerek hazırlanır. Dengeli yapısı elması andırır. Her türlü sert metal malzemenin taşlanmasında ve kesici alet bilenmesinde kullanılır. Yağ TaĢları Bunlar çok ince dokulu taşlardır. Üzerlerine yağ damlatılarak kullanılır. Bilenmiş kesici aletlerin ağızlarındaki kılağıyı gidermede kullanılır. ÇeĢitli Yağ TaĢı Örnekleri Kaba Bileme Bu tip bileme genel olarak zımpara taşı makinesinde yapılır. Kesme özelliğini yitirmiş rende tığları veya diğer kesiciler uygun açılarda zımpara taşı makinesinde bilenir. Bileme makinesinde bileme yapılırken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. Bileme makinesinde çalışırken mutlaka koruyucu gözlük kullanılmalıdır. Kesicinin ağız açısına dikkat edilmelidir. Bileme esnasında kesici ağzı yakılmamalı sık sık suyla soğutulmalıdır. Kesici ağız bilenirken siper üzerinde gezdirilmelidir. Bileme işlemi sonuçlandığında makine şalteri kapatılmalı ve taşın dönüşünün durması beklenmelidir

3 Ġnce Bileme İnce bileme işlemi kaba bilemeden sonra kesici ağızda oluşan kılağının alınması amacıyla yapılır. Bu işlem, yağ taşı adı verilen ince dokulu taşlarda yapılır. Yağ taşında bileme esnasında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir: Kesici ağzın taş yüzeyine tam oturması sağlanmalıdır. Yağ taşının dengeli aşındırılması için kesici ağız taş yüzeyinin her tarafında dairesel hareketlerle gezdirilmelidir. Taş yüzeyi sık sık kılağılardan bir üstübü ile temizlenmelidir. B - RENDELER (RENDELEME ALETLERĠ) Ağaçların yüzeyinden ince parçalar (talaşlar) kaldırarak kesme işlemi yapan, yüzeyleri perdah ederek temizleyen ölçüsüne getiren el aletlerine rende denir. Gövdeleri ağaç veya metalden yapılmış rendeler yaptıkları işlere göre farklı yapılarda olurlar. Gövde yapıları gibi kesici tığlarının yapısı da farklılıklar gösteren rendelerin pek çok çeşidi gelişen teknoloji ile eski önemlerini kaybetmişlerdir. Perdah rendeleri bile artık yüzeyleri ölçülerine getirmekten ziyade sadece perdah etmek ve yüzeylerdeki fazlalıkları gidermek amacıyla kullanılmaktadır. Aslında rende gövdesi iki parçadan olup alt kısmı sert ağaçtan olması gerekir. Kesici tığ da iki parçadan oluşur. Genelde yumuşak demirden yapılan tığın alın kısmında uçtan itibaren belirli bir bölüm takım çeliğindendir. Kesme işlemini de bu bölüm yapar. Ancak rendeler artık eski önemini belirli ölçüde yitirdiği için bu özellikleri artık rendelerde görmek pek mümkün olmamaktadır. Rendeleme aletleri, gördükleri işlere göre çok değişik tip ve yapıda bulunur. Bunların bazıları endüstride hızla gelişmekte olan makineleşme yüzünden kullanım alanlarını kaybetmiş olmakla beraber, özellikle demir gövdeli rendeleme aletleri seri üretim dışındaki işlerde önem ve değerini korumaktadır. Rende ÇeĢitleri: 1 Kaba rende 2 El planyası 3 Tek rende 4 Çift rende 5 Perdah rendesi 6 Dişli rende 7 Demir rende 8 Makta rendesi (Takoz rende) 9 Tablaruka rende 10 Kiniş rendesi 12 Kızak rendesi 13 Kanal rendesi 14 Eğmeçli rende (içbükey ve dışbükey) 15 Oluk rendesi 16 Kordon rendesi 17 Pastran kolu 18 Lamba rendesi a Düztaban rende ( tek tığlı, çift tığlı, eğik tığlı, köşe ve çeneli lamba rendeleri) b Adi lamba rendesi c Ayarlı lamba rendesi 1 Kaba Rende: Ağaç veya demir gövdeli olup rendeleme makinesi bulunmayan yerlerde ve yumuşak ağaçların fazlalıklarının elyaf yönünde kabaca rendelemeye yarayan rendedir. Kaba talaş kaldırabilmesi için rende tığının ucu dışbükey olarak şekillendirilir. 2 Tek Rende: Kapaksız düz tığlı ve basit bir yapıya sahip olan tek rende genellikle yumuşak ve düzgün elyaflı ağaçların elyaf yönünde rendelenmesinde kullanılır. 3 Çift Rende: Çift rendenin tığı düz ve kapaklı olup daha çok karışık elyaflı ağaçların düzeltilmesinde, elyafa dik yönde ve makta rendelemelerde kullanılır. Temiz bir yüzey elde edilir. 4 Perdah Rendesi: Kapaklı düz tığlı ve oldukça hassa yapılı bir rendedir. Çok ince talaş kaldırmak sureti ile yüzeylerin perdah edilmesinde kullanılır. Tığ tespit düzeni vidalıdır

4 5 El Planyası: El Planyası düz tığlı ağaçtan veya demirden oldukça büyük ve uzun gövdeli bir rendeleme aletidir. Geniş yüzeylerin düzeltilmesinde, parçaların cumba cumbaya alıştırılması işlemlerinde kullanılır. 6 - DiĢli Rende: Kapaksız, küçük gövdeli bir rendedir. Tığ aynası ince oluklu yapılmış olup bu oluklar tığ ağzında küçük sivri dişler meydana getirir. Duruş açısı oldukça dik olduğundan ( 80 O ) rende tığı kazıma etkisi yapar. Dişli rende, diğer rendelerde karşılık veren çok karışık elyaflı ağaç yüzeylerin düzeltilmesinde, ayrıca tutkallanacak veya kaplanacak yüzeylerin düzlem haline getirilmelisinde kullanılır. Dişli rende ile rendeleme isi üç aşamalı olarak yapılır. İlk önce 45 derece sağa sonra 45 derece sola en son ise düz olarak rendelenir. 7 Demir Rende: Ağaç rendelere göre daha temiz ve rahat bir çalışma yapan gövdesi demirden yapılmış bir rendedir. 1 Tığ 2 Tığ Kapağı 3 Kapak Vidası 4 Sıkma Pabucu 5 Sıkma Pabuç Vidası 6 Yatak 7 Çatal Kol (Derinlik Ayarı) 8 Derinlik Ayar Vidası 9 Yan Ayar Kolu 10 Yatak Tespit Vidası 11 Arka Tutamak 12 Ön Tutamak 13 Arka Tutamak Vidası 14 Ön Tutamak Vidası 15 Arka Tutamak Vidası 16 Gövde 17 Ağız Ayar Vidası Demir Rende Bölümleri 8 Makta Rendesi (Takoz Rende ): Çok küçük yapılı demir gövdeli kapaksız düz tığlı bir rendedir. Kesme açısı oldukça küçüktür ve tığ tabanı yukarı gelecek şekilde rende gövdesine yerleştirilmiştir. Tığın bu özel pozisyonu özellikle yüksek direnç gösteren makta rendeleme işlerinde kullanılmasına olanak sağlar. 9 Tablaruka rende: Çerçeveli, tablalı (panel Konstrüksiyon) işlerde içteki tablanın etrafına eğik lamba açmada kullanılan özel şekilli bir lamba rendesidir. En önemli özelliği rende tığı ve tabanının eğik olmasıdır. Üzerinde ön kesici bulunmaktadır. 10 KiniĢ rendesi: Kiniş açma işlemlerinde kullanılan bir rendedir 12 Kızak rendesi: Parça kenarlarına veya masif tabla başlarına kırlangıçkuyruğu açmada kullanılan bir rendedir. 13 Kanal rendesi: Kenarları testere ile kesilmiş olan düz veya kırlangıçkuyruğu kanallarla, kili, menteşe yeri gibi özel yuvaların açılmasında kullanılan bir rendedir. Rende tığı L biçiminde ve kesme açısı özellikle elyafa dik yönde kolayca talaş kaldırabilmek için rende tığı küçüktür. 14 Eğmeçli rende (içbükey ve dıģbükey): Çeşitli içbükey veya dışbükey eğmeçli yüzeylerin rendelenmesinde kullanılan eğmeçli rende demir gövdeli bir rendendir. Taban yapıları işin durumuna göre içe veya dışa ayarlanabilen inçe çelik bir lamadan yapılmıştır. 15 Oluk rendesi: Ağaç veya demir gövdeli oluk rendesi; tabanı ve tığ ağzı dışbükey eğmeçli bir rendedir. 16 Kordon rendesi: Parça kenarlarına kordon açma işlerinde kullanılan, düztabana benzer bir rendedir. Yapılacak kordon işlemine göre rende tığı değiştirilmektedir

5 17 Pastran kolu: Pastran kolu içbükey ve dışbükey işlerin rendelenmesinde kullanılan, çok kısa tabanlı ve özel şekilli bir rendedir. 18 Lamba rendesi: İş parçasının kenarlarına, elyaf boyunca veya elyafa dik yönde genellikle dik açılı olarak açılan girintilere Lamba denir. Bu işlemleri yapmak üzere tasarlanmış olan rendelere ise Lamba rendeleri denir. Değişik yapıda ve özellikte Lamba rendeleri bulunmaktadır. Bunlar: a Düztaban rende: Ağaç veya demirden dar gövdeli basit bir lamba rendesidir. Düztaban tığı, ağız kısmında rende tabanı ile aynı genişlikte geriye doğru ise dar yapılıdır. Tek tığlı, çift tığlı, eğik tığlı, köşe ve çeneli lamba rendeleri olarak çeşitleri vardır. b Adi lamba rendesi:adi Lamba rendesi tabanını lambalı olması hariç, aynen tek rendeye benzeyen basit bir lamba rendesidir.bu rende ile sadece belli ölçülerde siper bağlamaya gerek kalmadan açılabilir. c Ayarlı lamba rendesi: Ayarlı Lamba rendesi istenilen derinlik ve genişlikte lamba açabilecek şekilde ayarlanabilen; genellikle ön kesicisi bulunan, oldukça duyarlı bir lamba rendesidir. Aşağıda bazı rende türleri görülmektedir. Ağaç rende Planya Demir Rende Tablaruka Lamba Rendesi (Düztaban) Pastran kolu Kanal Rendesi Kullanımı ve Bakımı Rende tığlarının her an bilenmiş durumda olması çok önemlidir. Kör kesicilerle çalışmak hem zaman kaybına hem de iş parçasının bozulmasına neden olur

6 Günlük- haftalık bakım Rendeler günlük olarak tozlardan arındırılmalıdır. Çalışma bitiminde takım dolaplarına kaldırılmalıdır. Tığ üzerinde reçine artıkları varsa temizlenmelidir. Aylık- yıllık bakım Rende taban ve gövdesi kontrol edilmelidir, bozulma varsa giderilmelidir. Ahşap rendeler gövdelerinde çizilme ve dökülme olduğunda ince bir vernik katmanı ile verniklenmelidir. Metal rendeler, paslanma ve korozyona karşı ara sıra hafifçe yağlanmalıdır. C - Ġġ TEZGAHI (Marangoz tezgâhı) Ağaçişleri atölyelerinde montaj ve çeşitli işlemlerin üzerinde yapıldığı özel çalışma masalarına iş (marangoz) tezgâhı denir. Tanımda da yer aldığı üzere makine atölyesinde kesilip hazırlanan iş parçalarının markalanması, alıştırılması, perdah edilmesi ve montajı gibi birçok işlemi iş tezgâhlarında kolaylıkla yaparız. Tezgâh üzerinde yer alan çeşitli donanımlar bu işlemleri yapmamız için bize gerekli imkânı sağlarlar. Tezgâh ÇeĢitleri 1.- Alman tipi marangoz tezgâhı 2.- Fransız tipi marangoz tezgâhı 3.- Amerikan tipi marangoz tezgâhı 4.- Özel tip marangoz tezgâhları. Marangoz tezgâhları tabla ve ayak olmak üzere iki kısımdan oluşup çeşitli işlemler için uygun yapıda eklentilerle donatılmışlardır. Tabla kalınlığı ve ayaklar kalın parçalardan oluşmuş, darbe ve ağırlığa dayanıklıdır. Bir tezgâh çeşitli kısımlardan meydana gelir. Ön Mengene Kutusu Takım Yuvası Tabla Arka Mengene Kutusu Ayaklar ve Kayıtlar Alman Tipi ĠĢ Tezgahı Fransız Tipi Tezgah Amerikan Tipi Tezgah

7 Kullanım ve Bakımı Bir tezgâh üzerinde kusursuz ve verimli bir çalışma yapabilmek için kullanmaya başlamadan önce aşağıdaki şartların sağlanması gerekir. Tezgâh tablasının düzlemliği, Mengenelerin boşluksuz ve sıkışmasız rahatça çalışması, Arka mengene kutusunun, tabla ile aynı düzlemde bulunması, Tezgâh demirlerinin rahatça takılıp çıkarılabilmesi, Mengene ağızlarının birbirine tam çakışması, Çalışırken tablanın veya tezgâhın sallanmaması, Bağlantı cıvatalarının sağlamca sıkılmış olması, Yardımcı eklentilerin rahatça çalışır durumda olması Tezgâhın her noktasının bezir ile yağlanması ve ince bir kat vernikle verniklenmesi. Tezgâhı kullanırken aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir. Tezgâh mengenelerini gereğinden çok sıkmayınız. Tezgâh tablasını kesici vurucu aletlerle zedelemeyiniz. Tezgâh üzerinde tutkallama yaparken tablan tablaya tutkal bulaştırmayınız. Mengene kutuları üzerinde vurucu darbe gerektiren işlemler yapmayınız. Tırnak demirleri üzerine çekiçle vurmayınız. Kullanılmayan aletleri alet yuvasına kesici ağızlarını koruyacak şekilde koyunuz. Bakımı İş tezgâhları günlük olarak tozdan arındırılmalı mengeneler sıkılı bırakılmamalıdır. Mengene vidaları ara sıra gres yağı ile yağlanmalıdır. Tutkal akıntıları ve nemden korumak amacıyla en az yılda bir kez bezir yağıyla yağlanmalıdır. D - ÖLÇME, MARKALAMA VE KONTROL ALETLERĠ İş parçalarının ve herhangi iki cisim arasındaki özellik farklılıklarını ölçmeye, iş resmi üzerindeki konstrüksiyon elemanlarını iş parçalarının üzerine çizgilerle aktarmaya veya bitmiş bir işin resme uygunluğunu anlamak için yapılan ölçme işinde kullanılan el aletlerine ölçme, markalama ve kontrol aletleri denir. Söz konusu aletlerden önce bu üç değeri ayrı ayrı tanımlamak gerekir. Çünkü bu kapsamda inceleyeceğimiz el takımlarının birçoğu tek bir işlem için değil birden fazla işlem için kullanılan takımlar ve el aletleridir. Ölçme: Herhangi iki varlık arasındaki özellik farklarını belli bir sistem dâhilin de belirleme işlemine ölçme denir. Markalama: İş resmi üzerindeki çizgi ve işaretlerle ifade edilmiş olan konstrüksiyon elemanlarını iş parçası üzerine çizgilerle aktarma işlemine markalama denir. Kontrol: Yapılmakta olan ve bitmiş haldeki işlerin iş resmine veya örneğine uygun olup olmadığını anlamak için işi yaparken veya bittikten sonra yapılan ölçme işlemine kontrol denir. ÇeĢitleri 1. Metre 2. Kumpas 3. Gönye 4. Nişangeç 5. Su Terazisi 6. Şakül 7. Plastik Hortum Terazi 8. Mastarlar 9. Pergeller 10. Çizecek ve bızlar 11. Tebeşirli ip 1 Metreler: Dünyanın ekvator çevresinin kırk milyonda biri değerinde olan bir ölçme ve kontrol aletidir.ağaçtan,çelik ve bezden yapılmış türleri vardır

8 a.çubuk metreler: Boyları 1 m. ve 50 cm. olan ağaç ve çelik yapılı metrelerdir. b.katlanır (mafsallı) metreler: Boyları 1 2 m. olup 6 veya 12 parçalıdırlar. c.katlanır ve sürgülü metreler: Mafsallı metrelerden farkı ilk mafsalın içinden çıkan sürgü çubuk) şeklindeki ilave ölçme parçasıdır. d.çelik Ģerit metreler: Yaylı bir merkez etrafında sarılmış 2,3,5,10,20,50 m.lik ölçme aletleridir. e.bez Ģerit metreler: Genellikle terzilerin kullandığı 1.5 m.lik ölçme aletidir. f.sürgülü metreler: Cetvel şeklinde ve içinden ek bir sürgüsü çıkan genellikle içten içe ölçü almaya yarayan metre çeşididir. 2 Kumpas: Genel olarak iç ve dış çap ölçme ve kontrol işlemi yapan el aletleridir. Metal ve hassas ölçü yapabilen aletlerdir. Değişik çeşitleri olup ağaç işlerinde genellikle çap kumpasları kullanılır. Sürmeli kumpas, verniyeli kumpas, Çatal kumpas, cep kumpası ve çap kumpası gibi çeşitleri vardır. 3 Gönyeler: Ölçme, markalama ve kontrol etmek için kullanılan el aletleridir. Metal ve metal-ağaç çeşitleri vardır. Lama ve sap olmak üzere iki kısımdan meydana gelir. Sap kısımları ağaçtan olabilir. Lamaları mm.rik olarak bölümlenmiş veya sadedir (ölçülendirilmemiştir) Yukarıda verilen temel gönye çeşitlerinden başka derece ölçme, markalama ve kontrol yapabilen, aynı zamanda yüzeylerin diklik ve yataylıklarını ölçebilen özel yapılı gönyeler vardır. Bu gönyelerin sapları lamaya 90 ve 45 derece açı yapacak şekilde özel yapımlı ve sap kolları arasında yatay ve düşeyliği ölçebileceğimiz su düzeçleri bulunur. 4 NiĢangeç: İş parçalarının yüzeylerine, cumba ve maktalarına kenarlara paralel çizgiler çizerek markalama yapmaya yarayan el aletleridir. Markalama yapmanın dışında yine kenarlara paralel flato kanalları açmaya yarayan çeşitleri vardır. Yapı olarak farklı şekillerde olabilen bir gövde ve gövde içinden geçen, ucunda markalama ucu veya kesici bıçak olan bir veya iki çubuktan oluşur. Yapılarına ve gördükleri işlere göre nişangeçler şöyle sınıflandırılır. Verniyeli kumpas NiĢangeç a Tek Çubuklu Nişangeçler: Tek çubuklu nişangeç, sert ağaçtan yapılmış bir çubuk ile bunun üzerinde sürgü şeklinde hareket edebilen bir gövdeden meydana gelir. Çubuğun üzerinde mm veya inç cinsinden ölçü bölümlemesi, bir başına yakın takılmış sivri markalama ucu, gövdesi üzerinde de ayar tespit vidası bulunur. b - Çok Çubuklu Nişangeçler: Yapısı tek çubuklu nişangece benzeyen çok çubuklu nişangeçte 1 yerine 2 veya 4 çubuk bulunur. c Ayarlı Cetvel: Tek Çubuklu nişangecin çubuk boyu uzatıldığında ve sürgü kısmı genişletildiğinde ayarlı cetvel elde edilir. d Kesici Nişangeç: Kesici nişangeçte sivri markalama ucu yerine dar ağızlı ve yüksekliği ayarlanabilen bir kazıyıcı lama bulunmaktadır. e Eğmeçli kenar nişangeci: Eğmeçli kenar nişangeci eğmeçli tablaların kenarlarına paralel markalamalar yapmada kullanılırlar. Gövdesinin dayanma yüzeyine yalnızca iki noktadan dayanmayı sağlayacak bir metal parça bağlanmıştır. 5 Su Terazisi: Yüzeylerin yataylık ve düşeyliklerini kontrol etmek için hazırlanmış ağaç veya metal bir gövde ile içinde hava kabarcığı bulunan sıvı dolu küçük tüplerin bulunduğu bir el aletidir. Ağaç gövdeli, metal gövdeli, V tabanlı ve askılı olmak üzere çeşitleri vardır. 6 ġakul: Yer çekimi doğrultusunda yatay düzleme dik oluşu prensibinden yararlanılarak yapılmış olan şakul, koni biçiminde yapılmış bir metal gövde, koninin taban çapına eşit bir dayama laması ve uzunca bir ipten oluşmuştur

9 7 Plastik Hortum Terazi: Birbirinden uzak noktalar arasındaki yataylık kontrolünde kullanılan plastik saydam hortum, durgun su yüzeylerinin yatay oluşu be birleşik kaplar esasına göre yapılmış basit bir alettir. Gerekli uzunlukta saydam bir hortumun içine su doldurularak uçları yukarı bakacak şekilde tutulduğunda her iki uçtaki su düzeyleri arasında yatay bir konum elde edilmiş olur. 8 Mastarlar: Doğrusal şekillerin veya özel şekillerin marka edilmesinde kullanılan mastarlar sert ağaçtan hafif metallerden ya da plastikten yapılmışlardır. 9 Pergeller: Daire ve yay çizmek, çizgileri bölümlere ayırmak, ölçü taşımak ve eğmeçli şekilleri taşımak gibi işlemlerde kullanılan el aletidir. Pergeller yaptıkları işlere göre değişik çeşitlerdedir. Çeşitleri: a Sivri uçlu pergeller b Kalemli pergeller c Sürgülü pergeller d Elips pergelleridir. 10 Çizecek ve bızlar: Çizecekler gereç yüzeylerine markalama yapmak için kullanılan sivri uçlu, konik gövdeli el aletleridir. Gövdeleri sert ağaçtan veya gövdenin halka şeklinde kıvrılmasından oluşur. Bızlar ise ağaç, kontraplak vb. yüzeylere küçük vida delikleri belirlemek için kullanılan yapı olarak çizeceklere benzeyen el aletleridir. 11 TebeĢirli ip: Markalanması problem yaratan uzun yüzeylerin markalanmasına yarayan yapı olarak çelik şerit metrelere benzeyen el aletidir. İçi tebeşir tozu dolu bir gövde içinden çekilen ipin hafifçe kaldırılıp yüzeye çarptırılması ile markalama yapar. E - AHġABIN ELDE EDĠLMESĠ Tanımı: Ağaç bitkiler gurubundan yaşayan, büyüyen ve içindeki bazı maddelerin özellikleri nedeni ile otsu bitkilerden ayrılan, özümleme yaparak kendi besinini kendi üretip depolayan ve tüketen organik bir canlıdır. Ağacın Kısımları: a Kök: Ağacı toprağa bağlayan, toprak içindeki saçak yapılı kısmıdır. Temel görevi ağacı toprağa bağlamak ve topraktan ham besi suyu toplayarak bunları özümleme yapılmak üzere gövdeye, dal ve yapraklara iletimini sağlamaktı. b Gövde: Kök ve dallar arasında yer alan, ham besisuyu ve besi suyu iletimini sağlayan, kereste ve kaplama üretimi ile yakacak olarak kullanılan bölümdür. c Dallar: Yapı olarak ağacın gövdesine benzeyen ama gövdeden çok daha ince olup genişleyerek yukarıya ve yanlara doğru gelişerek gövdeyi şemsiye gibi örten, gelişen filizleri üzerinde yaprakları, meyve ve tohumları yetiştirip barındıran kısımdır. d Yapraklar: Dalların yeni filizleri üzerinde yer alan Klorofil bakımından zengin, genel olarak yeşil renkli ince yapılı kısımdır. Köklerin topraktan emdiği ve içinde eriyik halde tuzlar bulunan özsu ağacın yapraklarında işlenir. Yaşamı için çok gerekli olan bu değişim ağacın geniş veya iğne yapraklarının birlikte oluşturdukları taç bölümünde gerçekleşir. Fotosentez adı verilen ve yapraklarda gerçekleşen bir kimyasal olay sonucunda ağacın yaşamını ve büyümesini sağlayan işlem gerçekleşir. Ağacın Yapısı: Gövdesinden enine kesilen bir ağaç incelenecek olursa en dışta kabuk, sonra yıllık halkaları meydana getiren hücre tabakaları ve en içte de öz kısım görülür. Bir ağacın gerçekten canlı olan tek kısmı, kabuğun altında odunun yüzeyindeki kambiyum isimli ince bir hücre tabakasıdır. a Kambiyum: Dış odun ile kabuk arasında bulunur. Ağacın yaşamını ve büyümesini sağlayan bölümdür. b Ġçkabuk: Ağacın yaşamında önemli bir görev yüklenen ve yapısı gereği yumuşak olan deri dokunun dışı iç kabukla sarılıdır. İç kabuk deri dokuyu korur. Kambiyum tarafından her yıl oluşturulan yeni gözelerin çok sayıda olmalarına karşın bunların % 6 20 kadarı iç kabuğun gelişmesine katılır. c DıĢkabuk: Ağacın gövdesini saran en dış katmandır. Yıllık büyüme ağacı kalınlaştırır. Bu ölçü değişikliği iç kabuğu çatlatır. İç kabuğu yapan canlı gözeler ölür. Üst üste yığılan ölü gözeler mantar görünüşlü dış kabuğu oluştururlar. d DıĢodun: İçodunla kabuk arasındaki bölümdür. İçodundan daha yumuşak olup yaşayan dokulardan oluşmuştur. Dışodun ağaçta aşağıdan yukarıya doğru besisuyu iletimini sağlar. Dış odun yumuşak ve açık renklidir. Böcekler tarafından kolayca yıkıma uğrar. İğne yapraklı bazı ağaçlarda içodun ile dışodun arasında pek fark olmamasına karşın meşe gibi bazı ağaçlarda dışodun değersizdir ve ahşap sanayinde pek kullanılmaz

10 e Ġçodun: Özün çevresindeki bölümdür. Yaşamını tamamlamış, sertleşmiş ve odunlaşmış gözelerden oluşur. Çoğunlukla koyu renklidir. İçodunu koyu renkli olmayan ağaçlar da vardır. Yaşayan ağaçta içodunun kalınlığı her yıl artar. Özellikleri bakımından üstün özellikler taşır. f Öz: Sağlıklı büyümüş ağaçlarda gövdenin ortasında bulunur. Gövde boyunca uzanır. Yuvarlak veya çok kenarlı olabilir. Ağacın türüne göre 1 3 mm çapındadır. g ÖzıĢınlar: Başkesitte bulunan ve daha önce anlatılanların dışında, ağacın gövdesinde bulunan önemli bir dokular grubu daha vardır. Bunlar deri dokudan öze doğru, bisiklet tekerleğindeki ince tellere benzer bir dağılım gösteren özışınlardır. Özışınlar, besin maddelerini yatay yönde iletmeye ve gerekli hallerde depo etmeye yararlar. DıĢ Kabuk Ġç Kabuk DıĢ Odun Öz IĢınlar Göbek Odun Öz Kambiyum Ağacın Yapısı

11 AĞAÇ ÇEġĠTLERĠ Dünyada pek çok ağaç türü olmakla beraber ağaç işleri endüstrisinde kullanılan ağaç çeşitleri kısıtlıdır. Bunun sebep olarak ta her ağacın ekonomik olmaması, yeterince çok olmaması, yapısal niteliklerinin uygun olmaması gibi nedenler sıralanabilir. Ülkemizde genellikle ağaç işleri endüstrisinde kullandığımız ağaçları iğne yapraklı yerli ağaçlar, geniş yapraklı yerli ağaçlar ve yabancı ağaçlar olarak üç şekilde sınıflandırabiliriz. ĠĞNE YAPRAKLI YERLĠ AĞAÇLAR Yaprakları iğne şeklinde olan ve özellikle ülkemizde ve ülkemizle aynı iklim şartlarına sahip olan yerlerde yetişen çam türü ağaçlardır. Bu ağaçlar kışın yapraklarını dökmeyen ağaçlar olarak tanımlanırlar. Aslında iğne yapraklı ağaçlar da yapraklarını dökerler. Ancak dökülen yaprakların yerini yeni yapraklar aldığı için diğer ağaçlardan farklı bir özelliğe sahiptirler. İğne yapraklı ağaçlardan sadece Melez Çam'ın yaprakları geniş yapraklı ağaçlar gibi kışın dökülür. Belli başlı iğne yapraklı ağaçlar: 1-) Ladin 2-) Çam (Sarıçam) 3-) Köknar 4-) Ardıç 5-) Karaçam 6-) Melez çamı 7-) Porsuk Ağacı 8-) Sedir 9-) Servi (Selvi) 10-) Fıstık Çamı gibi çam çeşitleridir. Ancak dünyanın çeşitli bölgelerinde yetişen çam çeşitleri de mevcuttur

12 1 Ladin ( Spruce ) : YetiĢtiği Yerler: Türkiye de özellikle Doğu Karadeniz dağlarının kuzey yamaçlarında ve dağlık kıyı bölgelerinde yetişir. Aynı zamanda Avrupa, Batı Rusya bölgelerinde yetişir. Ladin ormanları metre yüksekliklerde yoğunlaşır. Genel Özellikleri: Olgun odunlu ağaçlar grubundandır. Yılhalkaları belirlidir. Az reçinelidir. Yumuşak ve gevşek yapılıdır. Esnektir. Yüklenmeye dayanıklıdır. Düzgün çizgili ve eşyapılıdır. Diri odun ve özodun renk bakımından farklı değildir. Orta kısmı olgun odun özelliklerine sahip olup, odunu sarımsı beyazla, Pembe beyaz arasında değişen renktedir. Böceklere karşı hassastır. Odunu dayanıksızdır. Kolay işlenir, Soyulabilir, çivi ve vidalama özelliği iyidir. İyi yapıştırılır, renk verilebilir. Boyanması ve cilalanması iyidir. Hızlı ve iyi kurutulur, çatlamaya mehili azdır. Ancak, lif kıvrıklığı olan malzemede az miktarda çarpılma söz konusudur. Özgül ağırlığı 0,43 gr / cm 3 tür. Ladin Kullanım Yerleri: Genellikle iç marangozluk işleri ve doğramalarda, kutu ve sandık yapımında, müzik aletlerinde, tel direği, maden direği, ambalaj ve kâğıt lif odunu, kontrplak yapımında, gemi direği yapımlarında kullanılır. 2 Çam: YetiĢtiği Yerler: Sarıçam, Karaçam ve kızılçam gibi çeşitleri vardır. Türkiye de karışık orman olarak oldukça yaygındır. Özellikle karadenizin iç kesimlerinde ve Toroslar yöresinde büyük çam ormanları bulunur. Kuzey ve Orta Avrupa, Güney İspanya, Kuzey İtalya, Makedonya, Kafkaslar ve İran gibi ülkelerde ormanlar oluşturur. Genel Özellikleri: Dışodunu geniş olan göbek odunlu bir ağaçtır. Yılhalkaları belirlidir. Çok reçinelidir. Dışodunu sarımsı beyazla pembe arasında değişir. Göbek odunu sarımsı kırmızı ile kırmızı kahverengi arasında değişir. Köknar ve Ladinde daha sert ve daha az esnektir. Yük taşıma niteliği çok iyidir. Az çalışır az çeker. Kolay işlenir. Odunu reçinelidir, reçine fazlalığı nedeniyle aletlerin çalışmasında güçlükler çıkarabilir. Boyanabilir, cilalanabilir, tornalanabilir, soyulabilir, iyi çivi tutar, renk verilebilir. Fazla reçineli materyalde tutkallamada güçlük çıkar. Özgül ağırlığı ortalama 0,49 gr / cm 3 tür. A-Sarıçam: Yerli sarıçam ağacının dış odunu sarımsı beyazla pembe arasında değişir. İç odunu sarımsı kırmızıdır. Hava etkisi ile rengi zamanla koyulaşır. Köknar ve ladinden daha serttir. Daha az esnektir. Oldukça dayanıklıdır. Yük taşıma niteliği çok iyidir. Az çalışır, az çeker. Kolay işlenir. Reçinesi temizlendikten sonra boyanabilir. Vida ve çivi ile bağlantısı yeterlidir. Zor verniklenir. Yarılmaya ve çatlamaya karşı işlenirken dikkat edilmesi gerekir. B- Karaçam: Yerli karaçamın dış odunu sarımsı pembe, iç odunu kırmızı kahverengidir. Yumuşak ve gevşek yapılıdır. Düzgün dokulu ve az reçineli türlerinde çalışma oranı azdır. Çok budaklı karaçam, fazla çalışır

13 ve kamburlaşır. Fizik etkilere ve havanın bozucu etkilerine karşı en dayanıklı çam türlerinden biridir. Az budaklı türleri kolay işlenir. Çivi, vida ve tutkalla bağlantı sağlama özelliği iyidir. C- Çıralıçam: İyi derecede dayanıklı bir malzeme olup koruyucu malzemeleri emme kabiliyeti yüksektir. Su altı kaplamalarda çok uygun, su üstü kaplamalarda orta derecede uygunluk gösterir. Güverte kaplamasında ve kemerelerde kullanım için orta derecede uygundur. D- Kızılçam: Norveç çamı olarak da tanınan kızılçam, diğer çam türlerine göre oldukça ağır, sağlam, esnek ve ani yüklere karşı dirençli bir yapıya sahiptir. Nem oranının artmasıyla fazla büzülür, buna karşılık kuruması kolaydır ve kuruduktan sonra düzgün bir yapı elde edilir. Kullanım Yerleri: Binalarda ağaç malzemenin kullanılabileceği her yerde değerlendirilebilir. Özellikle kapı, pencere ve taban döşemesinde çok kullanılır. Kaplamacılıkta, oymacılıkta, tornacılıkta, tel direği maden direği, su içi inşaatlarda, travers olarak kullanılır. Reçine ve terebentin üretiminde kullanılır. 3 Köknar: Çam YetiĢtiği Yerler: Karadeniz, Marmara ve Toroslarda ormanlar halinde bulunur. Genel Özellikleri: Olgun odunlu bir ağaçtır. Yılhalkaları geniştir. İlkbahar halkası açık renk ve yumuşak sonbahar halkası koyu renk ve serttir. Dış odun ve içodun arasında renk farkı çok azdır. Dış odunu sarımsı beyaz ile hemen hemen beyaz renktedir. İçodunu ise sarımsı açık kahverengidir. Mantar ve böceklere maruz kalabilir. Dayanıksızdır. Hızlı bir şekilde kurutulabilir. Yarılmaya ve çatlamaya eğilimi azdır. Bununla beraber budaklar çatlayabilir ve düşebilir. Kolay işlenir, yumuşaktır, çivileme ve vidalama özelliği iyidir. Renk verilebilir. Yapışma özelliği iyidir. Ses ve ısı yalıtımı yönünden üstün özellikler gösterir. Özgül ağırlığı 0,39 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Binalarda iç kısımlarda, marangozluk ve doğramacılıkta, çerçeve konstrüksiyonlu işlerde, kutu ve sandık yapımında, ara tabakalarda, lif kâğıt odunu olarak kontrplak endüstrisinde iç tabakalarda kullanılır. Nemli bölümlerde ve yapıların dışında kullanılması sakıncalıdır. Değişen hava koşullarında dayanıklı değildir. Dış kısımlarda çok çabuk çürür

14 4 Ardıç: YetiĢtiği Yerler: Türkiye nin kuzeyinde ve yüksek bölgelerde dağınık halde bulunur. Kereste üretimine uygun Ardıç Toroslarda bulunur. Diğer bölgelerde bulunanlar kısa boyludur. Dünyaya dağılmış durumda 60 çeşit kadar Ardıç ağacı vardır. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundan reçineli bir ağaçtır. Hoş kokuludur. Yılhalkaları çok belirgindir. Dış odunu sarımsı beyaz ve geniş; iç odunu ise kırmızı kahverengi ile morumsu kırmızı renkli kesimden sonra kırmızımsı kahverengine dönüşür. Yumuşak bir ağaçtır. Fiziki etkilere karşı dayanımı azdır. Değişen hava koşullarında çok çalışır. Kuru ortamda çalışma oranı azalır. Reçinesi yüzünden böceklere ve mantarlara karşı dayanımı çok iyidir. Koruyucu gereçleri örtülmüş Ardıç ağaçlarının 2700 yıl dayandığı saptanmıştır. Özgül ağırlığı 0,42 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: En önemli kullanış yeri kurşun kalem yapımıdır. Ardıçtan yapılan kurşun kalem kolay ve düzgün yontulur. Tornacılıkta, oymacılıkta, mobilya yapımında, marangozluk ve doğramacılık işlerinde kullanılır. Köy tipi mobilyalarda aranan bir ağaçtır. 5 Karaçam: Ardıç YetiĢtiği Yerler: Türkiye nin pek çok bölgesinde karaçam ormanları vardır. Özellikle Dursunbey Karaçam ormanlarında elde edilen kereste üstün niteliklidir. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Dış odunu geniş, sarımsı pembe renkte; İç odunu dar, Kırmızı kahverengi renktedir. Çok reçinelidir. Yumuşak ve gevşek yapılıdır. Düzgün dokulu ve az reçineli türlerinde çalışma oranı azdır. Çok budaklı karaçam çok çalışır ve kamburlaşır. Fiziki etkilere ve havanın bozucu etkilerine karşı en dayanıklı çam türüdür. Bağlantı gereçleri ile bağlantısı iyidir. Özgül ağırlığı 0,65 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Yapıların iç ve dış bölümlerinde en çok kullanılan çamdır. Mobilya üretiminde kullanımı yaygın değildir. Teknecilikte, Ambalaj sanayinde geniş kullanım alanı vardır. 6 Melez Çamı: YetiĢtiği Yerler: Türkiye de Karadeniz Ege ve Toroslarda bulunur. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Yılhalkaları belirgindir. Dışodunu sarı ile pembe beyaz arasında değişir. İçodunu ise kırmızı kahverengidir. İğne yapraklı ağaçlara göre ağır ve sert bir yapısı vardır. Yarılma niteliği iyidir. Esnek ve sıkı yapılıdır. Çok dayanıklıdır. Böcek ve Mikroorganizmalar tarafından kolay yıkımlanamaz. Az çalışır, az çeker. Kolay işlenir. Zor boyanır ve verniklenir. Özgül ağırlığı 0,60 gr / cm 3 tür

15 Kullanım Yerleri: Melez çamı yapı marangozluğunda, pencere, kapı, taban, tavan yapımında; Özellikle kendi renginde verniklenecek işlerde ya da yarı örtücü boyalarla boyanacak işlerde en olumlu sonuçlar veren çam türüdür. 7 Porsuk Ağacı: YetiĢtiği Yerler: Avrupa, Kuzey Afrika, Kafkaslarda Türkiye de ise Karadeniz, Trakya ve Akdeniz sahillerinde diğer ağaçlarla karışık halde bulunurlar. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Dışodunu dar, İçodunu geniştir. Çok ince yılhalkalıdır. Porsuk ağacında reçine kanalı bulunmaz. Dışodunu sarımsı beyaz, İçodunu sarı ile kırmızımsı kahverenginde, bazen koyu morumsu ve kahverengi şeritlidir. Lifler düzgün, bazen düzensiz, çok dekoratif, dar yıllık halkalı, yıllık halka sınırları belirgin ve dalgalı, Porsuk, Avrupa da ve ülkemizde iğne yapraklı ağaçların en ağır ve sert olanıdır. Dayanıklıdır, emprenyesi güçtür, hızlı ve iyi bir şekilde kurutulabilir. Ancak halka çatlaklarına dikkat etmeli ve mevcut halka çatlaklarının büyümesi önlenmelidir. Çarpılma dikkate alınmayabilir. Son derece iyi tornalanır, çivileme ve vidalamada ön delme işlemine gerek vardır. Yapıştırılması iyidir, renk verilebilir ve çok iyi cila kabul eder. Kesilebilir ve soyulabilir. Özgül ağırlığı yaklaşık olarak 0,60 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Tornacılıkta ve dekoratif maksatlar için kullanımda iyi materyaldir. Çit direği ve bahçe kapısı dikmelerinde ve diğer toprakla temas eden kısımlarda kullanılmaktadır. Son derece dekoratif kaplama levhalar elde edilerek mobilyacılıkta lambri ve marketride kullanılır. Ancak kaplama levhaların kırılabilme özelliğinde olması nedeniyle dikkatli çalışmak g erekmektedir. Ayrıca yüzyıllarca ok atmada kullanılan yay yapımında değerlendirilmiştir. 8 Sedir: YetiĢtiği Yerler: Batı, Orta ve Doğu Toroslarda doğal olarak bulunur. Kuzeyde Erbaa ve Niksar yörelerinde küçük ve izole bir yayılış gösterir. Dört sedir türünden biri olan Toros sedirinin dünya üzerindeki en geniş doğal ormanları Türkiye'dedir. Genel Özellikleri: 40 m kadar boylanabilir. Gençlikte piramide benzer bir forma sahip olan ağacın tepesi zamanla bozulur ve yayvanlaşır. İğne yaprakları kısa, sivri, batıcı ve sürgün denilen tutam üzerinde çoğu bir aradadır. Fıçı ya da yumurta biçimindeki kozalakları olgunlaşınca pulları köknarlarda olduğu gibi dağılır ve eksenleri sürgün üzerinde kalır. Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Dışodunu dar iç odunu geniştir. İki bölüm kesinlikle birbirinden ayrılır. Hafif ve yumuşak bir ağaçtır. Az çeker, az çalışır. Hava koşullarının değişiminden az etkilenir. Eş yapılıdır kolay işlenir. Kolay yarılır. Yoğun bir kokusu vardır. Sedir Ağacında genellikle reçine kanalı bulunmaz. Ancak bünyesindeki uçucu yağlar, sedirin özel kokusunu sağlar. Bu koku ağacı böceklerden ve mikroorganizmalardan korur. Gövdesi 2 metre kalınlığa kadar büyüyebilir. Özgül ağırlığı yaklaşık olarak 0,45 0,55 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Saunalarda, dış ortamlarda, yeraltında köprü ayaklarında ve katran üretiminde kullanılır

16 9 Selvi (Servi): YetiĢtiği Yerler: Ege, Akdeniz ve Karadeniz sahil şeridinde bulunur. Antalya ve Manavgat dolaylarında Orman halindedirler. Özellikle Mezarlıklarda Yetiştirilirler. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Dışodunu oldukça geniştir. Sıkı Yapılıdır. Selvi ağacında reçine kanalı bulunmaz. İçindeki kokulu maddelerden dolayı yoğun ve kendine özgü bir kokusu vardır. Bu koku ağacı böceklerden ve mikroorganizmalardan korur. Havanın ve zamanın bozucu etkilerine karşı oldukça dayanıklıdır. Uzun süre çürümez. Özgül ağırlığı yaklaşık olarak 0,48 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Yapıların iç ve dış bölümlerinde, gemi, köprü ve iskele ayaklarında kullanılır. Mobilya yapımında, tornalı işlemlerde, Çamaşır sandık ve dolaplarında özellikle aranır. 10 Fıstık Çamı: YetiĢtiği Yerler: Dünyada Fıstık çamını en çok bulunduğu ülke Türkiye dir. Ege ve Marmara bölgelerindeki yüksek kıyılarda ormanlar halinde bulunur. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Yıllık halkaları belirli fakat bazen düzensizdir. Bol reçine kanallıdır. Dışodunu oldukça geniştir. Genellikle eğri büyüdüğü ve çok budaklı olduğu için eş yapılı değildir. Fıstık çamının dış odunu beyaza yakın pembedir. Göbek odunu koyu mor kahverengidir. Hafif bir ağaçtır, Yumuşaktır ve fiziki etkilere karşı dayanıklı değildir. Kolay işlenir. Özgül ağırlığı 0,44 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Yetiştiği bölgelerde yapı kerestesi olarak kullanılır. Doğrama yapımında, ambalaj sanayinde değerlendirilir. Özellikle reçinesi yüzünde mobilyacılıkta pek kullanılmaz. GENĠġ YAPRAKLI YERLĠ AĞAÇLAR Yaprakları düzgün veya parçalı kısımlı, geniş olan, yapraklarını sonbaharda döküp ilkbaharda tekrar yapraklanan ağaçlardır. 1-) Meşe, Pelit, Palamut (Oak) 2-) Gürgen 3-) Akgürgen, Kayın Ağacı (Beech) 4-) Dişbudak 5-) Karaağaç 6-) Ceviz 7-) Akçaağaç 8-) Kızılağaç 9-) Ihlamur (Lime) 10-) Kavak 11-) Kestane 12-) Armut 13-) Huş(Kayın, Süpürge ağacı) 14-) Akasya 15-) Çınar 16-) Atkestanesi 17-) Kiraz 18-) Şimşir (BoxWood) 19-) Zeytin 20-) Okaliptüs gibi ağaçlar geniş yapraklı ağaçlar gurubundandır

17 1 MeĢe, Pelit, Palamut (Oak) : YetiĢtiği Yerler: Avrupa, Türkiye, Kuzey Afrika bölgelerinde yayılır. Türkiye de bütün ormanlarda karışık halde, bazen de ayrı orman halinde bulunur. Özellikle Trakya, Marmara ve Bolu dolaylarında bol bulunur. Yetiştiği bölgelerde bazen Pelit veya Palamut olarak ta adlandırılır. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Dışodunu dar, içodunu geniştir. Özışınların en belirgin göründüğü ağaçtır. Öz kesitte parlak pulcuklar veya şeritler halinde gözükür. Dışodunu sarımsı beyaz renkte; Öz odunu açık kahverengi olup; giderek koyulaşan bir ağaçtır. Öz odunu çok dayanıklıdır. Ağır bir ağaçtır ve kurumadaki büzülme oranı oldukça yüksektir. Meşenin sert veya yumuşak olması çoğunlukla yetiştiği yere bağlıdır. Zor işlenmesine rağmen iyi yapışma ve iyi çivi, vida tutma özelliğine sahiptir. Az çalışır. Kolay yarılır. Bazı türleri orta sert, bazıları çok serttir. En ağır ve dayanıklı meşe türü, ABD'nin Virginia Eyaleti'nde yetişen meşedir. Ani yüklere karşı direnci yüksektir. Havanın ve nemin bozucu etkilerine karşı en büyük dayanımı gösteren ağaçtır. Dış odunu, iç odunu kadar dayanıklı değildir. Bünyesindeki bol tanen yüzünden en iyi boyanabilen ağaçtır. Özellikle kimyasal boyalarda bu durum açıkça görünür. Kolay verniklenir. Ancak iri gözenekli olduğu için mat verniklenecek işlerde kullanılması daha uygun olur. Kalın ve seyrek halkalı sert meşe kereste yapıların dış ve iç bölümlerinde kullanılır. Teknelerin omurga, salma, kiriş, stringer ve postalarında kullanıma elverişlidir. Köprü ve iskele ayaklarında sert meşe kerestesi olumlu sonuç verir. Yumuşak tür meşenin masif ve kaplaması mobilya üretiminde, yapıların iç bölümlerinde, dekorasyon uygulamalarında aranır. Özgül ağırlığı 0,86 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Trakelerin gözeleri tıkalı olması, sıvıların geçmesini engellediği için konyak, şarap ve bira fıçılarının yapımında ideal bir malzemedir. Masif olarak mobilya, küçük gemi yapımında limanlarda, su içi inşaatlarda, vagon yapımında ve toprakla temas eden her çeşit kullanım yerinde değerlendirilir. Yüksek kalite marangozluk işlerinde, oymacılık, parke, karoser yapımı ve kesme kaplama levhaları olarak mobilya ve lambride kullanılır. 2 Gürgen: MeĢe YetiĢtiği Yerler: Karadeniz, Trakya Marmara Toroslar ve Anadolu nun iç kesimlerinde yoğun ormanlar halinde bulunur. Bazen diğer ağaçlarla karışık ormanlarda yapar. Genel Özellikleri: Gürgenin doğal rengi kirli beyazdır. Ancak genellikle bu halde satılmaz ve bu rengi beğenilmez. Buharlanıp fırınlanan Gürgenin rengi pembeleşir ve koyulaşır. Olgun odunlu bir ağaçtır. Yaşlı gürgen ağacında göbek odunda bulunur. Dağınık gözeneklidir. Gözenekleri küçüktür ve çıplak gözle görünmez. Özışınları belirlidir. Ağır ağaçlar grubuna girer. Kerestesi sert ve sıkı dokuludur. Kısa lifli bir yapısı olduğundan esnekliği sınırlıdır. Ancak iyi bükülür ve kurallara uygun bükülürse biçimini bozmaz. Kolay ve rahat işlenir. Aşınmaya ve sürtünmeye karşı dayanıklıdır. Çivi, vida ve tutkalla yeterli sağlamalıkta

18 bağlantı kurar. Su altında oldukça dayanıklıdır. Havanın ve nemin sık değiştiği ortamlarda kısa zamanda bozulur ve mantarlar tarafından yıkımlanır. Uygun depolanmadığı takdirde grileşerek ardaklanır. İyi boyanır ve verniklenir. Özgül ağırlığı 0,64 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: İç doğrama, Parke döşeme, merdiven yapımında; Mobilya endüstrisinin önemli gereçleri olan kontraplak, sunta ve kaplama üretiminde en çok kullanılan ağaçlardan biridir. Masif ve kaplamalı mobilya, oturma mobilyası, bükme sandalye, alet sapı, iş tezgâhı, okul sırası yapımı ve tornacılıkta uygun sonuç veren bir ağaçtır. 3 Akgürgen, Kayın Ağacı (Beech): YetiĢtiği Yerler: Türkiye'de Karadeniz, Trakya ve Marmara sahilleri ile Anadolu'nun iç bölümlerde bulunur. Ormancılar ve Kerestecilerin bazıları Akgürgeni Gürgen, Fırınlanmış (Kırmızı) gürgeni de Kayın olarak adlandırırlar. Genel Özellikleri: Çoğunlukla Sarımsı beyaz, bazen gri beyazdır. Olgun odunlu ağaçlar grubundandır. Yılhalkaları açık ve belirli görünmez. Dağınık gözeneklidir. Çok sert, ağır ve sıkı yapılıdır. Bükülmeye karşı dayanıklıdır. Zor yarılır. Zor işlenir fakat temiz yüzey verir. Çok çalışır, çok çatlar. Çalışma sonucu fazla kamburlaşır, Özellikle değişen hava koşullarında kısa sürede bozulur ve çürür. Çivi, vida ve tutkalla iyi bağlantı kurar. İyi boyanır ve iyi verniklenir. Özgül ağırlığı 0,75 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Yapı marangozluğu ve mobilya üretiminde kullanılması uygun değildir. Küçük boyutlu fakat sağlam olması gereken yerlerde olumlu sonuç verir. Ağaçtan hazırlanan aletler, ölçü aletleri, ağaç tokmaklar, model ve mutfak aletleri, ayakkabı çivisi ve kalıbı yapımında kullanılır. 4 DiĢbudak: Akgürgen YetiĢtiği Yerler: Avrupa, Kafkaslar, Kuzey Afrika ve Türkiye'de Karadeniz, Trakya ve Marmara sahilleri ile Anadolu'nun iç bölümlerde bulunur. Genellikle karışık orman halindedir. Genel Özellikleri: Dışodunu çok geniş ve beyazımsı ile sarımsı renkte, İç odunu ise açık kahverengi olup; zamanla koyulaşır. Olgun odunlu ağaçlar grubundandır. Sert, ağır, sıkı yapılı bir ağaçtır. Kolay işlenir. Zor yarılır. Kuru ortamda dayanıklıdır. Havanın değişen etkilerinden çabuk bozulur. Böcekler ve mikro organizmalar tarafından kolay yıkımlanamaz. Uygunsuz koşullarda depolandığında ardaklanır. Çok çeker, tutkal, çivi ve vida ile orta derecede bağlantı kurar. Su bazlı boyalarla zor boyanır. İyi verniklenir. Özgül ağırlığı 0,68 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Masif ve kaplaması mobilya üretiminde çok kullanılır. Tornacılık işlemlerinde olumlu sonuç verir. Kontraplak üretiminde kullanılır. Dinamik eğilme direnci yüksek olduğundan, en fazla spor aletleri ve vurucu alet sapları yapımında kullanılmaktadır. Raket, hokey sopaları, jimnastik aletleri, kriket ve bilardo sopaları, küçük gemilerin bükme kısımları ile iskelet ve döşemelerinde, masif mobilya yapımında, karoser ve araba tekerlerinde, lambri ve marketride kullanılır. Kebapçılar ve kasaplar et doğrama tezgâhı olarak kullanmaktadırlar

19 DiĢbudak 5 Karaağaç: YetiĢtiği Yerler: Avrupa, Asya, Güney Sibirya, Kuzey Afrika, Kuzey ve Orta Avrupa ve Türkiye'de Karadeniz bölgesinde orman halinde; diğer bölgelerde ise dağınık olarak yetişir. Genel Özellikleri: Yeni kesilmiş karaağaçta Dışodun sarımsı beyaz ile gri renkte ve oldukça geniş olup zamanla koyulaşarak açık kırmızı kahverengi olur. İçodunu ise ova karaağacında çikolata kahverenginde, dağ karaağacında açık kahverengindedir. Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Yıllık halkaları belirgindir. Karaağacın 150 ye yakın değişik türü vardır. Bunlardan Ova Karaağacı, Dağ Karaağacı ve Hercai Karaağacı özellikle önemlidir. Yerli karaağacının en değerli türü "ova karaağacı" olarak bilinir. Ova karaağacının kerestesi sert, sıkı yapılıdır. Uzun liflidir. Meşe kadar dayanıklıdır. Basınca karşı dayanımı iyidir. Çember gözeneklidir. İlkbahar dokusu açık renkli, çok gözenekli ve kaba yapılıdır. Sonbahar dokusu koyu renkli, daha küçük gözenekli ve sıkı yapılıdır. Öz ışınları özellikle öz kesitte açık kahverengi küçük parlak pulcuklar halinde görünür. Karaağacın iletken dokusunu oluşturan gözenekler iridir, iğne yırtığı şeklindedir ve çıplak gözle görünür. Yıllık halkaları belirgindir. Damar kesitte canlı ve belirli damar süsleri vardır. Zor işlenir. Kesici aletlerin ağızlarını çabuk köreltir. İyi boyanır ve verniklenir. El aletleri ve makinelerle oldukça kolay işlenir. Keskin aletler kullanılmalıdır. Çivilenme ve yapıştırılma, renk verme ve cilalanması iyidir. Özgül ağırlığı 0,64 gr / cm 3 tür. KullanıĢ Yerleri Masif mobilya, parke, lambri, tornacılıkta, küçük gemi, vagon yapımında, emprenye edildikten sonra dok ve liman inşaatlarında, seçilmiş tomruklardan dekoratif kesme kaplama levhaların imalinde, spor aletleri, alet sapları yapımında ve oymacılıkta kullanılır. 6 Ceviz: YetiĢtiği Yerler: Avrupa, Güneybatı Asya ve Türkiye'nin hemen her yerinde yetişir. Orman oluşturmaz. Bahçe ve tarlalarda yetiştirilir. Genel Özellikleri: Dışodunu grimsi beyaz ile kırmızımsı beyaz renkte, İçodunu ağaç yaşı ve yetişme yeri ile ilgili olarak çok değişken olup gri ile koyu kahverenginde ve koyu şeritli olabilir. Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Dışodunu dardır. Dağınık gözeneklidir. Damarlı, dalgalı, Pırıltılı türleri vardır. Cevizin köke

20 yakın bölümlerinden çıkarılan kök kaplamalar çok canlı simetrik desenler verir. Kerestesi orta sert ve sıkı elyaflıdır. Ağır ağaçlardandır. İçodun orta derecede dayanıklıdır. Fizik etkilere dayanımı iyidir. Çok çalışır, çok çeker. Kolay yarılır. Yalnız kuru ortamda dayanıklıdır. Yavaş kurutulmalıdır. Kolay ve düzgün bir şekilde işlenir, düzgün yüzeyler elde edilir. Çivileme ve vidalanması iyidir. Çok iyi verniklenir ve boyanır. Özgül ağırlığı 0,65 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Masif ve kaplama levha halinde yüksek kalite mobilya üretiminde en uygun ağaç malzemedir. Tüfek kundak ve dipçiği yapımında, tornacılıkta, oymacılıkta, spor aletleri, müzik aletleri yapımında, marketride kullanılır. Kök kısımlarından da değişik görünüşlü levhalar elde edilir. Ceviz 7 Akçaağaç: YetiĢtiği Yerler: İngiltere, Orta Avrupa, Batı Kafkasya ve Türkiye'de Gürgen ormanlarında karışık olarak bulunur. Bazı bölgelerde Kelebek ağacı olarak bilinir. Genel Özellikleri: Olgun odunlu ağaçlar grubundandır. Hafif sarımsı beyaz renktedir. Ancak zamanla sararır. Dağ Akçaağacı, Ova Akçaağacı, Çınar yapraklı Akçaağaç, Kuşgözü Akçaağaç olarak bilinen türleri vardır. Bütün türleri dağınık gözeneklidir. Dağ Akçaağacı parlaktır. Ova Akçaağacında yanardöner parıltılar görünür. Kuşgözü Akçaağaç ipek parlaklığındadır. Akçaağaç sert ve sıkı yapılı ağaçlardandır. Eşyapılıdır. El aletleri ve makinelerle kolay işlenir ve düzgün yüzeyler elde edilebilir. Esnek ve oldukça bükülgendir. Nemli ortamda kolay çürür. Böcekler ve mikroorganizmalar tarafından kolay yıkımlanır. Kesilebilir, soyulabilir, çok iyi çivi ve vida tutar, yapıştırılabilir, renk verilebilir, iyi cilalanır. Özgül ağırlığı 0,56 0,68 gr / cm 3 arasında değişir. Kullanım Yerleri: Kesme ve soyma kaplama levha olarak özellikle enine dalgalı görünüşlü olan kaplama levhalar mobilya endüstrisinde, parke yapımında, müzik aletlerinde, kemanın alt tablasının yapımında, bobin, makara, fırça sapı, gıda maddesi, ambalaj kapıları imalinde ve marketride kullanılır. Akçaağaç

21 8 Kızılağaç: YetiĢtiği Yerler: Karadeniz, Trakya, Marmara, Akdeniz kıyı bölgelerinde dere içlerinde yetişir. Genel Özellikleri: Oldun odunlu ağaçlar grubundandır. Dağınık gözeneklidir. Çok küçük gözeneklidir. Yılhalkaları belirlidir. Dışodun ile içodun arasında belirgin bir renk farkı yoktur. Beyaza yakın çok açık kahverengi veya beyaza yakın renktedir. Kurudukça rengi pas kırmızısına dönüşür. Hafif, yumuşak ve gevşek yapılı bir ağaçtır. Kolay yarılır. Çok çeker, çatlar. Çalışma oranı azdır. Su altında dayanıklıdır. Ancak değişen hava koşullarında hiç dayanmaz. Böcekler ve mikroorganizmalar tarafından kolay yıkımlanır. Çok iyi işlenir. Parlak düzgün bir yüzey verir. Tutkalla iyi bağlantı kurar. Çok iyi boyanır ve verniklenir. Özgül ağırlığı 0,48 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: En yaygın kullanım alanı kontraplak yapımıdır. Modelcilikte, Oyuncak, Sigara kutusu ve ambalaj kutusu yapımında kullanılır. 9 Ihlamur (Lime) : YetiĢtiği Yerler: Karadeniz, Marmara, Ege sahil şeridinde va Antalya bölgesinde yetişir. Genel Özellikleri: Çok değişik türleri bulunmaktadır. Yaz Ihlamuru, Kış Ihlamuru, Gümüş Ihlamur ve Kafkas Ihlamuru Yaygın olarak bulunan türleridir. Olgun odunlu ağaçlar grubundandır. Dışodunu geniştir. Dağınık gözeneklidir. Yetiştiği yerlere göre renkleri farklıdır. Dışodun ve özodun arasında renk farkı yoktur. Odunu beyazımsı ile sarımsı, bazen kırmızımsı ve açık kahverengimsi tondadır. Yumuşak olmasına rağmen sıkı ve ince yapılıdır. Biraz çarpılma eğilimi olmasına rağmen iyi ve oldukça çabuk kurutulur. İyi sonuç alabilmek için yavaş kurutulmalıdır. Açık havada ve değişen hava koşullarında çok çabuk bozulur ve kullanılamaz hale gelir. Böcekler ve mikroorganizmalar tarafından kolay yıkımlanır. Çive ve Vida ile zayıf, tutkalla iyi bağlantı kurar. Bütün boya çeşitleri ile iyi boyanır ancak yumuşak olduğundan zor verniklenir. Özgül ağırlığı 0,40 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Kör ağaç olarak kontratabla, Kaplama ve Duralit üretiminde, kibrit yapımında, ayakkabı kalıbı yapımında, Her yönde yarılmaya karşı direnç gösterdiğinden oymacılıkta en önemli ağaç türlerindendir. Arı kovanı iskeleti, şapka, kalıpları, müzik aletlerinde, rezonans (Tınlaşım) tablası olarak, piyano, arp, oyuncaklar, yassı fırça sapları, tornacılık, bobin ve makaralar ile kaplama levha imali, ambalaj talaşı, teslimat masaları, modeller ve siyaha boyanarak abanoz imitasyonlar yapımında kullanılır. Ihlamur

22 10 Kavak: YetiĢtiği Yerler: Avrupa, Rusya, Kuzey Afrika, Hindistan da ve Türkiye'nin her yerinde yetişir. Uygun koşullarda çok çabuk büyür. Genel Özellikleri: Titrek kavak, Akkavak, Karakavak, Piramit kavağı ve Kanada Kavağı en çok bulunan türleridir. Akkavak haricinde diğer türlerin hepsi olgun odunlu ağaçlar grubundandır. Akkavağın göbek odunu yoktur. Tümü dışodun özelliği gösterir. Diriodun beyazımsı ile sarımsı beyaz renkte, özodun açık kahverengi ile açık yeşilimsi kahverengi, öz çevresi hafif kırmızı renkte bazen çok donuk kahverengi ile pembemsi kahverengi rengindedir. Çok yumuşak, kaba ve gevşek yapılıdır. Uygun koşullarda az çalışır, az çeker. Zor rendelenir. Pürüzlü yüzey oluşmaması için keskin ve ince uçlu aletler kullanılmalıdır. Rendelenirken liflenir. Bu yüzden zımpara ile perdah edilmelidir. Yalnızca kuru ortamda dayanıklıdır. Tutkalla iyi bağlantı kurar. Kolay boyanır, zor verniklenir. Özgül ağırlığı 0,45 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Mobilyaların iç kısımlarında ve çekmecelerde, oyuncak kutu ve sandık imalinde, kontrplak, kontratabla, Sunta, kibrit yapımında; dekoratif olmayan tornacılık işlerinde, ambalaj kutusu yapımında, protezler, kurşun kalem, lif ve kâğıt endüstrisinde kullanılır. 11 Kestane: YetiĢtiği Yerler: Anadolu kestanesi Marmara, Trakya ve Karadeniz kıyılarında bazen toplu fakat çoğunlukla dağınık olarak yetişir. Genel Özellikleri: Kereste olarak meşeye benzer. Kestaneyi meşeden ayıran en belirgin özellik, öz ışınlarının görünmemesidir. Göbek odunludur. Dış odunu kirli sarı, bazen beyaz ve gri olur. İç odunu sarı kahverengidir. Zamanla kerestesi koyulaşır. Tekne yapımına çok uygun bir ağaç olan Anadolu kestanesi sert, sıkı yapılı ve esnektir. Az çalışır. Havanın bozucu etkilerine dayanıklıdır. Uzun lifli olduğundan kolay bükülür. Bol tanenlidir, bu yüzden çok iyi boyanır. İyi verniklenir. Mantarlara ve mikroorganizmalara karşı dayanıklıdır. Su altında olağanüstü bir dayanım gücü vardır. Çivi, vida ve tutkalla iyi bağlantı kurar. Vurulma, basılma, ezilme, sürtünme gibi fizik etkilere dayanımı zayıftır. Özgül ağırlığı 0,56 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Meşe gibi yapıların içinde ve dışında; Köprü ve iskele ayaklarında, Tekne imalatçılığında, Mobilya üretiminde masif ve kaplama olarak kullanılır. Özellikle bükme mobilyalarda aranan bir ağaçtır. Kestane

23 12 Armut: YetiĢtiği Yerler: Türkiye'nin hemen her yerinde yetişir. Genel Özellikleri: Olgun odun özelliklerine sahip olup, Dışodun ile içodunu aynı renktedir. Rengi sarımsı ile açıl kırmızımsı kahverengindedir. Orta sert ve sıkı dokuludur. Kururken çok çeker ve şekil değiştirir. Çalışma oranı azdır. Çarpılmaya eğilimi dolayısıyla yavaş kurutulur. En iyisi, fırında kurutulmasıdır. Kırılgandır. Böcek ve Mikroorganizmalara karşı dayanımı azdır. Kolay emprenye edilir. Biçilmesi orta derecede güçtür. Son derecede iyi tornalanabilir, çivi ve vidayı iyi tutar, iyi yapıştırılır. Özellikle renk verilmesi ve cilalanması iyidir. Siyah renk verilerek abanoza benzetilir, buharlama suretiyle kırmızımsı kahverengi bir renk elde edilir. Kesilen kısımlarda çatlama tehlikesi olduğundan havadar bir yerde istif edilmemelidir. Özgül ağırlığı 0,70 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Masif ve özellikle kaplama olarak mobilya üretiminde kullanılır. Güzel görünüşlü tornalanmış malzeme elde etmede ve oymacılıkta geniş çapta kullanılır. Fırça sapı, şemsiye sapı, ölçme aleti, cetvel takımı ve T cetveli yapımında, siyaha boyanmış kısımlar keman, gitar, blok flüt, piyano yapımında, seçilmiş uygun çap ve boydaki tomruklar dekoratif kesme kaplama levhalar elde edilir, ısıyı geçirmez, eli ısıtmadığından pipo yapılır, sıcak kalıplarda şişe fabrikalarında kullanılır. 13 HuĢ ( Kayın, Süpürge Ağacı) : Armut YetiĢtiği Yerler: Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgesinde yetişir. Yetiştiği yerlerde kayın veya süpürge ağacı olarak bilinir. Genel Özellikleri: Olgun odunlu ağaçlar grubundandır. Dağınık gözeneklidir. İlkbahar ve sonbahar halkaları arasında yapısal bir fark bulunmaz. Ancak sonbahar halkası daha koyu renklidir. Uzun lifli ve düzgün yapılıdır. Urlu ve dalgalı huş ağacından değerli mobilya gereci olur. Sıkı ve ince yapılıdır. Orta sert bir ağaçtır. Bükülgendir. Fiziki etkilere dayanımı iyidir. Zor yarılır, genellikle iyi işlenir. Kururken çok çalışır ve çatlar. İyi kurutulursa çalışma oranı azalır. Açık havada dayanıksızdır. Kısa sürede çürür. Böcek ve Mikroorganizmalar tarafından kolay yıkımlanır. Çivi ve vida ile bağlantısı zayıftır. Tutkalla iyi yapışır. Çok iyi boya tutar, Özellikle Maun ve Ceviz rengine boyanacak işlerde iyi sonuç verir. İyi verniklenir. Özgül ağırlığı 0,62 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: İyi bir mobilya ağacıdır. Oturma mobilyalarında, tornalı işlerde, oymalı işlerde, müzik aletlerinde, kontraplak yapımında kullanılır

24 14 Akasya: YetiĢtiği Yerler: Orman oluşturmadan dağınık halde ağaçlandırma alanlarında ve parklarda yetiştirilir. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Dışodunu açık sarımsı beyazdır. Dışodunu dar, içodunu geniştir. Yılhalkaları belirgindir. Sert ağaçlardandır. Sıkı yapılı ve sağlamdır. Esnektir, Yarılmaya karşı büyük direnç gösterir. Vurulmaya ve sürtünmeye karşı direnci yüksektir. Zor işlenir. Değişen hava koşullarında bile en dayanıklı ağaçlardan biridir. Çekmesi ve çalışması dengelidir. Böcekler ve mikroorganizmalara karşı dayanımı iyidir. Rendelendiğinde düzgün ve parlak bir yüzey verir. Yağlı olduğundan zor boyanır, ancak iyi verniklenir. Özgül ağırlığı 0,70 0,90 gr / cm 3 arasında değişir. Kullanım Yerleri: Su altı ve yer altı inşaatlarında iyi sonuç veren ağaçlardandır. Araba yapımında, alet saplarında, beden eğitimi aletlerinde, mobilyacılıkta özellikle tornalı, oymalı ve kakmalı işlerde kullanılır. 15 Çınar: YetiĢtiği Yerler: Türkiye'nin hemen her yerinde orman oluşturmadan yetişir. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Dışodunu geniştir. Dağınık gözeneklidir. Özışınları belirgindir. Belirgin damar deseni yapmaz. Dışodunu açık beyaz, İçodunu açık kahverengidir. Sert ve sıkı dokulu ağaçlardandır. Kururken kamburlaşır. Değişen hava koşullarında dayanıklı değildir. Kısa sürede çürür. Fiziki etkilere dayanımı azdır. Çivi ve vida ile orta, tutkalla iyi bağlantı kurar. Boyanması zayıf, verniklenmesi iyidir. Özgül ağırlığı 0,56 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Yapıların içlerinde doğrama gereci olarak, mutfak eşyası yapımında, ambalaj sanayinde kullanılır. Mobilya endüstrisinde kullanımı kısıtlıdır. Tornalı ve kakmalı işlerde aranır. 16 Atkestanesi: YetiĢtiği Yerler: Türkiye de dağınık olarak yetişir. Özellikle iç kesimlerde parklarda süs ağacı olarak yetiştirilir. Genel Özellikleri: Olgun odunlu ağaçlar grubundandır. Açık sarı ile açık kahverengi arasında değişen rengi vardır. Yumuşak ve az esnektir. Kolay kırılır. Sürtünme, Aşınma, vurulma gibi fiziki etkilere dayanımı zayıftır. Zor yarılır. Az çalışır az çeker. Değişen hava koşullarında dayanıklı değildir. Çabuk çürür. Buruk büyüme Atkestanesinde görülen doğal kusurdur. Bünyesinde tanen vardır. İyi verniklenir. Özgül ağırlığı 0,55 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Yapılarda kapıların iç bölümlerinde, iri desenli torna ve oymalı işlerde Piyano ve kutu yapımında kullanılır. 17 Kiraz: YetiĢtiği Yerler: Karadeniz bölgesindeki ormanlarda dağınık olarak bulunur, Ancak Türkiye'de genel olarak bahçelerde yaygın olarak yetiştirilir. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Kirazın dışodunu sarımsı beyazdır. İçodunu açık sütlü kahverengidir. Dışodunu dardır. Dağınık gözeneklidir. Yılhalkaları belirlidir. İnce dokulu sert ve sıkı

25 dokulu bir ağaçtır. Zor yarılır, rahat ve kolay işlenir. Rendelendiğinde düzgün ve parlak bir yüzey verir. Kururken çok çeker. Açık havada dayanımı iyi değildir. Çabuk bozulur. Böcekler tarafından kolay yıkımlanır. Gevrektir. Çivi ve tutkalla bağlantı kurma yeteneği iyidir. İyi boyanır ve verniklenir. Özgül ağırlığı 0,60 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Mobilya ve içmimaride masif ve kaplama olarak kullanılır. Tornalı, kakmalı işlerde, müzik aletleri yapımında modelcilikte kullanılır. 18 ġimģir (Boxwood): YetiĢtiği Yerler: Karadenizin doğusundan Kastamonu ve Zonguldak a kadar uzanan bölgede yetişir. Genel Özellikleri: Şimşir olgun odunlu ağaçlar grubundandır. Dağınık gözenekli bir ağaçtır. Çok ince olan yılhalkaları belirli bir şekilde birbirinden ayrılmaz. Şimşirin içodunu ve dışodunu renk farkı yoktur. Rengi açık sarı ile koyu sarı arasında değişir. Türkiye'de yetişen en ağır ağaçlardan birisidir. Çok sıkı yapılıdır. Zor işlenir. Fakat düzgün ve parlak yüzey verir. Bükülgendir, Zor yarılır, Basılma, vurulma, sürtünme, aşınma gibi fiziki etkilere karşı çok iyi dayanım gösterir. Değişik hava koşullarından az etkilenir. Böcekler ve mikroorganizmalar tarafından kolay yıkımlanamaz. Az çalışır, az çeker. Boyama vernikleme niteliği ortadır. Özgül ağırlığı 0,95 gr / cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Küçük bir ağaç olduğundan ve kereste vermediğinden; küçük ölçülü fakat üstün nitelikli işlerin yapılmasında, Tornalı işlerde, Müzik aletlerinin küçük bölümlerinde, Kaşık, tavla pulu, satranç taşı gibi malzemelerin yapımında kullanılır. 19 Zeytin: YetiĢtiği Yerler: Zeytinin ana vatanı Türkiye'dir. Özellikle Ege ve Marmara bölgesinde yetişir. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Dışodunu açık sarı, içodunu açık veya koyu kahverengidir. Damarları bazen koyu yeşil veya siyah olur. Sıkı yapılı ve sert bir ağaçtır. Genellikle kolay işlenir. Düzgün bir yüzey verir. Değişen hava koşullarında dayanımı sınırlıdır. Kuru ortamda kullanıldığında bozulmaz ve çürümez. Çalışma oranı düşüktür. Böcekler ve Mikroorganizmalar tarafından kolay yıkımlanır. Yerli ağaçların en ağırlarından biridir. Özgül ağırlığı 0,94 gr / cm 3 tür. YetiĢtiği Yerler: Mobilya üretiminde en çok kaplama olarak kullanılır. Zengin damar deseni yüzünden kendine özgü görüntü verir. Kakmacılık ve tornacılık işlemlerinde aranır. 19 Okaliptüs: YetiĢtiği Yerler: Türkiye'de Muğla, Adana ve Antalya dolaylarında yetiştirilmektedir. Yetiştiği bölgelerde Sıtma ağacı veya Bataklık ağacı olarak isimlendirilir. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Dışodunu beyaz renktedir, İçodunu pembe kahverengidir. Zamanla koyulaşarak kırmızı kahverengi bir görünüm alır. Sert ve sıkı dokulu bir ağaçtır. Yeni kesildiğinde yumuşaktır ancak kuruduktan sonra çok serleşir ve işlenmesi çok zorlaşır. Tanenlidir. Bünyesindeki tanen yüzünden iyi boyanır. Böcekler ve Mikroorganizmalar tarafından kolay yıkımlanamaz. Vurulma, aşınma, ezilme, sürtünme gibi fiziki etkilere dayanımı çok iyidir. Kururken çok çalışır ve çatlar. Kuruduktan sonra çalışma oranı düşüktür. Çivi, vida ve tutkalla bağlantı kurma özelliği iyidir. Çivileme ve vidalamada ön delme işlemine gerek vardır. Özgül ağırlığı 0,65 gr / cm 3 tür

26 Kullanım Yerleri: Yapılarda, köprü ve iskele ayaklarında, Yeraltı inşaatlarında, Vagon ve araba yapımında, Mobilya sektöründe masif ve kaplama olarak değerlendirilir. Masif olarak eğmeçli işlerde ve tornalı işlerde olumlu sonuçlar verir. YABANCI AĞAÇLAR C - Yabancı ağaçlar: Ülkemiz sınırları dışında, özellikle tropik ve soğuk bölgelerde yetişen ağaçlardır. 1-) Maun (Mahogany) 2-) Abanoz, Makasar (Ebony) 3-) Pelesenk 4-) Paduk 5-) Limon (Saten) Ağacı 6-) Tik (Teak) 7-) Audire 8-) Gül Ağacı 9-) Saten (Amerikan) Cevizi 10-) İreko (Iroko) 11-) Sapelli (Sapele) 12-) Obechi 1 Maun (Mahogany): YetiĢtiği Yerler: Maun ağacının vatanı Batı Hindistan ve orta Amerika'dır. Ayrıca Batı, orta ve doğu Afrika da da yetişmektedir. Akaju olarak da adlandırılan bir ağaçtır. Genel Özellikleri: Sıcak iklim ağacıdır. Yetiştiği bölgelere göre veya yapısal özelliklerine göre Honduras Maunu, Afrika Maunu, Sapeli Maun Piramit Maun gibi isimlerle de adlandırılmaktadır. Göbek odunlu bir ağaçtır. Dışodun 3 8 cm genişlikte, beyazımsı ile sarımsı renkte, özodun koyu kırmızımsı kahverengi ile morumsu kahverengidir. Kesildikten sonra zamanla koyulaşır. Sıkı yapılı az esnek bir ağaçtır. Kolay ve temiz işlenir. Az çalışır, az çeker ve az çatlar. Değişen hava koşullarına dayanımı çok iyidir. Dışodun böceklere hassas, özodun böceklere karşı orta derecede dayanıklı, deniz hayvanlarına karşı dayanıksızdır. Çivileme, vidalama ve yapıştırma özellikleri iyidir. Bol tanenli olmasından iyi boyanır. Çok iyi cila kabul eder. Demiri korozyona uğratır. Özgül ağırlığı 0,50 0,60 gr / cm 3 arasında değişir. Kullanım Yerleri: Çok değişik amaçlarla kullanılabilecek üstün nitelikli bir ağaçtır. Özellikle üst yüzeylerde kesme kaplama levha olarak mobilyacılıkta, lambri, parke ve kapılarda, binalarda, iç ve dış kısımlarda, uçak, vagon, küçük gemi, keman yapımında, marketri, tornacılık ve oymacılık kullanılmaktadır

27 2 Abanoz, Makasar (Ebony): YetiĢtiği Yerler: Siyah Abanoz Seylan, Sumatra ve Bombay da Kahverengi Abanoz ise Makasar adasında yetişir. Makasar adasında yetişen abanoz ağacında siyaha yakın koyu zeminde kırmızı kahverengi çizgiler bulunur. Abanoz ağacının bu türü genellikle makasar olarak adlandırılır. Genel Özellikleri: Göbek odunludur. Dışodunu geniştir. İnce gözeneklidir. Çok dekoratif çizgi ve damar desenleri yapar. Dışodunu pembe gri veya soluk kırmızı kahverengidir. İçodunu siyahtır. Üzerinde düzensiz açık ve koyu renkli damarlar bulunur. Sert bir ağaçtır. Buna karşın işlenmesi kolaydır. Tutkalla iyi bağlantı kurar. Çok iyi verniklenirler. Rengi solmaz. Kaplama üretimine çok elverişlidir. Değişen hava koşullarına üstün dayanım gösterirler. Kururken çok çeker ve çatlar. Özgül ağırlığı 1,10 gr/cm 3 tür. Bilinen en sert ve ağır ağaçtır. Kullanım Yerleri: Üstün değerli ve pahalı mobilyalarda süsleme elemanlarının yapımında, müzik aletlerinin yapımında, oymalı işlerde ve bıçak saplarında özellikle aranır. Genellikle kaplama olarak kullanılır. 3 Pelesenk: YetiĢtiği Yerler: Hindistan, Cava, Seylan, Orta ve Güney Amerika, Meksika, Batı Hint adaları, Honduras, Panama, Kolombiya, Venezüella, Nikaragua, Guatemala gibi ülkelerde yetişir. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Çok sert bir ağaçtır. Kururken az çalışır, az çeker. Gevrek bir yapısı vardır. Dışodun dar, sarımsı; özodun yeşil ile zeytuni renkte olup sonraları koyulaşır ve koyu kahverengi ile mor arası bir renk alır. El aletleri ve makinelerde işlenmesi çok güçtür. Güç yarılır, iyi tornalanır ve şekil verilir. Yüksek derecede cilalanabilir. Yağlı yapısı dolayısı ile yapıştırılması güçtür. Zımparalandığında çıkan tozlar solunum yolları rahatsızlığına sebep olur. Fiziki etkilere dayanımı iyidir. Değişen hava koşullarına dayanımı çok iyidir. Özgül ağırlığı 0,85 gr/cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Çok canlı görünüşü ve damar süsleri olan bir mobilya ağacıdır. İç mimarlıkta ve mobilya üretiminde kaplama olarak yaygın olarak kullanılır. Kendi kendine yağlanma özelliği dolayısı ile alet yatak ve başlıkları olarak makine kısımları, fırça sapları ve gemilerde uskur şaftı yapımında, tornacılıkta kullanılır. Pelesenk 4 Paduk: YetiĢtiği Yerler: Batı Afrika, Nijerya, Kamerun, Ekvator Gine si, Gabon, Kongo, Zaire, Angola gibi Afrika ülkelerinde yetişir. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlar grubundandır. Yılhalkaları arsında belirgin bir renk farkı yoktur. Gözenek yapısına ve yönüne göre parıltılı damarları bulunur. Dışodunu 6 10 cm genişlikte, beyazımsı ile krem renginde, özodun kırmızımsı renkte, kesimden sonra parlak koyu kırmızı, çoğunlukla

28 morumsu kahverengine dönüşür. Koyu siyah şeritli, Lif yapısı düzgün ve girift, kaba iğne çizikli parlak ve çok dekoratiftir. Diri odun mantar ve böceklere karşı hassas, özodun mantar ve böceklere karşı dayanıklı, termitlere karşı ise çok dirençlidir. İyi bir şekilde kurutulabilir. Çatlama ve çarpılmaya eğilimi azdır. Dışodunu orta derecede güç, içodunu oldukça güç işlenir. Orta sertliktedir. Değişen hava koşullarına dayanımı iyidir. Çivi ve vida tutma özelliği iyidir. Kolay yapıştırılır, yüzeyler doldurulduğunda iyi cila kabul eder. İşlenirken çıkan toz solunumu rahatsız ederek hapşırtır. Fiziki etkilere dayanıklıdır. Polyester ve Poliüretan türü vernikler doğrudan sürülmemelidir. Sürülen vernik kurumaz ve sertleşmez. Özgül ağırlığı 0,85 gr/cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Masif olarak küçük ve sanat değeri yüksek işlerde, oymalı, tornalı ve kakmalı işlerde kullanılır. Genel olarak kaplama olarak kullanılır. 5 Limon Ağacı (Saten Ağacı) : YetiĢtiği Yerler: Seylan da yetişen türüne Doğu Hint sateni, Bahama, Bermuda ve Jamaika da yetişen türüne ise Batı Hint sateni denir. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlardandır. Yılhalkaları belirgindir fakat kesin çizgilerle birbirinden ayrılmaz. Yüzeyi saten kumaş gibi parlaktır. Özışınları çok belirgindir. Limon ağacının dışodunu beyaz ile sarı beyaz arasında değişir. İçodunu ise türüne göre açık sarı, yeşilimsi sarı, kanarya sarısı veya altın sarısıdır. Çok set ve sıkı dokulu bir ağaçtır. Değişen hava koşullarına dayanımı iyidir. Kırılgandır, işlenmesi zordur. Fakat temiz ve ipek parlaklığında yüzey verir. İşlenirken kendine özgü baharatlı bir koku çıkarır ve solunumu rahatsız eder. Çok iyi verniklenir. Görünüşü canlılık kazanır. Fiziki etkilere dayanımı iyidir. Özgül ağırlığı 0,80 90 gr/cm 3 arasında değişir. Kullanım Yerleri: Masif olarak sanat değeri yüksek işlerde, salon takımlarında, tornalı ve kakmalı işlerde kullanılır. Genel olarak kaplama olarak kullanılır. 6 Tik (Teak) : YetiĢtiği Yerler: Güneydoğu Asya, Hindistan, Burma, Tayland, Kamboçya, Vietnam, Java da yetişir. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlardandır. Dışodunu dar sarımsı renkte gri ve belirgin, içodunu sarı ile sarımsı kahverenginde, kesildikten sonra giderek koyulaşır. Lifler düzgün, bazen dalgalı, kaba iğne çizikli, dokunulduğunda yağlı bir his verir. Dekoratiftir. Sert ve sıkı yapılıdır. Kolay yarılır. Fiziki etkilere dayanımı çok iyidir. Kesici aletleri çabuk köreltir. Az çeker, az kamburlaşır, Suyu adeta iter, ıslanmaz. Dikili ağaçlar kesimden 3 yıl önce çevrelenerek dikili halde kurumaya bırakılır. Yavaş kurutulmalıdır. Kurutmada büyük farklılıklar gösterir. Mantar ve termitlere karşı çok dayanıklı ancak, böceklere karşı hassastır, güç yanar. İşlenirken çıkan tozlar insan sağlığına zararlıdır. Yeni planyalanmış ve zımparalanmış yüzeyler iyi yapışır. Çivileme ve vidalamada ön delme işlemine gerek vardır. Özgül ağırlığı 0,66 gr/cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Gemilerde güverte kaplamalarında çok kullanılır. Mobilya yapımında iç ve dış marangozluk işlerinde, kapı, pencere doğramalarında, parke, bahçe mobilyası, lambri, asitlere karşı dayanıklı olduğu için kimyasal kaplarda, laboratuar masalarında, ayrıca her türlü kontrplak ve dekoratif üst yüzey kaplama levhaları yapımında, tornacılık ve oymacılıkta kullanılır

29 Tik (Teak) 7 Audire: YetiĢtiği Yerler: Güneydoğu Asya, Hindistan, Burma, Tayland, Kamboçya, Vietnam, Java da yetişir. Genel Özellikleri: Göbek odunlu ağaçlardandır. İçodunu ile dışodunu birbirinden belirli bir şekilde ayrılmaz. Gözeneklerin değişik yönlerde kesilmesinin oluşturduğu yanardöner parıltı ağaca canlı bir görüntü kazandırır. Rengi soluk sarı ile sarı arasında değişir. Koyulaşınca altın sarısı olur. Yumuşak, gevşek yapılı bir ağaçtır. Kolay işlenir. Az çalışır, az çeker. Sürtünme ve aşınma gibi fiziki etkilere karşı dayanımı azdır. İyi verniklenir. Özgül ağırlığı 0,45 gr/cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Mobilya üretiminde kaplama ve masif olarak kullanılır. Kaplaması geniş ve uzun olduğundan büyük ve geniş yüzeyli işlerde olumlu sonuç verir. Açık ve dengeli rengi yüzünden özellikle dolapların içinde kullanılır. 8 Gül Ağacı: YetiĢtiği Yerler: Avustralya, Brezilya ve Hindistan da yetişir. Genel Özellikleri: Yetiştiği yere göre isimlendirilen çok değişik türleri vardır. Dışodunu açık sarıdır. İçodunu türlerine göre değişir. Avustralya gül ağacı Pembe zeminde koyu kırmızı damarlıdır. Brezilya Gül ağacı da aynı renkte fakat daha canlı renklerdedir. Hindistan Gül ağacı ise kırmızı zemin üzerine siyah ve bej damarlar ile Kırmızı kahverengi üzerine çok koyu kahverengi damarlı ve parıltılıdır. Dağınık gözenekli bir ağaçtır. Sıkı dokuludur. Bazı türleri gül gibi kokar. Sert ağaçlardandır. İşlenmesi kolaydır. Parlak ve düzgün bir yüzey verir. Bazı türleri yağlıdır. Değişik hava koşullarında çok dayanıklıdır. Böcek ve mikroorganizmalar tarafından kolay yıkımlanamaz. Az çarpılır, kolay yarılır. Tutkalla iyi bağlantı kurar. İyi verniklenir. Özgül ağırlığı 0,95 gr/cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Avustralya gülü dışındakiler küçük boyutlu oldukları için; küçük boyutlu oymalı tornalı işlerin yapılmasında, Kakmalı işlerde, sanat değeri üstün işlerin yapılmasında masif veya kaplama olarak kullanılır. Kilo ile satılır

30 9 Saten Ceviz (Amerikan Cevizi): YetiĢtiği Yerler: ABD nin güney doğusu ve Meksika da yetişir. Genel Özellikleri: Rengi ve görünüşü freze cevizi andırır. Göbek odunlu bir ağaçtır. Kolay yarılır. Dağınık gözeneklidir. Yerli cevize göre donuk bir görünümü vardır. Rengi bazen soluk sarımsı kahverengi zeminde koyu kahverengi damarlıdır. Kesildikten sonra zamanla rengi solar ve donuklaşır. Oldukça set ve sıkı yapılı bir ağaçtır. Kolay yarılır. Aletlerin kesici ucunu çabuk köreltir. Tutkalla bağlantısı zayıftır. Sürtünme, aşınma gibi fiziki etkilere karşı dayanıklıdır. Zor boyanır, iyi verniklenir. Yerli ceviz kadar değerli değildir. Özgül ağırlığı 0,55 gr/cm 3 tür. Kullanım Yerleri: Çok geniş bir kullanım alanı vardır. Masif, körağaç, Kontratabla, kontraplak ve kaplama gibi şekillerde mobilya endüstrisinde değerlendirilir. Türkiye de kaplama olarak geniş ve uzun yüzeylerin kaplanmasında kullanılır. 10 Limba: YetiĢtiği Yerler: Batı ve Orta Afrika, Gine, Sierra Leone, Fildişi Sahili, Gana, Nijerya, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo, Zaire, Angola gibi ülkelerde yetişir. Genel Özellikleri: Dışodunu 10 cm kadar genişlikte, Öz odunla aynı renkte, özodun sarımsı kahverengi, bazen koyu renkli şeritler nedeniyle güzel görünüşlü, lif yapısı düzgün ve girift, hafif parlak, dekoratif. Özodun mantarlara karşı dayanıksız, termit ve böceklere karşı hassastır. Kurutulması kolay ve hızlıdır. Dışodunu orta derecede güç, içodunu son derecede güç emprenye edilir. El aletleri ve makinelerle kolay işlenir. Hafif körleştirme etkisi vardır. Çivileme ve vidalamada ön delme işlemine gerek vardır. Kesilebilir, soyulabilir, yapıştırılması iyidir. Yüzeyler doldurulduğunda iyi cila kabul eder. Kullanım Yerleri: Koyu renkli şeritli özodunu son derecede dekoratif kaplama levha imalinde, kontrplaklarda, mobilya, iç marangozluk işlerinde, tornacılık, oymacılık ve marketride kullanılır. Limba 11 Doussie: YetiĢtiği Yerler: Afrika da yetişir. Genel Özellikleri: Dışodunu beyazımsı ile açık sarı; İçodunu kırmızımsı kahverenginde olur. Dışodun böceklere karşı hassas, öz odun mantar ve böceklere karşı çok dayanıklı, termitlere, asitlere karşı oldukça dayanıklı, deniz hayvanlarına karşı dayanıklıdır. Kesmeye karşı yüksek direnç gösterdiğinden işlenmesi güçtür. Aletlerde kesici kısımların sert metalden yapılması uygundur. Çivileme ve vidalamada ön delme işlemine gerek vardır. Yapıştırma kolay, renklendirme iyi değildir. Meşe ve tik yerine kullanılabilen bir ağaçtır. Özellikle tekne imalatçılığı alanında kullanılır. Doussie

31 12 Ġroko: YetiĢtiği Yerler: Afrika da yetişir. Genel Özellikleri: Diri odunu mantar ve böceklere karşı hassas; öz odunu mantar, termit ve deniz zararlılarına karşı dayanıklıdır. Diri odunu kolay, öz odunu zor emprenye edilir. El aletleri ve makinelerde kolay işlenir. Çivileme ve vidalamada ön delme uygundur. Sentetik tutkal kullanılmalıdır. Yüzeylerde doldurma ve temizleme yapıldığında mükemmel bir cilalama mümkün olmaktadır. Özellikle tekne imalatçılığı alanında kullanılır. Ġroko 13 Makore: YetiĢtiği Yerler: Afrika da yetişir. Genel Özellikleri: Afrika kirazı ismiyle de rastlanmaktadır. Diri odun kremsi, kırmızımsı beyaz renkte; içodun pembe ile kırmızımsı kahverengindedir. Kesimden sonra dışodunu ve içodun koyulaşır. Düzgün lifli, parlak, çok dekoratif bir ağaçtır. Diri odun böceklere karşı hassas, öz odun son derece dayanıklı ve termitlere karşı dirençlidir. Yüksek oranda silis ihtiva ettiğinden körleştirici etkisi vardır. Kuruduğunda bu etki daha da artmaktadır. Kesimde Tungsten karpit uçlu testereler kullanılmalıdır. Çivilemede ve vidalamada ön delme işlemine gerek vardır. Ahşap tekne dışında yüksek kaliteli mobilya imalatı için de kullanılır. 14 Sapelli: YetiĢtiği Yerler: Afrika da yetişen bir ağaçtır. Genel Özellikleri: Boyu 45 metreye, çapı cm. civarına ulaşır. Öz odun kırmızımsı kahverenginde, az lifli, ince damarlıdır. Kolay kesilebilir, iyi yapışır ve iyi cila kabul eder. Çiviyi ve vidayı tutma özelliği iyidir. 14 Larch: YetiĢtiği Yerler: Avrupa nın özellikle dağlık alanlarında bulunur. Genel Özellikleri: Yaklaşık 45 m boy yapar ve 1 m çaplı silindirik bir gövdeye sahiptir. Kışın iğne yapraklarını döker. Yumuşak odunların birçoğundan daha serttir. Düzgün lifli, reçineli homojen yapışıdır, ancak sert budaklara sahiptir. Öz odunu kırmızımsı turuncu renginde diri odun ise açık renkli ve dardır. Dış şartlarda kullanım için nispeten dayanıklıdır. Makine ve el aletleri ile kolayca işlenebilir, ancak budakların kesici bıçakları körletme etkisi vardır. Zımparalanması iyidir. İyi derecede boya ve vernik tutar. Özgül ağırlığı 0,59 gr/cm 3 tür

32 Kullanım Yerleri: Marangozluk işlerinde (kapı, pencere, döşeme ve merdiven doğramalarında), gemi, tel direği ve çit yapımında kullanılır. Larch AĞAÇLARDA BÜYÜME ÖZÜRLERĠ Yaşamı sırasında ağacın sağlıklı doku oluşturmasını engelleyen etkenlerin oluşturduğu yapısal bozulmalara büyüme özrü denir. Ağaç yaşamı boyunca çevresinden etkilenir. Fırtına, don, aşırı sıcak, rutubet, kuraklık, çevredeki zararlı bitkiler, kemirici hayvanlar ve insanların bilerek ya da bilmeyerek yaptıkları zararlarda büyüme özürlerinin başlıca sebepleridir. Ancak kalıtım yolu ile de oluşan özürlerde vardır. Ağaç işleri endüstrisinin temel gereci olan ağaçların özürlü parçalarının kullanılması hem gereç, hem de emek kaybına neden olur. Özürlü ve hastalıklı ağaçlardan yapılan eşyalar güzel görünmezler ve sağlam olmazlar. Ağaçişleri ile uğraşanlar ağaç hastalıklarını ve özürlerini bilmek zorundadırlar. Özrü ve niteliği bilmek, ağacı değerlendirmede başarılı olabilmenin ön koşullarından birisidir. Başlıca Büyüme Özürleri şunlardır: 1 - Konik ve eğri büyüme: Düzgün ve dengeli büyüyen bir ağacın gövdesi ilk dallara kadar aynı kalınlıkta gelişmektedir. Bazı ağaçlarda gövde yükseldikçe incelir, büyüme dengesiz olur ve koni şeklinde yükselir buna konik büyüme denir. Ağacın ormanlık alanın kenarında olması, dik bir yamaçta yetişmesi, tek bir kenardan rüzgâr alması veya benzeri etkenler ise ağacın tek taraflı büyüyerek eğri bir gövdeye sahip olmasına sebep olacaktır. Buna da eğri büyüme denir. 2 - Oluklu gövdeli ağaçlar: Ağaçlar genel olarak silindir şeklinde bir gövdeye sahiptirler. Ancak bazı ağaçlarda öz çevresindeki yıl halkaları düzgün dairesel bir yapıda gelişmezler ve sonuçta oluklu gözde dediğimiz boy istikametinde girintili ve çıkıntılı oluklar oluşur. Pek dikkate alınmamakla beraber bu yapısal bozukluk bu tür ağaçlardan kesilen parçaların değişik bölgelerinde farklı oranlarda çalışma meydana getirdiğinden işlerin deforme olması daha kolay olur. Alınan kerestelerde kamburlaşma ve çarpılmalar görünür. Oluklu gövde akgürgen, Kızılağaç ve Ardıç ağacında kalıtsal bir özelliktir. 3 - Kaçık özlü ağaçlar: Özü gövdenin ortasında olmayıp tek tarafı fazla gelişerek kesiti yumurta biçiminde olan büyüme özrüdür. Ağacın bir tarafındaki yıl halkaları ince ve sıkı iken diğer yandaki yıl halkaları geniştir. En yaygın sebebi ağacın eğimli bir yerde büyümesi veya tek taraftan güneş ya da rüzgâr almasıdır. Bu hatalı büyüme sonucunda ağaçta kırmızı ve beyaz lekelenmeler görünür. Bunlar ağacın işlenmesini güçleştirir. Kaçık özlü ağaçlar mobilyacılık sektöründe kesinlikle kullanılmalıdır. 4 - Buruk gövdeli ağaçlar: Buruk büyüme öz çevresindeki doku tellerinin sarmal bir büyüme göstermesi ile oluşur. Hafif buruk büyüme pek çok ağaçta görülebilir. Meşe, Kestane, Gürgen ve Karaağaçta çok görülür. İklim şartları veya kalıtımsal sebeplerden dolayı ortaya çıkabilir. Bu tür ağaçlar kesinlikle mobilya üretiminde kullanılamaz. Buruk gövdeli ağaçtan çıkarılan kereste kururken dokuların izlediği yola göre kamburlaşarak şekil değiştirir

33 5 - Urlu gövdeli ağaçlar: Urlu gövde ağaçlarda zamanında kesilmeyen sürgünlerin artması ve zamanla üzerlerinin kambiyum tabakası ile örtülmesiyle oluşur. Genellikle ağacın gövdesinin alt kısmında köke yakın bölgede çıkan filizlerin zamanın da temizlenmemesi ile oluşmakla beraber bazen gövdenin üst kısımlarında da olabilir. Masif mobilya üretimine uygun olmayan ve kereste olarak değersiz olan bu büyüme özrü kaplama üretiminde ise aksine çok değerlidir ve kök kaplama olarak aranılan ancak ender bulunan bir özelliktir ve oldukça değerlidir. 6 - Dalgalı kıvırcık telli ağaçlar: Hücrelerden oluşan ve ağaç gövdesini oluşturan liflerin düzgün değil de dalgalı ve kıvırcık şekilde büyümesi ile oluşan büyüme özrüdür. Ancak bu mobilya üretimi için engel teşkil etmeyip, sert yapılı, dalgalı ve parıltılı damar yapısı hem mobilya hem de kaplamada canlı bir görüntü verirler. Yerinde kullanıldığında görüntü yönünden zengin bir yapı ortaya çıkar. Dişbudak ve Akçaağaç özellikle kaplama olarak aranılan ağaçlardır. 7 - Reçine keseleri: Genellikle iğne yapraklı ağaçlarda (Köknar hariç) bulunan reçine keselerinin oluşturduğu kese biçimindeki bölümlerdir. Isı sebebiyle reçinenin akmasından dolayı mobilya üretimi için uygun olmayan bir özelliktir. Buna karşılık özellikle zararlı böceklere karşı doğal koruma sağlayan bu tür ağaçlar yapı marangozluğunda tercih edilir. Reçineli ağaçlarda boya ve vernik uygulamaları da başarısız olur, reçine sıcaklık etkisiyle akmaya başladığında boya ve vernik katmanını da bozar. 8 - Gövdede yara yığılması: Yaşayan bir ağacın kabuk altındaki kambiyum tabakasının dış etkenlerle ( Hayvan kemirmesi, sert cisimle vurulmalar, kesilmeler, yıldırım çarpması v.b) zarar görerek bozulması ile oluşur. Yaralanan kambiyum tabakası daha sonra yeni gözelerle örtülür. Ancak bu doğal onarma işlemi yıllar alır ve yaralanan bölgede doku bozulur. 9 - Don çatlağı: Yaşayan ağaçlarda aşırı soğuklar ve sıcaklık değişmelerine bağlı olarak boy istikametinde meydana gelen çatlaklar ve bu çatlakların kambiyum tabakası ile örtülmesi ile oluşur. Çatlağı örten yeni gözeler gövde boyunca bir damar görüntüsü oluştururlar. Kereste olarak değeri çatlağın öze doğru ne kadar fazla olduğu ile orantılıdır. Fazla derin olmayan don çatlakları ağacın kereste değerini fazla düşürmez Hava çatlağı: Uygunsuz koşullarda kurutulan tomruklarda oluşan bir kusurdur. Dış yüzeydeki kurumanın iç yüzeyden fazla olması durumunda çevreden öze doğru derin çatlaklar oluşarak tomruğun kullanım alanını azaltır. Özellikle kesilip kurumaya bırakılan tomrukların kabuklu olarak kurutulması gerekirken kabuklarının soyularak daha çabuk kurutulmak istenmesi tomruğun dış yüzeyindeki nemin çok kısa sürede dışarı atılmasını ve ağacın iç kısımlarındaki nemin sıkışmasına neden olur. Bu da hava çatlaklarının oluşmasına sebep olur Öz çatlağı: Yine dengesiz kurutma sonucu oluşan bir kusurdur. Hava çatlağının aksine çevreden içe doğru değil öz bölgesinde oluşur Budaklar: Bütün ağaçlarda görülen doğal bir kusurdur. Aslında budak yapısına göre budak hem sakınca teşkil eder, hem de aranılan bir özellik olabilir. Burada önemli olan budağın yapısıdır. AĞAÇ HASTALIKLARI VE MANTARLAR Ağaç dokusunu oluşturan göze ve göze zarlarının sağlığını yitirmesi olarak adlandırılan ağaç hastalıkları ağacın yapısının bozularak yıkımlanmasıdır. Bu yıkımlanmanın başlıca sebebi de mantarlardır. Nemli ortamlarda kalan ağaçlar çeşitli mikroorganizmalar ve çok küçük canlılar olan mantarlar tarafından yıkımlanırlar. Mantarlar klorofilsiz olduklarından kendi besinlerini üretemezler ve özellikle ağaçlar olmak üzere başka bitkilerden asalak olarak geçinirler. Asalak ve çürükçül mantarlar olarak isimlendirilen bu mantarlar ağaçları çok çeşitli yönlerden yıkımlayarak kereste değerini düşürürler. Ağaçların kök, gövde, kabuk ve yapraklara yerleşen mantarların yıkımlaması ağaçlarda zamansız yaprak dökümü, dalların kuruması, kabuk dökme gibi olaylarla açığa çıkar. Ağaç hastalıkları üç bölümde incelenir. Bunlar; A - YaĢayan ağaçlardaki hastalıklar: 1 - Kırmızı Çürük: Zararlı mantarların göbek odunda oluşturduğu bir mantar hastalığıdır. Göbek odun kırmızı-kahverengi bir renk alır. Genellikle köke yakın kısımlarda başlar ve ağacın üst kısımlarına doğru 6 metreye kadar çıkabilir. Göze zarının toz haline gelmesi şeklinde ağaç yıkımlanır ve kereste değerini kaybeder. 2 - Beyaz Çürük: Bazı mantarların besi suyunu mayalaması ile oluşur. Ardından selüloz dokusu bozularak beyazlaşır ve ağaç parlaklığını yitirerek sünger gibi bir hal alır. Kokusu bozulur. Bu hastalık

34 dıştan içe doğru yayılarak bütün gövdeyi sarabilir. Ağaç dış etkilere dayanımını kaybeder ve mobilya üretiminde kullanılamaz. İğne yapraklı ağaçların çoğunda ve Kırmızı gürgen ve Meşe ağacında görülür. 3 - Yıl Halka Çürümesi: Beslenme yetersizliği veya bozukluğundan dolayı çok sayıda yıl halkasının bozulmasıdır. Bütün ağaç türlerinde görülebilir. Bölgesel bir hastalık olup yayılmaz. Bu bölgeler atılarak ağacın diğer kısımları kullanılabilir. 4 - Budak Çürüğü: Kırılan dalların uzun süre kapanmaya yaralarından giren mantarların oluşturduğu çürüklerdir.ağaca derinliğine giren mantarlar bütün ağacı yıkımlayabilir.ağacın kereste olarak değer kaybı hastalığın gövdeye dağılması ile doğru orantılıdır. B - Kereste halindeki ağaçlarda bulunan hastalıklar: 1 - Mavi Çürük (Mavi Leke): Göze içi sıvılarını tüketen maviküf mantarlarını oluşturduğu bir hastalıktır. Genellikle çam ağaçlarında görülür. Etkisini çoğunlukla dış odunda gösterir. Ancak mantarın etkinliği belirli koşullara bağlıdır. %15 30 arasında nem taşıyan ağaçlar derece sıcaklıkta bırakılırlarsa mantarlar üremeye başlar. Yeni kesilmiş keresteler üst üste konulursa bir gecede mavileşebilirler. 5 dereceden soğuk yerlerde ölen mantarın oluşturduğu mavi çürük ağacın dayanımını fazla etkilemediği için %10 20 oranında mavi çürük bulunan bir kereste yapıların iç doğramalarında kullanılabilir. Ancak görüntüde bozulma olduğundan boyamak gerekir. Yapıların dış bölümlerinde kullanılması doğru değildir. 2 - Kırmızı Çizgi: Uygunsuz koşullarda kurutulan ağaçlarda çatlayan göze zarından giren bazı mantarların gövde boyunca oluşturduğu kırmızı çizgiler halindeki hastalıktır. Bu hastalık ağacın fiziksel etkilere dayanımını azaltır. Yük taşıyan bölümlerde kullanılması sakıncalıdır. Özellikle körağaç olarak veya Yonga levha üretiminde kullanımları uygundur. 3 - Ardaklanma: Otuzu aşkın farklı tür mantarın oluşturduğu hastalıktır. Özellikle havasız ve nemli yerlerde etkin olan mantarlar ağaç bünyesinde kirli beyaz, külrengi veya kahverengi lekeler oluşturur. Ağacın fiziksel etkilere dayanımı azalır. Esnekliği kaybolur. Zor verniklenir, tutkalla iyi bağlantı kuramaz. Bu sebeple özellikle gürgen keresteler depolanırken depo sık sık havalandırılmalı, mümkünse istifler sık sık yenilenerek keresteler de havalandırılmalıdır. C - ĠĢlenmiĢ-EĢya halindeki ağaçlarda bulunan hastalıklar: Ev Mantarı: İşlenmiş ağaçları en çok yıkımlayan mantar türüdür. Aydınlık ve kuru ortamda gelişemeyen bu mantar uygun şartlarda ( 5 27 C 0 arasındaki sıcaklık ve % nem ortamında) kısa sürede gelişir ve yayılır. 1 metreyi aşan duvardan bile sızabilir. Ağacı parçalara ayırır ve ağaç demir pası rengini alır, küflenir ve çok kötü kokar. Yeterli önlem alınmazsa çok kısa sürede yayılırlar. AĞAÇLARI YIKIMLAYAN BÖCEKLER Ağacın en büyük düşmanlarından biri de böceklerdir. Ağaçlara büyük zararlar veren böceklerin bir kısmı dışarıdan gelip ağacın selüloz yapısını yiyerek beslenirler, bir kısmı ise ağacın içine yerleşerek ağacın içinde kuluçkaya yatarlar. Ağacın içine kanallar açarak mantar sporları salgılayarak bunlarla beslenirler. Bu arada gözelerin ölmesine sebep olurlar. İğne yapraklı, geniş yapraklı, yaşayan ve kesilmiş ağaçlarda yıkımlamalarını sürdüren bütün böcekler dört evrede gelişimlerini tamamlayıp genellikle kurtçuk ve tırtıl evrelerinde ağaçları yıkımlarlar. Böceklerden ağaçları dışarıdan gelerek yıkımlayanlar; Yumurta ---->Kurtçuk----->Krizalit---->Böcek. Ağaç içinde yerleşerek üreyenler ise; Yumurta---->Tırtıl---- >Krizalit-----Kelebek evreleri ile gelişimlerini tamamlarlar. Görüldüğü gibi ikinci bölümdeki böcekler gelişimlerini tamamladıktan sonra ağacı terk ederler. Ama ağaç içinde bıraktıkları yumurtalardan çıkan yeni tırtıllar ağacı yıkımlamaya devam ederler. Ağaçları yıkımlayan böcekler de aşağıdaki gibi sınıflandırılır. A - YaĢayan ağaçları yıkımlayan böcekler 1 - Kabuk böcekleri 2 - Burgu böcekleri 3 - Ağaç arıları

35 B - KesilmiĢ ağaçları yıkımlayan böcekler 1 - Çalgıcı böcek 2 - Ev kurtçuğu 3 - Odun Oyan Bitler A - YaĢayan ağaçları yıkımlayan böcekler: Ormancılar yaşayan ağaçları yıkımlayan zararlıları böcekler, kelebekler ve kınkanatlılar olarak üçe ayırmışlardır. Yaşayan ağaçlarda böceklerin en önemlileri Kabuk böcekleri, Burgu böcekleri ve Ağaç arılarıdır. 1 - Kabuk böcekleri: Etkinliklerini ağacın kabuğunda, kabuk altında veya kambiyum ile kabuk arasında sürdüren böceklerdir. Yaşayan ağacın büyüyüp gelişmesini engeller, bazen kurumalara ve çürümelere neden olurlar. Ağaç kabuğunun altına açtıkları kanallar bazen düz kanallar şeklinde bazen de örümcek ağı şeklindedir. Kabuk böcekleri 2 - Burgu böcekleri: Matkapla açılmışçasına düzgün delikler deldiği için burgu böceği olarak isimlendirilmiştir. Daha çok Çam türü ağaçlarda görülen burgu böceği yaklaşık olarak 3 mm boyunda küçük kanatlı bir böcektir. Gelişme evresinde hızla çoğalarak hem ağacın kabuk çevresinde, hem de ağacın gövde içinde ilerleyerek büyük bir yıkıma neden olurlar. 3 - Ağaç arıları: Ağaç arıları çoğunlukla çam ağaçlarında, bazen de geniş yapraklı ağaçlarda görülürler. Sondajcı arı olarak da bilinir.3 4 cm boyundaki ağaç arılarının dişisi, herhangi bir nedenle sağlığını yitirmiş bir ağacın hastalıklı bölümüne yaklaşık olarak 350 civarında yumurta bırakır. Yumurtalardan çıkan kurtçuklar ağacı yıkımlayarak gövde içine ilerlemeye başlarlar. Yaklaşık olarak 2 4 yıl boyunca ağaçta yaşamlarını sürdürürler. Kereste haline getirilmiş ağaçta bile yaşamlarını sürdürmeye devam ederler. Daha sonra yapılmış olan eşyayı delerek dışarı çıkarlar. Ağaç eşyanın üzeri hangi koruyucu gereçle olursa olsun ( Boya, cila, deri kaplama, alçı kaplama v.b ) delerek çıkarlar. Ağaç Arısı B - KesilmiĢ ağaçları yıkımlayan böcekler: Kesilerek kereste haline getirilmiş veya işlenerek mobilya haline getirilmiş ağaçları yıkımlayan böceklerdir. 1 - Çalgıcı böcek: İşlenmiş haldeki bütün ağaçlarda bulunabilirler. En çok tanınan çalgıcı böcek türü yaklaşık olarak 5 mm boyundadır. Kahverengi veya siyah renkte olabilirler. Kafası sert bir kabukla örtülüdür. Ağacı yıkımlarken çıkardığı ses saat çalışmasını andırdığı için çalgıcı böcek veya ölü saati olarak bilinir. Böceğin dişisi yumurtalarını ağaç çatlaklarına veya kendi çıkış deliklerine bırakırlar. Yumurtadan çıkan kurtçuklar çok küçüktür ancak büyüteçle incelenebilirler. Bunlar ağacı yiyerek beslenirler. Ağacın dış yüzeyine çoğunlukla dokunmazlar. Açtıkları delikleri ağaç tozları ve kendi dışkıları ile doldururlar. Çıkarken çıkış deliklerinin olduğu yerde ağaç tozu bulunur. Çalgıcı Böcek Bu ağacın yıkımlandığının kanıtıdır. 2 - Ev kurtçuğu: Büyük ağaç kurtçuğu veya Ev Teke böceği olarakta bilinir. Özellikle çam türü ağaçlarda etkinlik gösterir. Mobilya ve yapıda kullanılmış ağaçlarda çalgıcı böcekten daha fazla zarar verirler. Çam ağacından yapılmış işlerde büyük zarar verirler. Evlerin çatılarının çökmesine neden olabilirler. Aynı zamanda evde yapılmış olan tüm diğer eşyalara da zarar verirler. Rengi açık kahverengi veya kahverengidir. Üzerinde kısa tüyler vardır. Yaklaşık olarak mm boyunda bulunurlar. Yaklaşık olarak 3 ila 10 yıl boyunca ağacın içinde yaşamlarını sürdürürler. Bu zaman boyunca ağacın dış

36 yüzeyine hiç dokunmadan ağacı yıkımlayarak yaşamlarını sürdürürler. Dışarıdan bakıldığında ağaç sağlammış gibi görünür. Ama içten ağaç tamamı ile bozulmuştur. Ev kurtçuğu ağacın iç odununa dokunmaz. Yalnızca dış odun ile beslenir. Erişkin olup bulunduğu yerden ayrılmadan önce 100 kadar yumurta bırakır. Ayrıldıktan sonra evdeki başka eşyaya veya başka bir yere giderek yaşamını Ev kurtçuğu EriĢkin Ev kurtçuğu devam ettirir. Toplam yaşam süresi yaklaşık olarak 17 yıldır. 3 - Odun Oyan Bitler: Rutubetli şartlarda kullanılan, çürümüş, yumuşak ve sert ahşapta görülür. Havalandırma imkânı az olan yer döşemeleri, mahzenler, kilerler ve rutubetli zemin ya da duvarla temasta olan yerlerde kullanılan ahşap özellikle hassastır. Yukarıda sayılan şartlarda kullanılan kontrplaklara da arız olurlar. Larvaları ağaç malzemede liflere paralel yönde çok sayıda tüneller açarlar. Tüneller çoğunlukla odun yüzeyine açılır. Pupa devresinden sonra malzemeyi terk ettiklerinde açtıkları uçma delikleri küçük, yaklaşık 1 mm çapında olup, deliklerin kenarı düzgün değildir. Ergin böceğin görünümü, çalgıcı böceğe benzediğinden, teşhiste dikkat edilmelidir. Sağlam kuru ahşabı tahrip etmediklerinden rutubet kaynağı kaldırılır ve mantarlanmanın engellenmesi ile bulundukları yeri terk ederler. KERESTELERĠN KURUTULMASI, DEPOLANMASI VE HAZIRLANMASI Ağacın kurutulması ve sebepleri: Ağacın içindeki nem miktarının belirli oranlara kadar düşürülmesi işlemine kurutma denir. Çünkü nem oranı belirli bir seviyenin üzerinde olan ağaçlardan herhangi bir iş ve özellikle de mobilya üretiminin yapılması mümkün değildir. Nemli ağaçtan yapılan işler zamanla bulundukları ortamın nem derecesine düşünceye kadar dışarıya nem vererek çekerler yani çalışırlar. Yapılan işlerde kısa sürede deforme olur ve bozulurlar. Bu sebeple iş yapımında kullanılacak kerestelerin nem oranları kullanılacakları ortama uygun nem derecesine ulaşıncaya kadar kurutulur, ondan sonra iş üretiminde kullanılır. Kurumanın dengeli gerçekleşmesi için bazı şartların mutlaka oluşması gerekir. Bu sebeple kurumayı etkileyen faktörler büyük önem taşır. Kurumayı düzenleyen etkenler: Kurumayı düzenleyen etkenler ağacın hatalı kurutulmasını ve tıkızlaşmayı önlemek için mutlaka dikkat edilmesi gereken etkenlerdir. Bunlar; 1 - Kurutma sıcaklığı: Kurutma sıcaklığı kurutma işlemindeki en önemli faktördür. Doğal kurutmada her şey hava şartlarına bağlı olmakla beraber suni kurutmada kurutma fırınlarına ısıtılmış hava verilerek kurutma yapıldığı için sıcaklık belirleyici bir etken durumuna gelir. Aynı zamanda kurutma süresini kısaltan sıcaklık ağaç içindeki zararlı böceklerin ölmesini de sağlar. Ancak uygulanan sıcaklık belli bir sistemle uygulanmalıdır. Sıcaklığın hatalı uygulanması kurutma özürlerine ve tıkızlaşmaya sebep olabilir. Bu sebeple suni kurutmada kurutma işlemine başlarken kurutmaya belirli bir sıcaklıkla başlanır. Kurutma ilerledikçe fırına verilen havanın sıcaklığı arttırılarak kurutmaya devam edilir. Özellikle çam türü ağaçlarda yüksek sıcaklık içinde bulunan reçinenin erimesine sebep olabilir. Reçine 75 C 0 de eridiği için ağacın kurutma ısısını da buna göre ayarlamak gerekir. Geniş yapraklı ağaçlarda ise C 0 den sonra renk değişimleri başlar. Tüm bunlardan dolayı ağaçlarda C 0 en güvenli kurutma sıcaklıkları düzeyidir. TıkızlaĢma: Suni kurutma işlemi esnasında fırına verilen kuru havanın sıcaklığının gereğinden fazla, nem oranının gereğinden az verilmesi sonucu ağaçların dış yüzeylerindeki nemin kısa sürede çekilerek iç kısımlardaki nemin ağacın içinde bağlı kalması ile oluşan hatalı kurutma olayıdır. 2 - Havanın hızı: Havanın hızı da kuruma süresini etkileyen bir faktördür. Doğal kurutmada kurutma süresini kısaltmak için suni hava akımları sağlanırken, suni kurutmalarda hava akımının suni olarak yapılması zorunludur. Bu arada fırına verilen havanın belirli bir hızla verilmesi gerekir. Çünkü havanın görevi ağaçtaki nemi dışarı çıkarmak olup nem ile doygunlaşan hava dışarı atılarak yerine taze ve kuru hava verilerek sürekli bir hava devinimi (akımı) uygulanır. Verilen havanı hızı ne kadar fazla olursa kuruma o kadar hızlı olur. Ancak fazla hızlı bir koruma da ağaçta kuruma özürleri oluşmasına sebep olur. Bundan dolayı hava hızının kurutma şartlarına uygun olarak ayarlanması gerekir

37 3 - Havanın bağıl nemi: Özellikle suni kurutmada bu özellik için bir sistem kurulması gerekir. Fırına verilen havanın nem derecesinin ayarlanması buhar püskürtme düzeneği ile sağlanarak havanın nem oranının istenilen düzeylerde ayarlanması sağlanır. Kurutma işlemi sırasında havaya nem verilerek nem oranı düzenlenmez ise kurutma hatalarının oluşmasına sebep olunur. Kurutma fırınlarında havaya verilen nem oranı az olursa ağacın yüzeyi kuruyacak iç kesimler kurumayacak ve kurutma özrüne sebep olacaktır. Kurutmada amaç ağacın her yerini eşit olarak kurutmak olduğu için nem oranı ayarlanarak ağacın her yerinin eşit şekilde kurutulması gerekmektedir. 4 - Kurutma süresi: Kurutmayı etkileyen kuruma süresi farklı etkenleri bünyesinde bulunduran bir faktördür. Özellikle suni kurutmada ağacın türü ve kalınlığı, ağacın nem derecesi,% kaç derece neme kadar kurutulacağı, kurutma fırınının yapısı, kurutma sıcaklığı ve kurutma havasının hızı ve bağıl nemi gibi etkenlerin tamamı kurutma süresini belirleyen etkenlerdir. Doğal kurutmada ise kurutma süresi hava şartlarına göre ve uygun istif alanları ile uzun bir süreyi gerektirir. DOĞAL (Tabii) KURUTMA: Açık havada doğal yöntemlerle yapılan kurutma işlemidir. Kereste fabrikalarında yeni kesilmiş ağaçların kurutulmasında ve açık havada kullanılacak mobilyalarla yapı doğramacılığında kullanılacak ağaçların kurutulmasında uygulanır. Bu kurutmada amaçlanan ağacın nem oranının havanın nem oranı ile dengelenmesidir. Yani lif doygunu ağaçların elde edilmesidir. Özel bir tesis gerektirmeyen doğal kurutma yönteminde ağaçlar yağmurdan ve nemden korunacak şekilde hazırlanmış sundurmalarda belirli bir düzen içinde istiflenerek kurumaya bırakılır. Ancak istifler hava akımını engellemeyecek bir yapıda olmalıdır. Bu arada istiflenen ağaçların zararlı böceklerin ve mantarların yıkımlamasından da korunmalıdır. Bu sebeple doğal kurutmada istif alanlarının yapısı ve istifleme büyük bir önem taşır. Doğal kurutma yönteminin faydalı yanlarına karşı sakıncalı yönleri de mevcuttur. Özellikle ağacın nem derecesi havanın durumuna bağlı olarak %10 - %15 ten aşağı çekilemez. Kurutma tamamen iklim koşullarına bağlıdır. Kurutma süresi ağacın cinsine ve kalınlığını göre değişir. İğne yapraklı ağaçlar 2 7 ayda kururlarken; geniş yapraklı ağaçlarda bu süre birkaç yılı bulabilir. Doğal kurutma süresini etkileyen en önemli faktörlerden birisi de yapılan istiftir. ĠSTĠF: Ağaçlardan elde edilen kereste ve tahtaların belirli bir düzen içinde üst üste dizilmesi ile elde edilen düzenli yığınlara istif denir. Ġstif Yerinin Özellikleri Doğal kurutmada önemli bir yeri olan istiflerin, dolayısıyla istif alanlarının oluşturulmasında dikkat edilmesi gereken birçok husus vardır. Bunlar; 1 - İstif yerinde hava akımını önleyecek hiçbir engelin bulunmaması ve açık bir alan olması gerekir. 2 - İstiflerin yapıldığı zeminin düzgün ve kuru olması, çamurlu veya nemi tutma özelliğinde olan çimenli, kumlu ya da çamurlu alan olmaması gerekir. 3 - İstif alanları yeteri kadar büyük olmalı, istifler arasında gerektiğinde araç girecek genişlikte ana yollar ve daha dar geçitler olmalıdır. 4 - İstif tabanı yerden yaklaşık cm yukarıda ve başuçlarına doğru % 2 3 meyilli olmalıdır. 5 - İstif yeri gerektiğinde açılıp kapanacak şekilde sundurma biçiminde olmalıdır. 6 - Sundurmalarda gerektiğinde kurumayı hızlandırmak için vantilatör düzeneği kurularak suni hava akımı yaratılabilmelidir. Ġstif ÇeĢitleri: İstifler istif edilen kalas ve tahtaların arasına aksi yönde istif çıtaları yerleştirilerek yapılır. İstif çıtaları yeteri kadar uzunlukta olmalı, çıta kalınlığı istif arasındaki hava akımının yeterli olması için kurutulan parçaların kalınlığında olmalıdır. Ayrıca kurutulan parçalar arasına yerleştirilen istif çıtaları aynı hizada olacak şekilde sıralar arasına konmalıdır. Hatalı istiflemenin kurutulan parçaların kamburlaşmasına ve şekil değiştirmesine yol açacağı unutulmamalıdır. Birçok istif yapısı olmakla beraber genel anlamda iki istifleme yöntemi vardır. 1 - Blok Ġstifi: Blok istifi bir tomruktan biçilen kalasların sıraları bozulmadan kesilme sıralarına göre istiflenmesidir. Yani her tomruktan elde edilen kalaslar kendi aralarında istiflenmesidir. Blok istiflerinin ara bağlantı çıtaları ile bir birine bağlanarak istiflenmelerine ise sağlamlaştırılmış blok istifi denir

38 Blok Ġstif 2 - Sandık Ġstif: Tahta halindeki ağaçların kurutulmasında kullanılan istif yapısıdır. Çeşitli uygulama yöntemleri vardır. Tahtaların aralarında dar boşluklar bırakılarak çapraz olarak ( istif çıtası kullanmadan, istif çıtası yerine kurutulacak tahtalar dizilerek ) yerleştirilmesi ile yapılan çeşidine basit sandık istifi adı verilir Atölyelerin de uyguladığı basit istif yöntemleri vardır. Ancak bu istifler kullanılacak ağaçların daha hızlı kuruması için kısa süreli oluşturulan istiflerdir. Bu istiflerde ağaçların uzun süreli tutulması ağaçların şekil değiştirmelerine yol açabilir. Bu istif yöntemleri ise kullanılacak kalasların uçları bir birinin üzerine binecek ve üçgen oluşturulacak şekilde istiflendiği üçgen istifleme, kurutulacak parçaların bir destek parçasına çift taraflı dayanarak kurutulduğu makaslama istif ve dik bir zemine dayanarak kurumaya bırakıldığı dayama istif yöntemidir. Ayrıca doğal kurutma esnasında kurutmayı hızlandırmak için salıncak yöntemi, merkezkaçlı kurutma yöntemi ve vantilatörlü kurutma yöntemleri de uygulanmaktadır. Üçgen Ġstif Çapraz Ġstif Sandık Ġstif Ġstif Çıtaları: Ara çıtası olarak ta bilinen istif çıtalarının önemi çok büyüktür. Önemsenmeyen bu küçük parçaların yapımı için harcanan gerecin miktarı da az değildir. Düzgün yapılmayan istif çıtaları

39 hem ağacın istiflenmesinde hatalara sebep olmakta hem de büyük bir ekonomik kayba sebep olmaktadır. Bunları engellemek için çıtaların titizlikle hazırlanması ve hazırlanan çıtların her zaman kullanılmak üzere saklanmasıdır. Hazırlanan çıtaların ölçüleri birbirinin aynı olmak zorundadır. Aksi halde ağaçta çarpılma ve kamburlaşmalar meydana gelir. İnce kalınlıktaki kerestelerin istiflenmesinde ince kalın parçaların istiflenmesinde de kalın çıtaların kullanılması uygun olacaktır. İstif aralarında ne kadar boşluk bırakılırsa kurutma o kadar çabuk ve sağlıklı olur. İstif çıtaları kare kesitli ve 24X24 mm, 30X30 mm, 40X40 mm gibi ölçülerde yapılmalıdır. Daha verimli sonuç alabilmek için çıtalar delikli olarak ta yapılabilir. Ancak delikler arasındaki açıklıklar en az 3 cm olmalıdır. Çıta yapımına en uygun ağaç İstif yapılacak ağacın cinsidir. Çünkü değişik ağaçlar başka ağaçlarda kusurlara neden olabilir. Örneğin Çam ağacından hazırlanan istif çıtası mavi lekelenmeler yapabilir, ya da meşe ağacında hazırlanan çıtalar bünyesinde bulunan tanen yüzünden ağaçta renk değişimine sebep olabilir. Ancak sabit olarak kullanacağımız istif çıtaları için en uygun ağaç Köknar ve Gürgen ağacıdır. İstif yapılırken istif çıtaları İstif ayağının tam ortasına ve tüm çıtalar üst üste gelecek şekilde istiflenmelidir. Aksi takdirde ağaçta kamburlaşmalar ve çarpılmalar görülür. İstif çıtalarını koyarken istif yapılan parçaların en ucuna koymak ağaç ucunda meydana gelen çatlamaları en aza indirmeye faydalı olur. İstif çıtalarının arası ince tahtalarda cm, orta kalınlıktaki kerestelerde cm, Kalın kerestelerde ise cm arasında olmalıdır. YAPAY (Suni) KURUTMA: Özel olarak hazırlanmış kapalı alanlarda ( fırınlarda ) özel yöntemlerle yapılan kurutma işlemine yapay kurutma denir. Genel tanımı ile fırınlarda yapılan bu kurutma yönteminin de çeşitli uygulama yöntem ve sistemleri vardır. Amaç kuruma işlemini hızlandırarak daha çabuk ve istenilen nem derecesine kadar ağaçların kurutulmasını sağlamaktır. Temel unsur sıcaklık uygulayarak ağacın içindeki nemin atılmasını kolaylaştırmaktır. Kurutma çeģitlerinin faydalı ve sakıncalı yönleri: Doğal kurutmanın faydaları: 1 - Büyük bir tesise ihtiyaç göstermez. 2 - Ağacın doğal rengi korunur. 3 - Açık havada kullanılacak mobilyalar için daha elverişlidir. Doğal Kurutmanın Sakıncaları: 1 - Kurutma süresi çok uzundur.(yumuşak ağaçlarda 9 12 ay, sert ağaçlarda 2 3 yıl.) 2 - İstenilen nem derecesine kadar kurutulamaz. 3 - Uzun kurutma süresi içinde kereste mantar ve böcek yıkımlamasına açıktır. 4 - Uzun kurutma süresi sermayenin de bağlı kalmasına sebep olur. 5 Ancak kuru ve güneşli bölgelerde fayda sağlar. Yapay Kurutmanın Faydaları: 1 - Kurutma süresi kısa olduğu için sermaye bağlı kalmaz. 2 - Kurutulan kereste böcek ve mantar zararlılarına karşı korunur. 3 - Kereste istenilen nem derecesine kadar kurutulur. 4 - Ağaçtaki nem oranı % 8 12 ye indirilmesi mobilya üretimine uygundur. Yapay Kurutmanın Sakıncaları: 1 - Büyük ve özel tesislere ihtiyaç vardır. 2 - Büyük sermayeler gerektirir. 3 - Ağaç doğal rengini kaybederek koyulaşma gösterir. 4 Dikkat edilmediği takdirde ağaçta çarpılma, kamburlaşma ve çarpılma görülür. KERESTELERĠN KORUNMASI (EMPRENYE) Ağaçları yıkımlayan böceklerden ve Mikroorganizmalardan korumak amacı ile değişik teknikler ve gereçler kullanılmaktadır. Hastalığın türüne uygun önlemlerin gecikmeden alınması çok önemlidir. Aksi takdirde büyük kayıplar verilir. Ağaçların korunması çok çeşitli olabilmektedir. Ağaç üzerine sürülen üst

40 yüzey malzemeleri ( Boya, Vernik, Pinoteks v.b ) hem güzelleştirme hem de koruyucu gereç olarak kullanılmaktadır Ancak bunlar korumada çok sınırlı kalmaktadırlar. Ağacın içine önceden yerleşmiş olan böcek ya da parazitlerden korumazlar. Bunun için ağaçlar kullanılmadan önce Emprenye olarak tabir edilen yönteme tabi tutulmalıdırlar Emprenye kelime anlamı ile koruma anlamına gelir. Ancak her koruma emprenye anlamına gelmez. Ağaçtan yapılan eşyaların kullanılma yerleri oldukça geniştir. Buna bağlı olarak özellikle zararlı böceklerin ve mantarların yıkımlamasına geniş ölçüde maruz kalırlar. Ağacın ve ağaçtan yapılan eşyaların bu zararlıların yıkımlanmasından korunmak için de birçok koruma önlemleri uygulanmaktadır. Ancak yapılan bu uygulamalar ağacı her yıkımlamaya karşı koruyamamaktadır. Dahası yapılan bu koruma işlemleri dışarıdan gelecek tehlikelere karşı etkili olmakta, ağacın içine yerleşmiş olanların yıkımlamasına engel olamamaktadır. Bu arada zararlı böcekler için yapılan bir koruma ağacı neme karşı korumamaktadır. Bu sebeple emprenye büyük bir önem taşımakta ve çeşitli amaçlarla, değişik yöntemlerle ağaç koruma altına alınmaktadır. Bu sayede hem böceklere, hem mantarlara hem de neme karşı koruma yapılabilmektedir. Ağacın emprenye edilmesi için Süblime, çinko klorür, bakır sülfat, holojen bileşikler, fenoller, katran yağı ve fosfatlı, kromlu, florlu tuzlar kullanılır. Çeşitli yöntemlerle ağacın iç bölgelerine emdirilerek gönderilen bu maddeler ağacın çeşitli dış etkenlere karşı korunmasını sağlarlar. Emprenye Yöntemleri 1 - Taze ağacın ham öz suyunu çıkarma yöntemi 2 - Batırma yöntemi 3 - Kazanda basınç uygulama yöntemi 4 - Ağaç yüzeyine emprenye maddeleri sürme ve püskürtme yöntemi Yukarıda adı geçen belli başlı emprenye yöntemleri ile ağaçlar koruma altına alınarak çeşitli zararlı dış etkenlere karşı güvence altına alınmış olurlar. Kontratabla, Kontraplak, Sunta gibi gereçlerin etiketlendirilmesi ve sınıflandırılması konularına bakacak olursak bu tür gereçlerin açık ve kapalı yerde hava şartlarına ve suya karşı korumalı üretildiklerini ve korunma yapısına göre AHD, ASD, KHD ve KSD olarak isimlendirildiklerini hatırlarız. İşte bu işlemler gerecin emprenye durumunu ifade eden açıklamalardır. Ağacın emprenye edilmesi öncelikle nem alışverişini en aza indirmek ve böceklerle mantarların yaşamalarına uygun olan ortamı ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmalardır. Mantar ve böceklerin temel besin kaynağı ağacın öz suyu olduğu için ağacın öz suyunu çıkarma metodunun temeli zararlıların yaşayamayacağı ortamı sağlamaktır. Böylelikle sadece ağacın odun dokusu kalıp öz suyu bünyeden alındığı için mantar ve zararlı böceklerin yaşamasına uygun olan yapı da ortadan kaldırılmış olacaktır. Batırma yönteminde ağaç emprenye maddesi ile dolu havuzlara daldırılarak gerektiği kadar bu havuzların içinde tutularak korunması sağlanır. Basınçlı kazan yönteminde ağaçlar kazan içine yerleştirilerek kazan içine emprenye maddesi verilir ve kazandaki basınç arttırılarak kazan içindeki havanın basıncının ağaçtaki iç basınçtan fazla olması sağlanır. Böylece kazan içindeki emprenye maddesi yavaş yavaş ağacın derinliklerine kadar işleyerek ağacın korunma işlemi sağlanmış olur. Nemli ortamlarda kullanılacak ve genellikle mantarlara karşı korunması yapılan yukarıdaki yöntemlerin dışında rutubetsiz ortamlarda kullanılacak ağaçların korunmaları yüzeysel olarak yapılır ve bu işlem de sürme veya püskürtme yöntemleri ile yapılır. KORUYUCU GEREÇLERĠN TÜRLERĠ: 1 Suda Eriyen Koruyucular: Macun veya tuz halde olup suda erirler. % 30 a kadar neme sahip ağaçlarda kullanılırlar. Ağaç yüzeyine sürülerek veya püskürtülerek kullanılırlar. Mantar ve uçan zararlılara karşı etkilidirler. Daha çok sağlıklı ağaçların korunmasında kullanılırlar. Hastalıklı ağaçlarda kullanılmaları yeterince derine inmediği için fazla fayda sağlamaz. Üzerlerine boya ve vernik uygulanabilir. Su bazlı olduklarından açık hava ortamlarında kullanmaktan sakınılmalıdır. Su ve nemin etkisi ile etkileri ortadan kalkar. 2 Yağlı Koruyucular: Maden kömürü ve türevlerinden elde edilen maddeler ve bazı petrol ürünleridir. Bunların en önemlileri Kreozot, maden kömürü, linyit ve odun kömürü katranı bunlardandır. Ayrıca PCP (Penfaklorfenol), bakır, arsenik, çinko takviyeli kreozotlarda kullanılmaktadır. Kreozotla emprenye edilen demiryolu traversleri ve telefon direkleri yıl dayanabilmektedir. Dış yüzeylerde kullanılması

41 uygundur. Dokunma yeme ve soluk alma yolu ile zehirlenme yaparlar. Ağacın gözeneklerini tıkamazlar. Üzerlerine vernik, boya v.b katman yapan gereçler sürülebilir. 3 Gazlı Koruyucular: Çıkardıkları gaz etkisi ile ağaçları koruyan koruyuculardır. Daha çok Böceklerin yıkımına uğrayan değerli eşyaların kurtarılması amacı ile kullanılır. Kullanımları özel düzenek ve uzmanlık gerektirir. Eşyaların veya kerestelerin özel odalarda gazlı ortamlarda bekletilmeleri ile içeride bulunan zararlıların öldürülmesi sağlanır. HASTALIĞA UĞRAMIġ AĞAÇLARIN KORUNMASI: Hastalığa uğramış ağaçlar kesinlikle hemen sağlıklı ağaçlardan ayrılmalı ve ayrı yerde istif edilmelidir. Bundan sonra hastalık türüne göre önlem alınmalıdır. Özellikle yapıların dış bölümlerinde kullanılacak kerestelerde yağlı koruyucu gereçlerin kullanılması gerekmektedir. Mantarların sebep olduğu hastalıklarda ise mantar hastalığına uğramış kereste hemen yakılmalı, Sağlıklı ağaçlar ve mantar bulaşma riski olan yerler hemen ilaçlanmalıdır. Duvardaki çatlakların kaynak lambası ya da Pürmüz ile yakılması en güvenilir yöntemlerden birisidir. Ağaç böceklerine karşı kullanılacak en etkili yöntemlerden birisi ağacın emprenye edilmesidir. Bir diğer yöntem ise istilaya uğramış ağaçların gazlı koruyucu maddelere maruz bırakılmasıdır. Yine bir diğer yöntem ise kerestelerin 3 gün süre ile C 0 de bırakılmasıdır. Bu sürede sıcaklıkla kerestede bulunan tüm böcekler ve kurtçuklar ölecektir. Tüm bunlardan sonra koruyucu etkenler ağaca sürülmelidir. Tüm bunlara rağmen koruma işlemi uzun süreli olmaz. Belirli aralıklarla durum izlenmeli ve koruma işlemleri tekrarlanmalıdır. AĞACI ATEġTEN KORUYAN GEREÇLER: Ağacın alevlenip tutuşmasını bir süre geciktiren ve önleyen gereçlerdir. Bunlar ısındıklarında çıkardıkları kimyasallarla yanmayı önleyici bir alan yaratırlar. Bazılarıda sürüldükleri yüzeyde zor tutuşan bir katman oluştururlar. Bu gereçler düşük dereceli ısılarda ağacı yanmaktan korurlar. Fakat yüksek sıcaklıklarda ağacın çatlaması ve bu çatlaklardan yanıcı gazların çıkması ile ağaç tutuşarak yanmaya başlar. Bu yöntemler yanmayı engelleyici değil geciktirici yöntemlerdir. Ağacı ateşten korumak için genellikle camsuyu ile kireç, alçı, üstübeç, kaolin gibi minarelerin karışımı kullanılır. Sıcak ortamlarda alevleri boğan gazlar ( CO 2 ve SO 2 ) çıkaran ağır metal tuzu eriyikleri de faydalı sonuçlar verir. Ağacı ateşten korumada en çok kullanılan gereç suda eriyen tuzlardır. F- EL PLANYA MAKĠNESĠ: Tabla kenarlarının düzeltilmesi, tabla kenarlarına yapıştırılmış masif çıta fazlalıklarının temizlenmesi ve dar yüzeyli parçaların planya edilerek perdah edilmesinde kullanılan bir Makinedir. Motor hareketi kesici bıçakların takılı olduğu mile küçük bir kayış ile iletilir. Planya Makinesinde olduğu gibi iki tabladan oluşur ve ön tablası ayarlanabilir özelliktedir. Tabla köşelerine pah açmak amacı ile her iki tablasının da ortasında üçgen küçük bir kanal vardır. Motor Tutamak ġalter Motor Gövdeye monte edilmiş bir şekilde Watt gücünde ve devir hızına sahip bir motordur. 220 volt elektrik akımıyla çalışır. Ön Tabla KayıĢ ve Kasnak Arka Tabla Ön ve Arka Taban Arka taban bıçak uçuş seviyesinde sabit olup ön taban ayarlanabilir. Talaş derinliği ön taban yardımıyla sağlanır. İş yüzeyine devamlı sürtündüğünden oldukça düzgün yüzeyli olmalıdır. Dökme demirden üretilmiştir. Yaklaşık 82 mm genişliktedir

42 Bıçaklar Planya miline takılmak üzere iki adet sert metalden üretilmiş iki ağızlı lama bıçakları vardır. Üretici firmanın makine ile birlikte verdiği anahtar yardımıyla sökülüp takılır. El Planya Makinesinde ÇalıĢma Güvenliği Makinenin fişini takmadan önce kablonun pozisyonunu, bıçak uçuş seviyelerini kontrol ediniz. Talaş derinliğini istenilen seviyede ayarlayınız. (maksimum 3.5 mm) Makine tutamağını sıkıca kavramadan makineyi çalıştırmayınız. Rendeleme esnasında parçaların girişinde ön tabana, ortalarında her iki tabana çıkışta ise arka tabana baskı uygulayınız. Kör bıçaklarla çalışmayınız. Çatlak, elyafı dönük ve ince parçaları rendelemeyiniz. Mümkünse çalışma esnasında makineye toz emme sistemini bağlayınız. Çalışma esnasında ellerinizi kesicilere yaklaştırmayınız. Varsa üretici firmanın güvenlik talimatlarına uyunuz. Sayısal özellikleri Giriş gücü: W Ayarlanabilir talaş kalınlığı: 0,0 3.5 mm Ağırlığı: 2,80 kg Ayarlanabilir oluk derinliği: 0 9 mm Boştaki devir sayısı: devir/dakika Uzunluğu: 284,0 mm Genişlik: 163,0 mm Yükseklik: 173,0 mm Planya genişliği: 82 mm Bakımı El planya makinesinin bakımı farklı safhalarda yapılmalıdır. ĠĢleme BaĢlamadan Önceki Bakımı Kesicilerin keskinliğini kontrol ediniz. Kesicilerin mile doğru olarak bağlandığını kontrol ediniz. Tablayı temizleyiniz, ayarlarının normal çalıştığını kontrol ediniz. Derinlik ayarını kontrol ediniz. Ön ve arka tablanın düzgünlüğünü ve bağlama sistemlerini kontrol ediniz. Günlük Bakımı Makine üzerindeki talaş ve tozları temizleyiniz. Makine üzerinde takılı bulunan kesiciler, temizlenmelidir Haftalık Bakımı Takılı bulunan kesiciler ve kılavuz pimi çıkarılmalı, temizlenmelidir. Mil yataklarındaki yağlama noktalarını makinenin katalogunda belirtildiği şekilde yağlayınız. Makinenin talaş ve tozları temizlenmeli, hava tutulmalı ve metal kısımları ince yağ kullanılarak yağlanmalıdır. Yıllık Bakımı Makinenin bütün elemanları kontrol edilmelidir. Elemanların her biri için gerekli onarma, değiştirme, yağlama ve ayarlama işlemi yapılmalıdır. A TESTERE BĠLEME MODÜL : ELDE KESME Sivri uçlu dişleri ile gereçlerden küçük parçacıklar (talaşlar) kopararak kesme işlemi yapan el aletlerine testere adı verilir. Kullanılan testere çeşitleri oldukça fazla olup kullanım amaçlarına göre bazı farklılıkları vardır. Bu farklılıklar görünüş farklılığı veya dişlerin yapısı olarak karşımıza çıkar. Bütün

43 testere çeşitlerinin dişleri aynı olmayıp sivri, üçgen veya gurup dişleri testere çeşitlerinde görebiliriz. Genel yapı olarak ise bütün testereler bir sap ve kesme işlemini yapan bir kenarı dişli lamadan oluşurlar. Sap kısımları genellikle ağaçtan yapılmış ve lamaya sağlamca bağlanmıştır. Lama ise yay çeliğinden yapılmış olup bir kenarına dişler açılmış, kesme işlemini yapan kısmıdır. Lama üzerinde bulunan dişler bazı testere çeşitleri hariç genellikle çaprazlanarak kullanılır. Bu sayede kesme esnasında testerenin sıkışmaması sağlanır. Bazı testerelerde ise özelliği veya dişlerinin çok küçük olması sebebi ile çaprazlama işlemi yapılmaz. İyi bir testere lamasında bulunması gereken özellikler şunlardır: 1 Lama, uç kısmından parmakla gerilip serbest bırakıldığında, uzun süreli ve net bir vınlama sesi vermelidir. 2 Lama iki başından bükülüp serbest bırakıldığında tekrar ve çabuk eski haline dönmelidir. 3 Dişleri çaprazlanmış ve bilenmiş olmalıdır. Testerelerin Bilenmesi ve Çaprazlanması: Testerelerin bilenmesi iki bölümden oluşur. İlk aşama dişlerin çaprazlanması, ikinci aşama ise bileme işlemidir. Çaprazlama yöntemi aşağıdaki yöntemlerden herhangi biri ile de yapılabilir. 1 Testere lamasının sırt kenarını inceltmek: Daha çok Farekuyruğu testerelerde ve bazı daire testere lamalarında uygulanan bu yöntemde testere kendi kalınlığında bir kertik açarken lamanın yan yüzeylerine sürtünme olmaz. Böyle bir testere yeniden çapraz verilmeden devamlı olarak bilenip kullanılabilir. 2 Diş Uçlarını şişirmek: Bu tip çapraz genellikle katrak makinelerinin testere dişlerine ve özel şişirme makineleri ile uygulanır. 3 Testere dişlerini sağa sola bükmek: Testere dişlerinin bir sağa, bir sola doğru bükülmesi işlemidir. Ancak çaprazlama dişin tamamında değil, dişin uçtan itibaren yarısında veya 1/3 lük kısmında yapılır. Önce birer diş atlayarak dişler bir tarafa çaprazlanır. Sonra atlanan dişler diğer tarafa çaprazlanarak çaprazlama işlemi tamamlanır. Veya çaprazlama bir diş sağa, bir diş sola, bir diş düz kalacak şekilde yapılır. Çaprazlama işinde çapraz pensi veya çapraz demiri kullanılır. Diş diplerinden itibaren tüm dişte yapılan çaprazlamalar dişlerin çatlamasına ve kırılmasına sebep olabilir. Bu çapraz yöntemi her türlü el ve makine testerelerine uygulanabilir. Çapraz Verme Aletleri: 1 - Çapraz Demiri: Özel şekilde hazırlanmış bir demir lamanın iki yan kenarına değişik kalınlıktaki testere lamalarının geçebileceği kanallar açılmıştır. Testere dişleri bu kanallara geçirilerek istenilen miktarda çapraz verilebilir. Dişlerin eşit miktarda bükülmesi kişinin becerisine bağlıdır. 2 Çapraz Pensi: Çapraz pensi; istenilen yükseklik ve miktarda çapraz vermede kullanılan ayarlı bir pensedir. Pensin kolları sıkıldığında çapraz verme işlemi tamamlanmış olur. Çok değişik tipleri bulunan çapraz pensleri ile eşit miktarda ve oldukça düzgün bir çapraz verilebilir. 3 Çapraz Aparatları: Diş sayısı çok olan uzun lamalı el testerelerinde ve makine testere lamalarına; daha çabuk ve düzgün çapraz vermek amacı ile değişik yapıda alet ve aparatlar kullanılır. Bileme: Uygun şekilde çaprazlanmış testerelerde dişlere uygun bir üçgen eğe ile yapılan bileme işlemi mutlaka çaprazlamadan sonra yapılması gereken bir işlemdir. Bileme işlemine her zaman kesim yönünden, yani diş alınlarının baktığı yönden başlanır ve diğer uca doğru her dişe eşit miktarda eğe sürülerek bileme tamamlanır. Aksi yönde yapılan bileme işlemi testere dişlerinin daha çok körelmesine sebep olur. Çünkü testerelerde kesme işlemini bileme esnasında diş uçlarında kesme yönüne doğru oluşan küçük çapaklar yapar. Ters yönde yapılan bilemelerde ise bu çapaklar oluşmayacağından veya çapak uçları ters yöne döneceğinden kesme işlemi yapmaz. İyi bir bileme için dişlere uygun bir üçgen eğe kullanılmalı, bileme işlemi diş sırtları ve alınları parlayıncaya kadar her dişe eşit sayıda bilenmeli, bileme işlemi ileri doğru yapılmalı ve bilemeye her zaman kesme yönünden başlanmalıdır. B TESTERELER Testere ÇeĢitleri: 1.Pala Testere: Lamasının sap kısmı geniş, uç kısmı dar olan bir testere çeşididir. Tahtaların çeşitli yönlerde kesme işlemlerinde kullanılır. Daha çok doğramacıların kullandığı bir testeredir. 2.Çekme Testere: Ağaçişleri atölyelerinde genellikle kullanılan testere çeşididir. İnce ve kaba kesimlere yarayan farklı diş büyüklüklerine sahiptirler. Dişler çaprazlanarak kullanılır

44 3.Sigaço: Ağaçişleri atölyelerinde zıvana, kırlangıçkuyruğu kanal ve diş kesimlerinde kullanılan küçük dişli ve dişleri genel olarak çaprazlanmayan testere çeşitleridir. Sırtlı sigaço, çift yönlü sigaço ve alıştırma testeresi olmak üzere üç çeşidi vardır. 4.Fare kuyruğu testere: Testere lamasının uç genişliği oldukça dar olan ve genel olarak anahtar deliklerinin açılması vb. işlerde kullanılırlar. Lamalarının dişsiz kenarları dişli kenardan dar olduğu için çaprazlanmalarına gerek yoktur. 5.Kaplama Testeresi: Küçük, tek taraftan pahlı dişlere sahip, dişleri çaprazlanmayan ve lama genişliği 5-6,uzunluğu ise 8-10 cm. olan, kaplamaların alıştırılması ve kaplama boylarının kesilmesinde kullanılan özel bir testere çeşididir. 6.Kıl Testeresi: Sap,U şeklinde metal bir gövde ve gövdenin uçlarına sabitlenmiş testere lamasından oluşan,dekupaj ve marketri işlemlerinde kullanılan testere çeşididir.testeresi lama veya bükülmüş dişli tel şeklindedir.ince parçalardan çeşitli şekil ve yazıların çıkarılması,üst üste yapıştırılmış kaplama parçalarından marketri yapılması gibi işlemlerde kullanılır. 7.Delik Testeresi: Matkapla delinmesi mümkün olmayan geniş deliklerin delinmesinde kullanılan testeredir. Testere laması daire oluşturacak şekilde bükülmüş haldedir. Lama genişliği çapına bağlı olarak değişir. Testere laması lamanın takılacağı özel bir gövde ile birlikte kullanılır. Çaprazlanmayan küçük dişleri vardır. 8.Kol Testeresi: Günümüzde fazla kullanılmayan iki kol ve bağlantı parçaları ile gerdirme düzeneğinden oluşan bir gövdesi ve dişleri üçgen, çift yönlü veya gurup dişli olan bir lamadan oluşan testeredir. 9.El Hızarı: Uzun ve dişli kenarı dışbükey kavisli, üçgen ve gurup dişli, lamanın iki ucunda da sap olan ve iki yöne de kesme işlemi yapan bir testere çeşididir. Genellikle kalas ve tomrukların boylarının kesilmesinde kullanılır. 10.Gönye burun Kesme Aparatı: İş parçalarının boylarını değişik açılarda kesmeye yarayan komple bir testere çeşididir. Siperli bir tabla ve sigaço testerenin bağlı bulunduğu her iki tarafa 45 derece dönebilen ayaklı bir mekanizmadan oluşur. Pala Testeresi Kaplama Testeresi Kol Testeresi Fare Kuyruğu Testeresi Delik Testeresi El Hızarı El (Çekme) Testeresi Sigaço Kıl Testeresi

45 C - EL DEKUPAJ TESTERE MAKĠNESĠ Her türlü ağaç, plastik, yumuşak metal,deri ve sünger türü gereçleri kesmeye yarayan el makinesidir. Kesici lamanın diş özelliklerine göre farklı gereç kesme özelliği vardır. Özellikleri: Tabanı ayarlanabilir. Bu sayede açılı kesimler yapılabilir. Testere laması dakikada adet darbelik hareket yapar. Yukarı hareket sırasında kesme yapar, inerken geriye kaçar sürtünmeden dolayı dişlerin körelmesi ortadan kalkar. Testereyi takmak için katalogdaki kurallara uyunuz. (Bazı modellerde testerede bulunan kertik yuvasına takılır ve vidasıyla sabitlenir. Sadece yerine yerleştirdikten sonra sabitlenen modellerde vardır.çıkarmak için kola basmak yeterlidir.) D - KONTRAPLAKLAR Belirli uzunluk ve çaplardaki tomruklardan elde edilen soyma kaplamaların elyaf yönleri bir birine zıt olacak şekilde 3,5,7,... gibi tek sayıda katlarla üst üste yapıştırılması ile elde edilen suni tablalara kontraplak denir. Kaplama yapılacak tomruklar nem ile doygunlaştırıldıktan sonra soyma makinesinin puntaları arasına sıkılarak elde edilecek kaplama kalınlığı ayarlanarak tomruk dıştan içe doğru sonsuz plaka halinde soyulmaya başlar.kontraplak ölçülerinden biraz daha büyük kalaslar nem ile doygunlaştırılmazsa kaplama üretimi esnasında soyulan kaplama plakasında sık sık kopmalar ve kırılmalar yaşanır ve kaplama üretimi yapılamaz.üretimine başlanan kaplama bir yandan da bir silindir etrafına sarılarak rulo halinde toplanır.elde edilen kaplamalar yaş üretimde kullanılacak ise doğrudan yapıştırma bölümüne gönderilirken,kuru üretimde kullanılacaksa da kurutulmak için kurutma makinalarına gönderilir.yapıştırma bölümünde konulacakları kat yerine göre istiflenen kaplamalarda 3 katlı kontraplak üretiminde iç katın iki yüzeyine,5 ve daha çok katlı kontraplaklarda çift katların ikişer yüzeylerine tutkal sürülerek preslenir.presten çıkan kontraplaklar çift daire testereli boylama makinalarında standart ölçülerinde kesilerek yüzeyleri zımparalanarak istenilen kalınlıklara indirilip depolanarak pazarlanır. Kat sayılarına göre 3,4,5,6,8,10,12, ve 15 mm kalınlıkta ve 210x x x x170 ve 220x130 boyutlarında üretilen kontraplaklar kalınlıklarına göre dolap arkalarında,çekmece altlarında,ulaşım araçlarının iç döşemelerinde,pres kapı yapımında,elektronik eşyaların kutularının yapımında,prefabrik ev yapımında hatta mobilya üretiminde kullanılırlar. E EL DAĠRE TESTERE MAKĠNESĠ Büyüklüğü testere çapı ile belirlenen Daire testere makinesi piyasada genellikle Sunta kesme makinesi olarak bilinir ve genellikle kurt dişli veya grup dişli testereler kullanılır. El daire testere Makinesi bir motor ve akuple çalışan bir kesici ile hareketli bir tabladan oluşan tepsi testereli bir el makinesidir. Diğer isminden de anlaşılacağı gibi genellikle büyük sunta plakalarını kaba ölçülerde dilimleyerek daire testere Makinesinde daha rahat işlenecek boyutlara getirmek amacı ile kullanılır. Ancak gerekli mastar ve aparatlarla diğer kesim işlemlerinde de kullanılabilir. Ayrıca hazırlanan bir kalıp içersine ters olarak yerleştirilip sağlamca tespit edildiğinde küçük boyutlu parçaların işlenebileceği küçük bir daire testere Makinesi görevini de yapabilir. Eğim ayar düzeni (Vida ve Skala) yardımı ile 45O ye kadar taban düzlemine eğik olarak ayarlanabilir. Derinlik ayar düzeni ile de testere çapına göre 10 cm ye kadar kalınlıktaki parçalar kesilebilir. Gücü 0,5 ila 2 BG arasında değişir. Dişli aktarma düzeni ile devir/dakikalık bir dönme hızına ulaşılması sağlanır. Testerenin alt kısmındaki teleskopik koruyucu kesme sırasında parçanın kenarına takılarak geri gider ve üst siperin içine girer. İş bittiğinde ise yaylı olarak tekrar bıçakların üstüne kapanır

46 El daire testere makinesinin testeresini sökerken testere laması sabitlenir ve sıkma somunu saat yönünün tersine doğru döndürülerek sökülür. Sıkıştırma ise saat yönüne yani daire testerenin dönme yönüne doğru orta bir kuvvetle yapılır. El Daire Testere Makinesinde ÇalıĢma Güvenliği: 1 Daima topraklı fiş ve piriz kullanınız ve fişe takmadan önce mutlaka şalterin açık olup olmadığını kontrol ediniz. 2 Testere lamasını değiştirirken veya başka bir işlem yaparken mutlaka fişini çıkartınız. 3 Testerenin kesme yüksekliğini mutlaka parçadan birkaç mm fazla olarak ayarlayınız. 4 Kesme sırasında testere sıkışıp yavaşlarsa hafice geri boşlayarak tekrar hızlanması sağlandıktan sonra işleme devam ediniz. Kesinlikle makineyi geri geri götürmeyiniz. F ODUN LĠFĠLEVHALAR Odunlaşmış liflerin doğal yapışma ve keçeleşme özelliğinden ve yapıştırıcı madde ilavesiyle preslenerek şekillendirilen suni tablalara odunlifi levhalar denir. Odun lifi levhaların üretiminde de temel maddeler ağaç artıkları,kabuklar ve dallar,makina talaşları ve keten,kendir,çavdar ile şeker kamışı saplarıdır.bu levhaların ülkemizdeki ilk üretimleri genellikle dolap arkalarında ve çekmece altlarında kullanılan, kalınlıkları 4-5 mm olan Sümerlit (Bir yüzü parlak,diğer yüzü pürüzlü) ile Elka (İki yüzü de parlak) dır.son olarak kullanmaya başladığımız MDF de odun lifi levhadır ve yonga levhalar gibi çıplak ve MDF lam isimleri ile piyasaya sürülmektedir.genel olarak 3,4,5,6 ve 8 mm kalınlıkta 122x244 cm boyutlarında olurlar.mdf nin boyutları ve kalınlığı ise Sunta (Yonga levha) ile aynıdır. MDF, Orta Yoğunlukta Lif Levha anlamına gelen İngilizce Medium Density Fiberboard kelimelerinin baş harflerinden oluşmaktadır. MEDEPAN (MDF), masif ahşap gibi işlenebilmekte, CNC tezgahlarda hatasız kesim, delik ve frezeleme imkanı sağlamaktadır. Temiz yüzeye ve düzgün kenarlara sahip olan levhalar, lakeleme, boyama ve kaplama gibi işlemler için çok elverişlidir. MEDEPAN, kayın, meşe, çam gibi ağaç türlerinden üretilir. Üretim için seçilen ağaçlar, kabuk soyma makinesinde kabuklarından temizlenir. Temizlenen odunlar yongalama makinesinden geçirilerek küçük parçalara ayrılır. Yonga adı verilen bu parçalar sert ağaç (kayın, meşe) ve yumuşak ağaç (çam) silolarında ayrı ayrı depolanır. Yongalar, rafineri ünitesinde yapılan işlemlerle liflere ayrılır ve çıkış borusunda tutkal ve diğer kimyasal ilaveleri yapılır. Bilahare kurutulan lifler, serme bunkerine gelir. Serme işlemi sonrası mat adı verilen lifler, kontinü preste preslenerek MDF üretimi tamamlanır. Boy kesme, kenar düzeltme ve soğutma işleminden sonra istiflenerek yarı mamul ambarına taşınır. Mevsim şartlarına göre 3-7 gün dinlendirilen levhaların yüzeyleri, zımpara makinesinde zımparalanır ve satışa hazır hale getirilir. A MATKAP BĠLEME Ağaç matkaplarının ağızları karmaşık olduğundan, zımpara taşma yanaşabilen matkap çeşitleri elde bilenebilir. Sert yüzeylerin delinmesinde kullanılan ve merkez ucu olmayan helis matkap ağızları 140 uç açılı olarak bilenir. Bu açının sağlanması için matkap 140/2 =70 eğik olarak zımpara taşma tutulur. Matkapların bilenmesi Sert metal uçlu matkabı, zımpara taşının yüzü île 59 açı yapacak şekilde tutunuz (118 ağız açışı için). Gözle kontrol kolaylığı sağlamak için, taşın siperi üzerine 59 açılı ve birbirine paralel çizgiler çiziniz. Bilenen matkabın ağızları, matkap ekseniyle 70 simetrik açı yapmalıdır. Çelik Matkapların Bilenmesi Çelik matkaplar, sert zımpara taşlarında bilenir. Doğramanın monte edileceği taşı, mermer, MODÜL : ELDE DELĠK DELME

47 beton ve seramik yüzeyleri için sert metal uçlu matkap kullanılacaksa yumuşak zımpara taşında bilenir. Ağaç matkaplarının ağızları karmaşık olduğundan, zımpara taşına yanaşabilen matkap çeşitleri elde bilenebilir. Sert yüzeylerin delinmesinde kullanılan ve merkez ucu olmayan helis matkap ağızları 140 açılı olarak bilenir. Bu açının sağlanması için matkap 140/2 = 70 eğik olarak zımpara taşma tutulur. Bilenen matkabın ağızları, matkap ekseniyle 70 simetrik açı yapmalıdır.çelik matkaplar, sert zımpara taşlarında bilenir. Doğramanın monte edileceği taşı, mermer, beton ve seramik yüzeyleri için sert metal uçlu matkap kullanılacaksa yumuşak zımpara taşında bilenir. B MATKAPLAR Silindirik ve köşeli deliklerin delinmesi, açılmış deliklerin genişletilmesi, Havşa açma, kavela çıkarma ve kavela başlarına pah açma gibi işlemlere yarayan, bir eksen etrafında dönerek kesme işlemi yapan özel takım çeliğinden yapılmış kesici ve delici aletlere delme aletleri (Matkap ucu) denir. Matkap ucunun yapısı merkezleme ucu, ön kesici ve kesici ağızdan oluşurken delme işlemi de döndürme, ilerleme ve talaş boşaltma olarak üç bölümden oluşur. Matkap ÇeĢitleri: 1 Salyangoz matkabı 2 Merkezli matkap a Düz merkez uçlu b Vidalı merkez uçlu c Ayarlı matkap 3 Dalıcı matkaplar a Silindir Gövdeli, Tek Helisel Kanallı Matkaplar (İrvin Matkabı) b Tek Helisel Kanalı Matkaplar (Levis Matkabı) c Çift Helisel Kanallı Matkaplar (Duglas Matkabı) 4 Helisel matkap 5 Forstner matkabı 6 Tıkaç matkabı 7 Kaşık matkabı 8 Havşa matkabı 9 Pah matkabı 10 Kombine matkaplar 11 Ayarlı Daire Matkabı 1 Salyangoz Matkabı: Sivri uçlu, helisel kanallı ve konik gövdeli olan salyangoz matkapları, genellikle tam delme İşlemi yapmayıp, vida, çivi gibi bağlantı elemanlarının ön deliklerini açmaya yarar. Matkabın dip kısmı, matkap koluna bağlanmak üzere kesik piramit biçiminde, veya doğrudan doğruya elle bastırılıp çevrilebilecek şekilde saplı olabilir. Matkap çapları 3 mm -10 mm arasında değişir. 2 Merkezli Matkap: Genellikle büyük çaplı deliklerin delinmesinde kullanılan matkaplara merkezli matkaplar denir. Merkezlenme uçları üçgen, piramit veya vida seklinde yapılmış olup, bir yanında ön kesici uç, diğer yanında ise kesici ağız bulunur. Düz merkez uçlu, Vidalı merkez uçlu ve Ayarlı olmak üzere 3 çeşittir Ayarlı Matkap Salyangoz Matkabı Düz Merkez Uçlu Matkap

48 3 Dalıcı matkaplar: Ağacın çeşitli yönlerinden (Makta dahil) her türlü kavela delikleri ve köşeli delikler delmede kullanılır. Matkabın ağzındaki tırnaklar, kesici kenarlar, merkez uç ve zırh en önemli kısımlardır. İnce helis şerit biçimindeki zırh, delik derinliğince sürtünmeyi azaltır ve burgu gibi malzemeye girer. Bu matkapların çeşitleri ve özellikleri aşağıda verilmiştir. a Silindir Gövdeli, Tek Helisel Kanallı Matkaplar (Ġrvin Matkabı) Gövde yapısı oldukça sağlam, kırılma ihtimali az, bükülme ihtimali yüksektir. Delme sırasında talaşlar kolayca dışarı atılabilir. Her cins ağaçta kullanılır. b Tek Helisel Kanalı Matkaplar (Levis Matkabı) Gövde yapısı, irvin matkabına oranla daha zayıf olmakla birlikte, bükülme ihtimali daha azdır. Yumuşak ağaçlarda kullanılır. c Çift Helisel Kanallı Matkaplar (Duglas Matkabı) Duglas matkabı, deliği daha yavaş bir ilerleme ile fakat oldukça kolay ve düzgün olarak deler. Sert ağaçlarda kullanılır. Dalıcı matkaplarla çalışırken gövdenin sıkışmasını önlemek için helezon çapı, delme çapından biraz eksik yapılmıştır. 4 Helisel matkap: Ağaç, metal, demir, plastik ve diğer çeşitli gereçlerin delinmesinde ve zıvana deliği açma işlemlerinde kullanılır. Talaş boşaltma işlemi gövde üzerinde bulunan helisel kanallarla sağlanır. Helisin ön kenarı ince bir set şeklinde çıkıntılı ve keskin yapılmıştır. Bu set, delinen deliğin yan yüzeylerinin temizlenmesini sağlar. Piyasada,1 mm ile 40 mm arasında değişen çaplarda bulunur. Delik makinesi ve el breyizleri ile kullanılabilir. Helisel matkaplar, ağız şekilleri yönünden bazı değişiklikler gösterebilir. Helisel Matkapların Bilenmesi: Helisel matkaplar bileme taşlarında ve bileme makinelerinde derecelik açılarla bilenir. İki kesici ağzın kesme açısı derece arasında değişir. 5 Forstner matkabı: Budak düşürmede, düz tabanlı kör deliklerin açılmasında, deliklerin kadem elendirilmesinde veya büyütülmesinde kullanılır. Forstner matkaplarının çapı 6 mm ile 50 mm arasında değişir. Forstner matkabı köreldiğinde, ön kesici bileziğe genellikle hiç dokunulmaz; sadece kesici ağızları, aynen dalıcı matkaplarda olduğu gibi, uygun bir eğe ile bilenir. 6 Tıkaç matkabı: Tıkaç işlemlerinde, silindirik kavela ve budak yaması (tıkaç) çıkarma işlerinde tıkaç matkapları kullanılır. Başka bir deyişle tıkaç matkabı, forstner matkabının gördüğü işin tersini yapar. İçi boş olan silindirik gövdesinin uçunda kesici ağızları ve talaş boşlukları ile, gövde ortasında, çıkan tıkaç parçalarını dışarı atmaya yarayan bir yarığı bulunur. Bazı matkapların gövdesi içinde, kesilen tıkaç parçasını ağızdan dışarı itmeye yarayan yaylı bir piston düzeni bulunur. 7 KaĢık matkabı (Yivli Matkaplar): Elde ve breyiz ile ağaçlara delik açmakta kullanılan basit yapılı bir matkaptır. Kaşık matkapları, ağaç gereçlere küçük çaplı delikler delmede kullanılır. Otomatik el breyizleriyle veya nadiren matkap koluna bağlanarak kullanılırlar. 8 HavĢa matkabı: Bu matkaplar delik ağızlarına havsa açmak için kullanılır. Tek veya çok kesici ağızlıdır. Gömme başlı vida deliklerinin veya kavela (ağaç çivi) deliklerinin ağızlarına, havsa matkabı ile konik havsalar açılır. Havşalı deliklerde vida başı tam gömülür. Kavela başı ise havşada biriken tutkalla daha sağlam yapışır. Ayrıca kavelanın deliğe rahat girmesini sağlar

49 9 Pah matkabı: Kavela gibi silindirik parçaların başlarına pah kırmak (koniklik vermek) için kullanılan kalemtıraş esasına göre çalışan matkaplardır. 10 Kombine matkaplar: Ağaç vidası ile bağlanacak parçalara tek işlemle; birinci parçaya vida boyunun rahatça geçebileceği çapta boyun deliği Vida başına uygun Havşa ve gerektiğinde vida başını kapatmak için Tapa Deliği açmada. İkinci parçaya ise özellikle sert ağaçlarda vidanın diş çapına uygun ve yeterli derinlikte Klavuz Deliği delmek amacıyla kullanılan matkaplardır. 11 Ayarlı Daire Matkabı: Kontraplak, lif ve yonga levha gibi ince plaklara geniş çaplı dairesel oyukların açılmasında kullanılan bu matkap, bir merkez matkabı ile bir çevresel kesiciden ve bunları birleştiren ayarlı bir koldan meydana gelir. Çevresel kesicinin ucu, çizerek kazıma yapan bir çakı biçiminde bilenmiştir. Bu kesici uç ile merkez matkabının ekseni arasındaki uzaklık, istenilen delik yarıçapına göre ayarlanıp tespit vidası ile sıkıştırılır. Matkap koluna veya delik makinesine bağlanarak kullanılır. C MATKAP KOLLARI Matkap kolları, matkaplara kesme hareketi vermeye yarayan el aletleridir. Matkaplar ise Dairesel delikler açan kesici takımlardır. Matkap Kolları Çeşitli şekillerde yapılmaktadır. Bunlar; a - Düz Matkap Kolu Matkap kolunun kovanında, yassı veya dörtgen kesitli matkapların gireceği yuvalar vardır. Sade ve basit bir yapısı vardır. Sol el ile tutamak kısmından baskı yapılarak delik delme işlemi gerçekleştirilir. Dönme hareketi yanda bulunan dişliler yardımıyla sağlanır. Cırcırlı Matkap Kolu Matkap kolunun uçunda mandren bulunur. Mandrenin içerisindeki çeneler, silindirik saplı matkapları, sıkmaya yarar. Cırcır düzeneği ise, matkap kolunun geri öndürülmesi durumunda, mandreni sabit tutar. KöĢe Matkap Kolu Köşelerdeki seri işlemler için kullanılır. Çalışırken dik koldan destek verilir, Eğik kol ise dönme hareketini, kavrama mandrenin den matkap mandrenine iletir. Bireyiz Matkap Kolu Dişli çarklı döndürme koludur. Aynı zamanda piyasada göğüs matkabı olarak da adlandırılır. Dişliler yardımı ile matkaba hareket verir. Delme sırasında matkap kolunun arka kısmından göğüs ile baskı uygulanarak delme işlemi gerçekleştirilir

50 Delme Aletlerinin Bakımı ve Korunması Her tür matkabı, ait olduğu işte kullanınız. Matkabın kesici ve sivri uçlarını metal parçalara çarpmayınız. Matkabın ağız ve kanal kısımlarında birikmiş talaşları, reçine vb. birikintileri sık sık temizleyiniz. İşi bittiğinde matkabı takım dolabındaki özel takozuna, özel olarak yapılmış matkap çantasına, veya meşin kılıfına yerleştiriniz. Ağızları ve ön kesicileri körelmiş, kırılmış, merkezleme uçları bozulmuş, gövdesi eğilmiş matkaplarla çalışmayınız. Paslanmaması için matkabı nemden koruyunuz ve haftalık bakımlar da ince yağ ile yağlayınız. Aparatlar Sapları, sıkma ve döndürme düzeni bozuk aparatla çalışmayınız. Ağaç sap kısımları temiz ve cilalı bulundurunuz. Aparatların dönen yataklarını ve dişlilerini uygun yağlarla yağlayınız. Haftalık bakımlarda aparatların metal kısımlarını ince yağ ile yağladıktan sonra yerine kaldırınız. D KOMRESÖRLER Kompresör, pnomatik sistemde havayı atmosferden alıp sıkıştıran, sisteme basınçlı bir şekilde gönderen elemandır. Kompresörler sistemin kapasitesine göre seçilirler. Bu seçimde, silindir sayılan ve dakikada tüketilecek hava miktarı, göz önünde bulundurulmalıdır. Kompresörlerin içinde meydana gelecek suyun alınması için tahliye vanası bulunması gereklidir ve iki üç günde bir su tahliye edilmelidir. Kompresörler, genellikle elektrik motoru veya içten yanmalı bir motorla çalıştırılırlar. Pistonlu Kompresörler Bir silindir boşluğu içinde hareket eden pistonun aşağı hareketi sonucu silindir içinde vakum oluşur ve emme supabı açılır. Atmosferden alınan hava kaba bir filtreden geçirilir ve silindir içine doldurulur. Pistonun alt ölü bölgeye hareketi boyunca emiş işlevi devam eder. Piston yukarı yönde harekete başladığında hem emme hem de egzoz supabı kapalıdır. Silindir içinde hapsedilen hava sıkıştırılmaya başlanır. İstenen orana kadar sıkıştırma işlemi devam eder. Daha sonra egzoz supabı açılır ve basınçlı hava sisteme gönderir. Gürültülü çalışmaları ve sık sık sorun yaratmaları nedeniyle pistonlu kompresörler çok tercih edilmez. En önemli tercih sebebi fiyatlarının düşük olmasıdır; bu nedenle küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde tercih edilir Vidalı Kompresörler Vidalı kompresörlerde vida grubu adı verilen döner elemanlar kullanılır. Döner elemanların üzerinde vidaya benzer helisel oluklar bulunduğu için vidalı kompresör olarak adlandırılırlar. Vida grubunun dönmesi ile emiş ağzında vakum oluşur. Hava çıkış ağzına kadar vida boşluğunda taşınır. İstenen sıkıştırma oranına geldiğinde hava sisteme gönderilir. Vida grubundaki elemanlar birbirine temas etmeden döner. Bunun için vidaların alın kısmında dişli çarklar kullanılır. Sürtünme olmadığı için aşınma olmaz. Vidalı kompresörler sessiz çalışan ve bakım problemi çıkarmayan bir kompresör türüdür. Büyük ve orta ölçekli işletmelerde çok yoğun olarak kullanılır. Rotorlu Kompresörler Bu tür kompresörlerin iç yapılarında dönen elemanlara rotor adı verilir. Rotorlar farklı kesitlere sahip elemanlardan oluşur. Bazı kompresörlerde rotor kullanılırken bazı türlerinde ise üçgen, istavroz vb. profillere sahip elemanlar kullanılır. Rotorlardan biri elektrik motorundan aldığı hareketle dönerken diğer rotor serbest olarak döner. Rotorların dönüşü ile emme ağzından içeri hava emilir ve çıkış ağzına doğru sürüklenir. Çıkış ağzında ise sıkıştırılan hava sisteme gönderilir. Turbo Kompresörler Pistonlu, vidalı ve rotorlu kompresör türleri havayı belirli oranlarda sıkıştırarak basınçlı hava üretiyordu. Dinamik kompresörlerde ise havaya kinetik enerji kazandırılır; daha sonra havanın kinetik enerjisinin azaltılması sonucu, kinetik enerji basınç enerjisine dönüştürülür. Turbo kompresörler, genellikle yüksek debi ve düşük basınç gereken yerlerde kullanılır. Hava kanatlar arasından geçtikçe sıkıştırılmaktadır. Bu tip kompresörler tek kademeli yapılabileceği gibi çok kademeli olarak da yapılabilir

51 Hava Kazanları Pnomatik enerjinin depolanması amacıyla kullanılan basınçlı kaplara denir. Kompresörün sürekli ya da yükte çalışmasını önler. Zaman zaman meydana gelebilecek yüksek hava ihtiyacını karşılar. Endüstriyel sistemlerde kullanılan hava kazanları üzerinde kazan içinde yoğunlaşarak sıvı hale dönüşen birikintinin boşaltılması için bir valf bulunur. Kazan içerisindeki basıncın değeri, basınç göstergesi ile belirlenir. Bu elemanların yanı sıra kazanın patlama riskini ortadan kaldırmak için her kazan üzerine en az 1 adet emniyet valfı konulmalıdır. Emniyet valfının basınç ayarı, maksimum çalışma basıncının üzerinde yakın bir basınç değerine ayarlanmalıdır. Mobilya Atölyelerinde Pnomatik kontrollü makine ve aparatları çalıştırmak, (havalı sıkma düzenleri, vernik tabancaları, çivi tabancaları, vb.) talaş ve tozları üfleyerek temizlemek amacıyla kullanılan basınçlı hava donanımının başlıca avantajları şunlardır: Parlama ve yanma tehlikesi yoktur. Basitçe ayarlanabilen yüksek çalışma ve sevk hızları sağlanır. (1-2 m/sn.) Su borularıyla, oldukça uzun mesafelere kolaylıkla taşınabilir. Kullanılmış hava kendiliğinden atmosfere karışır, herhangi bir dönüş hattı gerektirmez. Kolaylıkla depo edilebildiği için, kaynakta arıza ve aksama olsa bile, sistem uzun süre çalışmaya devam eder. Gerekli çalışma basıncının ayarlanması çok basittir. Aparatlar ve işler üzerinde her hangi bir kirletici etkisi yoktur. Temiz hava, hemen her sıcaklık ortamında sıkıştırılıp kullanılabilir. Kullanılan Pnomatik makine elemanlarımda sürtünme olmadığı için deformasyon arıza gb olumsuzluklar en aza indirilmiştir. Pnomatik ucuz ve sağlıklı bir sistemdir. Pnomatik sistem hava ve çevre kirliliğine neden olmaz. Kullanımı ve Bakımı Kompresörün bakımı, yağ değişimi ve temizliği katalogunda belirtildiği şekilde yapılmalı hava ve su filtreleri sık sık temizlenmelidir. Boru bağlantı yerlerindeki kaçak olamamalı kaçaklar onarılmalıdır. Kompresör kazanının içinde biriken suyun tahliye vanasından zaman zaman musluk açılarak boşaltılması sağlanır. hava ve su filtresi kompresörün çalışma sıklığına göre gerektiğinde yenilenmeli değiştirilmelidir. Eskiyen ve yıpranan kayışlarda zamanı geldiğinde yenilenmelidir. E BASINÇLI HAVA TESĠSATI Basınçlı hava donanımının başlıca elemanları şunlardır : ġartlandırıcı Birimi Basınçlı havayı çalışma şartlarına hazır hale getirmek için kullanılan devre elemanlarına şartlandırıcı adı verilir. Havanın kullanılmadan önce şartlandırıcı birimlerinden geçirilmesi gerekir. Şartlandırıcı birimi filtre, basınç ayarlayıcı ve yağlayıcı olmak üzere 3 ayrı devre elemanından oluşur. a - Filtre Pnomatik sistemlerin birçoğunda kompresör çıkışından sonra filtre kullanılır. Fakat havanın kullanım yerine kadar taşınması sırasında basınçlı hava kirlenebilir. Filtre, havanın kullanılmadan önce hassas bir biçimde filtrelenmesi amacıyla kullanılır. b - Basınç Ayarlayıcı Hava ihtiyacının zaman zaman artması ve azalması çalışma basıncının düşmesine neden olur. Kullanıcıların değişik basınç aralığında çalışması sonucu kuvvet kayıpları gibi istenmeyen durumlar ortaya çıkar. Kullanıcılara düzenli basınçta hava göndermek ve kullanım yerindeki çalışma basıncını sınırlamak amacıyla basınç ayarlayıcı adı verilen devre elemanı kullanılır. c - Yağlayıcı Sürtünme kuvvetini azaltmak, devre elemanlarının paslanmasını önlemek ve sızıntıları engellemek amacıyla Pnomatik sistemlerin yağlanması gerekir. Pnomatik sistemlerde yağlama işlemi, hava içine yağ damlatılarak gerçekleştirilir. Hava içine yağ karıştıran cihazlara yağlayıcı adı verilir. Yağlayıcı içinde bir noktada hava geçiş kesiti daraltılır. Hava bu kesite geldiğinde basıncı düşerken hızında artış meydana gelir

52 Özellikleri Ana borular, atölye tavanına yakın bir yükseklikte ve yoğunlaşan suyun akması için % 1 kadar akıntılı olarak yerleştirilir. Kullanma noktalarında, duvar veya kolonlar üzerinde, dikey borularla, yerden 1 m yüksekliğe kadar indirilir. Basınçlı hava,şartlandırma biriminden çıktıktan sonra genellikle plastik borular veya kauçuklu hortumlarla, pnomatik makine ve aparatlara iletilir. Hortumların boru çıkışlarına bağlanması, vidalı kavramalarla veya yaylı mandallı soketlerle sağlanır. F PNOMATĠK EL DELĠK MAKĠNELERĠ Basınçlı hava ile çalışan delik delme ve vida sıkma makineleridir. Pratik ve küçük olması nedeni ile seri üretimde çok tercih edilir. Kompresör hattına spiral hortum ile bağlanır. Hava içerisindeki rutubet makinenin arızalanmasına neden olacağından boru hattında yağlama ünitesi olması şarttır. Kullanılan havanın 6,2 bar temiz ve kuru olması sağlanır. G ELEKTRĠKLĠ VE ġajli ELDE DELME MAKĠNELERĠ ġarjlı (Akülü) El Breyizleri Akülü el breyizleri elektrik prizinden bağımsız yeni teknoloji ve kolaylık sunar.hızla değiştirilebilen akü hızlı şarj cihazları ile kapsamlı işler seri olarak bitirilebilir.kullanım rahat güvenli ve kablonun verdiği rahatsızlık yoktur.elektrik veya çalışma zorluğu olan yerlerde çalışmak için idealdir.şarjlı el breyizleri, elektriğin olmadığı yerlerde ve özellikle menteşe, kilit vb. mobilya aksesuarlarının montajında pratik olması bakımından çokça tercih edilir. Delik delme işleri yanı sıra vidalama işlerinde de kullanılır. Şarjlı el breyizlerin dezavantajı aküleri bitiğinde şarj olma süresini beklemektir. ġarjlı El Breyizlerin Kısımlar İleri geri kilitleme düğmesi Hız tetiği düğmesi Akü kutusu Şarj aleti Mandren Kuvvet ayarlama halkası Mandren anahtarı (Sadece anahtarlı mandrenler için) ġarjlı El Breyiz Ġlerinin Özellikleri Ġleri, Geri ve Kilitleme Düğmesi Mandrenin çalışma yönünü ayarlar. Orta konumda bulunduğunda, aksesuar değişimi sırasında veya matkabın kullanılmadığı anlarda, matkabın çalışmasını önler. Hız Tetiği Düğmesi Matkap üzerinde bir hız tetiği düğmesi varsa, tetik düğmesine ne kadar asılırsa, matkabınızın hızı o kadar artacaktır. Hız tetiği düğmesi, matkabı hem delik delme hem de vida sıkmada kullanabilmenizi sağlar. Ayrıca matkabınızın hızını da ayarlar. Güç Ayarlama Halkası Delme işlem ayarını seçmek için: matkap sembolünün, matkap yuvasının üzerinde bulunan gösterge ile aynı hizaya gelene kadar halkayı döndürmeniz gerekir. Vidalama işlemi için güç ayarının yapılmasını sağlar. Elektrikli Breyiz Makinesi Elektrikli breyizler, normal makine ile delmenin mümkün veya verimli olmadığı durumlarda, her türlü vida, kavela, dübel v.b. delikleri delmede kullanılır. Yapısı ve tutuluş şekli tabancayı andırdığı için piyasada tabanca matkap veya tabanca breyiz şeklinde de adlandırılır

53 Breyizlerin BaĢlıca Ortak Özellikleri ġunlardır: Alüminyum veya plastikten yapılmış gövdenin içine yerleştirilen üniversal elektrik motorunun dönme hareketi, özel dişli düzeniyle azaltılmış olarak mile iletilir. Bazı tip breyizlerde bulanan vites düzeni yardımıyla, delik çapına ve delinecek gerecin sertliğine göre 2 veya 4 değişik dönme hızı elde edilebilir. Mandren kapasitesi, yani takılabilecek en büyük matkap camı makinenin büyüklüğünü belirler ve 6-25 mm arasında değişir. Ağaç işlerinde genellikle mm Mandren kapasiteli el breyizler kullanılır. Breyiz, tipine ve işin özelliğine göre, tek veya iki elle tutularak kullanılabilir. Genellikle serbest elle çalışıldığı için, deliğin düzgün bir doğrultuda delinmesi, çalışan kimsenin beceri ve tecrübesine bağlıdır. Elektrik enerjisi bulunmayan veya elektrik kablosunun engel oluşturduğu yerlerde kullanılmak üzere, akü ile çalışan kablosuz breyizler vardır. El breyizlerinde, helisel matkapların yanı sıra, yatay ve dikey delik makinelerinde kullanılan diğer matkap türlerinin hemen hepsi kullanılabilir. Ayrıca, darbeli breyizlere takılan sert metal uçlu matkaplarla, tuğla, beton seramik gibi inşaat elemanlarına dübel delikleri delinebilir Delik Delme ĠĢlemi Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Delik delme işlemi sırasında breyiz delik doğrultusundan saptırılırsa deliğin büyümesi ve matkabın kırılmasına sebep olur. Boydan boya delinecek parçalarda elinizi matkabın ucundan koruyunuz. Matkabın ucu parçanın diğer yüzünden çıkarken itme kuvvetini azaltınız aksi taktirde deliğin ağzı kırılıp parçalanır. Bu sakıncayı önlemek için deliğin çıktığı tarafa bir artık parça bağlayabilirsiniz. Matkabı gereğinden fazla bastırmayınız aşırı bastırma matkabın kırılmasına yol açar. Derin delikler delinirken matkap geriye çekilerek talaşın boşalması sağlanır. Büyük çaplı delikler delinirken ilk önce daha ufak çaplı bir matkapla kılavuz açmak işlemi kolaylaştırır MODÜL : ELDE ġekġllendġrme A KESĠCĠ KALEMLER Tanıtılması Zıvana, diş, Kertik, Pah, vb. girintilerin boşaltılması, lamba ve kiniş gibi işlemlerde fazlalıkların temizlenmesi ile çeşitli oyma ve traşlama işlemlerinde kullanılan yassı gövdeli kesici ağızlı el aletlerine kesici kalemler adı verilir. Yapı olarak iki kısımdan meydana gelir. Gövde yassı, takım çeliğinden yapılmış kesici bölüm olup, sap ise ağaç veya plastikten yapılmıştır. Sapın gövde ve arka uçlarında ise sapın bozulmaması ve dayanıklı olması için metal halkalar (bilezik) bulunur. İşlerin el ile yapıldığı dönemlerde önem taşıyan delik kalemleri artık pek kullanılmamaktadır. Oymacılıkta kullanılan, kesici ağızları düz, açılı veya oluklu değişik ölçülerdeki kesici kalemlerle torna makinelerinde kullanılan kesiciler de kesici kalemler sınıfına giren özel kalemlerdir. Sap Bilezik Gövde Kesici Uç a - Düz kalemler: Kesici ağızları düz( Doğrusal ) olan kalemlerdir. Kalemin kama açısı özellikle tokmak darbeli kaba kesimler için 25 O 30 O ; elle iterek yapılan ince traşlamalarda ise 20 O olarak bilenir. Lama kalınlığı 3 4 mm olan düz kalemlerin genişlikleri de mm.dir. b - Delik Kalemleri: Genel olarak zıvana açmada kullanılan gövde kalınlığı genişliğinden daha fazla olan ( mm ) kesici kalemlere ise delik kalemi denir. Özellikle zıvana deliklerinin açılmasında kullanılırlar. Ağız

54 genişlikleri 3 ila 16 mm arasında ve 2 şer mm ara ile değişir. Delik açarken sürtünmeyi azaltmak için gövde geriye doğru dar olarak yapılmıştır. c Oluklu Kalemler: Oluklu kalemler çeşitli olukların ve delik içi gibi eğmeçli yüzeylerin yontulmasında ve traşlanmasında kullanılan, gövdesi boydan boya oluklu olarak yapılmış kalemlerdir. d Oyma Kalemleri: Çeşitli oyma, şekillendirme ve alıştırma işlemlerinde kullanılan ve çok değişik ağız biçimlerine sahip kalemlerdir. e Gömme MenteĢe ( Germen ) Kalemi: Bu kalem kesici ve sap kısmı bütün gövde olarak yapılmış ve germen menteşe yuvalarını açmak amacı ile kullanılan özel şekilli bir kalemdir. f Sürgü Kalemleri: Normal düz kalemlerle çalışılması mümkün olmayan dar kısımlarda ( Çekmece yuvası gibi ) sürgü ve kilit dillerinin karşılıklarını açmak amacı ile kullanılır. Bilenmesi Düz kalemler 20 derecelik, delik kalemleri ise 30 derecelik açılarla bilenir. Bileme işlemi kaba olarak zımpara taşında, ince olarak yağ taşında ve zımpara kâğıdında yapılır. Taşta bileme esnasında kalem uçlarının yanmaması için suyla sık sık soğutulmalıdır Oyma Kalemleri B - VURMA VE BAĞLAMA ALETLERĠ Bazı aletlere ve bazı yüzeylere darbe uygulama, çivi ve kavela çakma, bant ve kaplama bastırma vb. işlemlerde kullanılan el aletlerine vurma ve bağlama aletleri denir. Yapısına ve kullanım amacına göre metal, ağaç ve plastikten yapılırlar. Çekiç: Metal gövdeli tabanları düz, uçları konik veya çatal tırnaklı ortası delik ve ağaç saplı vurma aletidir. Ağırlıkları gr. arasında değişip yüzeylere darbe uygulamak, çivi çakmak ve çivi sökmek amacı ile kullanılırlar. Tabanında özel mıknatıs bulunan çeşitleri ise döşemecilikte kullanılır. Tokmak: Darbe etkisi ile zedelenmesi istenmeyen işlerde ve yüksek darbe gücü isteyen işlerde kullanılan ağaç ve plastikten yapılmış vurma aletleridir. Vurma işlemi yapılan gövde silindirik veya sapa doğru oval kare veya dikdörtgen kesitlidir. Darbe esnasında yüzeyde ezilmeler olmaması için darbe uygulanan yüzeye takoz konmasında fayda vardır. Kerpeten: Uçları bir birini çene şeklinde karşılayacak şekilde kıvrılarak şekillendirilmiş iki koldan meydana gelir. Çivi sökmek, çivi ve tel kesmek gibi işlemlerde kullanılır. Çeneler keskin ağızlıdır. Pense: Çeşitli metal parçaları tutmak, döndürmek, sökmek, tel ve çivi kesmek için kullanılan el aletleridir. Ağzı dişli ve düz yapılı olup kesme işlemini çenelerin yan tarafındaki kesici ağızlar yapar. Tornavida: Vidaların takılması ve sökülmesinde kullanılan el aletleridir. Ucu yassı veya yıldız ağızlı silindirik veya kare gövdeli, metal, ağaç veya plastik saplı bir el aletidir. Normal tornavidalar dışında mandallı tornavida, otomatik spiral torna vida gibi çeşitleri vardır. Anahtarlar: Cıvata, trifon vida vb. gereçlerle bağlama ve sökme işlemi yapan el takımlarıdır. Metalden yapılmış olup kullanım yer ve amaçlarına göre çeşitleri vardır. Bunlar ayarlı anahtar, iki ağızlı anahtar, ofset anahtar, soket anahtar, ayarlı boru anahtarı ve allen anahtar olarak sınıflandırılır. Kombine (Ġngiliz) Anahtarı Yıldız Anahtarlar Alyen Anahtar Kurbağacık Anahtar Boru Anahtarı

55 ĠĢkenceler Tutkallama işleminin yapılabilmesi için tutkallanana yüzeylerin genellikle belli bir basınç altında sıkıştırılması gerekmektedir. Bu sıkma işlemini görmek için kullanılan aletlere işkence denir. Sıkılan parçaların özelliklerine göre bu işkenceler değişik biçim ve yapıda bulunurlar. 1 Vidalı ağaç iģkence Sert ağaçtan iki çene ile bunların hareketini sağlayan iki vidası bulunur. Vidalı ağaç işkence her türlü ağaç, metal, plastik, kumaş, deri, gibi gereçlerin yapıştırılmasında ve çeşitli onarım işlerinde kullanılır. Vidalı ağaç işkencelerin çene uzunlukları 10 cm ile 60 cm arasında değişir. Çene açıklıkları ise (sıkma boyları) 5 cm ile 40 cm arasında değişir. Vidalı ağaç işkencelerin vidaları çenelerin içine gömülmüş sağlı sollu somunların içerisinde çalışır. Her iki kol birbirine zıt yönde döndürüldüğünden çeneler birbirine yaklaşır veya uzaklaşır. Vidalı ağaç işkencelerin başlıca avantajları şunlardır: Verniklenmiş ve cilalanmış iş parçaları işkencelerin ağaç çeneleri arasında zedelenmeden sıkılabilir. İşin durumuna göre işkence çenelerine açılı konumlar verilebilir. İşkence gövdelerinde eğilme ve bükülme olmaz. Çenelerinin uzun olması iş parçalarının kenarlarından uzak bölümlerde sıkma işlemi yapılabilir. 2 Vidalı demir iģkence Çeşitli sıkma kalınlıklarına uygun olarak, çok kolay ve süratle ayarlanabilen vidalı demir işkenceler, mobilya ve ahşap teknolojisinde en çok kullanılan işkence türüdür. Vidalı demir işkencelerin boyu (10cm 200 cm) arasında değişir ve işkencenin boyu işkencelerin büyüklüğünü belirler. Vidalı işkence ile sıkma yapılırken, ilk önce hareketli kol kaydırılarak, sıkma pabucu iş parçasına dayanacak şekilde sıkma uzunluğu ayarlandıktan sonra sıkma işlemi gerçekleştirilir. İşkencenin hareketli kolunun sağladığı ayarlama kolaylığına rağmen, gereksiz ağırlık ve hacim kaplamaması için işin gerektirdiği kısalıkta işkence seçilmelidir. 3 C iģkence C işkencelerin gövdeleri dökme demirden yapılmıştır. İşkence gövdelerinin bir tarafında sabit başlık diğer tarafında ise sıkma pabucu ve vidası vardır. Ağız açıklıkları 5 cm ile 30 cm arasında değişir. Sıkma kolları sadece el yordamıyla döndürülerek sıkma işlemi yapılmalıdır. Zorlanmadan dolayı gövdeleri kırılabilir. Kenardan uzak noktalardan sıkma yapabildiği için tahta ve tablaların yüz yüze yapıştırılma işlemlerinde kullanılır. 4 Eksantrik kollu iģkence Eksantrik kollu işkenceler, fazla basınç gerektirmeyen sıkma işlemlerinde kullanılan işkencelerdir. Eksantrik kollu işkencenin hareketli kolu üzerinde bulunan eksantrik kolun ileriye bükülmesiyle sıkma işlemi gerçekleştirilir. Eksantrik kollu işkenceler sıkma ve sökme işlemlerinde büyük kolaylık sağlarlar

56 5 Ray iģkenceler Geniş tabla, çerçeve, dolap gibi işlerin sıkılmasında, yüksek sıkma gücü sağlayan ray işkenceler kullanılır. Raylı işkencelerde sıkma vidası sabit başlık üzerindedir. İşkencenin hareketli pabucu ise, gövde boyunca istenilen sıkma uzaklığında ayarlanabilir. Bu işkencelerin boyları 1 metre ile 3 metre arasında değişir. Ray işkencelerin en yaygın olarak kullanılanı putrel raylı işkencelerdir. Bu işkencelerin hareketli pabuçlarının ayarlanması istenilen noktada yapılabilir. Ray işkencelerin gövdeleri üzerinde belli aralıklarla delinmiş deliklere metal pim takılarak istenilen mesafe ayarlanabilir. Tutkallanan iş parçaları ray işkenceler üzerine dizilir. Tutkallama işlemi yapılan iş parçaları mengeneler arasında sıkılarak sıkma işlemleri gerçekleştirilir. İş parçalarının kenarının ezilmemesi için yardımcı parçalar konulmalıdır. Tutkallama işlemi bitirildikten sonra yüzeye çıkan tutkal fazlalıkları silinmelidir. 6 Masif (Kenar) ĠĢkenceleri: Tabla kenarlarına masif sıkma amacıyla üretilmiş işkencelere masif (kenar masifi) işkenceleri denir. Mafsallı masif işkencesinin önce kelebek somunu döndürülerek tablaya tespit edilir. Sonra ağaç sapından çevrilip vidası sıkılır. 7 Çerçeve KöĢe ĠĢkenceleri: Çerçeve köşelerini kolayca 90º gönyesinde sıkabilmek için özel yapılmış çeşitli köşe işkenceleri ve sıkma düzenleri kullanılır. Ahşaptan yapılmış çerçevelerin, 45º alıştırılmış olan köşelerini tutkallamak için köşe işkenceleri kullanılır. Çerçevelerin daha hassas ve köşelerini kaydırmadan tutkallamak için değişik köşe işkenceleriyle çerçeve tutkallama uygulamaları yapılmaktadır. Çerçevelerin gönyesinde ve peşsiz sıkılabilmeleri için yukarıdaki şekillerde farklı tiplerde köşe işkenceleri bulunmaktadır. Çerçeve köşelerinin 90º ve 45º açılarda aralıksız ve daha düzgün alıştırılmaları köşe işkenceleri sayesinde olmaktadır. 8 Mandallar (Yaylı ĠĢkenceler): Fazla baskı kuvveti gerektirmeyen işlerin sıkılmasında, çok çabuk sıkma ve sökme sağlayan ağaç, metal veya plastikten yapılmış mandallar kullanılır. 9 KöĢe Yayları: Küçük çerçeve köşelerin birleştirilmesinde kullanılan çelikten yapılmış yaylardır. Yaylar elle gerilip açtırılarak iş parçasına oturtulur ve serbest bırakıldığında sivri uçlar işe batarak tutunma sağlar. Kullanım ve Bakımı El aletlerinin amacı dışında kullanılması sakıncalıdır. Her alet amacına uygun kullanılmalıdır. Aletler kullanımdan sonra takım dolabına veya uygun yerlere kaldırılmalıdır. Körelen aletler bilenmeli, kırılan ve bozulan takımlar onarılmalı veya kullanılmamalıdır. İşkencelerin vidaları yağsız bırakılmamalı pabuç eksikleri giderilmelidir. Alet ve takımların metal aksamları paslanma ve korozyonu önlemek amacıyla ara sıra hafifçe yağlanmalıdır. C AHġAP YÜZEY VE KENAR ġekġl TERĠMLERĠ Pah İş parçaları veya ahşap mobilyada dış köşelerin keskinliğini kırmak ve iyi bir görünüm kazandırmak amacıyla yapılan bir işlemdir. Rendelerle, kesici kalemlerle ve makinelerle yapılabilir

57 Kavela İki parçanın birbirine eklenmesi esnasında birleştirmeyi güçlendiren silindirik biçimli genellikle kayından üretilen elemandır. Çeşitli yöntemlerle kavela yapılabilir. Elde ve makinelerde üretildiği gibi piyasada hazır olarak da bulunur. Kalınlık ölçüsü belirlenirken birleştirilecek parça kalınlığının 1/3 ü dikkate alınır. Derz İş parçalarının kenar veya yüzeylerine el aletleri veya makinelerle açılan küçük girintilerdir. Genellikle geniş görünen bölümlemek veya birleştirme ek yerlerindeki hataları gizlemek amacıyla uygulanır. KiniĢ Ahşap parçaların yan yana birleştirilmesinde uygulanır. Birleştirme erkek ve dişi olmak üzere iki parçadan oluşur. Zıvana Ahşap çerçevelerde köşe birleştirme işleminde uygulanan bir birleştirme şeklidir. Uygulama el aletleriyle veya ağaç işleme makinelerinde yapılır.parça kalınlığının 1/3 ine zıvana açılır. Kordon Ahşap parçaların kenar ve yüzeylerine estetik bir görünüm katmak amacıyla uygulanır. Uygulama el aletleriyle yapılabildiği gibi makinelerde de yapılabilir. Lamba Ahşap parçaların kenarlarına uygulanan ve birleşme yerinde tutkallama yüzeyini arttırmak için yapılan bir kenar şeklidir. Ayrıca cam ve tabla takılacak çerçeve kenarlarına uygulanır. Kızak Bir yüzey ve kenar birleştirme şeklidir. Ahşap yüzeylere kızak parçaları tutturmak için uygulanır. El aletleri veya makinelerle yapılır. Balıksırtı Ahşap yüzeylerde kenarları yumuşatmak ve ince göstermek amacıyla uygulanır. Uygulama el aletleri veya makinelerde yapılır. Ahşap köşe birleştirmelerinde uygulanır. Düz veya kırlangıçkuyruğu şeklinde yapılır. El aletleri veya makinelerle yapılır. Oluk Ahşap parçaların kenar ve yüzeylerine farklı amaçlarla uygulanır. Uygulama el aletleriyle yapılabildiği gibi makinelerde de yapılabilir. Pah Kavela Ders KiniĢ Zıvana Kordon Lamba

58 Kızak Geçmeler Kırlangıç Kuyruğu DiĢ Geçme Oluk D EL FREZE MAKĠNESĠ Çerçeve konstrüksiyonlu, birleştirilmiş vaziyetteki işlerin iç kenarlarına lamba, kordon vb. detayları açmak ve düzeltmek, suni tabladan yapılacak çerçevelerde tabla ortasını boşaltmak, şekillendirmek vb işlemler için kullanılan el Makinesidir. MODÜL: ELDE BĠRLEġTĠRME A AHġAP BĠRLEġTĠRMELER AhĢap BirleĢtirmelerin Tanımı ve Önemi Ahşabın dayanımı ve sağlamlığı yapılan birleştirmelerin tekniğine uygunluğu ve yerine göre kullanımı ile mümkündür. Birleştirmelerde dikkat edilmesi gereken hususları şöyle sıralayabiliriz: Tutkal yüzeyi ne kadar çoksa birleştirmenin dayanımı da o kadar iyi olacaktır. Ahşabın makta kısmı tutkalı iyi tutmaz. Bu nedenle yüz ve cumba kısımlarının yüzeyi fazla tutulmalıdır. Parça kalınlığına göre belli oranlarda birleştirme için pay bırakılmalıdır. Birleştirmelerde sıkılık faktörü önemlidir. Ne az olmalı, nede parçayı zorlayıp çatlatmalıdır. Kısaca tatlı sıkı konumda olmalıdır. Birleşim yerleri gönyesinde ve alıştırılmış (Alıştırma testeresi kullanılabilir.) olmalıdır. İç odun iç oduna, dış odun dış oduna denk gelmelidir ( Ahşabın çalışmasının denk gelmesi amaçlanır.) AHġAP BĠRLEġTĠRME ÇEġĠTLERĠ a - En (Yan Yana) BirleĢtirmeler Ahşap teknolojisinde geniş tablalar iki veya daha çok parçanın yan yana getirilip, çeşitli yöntemlerle birleştirilerek yapıştırılması sonucunda elde edilirler. Bunun nedeni; ahşabın çalışmasından dolayı oluşabilecek şekil değişikliğini en alt seviyede tutarak tablanın düzgün doğrultuda kalmasını sağlamaktır. En birleştirmelerin kullanım yerleri olarak zemin, tavan ve lambriler ile geniş masif tabla elde edilerek kullanılması gereken yerleri (okul sıraları gibi) sayabiliriz

59 1 - Düz En BirleĢtirme İki parça düz olarak birleştirilmiş ve yapıştırılmıştır. Resimde parçanın kenarlarını belirten ana çizgiler kalın, birleştirme yerleri ise ince sürekli çizgi ile çizilmelidir. Makta taraması 45 'lik eğimle l mm - 3 mm aralıklı olur. Yüz ve cumba görünüş resminin karış-maması için görünüşlerde içleri taranmadan boş bırakılır. Perspektif çizimlerinde ise doğal görüntü veren yüz, cumba ve makta taraması yapılır. 2 - Lambalı En BirleĢtirme Düz birleştirmeye göre %50 daha fazla tutkallama yüzeyi oluşur. Ahşap binaların tavan ve yer döşemelerinin yapılmasında kullanılır. Cumbalar düz olarak alıştırılır ve kalınlığın 1/2 'si genişlik ve derinlikte lamba açılarak birleştirilir. Ön görünüşte iki parçanın birleşme çizgisi ince sürekli çizgiyle, lambanın derinliği de kesik çizgilerle belirtilir. Üst görünüşte ise yalnızca lambanın genişliği kesik çizgi ile gösterilir. 3 - Kendinden Çıtalı KiniĢli En BirleĢtirme Kinişin kalınlığı, parça kalınlığının 1/3 ü, derinliği ise yaklaşık parça kalınlığının yarısı olacak şekilde yapılır. Çizimde 0,5 1 mm tutkal boşluğu da dikkate alınmalıdır. İş parçasında fazla fire nedeniyle küçük işletmeler tarafından fazla tercih edilmez. Tavan ve yer döşemesi malzeme üreticileri tarafından tercih edilir

60 4 - Yabancı Çıtalı KiniĢli En BirleĢtirme Yapımı basit olduğu için küçük işletmeler tarafından tercih edilen bir birleştirme yöntemidir. Cumbaları alıştırılan tahtaların ortalarına kalınlığın 1/3 'ü genişlik ve 1/2 'si derinlikte kiniş açılır. Kinişlerin ortalarına konulan aynı kalınlıkta ve kinişlerin toplam derinliğinden l mm daha kısa dar çıtalarla birleştirme gerçekleştirilir. Çıtaların elyafının iş parçası elyafına dik olması tercih edilir. Bu nedenle çıtaların yerine kontraplak da konulabilir. 5 - Kavelalı En BirleĢtirme Kavela, parçalardaki deliklerin toplam uzunluğundan 2 mm kısa olmalıdır. Bu durumun ve birleştirme yapılmadan önce delik çevrelerine açılan havşaların ön ve yan görünüşte belirtilmesi gerekir. Kavelalar ve delikler parça içinde kaldıkları için kesik çizgilerle çizilir. Kavela ekseni üst görünüşte merkezden geçen yatay ve düşey ince eksen çizgisi ile daire çapını 2-3 mm geçecek şekilde çizilmelidir. 6 - Zıvanalı En BirleĢtirme

61 7 - Kırlangıç Kuyruğu geçmeli En BirleĢtirme 8 - Makinede Özel Freze Bıçakları ile Yapılan En BirleĢtirmeler Masif parçaların makinede birleştirme yapılmasıyla geniş yüzeyli tablaların elde edilmesinde kullanılır. Büyük ve seri üretim yapan işletmeler bu yöntemi tercih ederler. Kalınlığı çıkan parçaların cumbaları düzeltilerek yan yana getirilir ve freze makinesinde özel bıçaklarla kanallar açılır. Makinede tek ayar yapılıp parçalar bir düz, bir ters olarak açılarak birleştirme bitirilir. V şeklinde işaretleme mutlaka yapılmalıdır

62 b Çerçeve KöĢe BirleĢtirmeler Bu birleştirmeler mobilya kapakları, kapı ve pencereler, ilan dolabı vb. yerlerde kullanılan ve cumbaların (yan yüzeyler) birbiri ile genellikle 90 derece açı oluşturduğu yapım tekniğidir. Birleştirme ile lamba, kiniş, kordon veya pah gibi bir kenar şekillendirmesi de uygulanır. Çerçeve köşe birleştirmeler uygulanan yapım tekniğine göre sınıflandırılırlar. 1 - Çakma ve Kertme Geçmeli köģe birleģtirme Her iki parça kalınlığının yarısı kadar ve parça genişliği oranında kertilerek kesilen parçaların birbirleri üzerine köşe oluşturacak şekilde getirilmesi ve birbirine çakılması ile elde edilen en basit köşe birleştirme çeşididir. 2 - Düz zıvanalı çerçeve köģe birleģtirme Zıvananın uzunluğu parça genişliği, kalınlığı ise parça kalınlığının 1/3 ü kadar yapılır. İki parçadan ortası boşalana dişi zıvana, iki kenarı boşalana ise erkek zıvana adı verilir. Lambalı zıvanada (2/3 lambalı) zıvana derinliği lamba kalınlığı kadar az açılır, erkek zıvanalardan biri de lamba derinliği kadar küçük olur. Resim üzerinde birleştirmenin zıvana olduğunu göstermek amacıyla zıvananın köşeleri ince çizgi ile köşegen olarak birleştirilir ve bu işarete zıvana işareti adı verilir. 3 - Hampaylı zıvanalı çerçeve köģe birleģtirme Hampaylı zıvanada parça genişliğinin 2/3 zıvana olarak parça genişliği kadar açılırken, 1/3 ü 1 cm derinliğinde açılır. Zıvana kalınlığı parça kalınlığının 1/3 ü kadar olur. Resim üzerinde zıvana işareti sadece 2/3 lük kısma konulur, hampay olarak ifade edilen kısma konulmaz. 4 - Düz zıvanalı 2/3 lambalı çerçeve köģe birleģtirme

63 5-45 derece gönyeburun 1/3 lambalı pahlı çerçeve köģe birleģtirme Zıvana birleştirme yapılacak parçalardan biri parça genişliği kadar derinlikte ortası boşaltılarak dişi zıvana yapılır ve bir kenarı de 45 derece (gönye burun) olarak kesilir. Diğeri ise bir tarafındaki kapak tamamen çıkarılırken diğer tarafındaki kapak 45 derece kesilmek sureti ile birleştirme yapılır. 6 - Gönye burun Kavelalı BirleĢtirme Parçalardan ikisi de 45 derece olarak kesilir ve kesilen yüzeylerine dik olacak şekilde iki adet kavela markası yapılır. Kavelanın kalınlığı en az parça kalınlığının 1/3 ü, en fazla ise yarısı kadar olur. Kavela delikleri dik olarak delinmeli ve tutkal boşluğu dikkate alınmalıdır. Kavelaların başlarına da pah kırılması gerekir. 7 - AhĢap Bağlantılı BirleĢtirmeler Bazı köģe birleģtirmeler

64 8 - Kavelalı ve Zıvanalı BirleĢtirmeler Küçük kesitli ayaklarla birleştirilecek kayıtlardan biri kavelalı, diğeri de zıvanalı yapılarak ayak zayıflatılmadan sağlam bir birleştirme elde edilebilir. Kavelaların uçları zıvanaya girdiği için iş zıvanalı kayıt yönünde çok sağlam olur. Bu özelliğinden dolayı koltuk, sandalye, kanepe gibi oturma mobi1yalarında yan kayıtları zıvanalı, ön ve arka kayıtlar kavelalı birleştirmeli yapılarak zarafet ve sağlamlık birlikte sağlanmış olur. Birleştirmede kavela çapları ve zıvana kalınlıkları kavelalı ve zıvanalı bileştirmelerdeki gibidir. 9 - Özel BirleĢtirmeler En çok kullanılan birleştirmelerin yanında bazı özel birleştirmelerde uygulanmaktadır. Bu uygulamalar sağlamlığı artırıcı uygulamalardır. Aşağıda bunlardan örnekler verilmiştir. Son zamanlarda özellikle fabrikasyon imalatta ayak ve kayıtlar imalat kolaylığı bakımından yüzbeyüz yapılmakta düz veya hampaylı zıvanayla birleştirilmektedir. Fakat ilerde ayakla kayıtın birleşme yerinde çekmeden dolayı meydana gelebilecek açıklığı önlemek için, ya da alıştırma hatasının görülmemesi için kayıtların ucuna 4 5 mm. Genişlik ve 2 3 mm. derinlikte derz açılmaktadır. Bu ayak-kayıt birleştirmelerinin tutkallandıktan sonra zımparalanması da daha kolay olur Ġçeriden kamalı birleģtirme DıĢarıdan kamalı birleģtirme c Ayak Kayıt BirleĢtirmeler Mobilyacılıkta üretilen eşyaların çoğu ayaklı veya bazalıdır. Masa, sehpa, sandalye, koltuk veya dolapların ayakları bulunur. Ayaklar ile kayıtların birbiri ile birleştirilmelerinde dayanıklı ve uygun yapım tekniğinin kullanılması çok önemlidir. Mobilyanın uzun ömürlü olması bu kuralların doğru ve tam olarak uygulanmasına bağlıdır. Ayak kayıt birleştirmeler uygulanan yapım tekniğine göre sınıflandırılırlar. 1 - Düz Zıvanalı Ayak Kayıt BirleĢtirmeler Ayakların belirli kısımlarına kayıt kalınlığına göre dişi zıvanalar açılır. Zıvanaların genişliği kayıt genişliği kadar, kalınlığı ise kayıt kalınlığının 1/3 ü kadar olur. Kayıtın kenarı genellikle ayak kenarında 5 mm kadar içeride düşünülür. Dişi zıvana açılırken de bu ölçüye dikkat edilir

65 2 - Hampaylı Zıvanalı Ayak Kayıt BirleĢtirmeler Ayakların üst kısımlarına zıvana uygulanacaksa genellikle düz değil hampaylı olarak düşünülür. Hampaylı zıvana da kayıt genişliğinin 1/3 ü kadar kısım tam olarak değil 1 cm derinlikte boşaltılır. Kayıtların 2/3 lük kısmı ise ayak içerisinde gönyeburun olarak birleşir. Zıvana kalınlığı parça kalınlığının 1/3 ü kadardır. 3 - Kertmeli ve Zıvanalı Ayak Kayıt BirleĢtirmeler Zıvanalı ayak kayıt geçmede olduğu gibi zıvananın yanında ayak parçasının dış yüzeyine parça kalınlığının 1/3 ü kadar bir kısmın kertilerek kesilmesi ile yapılan birleştirmedir. 4 - Kavelalı Ayak Kayıt BirleĢtirmeler Kayıtlara iki adet kavela deliği açılır, kavela deliklerinin çapı en fazla parça kalınlığının ½ si, en az da 1/3 ü kadar olmalı ve kavelaların uçları 45 derece olarak pahlandırılmalıdır. Ayak üzerine açılan delikler kayıtlardakilerine göre açılır ve takılarak içeride birleştirilir

66 5 - Kavelalı ve zıvanalı Ayak Kayıt BirleĢtirme Zıvanalı ayak kayıt birleştirmenin daha sağlam olması amacı ile zıvananın ayaklara kavela ile çakılması ile elde edilen birleştirmedir. 6 - Kavelalı ve 45 O konumlu Ayak Kayıt BirleĢtirme Kavelalı Birleştirmede Yan Kayıtların Ayaklara 45 O konumla birleştirilmesi ile elde edilen birleştirmedir. 7 - Derzli Ayak Kayıt BirleĢtirme Ayak kayıt birleştirme yerlerine derz açılması ile elde edilen birleştirmelerdir. 8 - Metal Ayak Kayıt BirleĢtirme Araçları Ayak kayıt birleştirmelerin yapılmasında metal araç ve gereçlerin kullanılması ile elde edilen birleştirmelerdir. Ancak çok sağlıklı olmadığı için kullanılması tavsiye edilmez. 9 - Ayak kayıt orta birleģtirme d Boy BirleĢtirmeler Genellilikle doğramacılıkta olmak üzere boyları standart kereste boylarından uzun olan işlerde (merdiven korkulukları, çatı ve sundurma doğramaları vb.) kullanılan bir birleştirme şeklidir. Başlıca uygulama yöntemleri; 1- Lambalı boy birleģtirme 2- Zıvanalı boy birleģtirme 3- Yabancı zıvanalı boy birleģtirme 4- Parmak (DiĢli) boy birleģtirme 5 Kırlangıçkuyruğu birleģtirme

67 e DiĢli BirleĢtirmeler Sandık, çekmece, kutu vb. masif olarak üretilen mobilya veya elemanlarının yapımında kullanılır. Genel olarak elyaf köşeye dik birleştirmeler sınıfına girer. Oldukça sağlam ve üstün bir birleştirme çeşididir. Özellikle hareketli, çok kullanılan ve geniş yüzeylerde uygulanır. Burada kullanılacak malzemenin cinsi ve niteliği, uygulamayı etkileyen en önemli faktördür. Kullanım yerine göre seçilen ağacın cinsi, yeterli kurulukta olması, elyafının düzgün olması, yapılması düşünülen işin niteliğine uygun yapım tekniğinin belirlenmesi önemlidir. Dişli köşe birleştirmeler uygulanan yapım tekniğine göre sınıflandırılırlar 1 - Düz DiĢli KöĢe BirleĢtirme Parça genişliği, parça kalınlığını geçmeyecek değerde tek sayıda eşit parçaya bölünür, dişi olacak parçada çift sayılı dişler, erkek olacak parçada tek sayılı dişler boşaltılarak işlem yapılır. 2 - Kırlangıçkuyruğu Açık DiĢli KöĢe BirleĢtirme Parça genişliği 4 e bölünerek ¼ değeri bulunur. Bu değer dışa gelecek yüzeyde sol ve sağ kenardan makta kısmına çizilir. Bu değerin bir buçuk katı kadar bir değer de içerden ve iki taraftan işaretlenir. İçerde bu iki çizginin arasında kalan mesafe ölçülerek, tek sayıya bölünür. Çıkan değer parça kalınlığını geçmeyecek ölçüde olmalıdır. Uç kısımdaki karşılıklı iki nokta birleştirilir ve bu açı bir atlanarak gönye yardımıyla taşınır

68 3 - Kırlangıçkuyruğu Yarım Gizli DiĢli KöĢe BirleĢtirme Parça genişliği 4 e bölünerek ¼ değeri bulunur. Parça kalınlığının ¾ ü maktaya parça genişliğince paralel olarak çizilir. Bu değer (1/4 parça kalınlığı) dışa gelecek yüzeyde sol ve sağ kenardan ¾ parça kalınlığını gösteren çizgi üzerinde çizilir. Bu değerin bir buçuk katı kadar bir değer de içerden ve iki taraftan işaretlenir. İçerde bu iki çizginin arasında kalan mesafe ölçülerek, tek sayıya bölünür. Çıkan değer parça kalınlığını geçmeyecek ölçüde olmalıdır. Uç kısımdaki karşılıklı iki nokta birleştirilir ve bu açı bir atlanarak gönye yardımıyla taşınır. 4 - Kırlangıçkuyruğu Tam Gizli DiĢli KöĢe BirleĢtirme Dişlerin dışardan hiç görünmediği bir uygulamadır. Parçanın maktasına yarım gizli dişli birleştirmede olduğu gibi çizim yapılır ancak önceden parçanın iki yanında 5 mm kadar gizlilik payı düşünülür ve parçanın maktasından ¼ parça kalınlığı derinliğinde, ¾ parça kalınlığı genişliğinde gizlilik payı olarak bırakılır. Geride kalan ¼ miktarındaki yüzey de 45 derece olarak çizilir

69 5 - Kırlangıçkuyruğu Tekne Geçmeler Eğimli diş uygulamalarının yapıldığı bir yöntemdir. Farklı olarak önce erkek sonra dişi parçası boşaltılan bir birleştirme şeklidir, özel bir çizim ve markalama tekniği kullanılır. f Ġstavroz BirleĢtirmeler İstavroz geçmeler kertme, lambalı ve lambalı-pahlı şekillerde yapılıp merkezi ayaklı işlerin ayak tabanları ile pencere orta kanat birleştirmelerinde kullanılan birleştirme çeşitleridir. Vitrin geçmeler ise ayak ve kayıtları kare kesitli olan ayak kayıt birleştirmelerde kullanılır. 1 - Kertme istavroz geçme 2 - Lambalı istavroz geçme 3 - Lambalı pahlı istavroz geçme 4 - İstavroz geçmeli ayak

70 g Vitrin Geçmeler Vitrin geçmelerde aynı ayak kayıt birleştirmeler gibidir. Yalnız ayak kayıt birleştirmelerden farkı yan kayıtlarında ayaklarda olduğu gibi genellikle kare olması yani ayaklarla aynı ebatlarda olmasıdır. 45 derece konumlu ve çift zıvanalı BirleĢtirme 45 derece konumlu ve çift zıvanalı ayak-kayıt Gizli ayak- kayıt birleģtirme h BaĢlık ve Kızaklı Geçmeler Masif parçaların yan yana eklenmesi ile elde edilen geniş yüzeyli masif tablaların şekil değiştirmemesi, kamburlaşmaması için ve tabla kenarlarının düzgün görünmesi için uygulanan birleştirme çeşitleridir. BaĢlıklar 1 - Kinişli başlık birleştirme 2 - Kinişli zıvanalı başlık birleştirme 3 - Çıta başlık birleştirme 4 - Kızaklı başlık birleştirme 5 - Kavelalı başlık birleştirme 6 - Üçgen ve pahlı başlık birleştirme 7 - Kırlangıçkuyruğu kızak kanal birleştirme

71 ı Elyaf KöĢeye Paralel BirleĢtirmeler Kutu mobilya yapımında kullanılan bu birleştirme yönteminde birleşen iki parçanın elyafları birbirine paraleldir. Genel olarak uygulama şekilleri; 1 - Düz birleştirme 4 - Yabancı çıtalı gönye burun birleştirme 2 - Kavelalı birleştirme 5 - Kendinden çıtalı gönye burun birleştirme 3 - Lambalı kinişli birleştirme 6 - Kırlangıçkuyruğu dişli düz ve gönye burun birleştirme j - Masif Tabla ( Elyaf KöĢeye Dik ) BirleĢtirmeler Kutu mobilya yapımında kullanılan bu birleştirme yönteminde birleşen iki parçanın elyafları birbirine dik olarak gelmektedir. Genel olarak uygulama şekilleri; 1 - Lambalı kinişli birleştirme 7 - Düz kanal birleştirme 2 - Kinişli paylı birleştirme. 8 - Kırlangıçkuyruğu kanal birleştirme 3 - Kinişli, yabancı çıtalı birleştirme 9 - Lambalı kavelalı gönyeburun birleştirme 4 - Kinişli yabancı çıtalı gönyeburun birleştirme 10 - Kavelalı gönyeburun birleştirme 5 - Kinişli, kendinden çıtalı gönyeburun birleştirme derece kavelalı gönye burun birleştirme. 6 - Kinişli,90 derece çıtalı gönyeburun birleştirme

72 Tek Taraflı Çift Taraflı B KESĠCĠ KALEMLER, VURMA VE BAĞLAMA ALETLERĠ Bakınız : Modül Elde ġekillendirme C SĠSTRELER Bir yüzey temizleme ve perdah aleti olan Sistreler 1 1,5 mm kalınlığında 6x12 veya 8x15 cm boyutlarında çelik bir levhalardır. Eğe ve masat ile yapılan bileme sonrası uzun kenarlarında oluşturulan ve kılağı adı verilen ince çapaklar vasıtası ile yüzeyden ince talaşlar kazıyarak perdah işlemi yapar. Genel olarak üst yüzey işlemlerinden önce yapılan son temizlikte (Üst yüzey hazırlık işlemlerinde) kullanılır. Kısaca kullanım yeri düzeltilmemiş pürüzlü yüzeyler değil makineden geçmiş yüzeylerdir. Eskimiş vernik ve boya katlarının kazınmasında, rende izlerinin temizlenmesinde, geniş yüzeylerin kolayca ve düzgün olarak perdah edilmesinde kullanılır. ÇeĢitleri: 1.Sistre laması, 2.Saplı sistre, 3.Kollu sistre, 4.Sistre rendesi Sistire Uygulama ġekli İş parçasını tezgâh mengenesine bağlayınız. Keskin sistire lamasını, iterek veya çekerek kazıma yapacağına göre uygun pozisyonda ve elyafa eğik açılı (ortalama 30 ) olarak tutunuz. Sistireyi, elyaf yönünde iterek veya çekerek, yüzeydeki alet izleri ve eziklikler giderilene kadar kazıma işlemini sürdürünüz. Sistire Lamasını Bileme ġekli Sistire lamasını, testere bileme mengenesine, ağız kenarı 1 cm kadar taşacak şekilde bağlayınız. İnce dişli bir eğe ile lamanın körelmiş ağzı tamamen kaybolana kadar düzgünce ve lama yüzeylerine dik olarak eğeleyiniz. (Doğrusal bir bileme ağzı elde etmek için, egeyi önce lama doğrultusuna paralel olarak sürünüz.) Aynı işlemi, lamanın diğer kenarına da uygulayınız. Körelmiş ağızların parlak görüntüleri tamamen kaybolduğunda, eğeleme yeterli. demektir. Eğe ile düzeltilmiş kenarları yağ taşında bileyiniz:

73 Yağ taşını temizleyiniz ve üzerine bileme yağı dökünüz. Lamayı, taş düzlemine göre tam dik konumda tutunuz ve taşın her noktasında gezdirecek şekilde ileri-geri sürerek, ege izleri tamamen kaybolana kadar bileyiniz. Lama yüzeyini taş üzerine yatırınız ve tam çakışık durumda ileri-geri sürerek çapaklarını düşürünüz. Köşenin tam keskinliğini sağlayınız. Aynı işlemi lamanın bütün kesici ağızları için uygulayınız. Masatla kenar çekme Lamayı tekrar bileme mengenesine bağlayınız (veya parça üzerinde kenarını taşıracak şekilde bastırınız). Masatı, önce lama yüzeyine tam dik konumda tutup kuvvetle bastırarak lama boyunca çekiniz. Sonra masata 5 kadar bir eğim veriniz ve tekrar çekerek, ağzın tamamen döndürülmesini sağlayınız. Ayni işlemi diğer ağızlar için de uygulayınız. Özel şekilli sistire lamalarının sivri girintili kısımları bıçak egelerle, içbükey eğmeçli kısımları yuvarlak eğelerle, dışbükey kısımları ise düz lama eğelerle eğelenir ve uygun şekilli yağ taşı parçalarıyla bilenir. Sonra, yukarıda anlatıldığı şekilde masat çekme işlemi uygulanır. Saplı sistire, kollu sistire ve sistire rendesi lamalarının ağızları, rende tığlarında olduğu gibi, fakat ortalama 45 lik kama açısıyla eğelenir (veya zımpara taşında kaba bilenir), ve yağ taşında bilenir. Sonra mengeneye bağlanır, birkaç kerede ve eğim açısı gittikçe artırılarak masat çekilir. ÇeĢitli Sistre Lamaları Düz ve Tırtıklı Sistre Laması Kollu Sistre Laması D MASAT Kollu Sistre Laması Masat: Sistre kenarlarına kılağı vermek için kullanılan, yapı olarak dişleri yok edilerek yüzeyleri düzeltilmiş üçgen eğeye benzeyen bileme aletidir. E EĞELER VE TÖRPÜLER Ağaç ve metal yüzeylerden küçük talaşlar kopararak rendelenmesi mümkün olmayan yüzeylerin düzeltilmesini, yuvarlanmasını sağlayan, bazı kesicilerin bilenmesine yarayan yüzeylerine küçük dişler açılmış özel yapılı çelik el aletleridirler. Eğelerin dişleri tek veya çift yönlü açılmış olup diş boylarına göre kaba, orta ve ince dişli eğeler olarak sınıflandırılırlar. Lama yapılarına göre en çok bilinen ve kullanılan çeşitleri lama (yassı) eğe, yuvarlak eğe, üçgen eğe ve balıksırtı eğelerdir. Ancak bu eğe çeşitlerinden başka, oval yapılı, kare, bıçak eğe ve özel şekilli eğeler de olup farklı yer ve amaçlar için kullanılmaktadır. Törpüler ise rende vb. işlem yapılamayan, elde yuvarlanması gereken, köşeleri kırılması gereken parçalarda kullanılan, eğelerden daha iri talaş kopararak parçaları şekillendiren diş

74 yapıları eğelerden farklı olan el aletleridir. Dişler yarım daire kesitli ve konik yapılı, bir birinden bağımsızdır. Yaptığı işlem de eğelere göre oldukça kabadır. Kullanılan eğe ve törpülerin dişleri zamanla dolup işlem yapmaları zorlaştığında dişler uygun bir tel fırça ile temizlenerek tekrar eski durumuna getirilir. BaĢlıca Eğe çeģitleri 1 - Lama Eğe 2 Yuvarlak Eğe : Yuvarlak delikleri büyütmek ve yuvarlak köşeleri işlemek için kullanılır. Uç tarafa doğru konikleşir. Küçük boyda olanlarına farekuyruğu da denir. 3 - Yarım Yuvarlak Eğe: Çok kullanılan eğelerden biridir. Her boyda ve her diş yapısında olanları vardır. 4 - Üçgen Eğe: Üç yüzeyi de çift sıra dişlenmiş, kenarları keskin olan eğedir. Özel kılavuz ve havşa matkaplarının yapımında da kullanılır. 5 - Kare Eğe: Küçük kare veya dikdörtgen delikleri eğelemek, dar kanalları işlemek vb. işleri yapmak için kullanılır 6 - Bıçak Eğe: İnce kesitlerde ve sırtın düz olmasını gerektirmeyen yerlerde kullanılır. 7 - Helezon DiĢli Eğe 8 - Kanal Açma Eğesi 9 - Özel Kanal Eğesi: İnce bir eğedir. Çentik ve yarıkların eğelenmesinde, dar kanalların yanlarının işlenmesinde kullanılır Platin Eğesi 11 - Makine için Testere Eğesi

75 12 - Motor Testere Eğesi 13 - Orak Eğesi 14 - Bant Eğesi 15 - Küt Uçlu Yassı Eğe: Bu eğenin kenarları paralel ve yüzeyleri hafif dışbükeydir. Kalem izlerini yok etmek ve yüzeyleri ölçüsüne çok yakın getirmek için gayet iyi bir eğedir. Kullanım ġekilleri İş parçasını tezgâha bağlayınız. Eğeyi sapından ve ucundan iki elle kavrayınız. Eğeyi parça yüzeyine tam paralel bastırarak, eşit baskı kuvvetiyle ileri doğru ve bütün gövdesi boyunca itiniz. Eğeyi aşağı veya yukarı bükmeyiniz, aksi durumda yüzey yuvarlanır. Geriye çekerken eğeyi iş yüzeyinden hafifçe kaldırınız. Bu hem eğelenen yüzeyin durumunu gözle kontrol etmeye yarar, hem de eğe dişlerinin daha uzun süre keskin kalmasını sağlar. Eğe dişleri arasına dolan ve sıkışan talaşları zaman zaman sert kıllı fırça ile temizleyiniz. Eğeleme süresince yüzeyin düzgünlüğünü zaman zaman elle, mastarla veya gönye ile kontrol ederek, istenilen noktaya kadar işlemi sürdürünüz. Eğeyi, kaba talaş kaldırırken ağaç elyafına dik yönde, bitirme işleminde ise elyaf yönünde sürünüz. Eğelerin Bakımı ve Korunması Kullanma sırasında veya yerine kaldırırken eğeleri birbirine veya başka metal cisimlere çarpmayınız. Zamanla reçineli talaşla dolan eğe dişlerini, neft veya başka bir uygun çözücü sıvı içine sokarak temizleyiniz. Tutkallı talaşla dişleri dolan eğeyi sıcak su buharına tutunuz veya sıcak suya sokunuz; sonra fırça ile siliniz veya dişlerine tebeşir sürdükten sonra fırça ile temizleyiniz. Mecbur kalmadıkça eğeye tel fırça sürmeyiniz. Fırçalamayı, dişleri yönünde yapınız. Eğeyi, paslanmadan korumak için, nemli yerlerde bırakmayınız. Haftalık bakımlarda, çok az miktarda ince yağla egeyi yağlayınız, fakat yağını tamamen gidermeden kullanmayınız. Eğeyi parça üzerine sert şekilde çarpmayınız veya bükmeyiniz, çünkü kolayca kırılabilir Eğe saplarını temiz ve cilalı tutunuz. Çatlamış ve kırılmış sapları yenileriyle değiştiriniz. F ZIMPARALAR Yüzeyleri aşındırarak temizleme ve düzeltme özelliğine sahip doğal ve yapay gereçlere zımpara gereçleri veya zımpara denir. Zımparalama Gereçleri 1 - Doğal zımpara gereçleri : (Cam, çakmaktaşı, kuvars, Köseletaşı, doğal korund, Elmas) 2 - Yapay zımpara gereçleri : (Elektro korund, alüminyum oksit, Silisyum karpit, Karborundum) Bir zımpara kâğıdı kullanılacağı yere, zımpara taneciğinin türü ve özelliğine, taşıyıcı gerecin türü ve özelliğine, yapıştırıcının türü ve özelliğine göre belirlenir. Taşıyıcılar (Zımpara kağıtları) aynı zamanda ağırlıklarına göre sınıflandırılırlar ve m2 si 75, 100, 125, 160 ve 225 gr olan kağıtlar aynı zamanda zımpara kağıdının kullanılacağı yeri belirler. Hafif olan zımpara kağıtları elde kullanılan zımpara kağıtlarını oluşturup ağırlık arttıkça el makinelerinde ve makinelerde kullanılan zımpara kağıtları ortaya çıkar.ağırlığı 75 ile 125 gr. olan zımpara kağıtlarının özel sıvı emdirilmiş türleri su zımparası adını alır ve ıslak zımparalama yapmak amacı ile kullanılır

76 Zımparalarda numaralar küçükten büyüğe doğru gidildikçe incelir.piyasalarda en yaygın olarak 16 numaradan başlayıp 800 numaraya kadar çıkar.16 numara en kalın 800 numara ise en ince zımparadır.zımparalar kullanım durumlarına göre el zımparaları ve makine zımparaları olmak üzere sınıflandırılır. El Zımparaları: Ağaç işlerinde elle zımparalama işlemi, işin bitirilmesi açısından önemlidir. Masif mobilya üretiminde, girintili çıkıntılı yüzeylerde daha çok kullanılır. El zımparaları., makinede kullanılanlar kadar dayanıklı değildir. Bunlar piyasada 23x28 cm'lik tabaka ya da 50 m'lik rulo hâlinde satılır. Zımparalamak için elle tutulacak büyüklükte kesilerek kullanılır. Makine Zımparaları: Ağaç işleri endüstrisinde değişik zımpara makineleri kullanılır. Firmalar bu makinelerde kullanılmak üzere zımparalar üretmektedirler. Bunlar değişik ölçü ve şekillerdedir. Kasnaklar üzerine takılarak kullanılır. Kesme yönünü gösteren ok işaretleri vardır. Makineye takılırken bu işarete dikkat edilmelidir. Bu zımparalar, tank zımpara makinelerine, bant zımpara makinelerine, kalibre zımpara makinelerine vb. makinelere takılırlar. Levha Zımparalar: Bu zımparalar tabaka ya da rulo hâlinde üretilir. Dikdörtgen tabanlı titreşimli zımpara makinesinde ve benzeri makinelerde kullanılır. Makinenin ölçüsüne göre kesilir ve makineye bağlanır. Ayrıca eğmeçli parçaların zımparalanmasında kullanılan silindir zımpara makinelerinin silindirleri üzerine de bu zımparalar bağlanır. Disk Zımparalar: Dairesel olarak hazırlanmış zımparalardır. Doğrama işlerinde kullanılan disk zımpara makinelerine, titreşimli disk zımpara makinelerine ve büyük disk zımpara makinelerine takılmak üzere hazırlanmıştır. Fırça Zımparalar: Bu zımparalar fırça şeklinde olup flanşlar arasına bağlanmaktadır. Daha çok seri üretimde profilli yüzeylerin zımparalanmasında kullanılırlar. Profilli Zımparalar: Özel olarak işin profiline uygun hazırlanmış flanşa bağlanarak kullanılan zımparalardır. Zımparanın Kesici Taneciklerini OluĢturan TaĢların Özellikler Lal TaĢı: Dayanıklı ve sert bir yapıdadır, ağaç işleri için idealdir. Kuvars: Dayanıklı değildir ve çabuk körelir. Silisyum Karpit: Sert ve keskindir. Gevrek bir yapısı vardır. Bu nedenle makinelerde kullanılmaz. Alüminyum Oksit: Silisyum karpit kadar sert ve keskin değildir. Ancak dayanıklıdır. Bu nedenle ağır işlerde kullanılır Zımpara taģları : Kesici el takımlarının kesici ağızları ile iş makinelerinin bıçaklarının bilenmesine yarayan belirli biryapıda yapıştırıcı gereçlerle yapıştırılarak preslenip şekillendirilmiş zımparalama gereçlerine zımpara taşı denir.bileme makinalarının miline bağlı olarak ve dönerek bileme yaptıkları için dairesel yapıda olan zımpara taşları yapı olarak üçe ayrılırlar. 1 - Yuvarlak zımpara taşları (El takımlarını bilemede) 2 - Kenarları açılı yuvarlak zımpara taşları (Daire testerelerin bilenmesinde) 3 - Silindir yapılı zımpara taşları (Planya ve kalınlık makinesi bıçaklarının bilenmesinde) (Yapı olarak düz tabanlı derin bir kase görünümündedirler.) Zımpara taģlarının sınıflandırılması Zımpara taşları zımpara taneciklerinin cinsine ve yapıştırıcının sağladığı dayanıma göre sınıflandırılıp sertlik dereceleri harflerle belirlenir. a - Çok yumuşak zımpara taşları (C,D,E,F,G ve H) b - Yumuşak zımpara taşları (I,J ve K) c - Orta sert zımpara taşları (L,M,N ve O) d - Sert zımpara taşları (P,Q,R ve S) e - Çok sert zımpara taşları (T,U,V ve W) f - En sert zımpara taşları (X,Y ve Z) Zımpara taģlarının kullanımı İyi bir bileme için sert çelikten yapılmış kesiciler yumuşak zımpara taşları yumuşak kesiciler ise sert zımpara taşları ile bilenmelidir. Çünkü bileme esnasında zımpara taneciklerinin bileme yapan keskin köşeleri zamanla aşınarak bileme yapamayacak duruma gelir.bu sebeple aşınan zımpara taneciklerinin devreden çıkması gerekir.yumuşak zımparalarda aşınan zımpara tanecikleri çabuk düştüğü ve alttaki

77 tanecikler zımparalama görevini üstlendikleri için sert çeliklerin bilenmesine uygundur.yapıştırıcıların sağladığı dayanım daha yüksek olan zımpara taşlarında tanecikler daha zor düştüğü için de bileyecekleri çeliğin yumuşak olması gerekir.sert taşlarla sert çeliklerin bilenmesi durumunda aşınan zımpara tanecikleri ile zımpara taşının yüzeyi kısa sürede bileme özelliğini kaybedeceği için bilenen kesici ağzının yanarak çelik özelliğinin kaybolmasına sebep olur.bu da kesicilerin bozulması anlamına gelir.aşağıda çelik türüne göre hangi zımpara taşlarının daha uygun olduğu verilmiştir. Seri çelik :J numaralı zımpara taşı AlaĢımlı çelik :K numaralı zımpara taşı Takım çeliği :L veya M numaralı zımpara taşı Zımpara taşı kullanılmadan önce mutlaka kontrol edilmeli,sağlam olduğuna kanaat getirilen taşlar dahi makineye bağlandıktan sonra en az 5-10 dakika kullanılmadan çalıştırılmalı ve bu esnada da gerekli tedbirler alınmalı ve makine çevresinde ve özellikle de makinenin karşısında durulmamalıdır. G ZIMPARA TAKOZLARI Kullanıldığı Yerler Zımparalama, iş yüzeyinde, üst yüzey sistemlerinin (vernik, boya, v.b.) uygulanmasından önceki son perdah aşamasıdır. Sistirelenmiş sert ağaç yüzeyler ile perdah rendesiyle rendelenmiş yumuşak ağaç yüzeyleri işin cinsine ve önemine uygun kalınlıkta zımpara kâğıtları ile zımparalanmak suretiyle düzeltilir ve temizlenir. Zımparalama işleminin, yüzeyin her noktasında eşit ve düzgün yapılabilmesi için kullanılan bastırıcı araçlara zımpara takozu denir. Zımpara takozlan, elle rahatça kavranabilecek büyüklükte ve biçimde, düzlem tabanlı, kavak, ıhlamur gibi yumuşak ağaçtan, veya tabanına ince (3-5 mm) mantar levha yapıştırılmış sert ağaçtan yapılırlar. Zımpara takozunun en önemli özelliği, tabanının uygun sertlikte olmasıdır, Tabanı çok sert olursa, zımpara dişleri çabuk dolar ve dökülür; çok yumuşak tabanlı takozla zımpara yapıldığında ise, yüzey temizlenir fakat düzelmez H ISLATMA Ġlk Islatma ve Kabartma İş parçalarının hazırlanması ve işlemler sırasında yüzeylerde lif ezilmeleri olabilir. Bunları gidermek için direk zımpara yapıldığında, kaplamalı islerde kaplama kalınlığı iyice azalacağından alttan yonga levhanın bölge bölge görülmesine neden olur. Masifli islerde ezikliğin giderilmesi için yapılan zımparalama, işi bozar. Yüzeyin düzelmesi gerekirken yüzeyde geniş oyuk açılır. Bu nedenlerle ezik ve çizik gibi hatalı yerler zımparalama işleminden önce, normal ıslaklıkta olan bir bezle ya da kauçukla ıslatılmalıdır. Kullanılan bez ya da kauçuğun nemi normal olmalı, ıslatılan bölgenin tamamen kuruması beklenmelidir. Kurumadan yapılan zımparalama hem iyi olmaz hem de kabartma işlemi tam yapılmamış olur. Çok ezik yerler rendelenmemelidir. Çünkü rende ile düzeltilen yerdeki ezik bölge vernik ve boya gibi işlemler yapıldığında, kuruma sırasında ilk ıslatma nedeniyle kabarır. Bu sefer düzgün bırakıldığı sanılan yer kabararak çirkin bir görüntü oluşur. İlk ıslatmadaki asıl amaç, ezik yeri rendeleme yapmadan ilk haline (doğal ölçüsüne) getirmektir. İlk ıslatma yapılıp kuruması tamamlandıktan sonra zımpara işlemi yapılır. İlk ıslatmaya rağmen, kuruma suresi tamamlandıktan sonra hala düzelme olmuyorsa ezikler için özel işlem yapılır. Bunun için ilk önce oyuk yerin üzerine ıslak bir bez ya da üstüpü konur. Sonra iyice ısıtılmış kızdırılmış bir demir parçası ıslak bez üzerine birkaç kez bastırılıp bırakılır. Kızdırılmış metal parçası, ıslak bezdeki rutubeti buhar haline getirip kabartma işlemini kolaylaştırır ve hızlandırmış olur. ıslatılan yer kuruyana kadar beklenir. Sonra zımpara işlemine geçilir. Su, ilk ıslatma işleminde sıcak olursa kabartma işlemi biraz daha çabuk olur. Islatma suyuna amonyak katılırsa bu işlem daha da çabuklaşır. Son Islatma ve Yeniden Zımparalama Ağaç işleri makineleri ile yapılan işlemlerde, ağacın hücre yapısı kesilerek bozulur. Kesilen hücreler, nem ya da sıvıların etkisiyle kabarır. Kabaran yüzeylerde pürüzler oluşur. Bu oluşumun önlenmesi için ilk ıslatma ve zımpara işleminden sonra tekrar son ıslatma işlemini yapmak gerekir. Son ıslatma işlemi yapılmazsa boyalı yüzey, harita gibi dalga dalga olur. Vernikleme yapıldığında kimi yerler vernikli olarak parlar, kimi yerler verniksiz ya da az vernikli olması nedeniyle mat görüntü oluşturur. İşte bu nedenle son ıslatma işleminin önemi büyüktür. Kaliteli bir üst yüzey elde edebilmek için son kez, ılık suyla nemlendirilen bir bezle fazla bastırmadan yüzey ıslatılır. Kuruyuncaya kadar beklenir. Kurumanın

78 tam olduğunu anlamak için yüzeye bakılır. Yüzey, oldukça mat ve sislenmiş bir görüntüde ise dokunulduğunda pürüzlü ve soğuk olduğu hissediliyorsa kurumuş demektir. Bu durumda yüzey, kullanılmamış ince zımpara ile baskı yapılmadan takozun kendi ağırlığınca, elyaf yönünde sürülerek zımparalanır. Eğer kullanılmış zımpara ile işlem yapılırsa düzgün bir yüzeyin ede edilmesi mümkün değildir. Ġ EL ZIMPARA MAKĠNELERĠ 6 EL ZIMPARA MAKĠNESĠ: Masif tabla ve suni tabla yüzeylerini temizleyerek perdah etmek, dolgu vernikli işlerin zımparalanması veya vernik işlemi öncesi üst yüzey hazırlık işlemlerindeki zımparalama işlemlerini yapmak için kullanılan el Makineleri olup genel olarak akuple sistemle çalışırlar. Silindir yapılı olan el zımpara Makineleri daha çok kaba zımparalama işlemlerinde ve masif işlerde, titreşimli olan türü ise vernikli işlerle ince zımparalama işlemlerinde kullanılırlar. Tank zımpara adı verilen paletli bir türü de genellikle masif parke yüzeylerini zımparalamakta kullanılır. TitreĢimli Zımpara Titreşimli zımpara, tüm genel zımparalama işleri için uygundur. Değişken hız ayarları ile farklı malzemelerde zımparalarken (ör. vernik) daha fazla kontrol sağlar ve zımpara kâğıdının tıkanmasını ve takılmasını azaltır. Hem mandallı hem de yapışkanlı kâğıt takımı ile tüm zımpara kâğıtlarına uygundur. Ergonomik ön tutma kolu zımparanın rahat çalıştırılmasını sağlar. Toz torbası veya toz emme aparatı ile temiz çalışma yapar. Eksantrik Zımpara Zımpara tablası çapı 125 mm, 400 Watt, mikro filtre sistemi, mikro filtre kutusu, aletle bütünleşmiş toz emme tertibatı, elektronik kumanda şalteri, zımpara tablası frenli yumuşak zımpara başlangıcı, pıtrak tutturma, toz emme donanımlarına bağlantı olanağı, konumu ayarlanabilir ilave sap, ergonomik tasarımlı el zımpara makinesidir. Tank Zımpara Özellikleri 600 Watt, şerit ölçüleri 75 x 457 mm, şerit hızı m/min, entegre edilmiş toz emme tertibatı ile mikro filtre sistemi, zımpara şeridi germe sistemi,hareket makarası hassas ayarı sayesinde tam ve hassas band hareketi, çıkartılabilir ilave sap, toz emme tertibatına bağlantı,sabit olarak kullanılabilir.işkence ile basit tespit ve alt sehpada (özel aksesuar) çok yönlü germe imkanları, sol elini kullananlara da uygun bir el zımpara makinesidir. Kullanım Yerleri Titreşimli zımpara makineleri ince perdah işlemleriyle, üst yüzey film katlarının zımparalanmasında kullanılır. Eksantrik ve tanklı zımpara makineleri ise daha çok, kalın talaş kaldırmayı gerektiren doğrama ve parke zımparalama işlerinde kullanılırlar. ÇalıĢma Güveliği Zımparalama işlemi yapılırken yüzeydeki tozlar sık sık temizlenmelidir. Makinelerin elektrik bağlantıları dikkatli tutulmalıdır. Islak ortamda ve yanıcı gazların bulunduğu yerlerde çalıştırmayınız. Makinenin herhangi bir elemanını değiştirirken mutlaka şalteri kapatınız. Çalışmaya başlamadan önce makineyi kontrol ediniz

79 Çalışma sırasında makineden anormal bir ses veya herhangi bir koku duyduğunuzda, derhal işlemi durdurunuz, şalteri kapatınız, yetkiliye haber veriniz. Makinenin başından ayrılmadan önce tamamen durmasını bekleyiniz. Atölyede hiçbir zaman dalgın bulunmayınız. Makine dalgınlığı affetmez. Akşam paydosundan sonra atölyeyi terk ederken, ana şalteri kapatmayı unutmayınız. MODÜL : MAKĠNEDE RENDELEME PLANYA MAKĠNASI Planya makinesinin tanımı yapısı ve parçaları Kesici bıçakları yardımı ile parçalardan talaşlar kopararak rendeleme yapan, iş parçalarına yüz ve cumba açmak, pahlı yüzey açmak vb işlemler yapan Ağaç İşleri makinelerine Planya makinesi denir. Planya Makinesi günümüz Ağaç İşleri atölyelerinde şerit testere makinelerinden sonra ikinci işlem makinesidir.şerit testere makinelerinde kaba ölçülerinde kesilen iş parçalarının bir yüz ve bir cumbasının rendelenerek düzeltilmesi planya Makinesinde yapılır. Makinenin sayısal özellikleri Her Makinede olduğu gibi planya Makinesinin da sayısal değerlerle ifade edilen temel özellikleri vardır. Bu özellikler kullandığımız Makineyi daha iyi tanımamızı ve daha verimli çalışmamızı sağlayan bazı değerleri de barındırırlar. Özellikle motor gücü ve bu motor gücüne bağlı olarak belirlenen kesme hızı ve sevk hızı güvenli çalışma açısından önemlidir. 1 - Tabla yüksekliği : cm. 2 - Tabla genişliği : cm. (planyanın isim ölçüsüdür.)"60'lık planya gibi." 3 - Tabla boyu : cm. 4 - Mil dönme hızı : dev/dak (Bıçak ucunun aynı noktadan bir dakika içinde kaç sefer geçtiğini gösterir.) 5 - Kesme hızı : m/san (Bıçakların dönerken 1 san.toplam kesme miktarı) 6 - Sevk hızı : 8-24 m/dak (İş parçasının bir dakika içinde ilerleyeceği miktar) 7 - Bıçak genişliği : mm. 8 - Bıçak kalınlığı : 3-4 mm. 9 - Motor gücü : 1-6 BG (Beygir gücü 736 Watt değerinde bir güç birimi) ÖNEMLĠ KISIM VE PARÇALARI A Gövde B Arka Tabla C Ön Tabla D Siper E Mil ve Bıçaklar F ġartel G Arka Tabla Ayar Volanı H Ön Tabla Ayar Volanı I Koruma Aparatı J Motor K KayıĢlar L TalaĢ BoĢluğu Planya Makinesi

80 Planya makinesinin başlıca kısımları şunlardır: A GÖVDE: Makinenin elemanlarını üzerinde taşıyan gövde Sarsıntısız çalışması amacı ile yere sağlamca bağlanmıştır. B ARKA TABLA: Makineye verilen iş parçasının rendelenen yüzeyi arka tabla üzerine oturur. Yüksekliği ayarlanabilen arka tabla genellikle bıçak uçuş seviyesi ile aynı seviyede kullanılır. C ÖN TABLA: Üzerine rendelenecek iş parçasının oturtulduğu ön tabla yükseklik ayar volanı ile talaş miktarının ayarlanmasını sağlar. Ön ve arka tablalar eğik kızaklarla gövdeye bağlanmışlardır. D SĠPER: Ön tabla üzerine değişik düzeneklerle bağlanmış olan siper iş parçasının rendelenmiş yüzünün dayanarak sürülmesine ve komşu yüzeyin dik olarak rendelenmesine yarar. E MĠL VE BIÇAKLAR: Planya makinesinin karşılıklı iki yatak arasında yatay konumda çalışan mili vardır. Milin çevresine mil uzunluğunda yapılmış bıçaklar bağlanır. Bıçak sayısı genellikle 3 veya 4 olur. Milin uzunluğu aynı zamanda makinenin büyüklük ölçütü olup 20 ila 60 cm arasında değişir. Tabla ayarları Planya Makinesinin tablaları diğer Makinelerden farklı olarak bir birimden bağımsız hareket eden iki parçadan oluşur. Ön ve arka tabla olarak isimlendirilen bu tablalar milin ön ve arkasında yer alırlar. Tablaların ayarları da yapılan işleme göre farklıdır. Genel olarak yüzey düzeltme işlemi yapılan planyalarda çalışan kişinin durduğu kısımda olan tabla ön tabla olarak isimlendirilir ve bıçak uçuş seviyesinden talaş kalınlığı kadar aşağıda ayarlanır. Arka tabla ise çalışma yönüne göre ileride kalan tabla olup tabla yüksekliği bıçak uçuş seviyesinde ayarlanır. Arka tablanın yüksekliği sadece parça ortasının derinleştiği özel durumlar da bıçak uçuş seviyesinin altına ve arka tablanın ölçüsüne ayarlanır. Tabla ayarlarında dikkat edilmesi gereken önemli bir husus ta tablaların yataylık ayarlarıdır. Tablaların (yükseklik) ayarları ne olursa her iki tablanın da mutlaka tam yatay ve her ikisi de aynı doğrultuda olmalıdır. Tablaların yataylık ayarları tablalar ile gövde arasındaki ayar cıvataları ile yapılır. Tablaların yataylık ayarlarının bozuk olup olmadığını ise genel olarak örnek bir planyalama işleminde görebiliriz. Planya edilen uzunca bir parçanın ön tabla üzerinde ilerledikçe tablaya bitişik ilerlemesi tabla ayarının düzgün olduğunu, başlangıçta mil veya uzak uca yaklaştıkça ileride iş parçasının tabladan ayrılması (tabla ile arasında boşluk oluşması) tablanın yataylık ayarının bozuk olduğunu gösterir. Boşluğun mil tarafında oluşması planya edilen parçanın son kısmının düşük planya edilmesine ve yüzey düzgünlüğünün bozulmasına yol açar. Arka Tabla ayarı bıçak uçuş seviyesine göre ayarlanmadığında iş parçasının rendelenmesinde hatalar verir. Arka tabla yüksek olduğunda iş parçasının uç tarafından fazla alır ve arkaya doğru ilerledikçe talaş miktarı azalır. Düşük olduğunda ise parçanın bitiş kısmında daha çok rendeleme olur. BIÇAK UÇUġ SEVĠYESĠ Bıçak UçuĢ Seviyesi: Mile bağlı olan bıçakların uçlarının dönüş esnasında oluşturdukları yörüngeye verilen isimdir A Mil B Mil Yatağı C Bıçak Ayar Yayı D Bıçak E SıkıĢtırma Parçası F Sıkma Cıvatası Planya Makinesinde ÇalıĢma Güvenliği: 1 Çalışma esnasında Makinenin siperi kullanacağımız parça genişliğine göre olabilecek en yakın mesafeye ayarlanmalıdır. 2 Mümkün olan her durumda koruyucu kapak kullanılmalı, eller bıçaklara yaklaştırılmamalıdır

81 3 Parçayı iterken kesinlikle bıçakların üzerinden el geçirilmemelidir. 4 Siper mutlaka kullanılmalı ve sipersiz çalışılmamalıdır. 5 İş parçası tabla ve sipere tam olarak dayanmalı ve geniş parçalarda mutlaka yardımcı kullanılmalıdır cm den daha kısa ve 1 cm den daha ince parçaları makinede rendelenmemelidir..yapılmak zorunda kalınırsa mutlaka yardımcı parça kullanılmalıdır.. 7 Çalışırken makinenin sol yanında ve sağlam bir şekilde durulmalıdır. 8 Bütün ayar ve bağlama düzenlerini, özellikle bıçak bağlama cıvataları sık sık kontrol edilmelidir. 9 Talaş miktarını geniş yüzeylerde 2 mm, dar yüzeylerde ise 5 mm den fazla verilmemelidir. 10 Kör ve ağzı kırılmış bıçaklarla çalışılmamalıdır. 11 İş parçası geri çekilirken bıçakların üzerinden geçirilmemelidir Planya bıçaklarının sökülüp takılması Bir planya milinde 3 4 bıçak yuvası ve o kadar da bıçak vardır. Güvenli ve verimli çalışmak için mil üzerindeki bıçakların tamamının bıçak uçuş seviyelerinin aynı yörüngede olması gerekir. Aksi takdirde planyalama işleminin kalitesi düşer, darbeli bir planya işlemi gerçekleşir ve yüzeylerde hatalar ve karşılık vermeler artar. Ayrıca bıçakların bilenmiş ve körlenmiş olmaları da planyanın yaptığı işin kalitesini olumlu veya olumsuz etkiler. Bıçakların bilenmesi veya keskin bıçaklarla değiştirilmesi için planya bıçaklarının sökülmesi ve yenilerinin takılması gerekir. Bıçakların Sökülmesi: Mil üzerindeki bıçakların her biri en az altı cıvata ile bıçağı mil yuvasına sıkıştıran mil uzunluğunda bir sıkıştırma parçası ile sıkıştırılmıştır. Bu cıvataların sağlam bir bağlama yapması için belirli bir düzenle sıkılması ve gevşetilmesi gerekir. Rasgele yapılan bir sıkma işlemi hatalı bir sıkıştırma oluşturur ve çalışma esnasında bıçakların yerinden fırlamasına varan iş kazalarına sebep olabilir. Bu sebeple cıvatalatın önce iki uçta olanları hafifçe gevşetilerek aradaki cıvatalara geçilir ve onlarda baştaki cıvatalar kadar gevşetilir. Bu işlem bıçak sökülünceye kadar tekrarlanır. (Cıvatalar sıkma yönünde çevrilmelidir. Çünkü cıvatalar sökme yönünde çevrildiğinde sıkıştırma parçasının içine girerek sıkıştırma parçasını geriye çeker ve bıçakların sökülmesine sebep olur.) Planya Bıçaklarını Takmak Sıkma kamasını yerine oturtunuz, bilenmiş bıçağı dönüş yönüne uygun olarak yatağına yerleştiriniz ve tespit vidalarını hafifçe sıkınız. Sert ağaçtan veya hafif metalden bir mastarı arka tabla üzerine tablaya paralel olarak koyunuz. Arka tabla ağızlık parçasının ucuna gelen yeri kalemle işaretleyerek A harfi yazınız. Mili çalışma yönünde hafifçe çeviriniz. Bıçak, mastarı ön tablaya doğru sürükleyecektir. Bu durumda arka tabla ağızlık parçasının ucuna gelen yeri işaretleyerek B harfi yazınız Aynı işlemi bıçağın ortasında ve diğer ucunda da yapınız. Mastarın sürüklenmesi her yerde A-B kadar ise bıçak her noktada aynı miktar çıkmış demektir. Takozun sürüklenmesi diğer yerlerde A-B mesafesinden fazla ise bıçağı aşağı indiriniz, az ise yukarı çıkarınız ve sıkma cıvatalarını azar azar ve birer atlayarak sökme yönünde çevirerek bıçakları sabitleyiniz. Aynı işlemi diğer bıçaklarda da yaparak bıçak takma ve ayarlama işlemini tamamlayınız. Arka tablanın bıçak uçuş dairesinde olduğunu kontrol ediniz. Arka tabla bıçak uçuş dairesinden düşük olursa rendeleme sonunda ön tabladan kurtulan parçanın uç kısmı aşağı düşer ve oyulur. Yüksek olması durumunda ise iş parçası başlangıçta tablanın ucuna takılır; hafifçe yükseltilerek itildiğinde ise konik bir rendeleme yapılır. Planya ve kalınlık makinelerinin bıçaklarının ayarlanmasında ayar köprüsü de kullanılır. Ayar köprüsü mili kolayca kavrayabilecek iki ayağı, bıçak taşkınlığını ayarlamak için hassas ayar vidaları vardır. Mil boyundadırlar ve mili iki baştan kavrarlar. Bilenmiş bıçaklar yuvalarına oturtulup iki baştan hafifçe sıkılırlar. Ayar köprüsü milin üzerine oturtulup bıçak iki baştan ayar köprüsüne değinceye kadar dışarı çıkarılır çok çıkıntılı ise yuvasına oturtulup sıkılır. Aynı işlem diğer bıçaklar için de tekrarlanarak işlem tamamlanır. Bıçakların Sıkılması: Sıkma işleminde öncelikle bıçak yerine yerleştirilerek bıçak ayar parçası ile (Bıçak uzunluğunda bir yüzeyi içbükey kavisli bir parça veya özel bir aparat) bastırılarak iki uçtan bıçak geri fırlamayacak şekilde sıkılır. Yapılan bu ayardan sonra aradaki cıvatalar da sıkma yönünün tersinde baştaki cıvatalar kadar sıkılarak işlem tekrarlanır. Bıçakların her biri aynı şekilde ve aynı ayarla tamamen sıkıldıktan sonra Makine bir süre boşta çalıştırılarak kontrol edilir

82 B Planya Makinesi Bıçak Bileme Makinesi Planya bıçak bileme makinesi, planya ve kalınlık makinesi bıçaklarının bilendiği aynı anda 3-4 bıçağın bağlandığı ve bilendiği bir makinedir. Bileme taşı kendi ekseni etrafında dönerken, makine özel düzenekleri yardımıyla istenen mesafede ileri geri hareket eder. Talaş miktarı da otomatik veya elle ayarlanabilen bir makinedir. Çalışma sistemi olarak birbirin aynı fakat şekil olarak farklı firmaların farklı tipte makineleri vardır. Bu makinelere takılan bileme taşları da normal zımpara taşlarından farklı özel bileme taşlarıdır. Genellikle alın bileme yapan çanak bileme taşları takılır. Bu taşların ortası boş olduğu için taşın sürtünme alanı küçüktür, bileme anında ısınma azdır. Bileme tabanı da tam düzlem olur. C KALINLIK MAKĠNASI Kalınlık Makinesinin tanımı, yapısı ve kısımları Planya Makinesinde bir yüz ve bir cumba açılmış parçaların kalınlık ve genişliklerini istenilen ölçülerde çıkarmaya yarayan Ağaç İşleri makinelerine kalınlık Makinesi denir. Çalışma prensibi olarak planya Makinesi ile aynıdır. Yüzeylerden küçük talaşlar koparıp rendeleme yaparak yüzeylerin düzeltilmesini sağlar. Ancak Makinenin yapısı ve işlevleri yönünden çok daha farklı bir yapıya sahiptir. Bu özelliklerinden biride diğer Ağaç İşleri makinelerinden farklı olarak kesici bıçaklarının dışarıda değil özel koruyucu kapağın altında olması ve Ağaç İşleri Makineleri arasında en korumalı Makine olmasıdır. Bir diğer özelliği de sürücülü olması ve sürücülerinin Makineye takılan eklentiler değil Makinenin kendi parçaları olmasıdır. Dolayısı ile sayısal özelliklerde verilen sevk hızının Makine tarafından otomatik olarak gerçekleştirilmesidir. Dolayısı ile Makine gövdesinde biri bıçakları, diğeri sürücüleri harekete geçiren iki motoru olan bir Ağaç İşleri Makinesidir. Önemli özelliklerinden birisi de kesme işlemini yapan bıçakların tablanın altında değil üstünde olmasıdır. Kalınlık Makinesi kesit resmi Kalınlık Makinesinin Önemli Kısım ve Parçaları A - Üç parçalı Tabla B - Gövde C - Hareketli kapak D - Mil ve bıçaklar E - DiĢli mil F Emniyet Tırnağı G - Üst mil H - TalaĢ kanalı I - Alt miller J - Tabla ayar pistonları K - Milimetrik cetvel L - Tabla yükseklik ayar volanı M - Motor N - DiĢli ve üst mil motoru O - Tabla hareket diģli ve zincirleri

83 Kalınlık Makinesinin başlıca kısımları şunlardır: a Tabla: Makine gövdesi içinde yatay konumda duran 3 parçalı tabla, iş parçalarının üzerinden kaydırılarak makineden geçirilmesine yarar. Tablanın yüksekliği istenilen parça kalınlığına göre el volanı yardımıyla yapılır. Tabla içinde iki adet sevk silindiri bulunur. Bu silindirler (Alt Silindirler) iş parçasının tabla yüzeyine sürtünmeden rahatça ilerlemesini sağlamak üzere, tabladan 0,1 0,3 mm yüksekte ve tablaya tam paralel olarak ayarlanırlar. Tablanın genişliği isimlendirme ölçütü olup cm arasında değişir. b Gövde: Makinenin tüm elemanlarını içinde barındıran gövde demirden yapılmış olup yere sağlamca bağlanmış kısımdır. c Hareketli Kapak: Üstte bulunan ve bıçakların üstünü örten hareketli kapak aynı zamanda rendeleme sonucu ortaya çıkan talaşların ön tarafa atılmasın yardımcı olur. d Mil ve bıçaklar: Kalınlık makinesinde de aynı planya makinesinde olduğu gibi 3 veya 4 adet bıçaklı bir mili vardır. Mil ve bıçakların uzunluğu tabla genişliğinden 1 2 cm uzun olur. e DiĢli Mil: Gücünü motordan alarak sevk hızını ayarlayan ve önde bulunan ve itme silindiri de denen bu silindirin üzerine parçaları kaydırmaması için oluklar açılmıştır. Aynı zamanda silindir değişik kalınlıklarda parçaların rendelenmesini sağlamak amacı ile çok parçalı ve içten yaylı yapılmışlardır. Bıçak uçuş seviyesinden 0,5 0,8 mm aşağıda ayarlanır. f Emniyet Tırnağı: Bu tırnaklar makineye verilen iş parçalarının geri bıçaklar tarafından geri fırlatılmasını engeller. g Üst Mil: Bıçakların arkasında bulunan üst mile aynı zamanda çekme silindiri de denir. Gücünü motordan alarak itme silindiri ile birlikte parçanın sevk hızını ayarlar. Parçaların rendelenmiş yüzeylerini zedelememek için bu silindirlerin üzerleri lastik veya kauçukla kaplanmıştır. Bıçak uçuş seviyesinden 0,5 0,8 mm aşağıda ayarlanır. Ayrıca bıçakların hemen önünde ve arkasında baskı kirişi olarak adlandırılan ve bıçaklara gelen ve bıçaklardan çıkan parçanın titreşim yapmasını engellemek amacı ile parçaları bastıran baskı kirişleri bulunur. İtme silindirinde olduğu gibi parçalı olarak yapılmışlardır. Sayısal özellikleri 1 - Tabla genişliği : cm (Kalınlık Makinesine isminin veren ölçü) 2 - Mil Çapı : mm 3 - İşleyebileceği parça kalınlığı: mm. 4 - Kesme hızı : m/san. 5 - Sevk hızı : 3-30 m/dak. 6 - Dönme hızı : dev/dak. 7 - Motor gücü : 3-25 BG Yukarıdaki değerler göz önüne alındığında en küçük kalınlık Makinesinin 30'luk en büyük kalınlık Makinesinin ise 160'lık olduğunu görürüz. Mil çapından kasıt bıçakların olduğu kesici milin çapıdır. Kesme kalınlığının ise kalınlık Makinesinin büyüklüğüne göre cm olduğunu görürüz. Sevk hızı sürücülerle belirlendiği için çalışan kişinin parçanın sevk hızını belirlemesi gerekmez. Güvenli çalıģma ve güvenlik tedbirleri Kalınlık Makinesi Ağaç İşleri Makineleri içinde bıçakları dışarıda olmayan koruması yüksek bir makinedir. Ancak bu özellik kalınlık Makinesinin çok güvenli bir Makine olmasını gerektirmez. Yine dişli merdaneden önce yer alan baskı kirişleri parçanın geri fırlamasını engelleyen bir güvenlik elemanıdır. Yine bu güvenliğin de kırılan küçük parçaların geriye fırlamasını engellemez. Ayrıca parçayı ileriye itmeye yarayan dişli merdane dikkatsiz davranıldığında bizim için tehlike olabilir. İş parçasını ilk kavraması anında iş parçasını havaya kaldırarak vücudumuza çarpmasına veya parça tekrar aşağı yöneldiğinde parmaklarımızın tabla ile parça arasında kalmasına sebep olabilir. Bu sebeple Makinede çalışmaya başlarken Makine tam devrini kazanmadan Makinede çalışılmaması, iş parçaları Makineye verilirken dikkatli verilmeli ve el parça ile tabla arasında tutulmamalı, el kapak altına kadar parça ile birlikte sürülmemeli ve parça Makinenin sürücülerine bırakılmalı, Makinenin arkasında (Tabla arkasında) durulmamalıdır. Makineye 30 cm.den kısa parçalar verilmemeli ve kalınlığı 1 cm.nin altında çıkacak parçalar yardımcı parça ile Makineye verilmelidir. Parçanın çalışma esnasında kırılıp içerde kalması durumunda Makine durdurulmadan tabla aşağıya indirilmemeli ve el Makinenin içine sokulmamalıdır. İşlenen parçalarda talaş kalınlığı gereğinden fazla verilmemelidir. Çam türü reçineli ağaçların reçineleri ve ince tozlar zamanla dişli merdanenin dişlerinin arasını doldurması sebebi ile dişli merdanenin

84 dişlerinin arası zaman zaman temizlenmeli ve reçineli parçalarda gerekirse tabla yüzeyine mazot sürülerek parçanın hareketi kolaylaştırılmalıdır. Makineden çıkan parçaların bir birini sıkıştırmaması için Makinenin karşısında çıkan parçaları alacak bir yardımcı ile çalışılmalı, Makineye farklı kalınlıklarda birden fazla parça verilmemelidir. Makineye birden fazla parça verilmesi durumunda parça kalınlıklarının dengeli olmasına dikkat edilmelidir. Bıçakların sökülüp takılması ve bilenmesi Kalınlık Makinesinin mil ve bıçak yapısı planya Makinesi ile aynıdır. Bu sebeple bıçakların sökülüp takılması ve bilenmesi planya Makinesinin bıçaklarının sökülüp takılması ve bilenmesi ile aynıdır. MODÜL : MAKĠNEDE KESME A ġerġt TESTERE MAKĠNASI ġerit testere makinesinin tanımı, yapısı ve kısımları: Kalas ve iş parçalarının kalınlık ve genişlikleri ile boylarının kaba ölçülerinde kesilmesi, eğmeçli parçaların kesilmesi, zıvana ve dişlerin kesilerek boşaltılması vb. işlemler için kullanılan, adını şerit lamasından alan Ağaç İşleri makinesine Ģerit testere makinesi denir. Halk arasında gövde yapısından dolayı deveboynu ve hızar gibi değişik isimlerle tanınır. Tomruk fabrikalarında arabalı ray sistemi ile birlikte tomruklardan kalas biçmek amacıyla da kullanılır. Kasnak çapı makineye ismini verip 30 cm den 100 cm. ye kadar değişik ölçülerdedir. Şerit Testere makinesinin başlıca kısımları şunlardır. Gövde: Dökme demirden yapılmış deveboynu şeklindeki yere cıvatalarla oturtulmuş kısma denir. Tabla: Yatay olarak gövdeye bağlanmış, bazı makinelerde istenilen açıda eğik olarak ayarlanabilir kısmıdır. Üzerinde şu parçalar bulunur. 1- Testere boşluğu: Tablanın orta kısmına testere lamasının işlemesi için açılmış yuvarlak veya dikdörtgen şekilli boşluktur. 2- Testere yarığı: Testere Lamasının sökülürken veya takılırken tabladan geçirildiği ince kanaldır. 3- Testere boşluğu takozu: Testerenin düzgün çalışması ve parçanın alttan kopmaması için testere boşluğuna takılan yumuşak metalden veya sert ağaçtan yapılmış takozdur. 4- Siper: İş parçasının kalınlık veya genişliğini düzgün olarak kesmek üzere istenildiği gibi ayarlanabilen kısımdır. Kasnaklar: Testere Lamasını hareketini sağlayan, biri gövdenin alt kısmına, diğeri ise üst kısmına bağlanan parçalardır. Şerit Testere makinesinin büyüklüğü kasnakların çapı ile belirlenir. Mesela 80 lik şerit Testere makinesi denildiği zaman kasnak çapının 80 cm çapında olduğu anlaşılır. Alt kasnak motordan aldığı dönme hareketini şerit testere laması ile üst kasnağa iletilir. Makinenin alt kasnağı sabit olduğu için ayarları üst kasnak vasıtası ile yapılır. Üst kasnağın iki ayar düzeneği (Volan) vardır. Bunlardan aşağıya bakan büyük Volan kasnak milini aşağı yukarı hareket ettirerek testere lamasının gerdirilmesini; öne bakan ikincisi ise kasnağı öne arkaya eğerek testere dişlerinin taşkınlığını ayarlanmasını sağlar. Gerdirme düzeni ayarının en alt ve en üst noktaları, testere lamasının en kısa ve en uzun boy sınırlarını belirler. Çalışma emniyetinin sağlanması amacı ile kasnaklar birer kapakla örtülmüştür. Klavuz Düzenleri: Testere lamasının düzgün bir doğrultuda çalışmasını sağlamak amacı ile, tablanın alt ve üst kısımlarında iki Klavuz düzeni bulunur. Üst Klavuz düzeninde yükseklik ayarını sağlayan bir kızaklı milin altına takılmış; testerenin geriye gitmesini engelleyen bilyeli makara ve sağa sola gitmesini engelleyen sert ağaçtan yapılmış takozlar bulunur. Alt kılavuz düzeninde ise yükseklik ayarı yoktur

85 Testere laması: Testere lamaları özel takım çeliğinden yapılmıştır. Bir kenarı dişli olup diş yapıları, lama genişliği ve kalınlığı farklı ölçülerdedir. Lama genişliği ve kalınlığı kasnak çapı ile de yakından ilgilidir. Kasnak çapı küçük şerit testere Makinelerinde kullanılan şerit lamaları daha dar ve incedir. Kalın ve geniş lamalar bu Makinelerde kullanıldığında şerit lamasının bükülerek kasnağın çevresine yerleşmesi zorlaşır ve kopma riski artar. Bu sebeple kasnak çapı büyüdükçe lama genişliği ve kalınlığı da artar. Bu değerler kasnak çapı küçüldükçe de azalır. Şerit laması kasnaktan dışarı doğru çıkıyorsa üst kasnak geriye, içeriye doğru giriyorsa üst kasnak öne yatırılarak lamanın dönüşü normal hale getirilir. Bu çalışma güvenliği için çok önemli olup testere lamasının dışarı çıkması lamanın kasnaktan tamamen çıkmasına, lamanın kasnağın üzerine binmesi ise lamanın çaprazının tek taraflı bozularak hatalı kesme yapmasına yol açacaktır Sayısal özellikleri: 1 - Kasnak çapı : cm. 2 - Kesme yüksekliği : cm. 3 - Tabla yüksekliği : cm.( Küçük tip makineler uygun tezgah ve ayaklar üzerine yerleştirilerek çalışma yüksekliği 95 cm. ye getirilir.) 4 - Kesme hızı : m/san. 5 - Sevk hızı : 3-20 m/dak. 6 - Motor gücü : 1-8 BG Yukarıdaki değerler kontrol edildiğinde normal çalışma yüksekliğinin şerit testerelerde 95 cm. olduğunu görürüz. Kasnak çapı küçük olan şeritlerde ise bu değerin 45 cm. olması çalışma yüksekliğinin ayarlanmasını gerektirir. Bu sebeple küçük şerit testerelerde özel ayaklar veya tezgâhlarla çalışma yüksekliği 95 cm.ye çıkarılır. Bu arada genellikle iskeletçilik alanında kullanılan küçük kasnaklı şerit testereler de kullanılan lama genişliği mm. olup kavisli kesimlere uygundur. Kasnak çapı büyük testerelerde ise lama genişliği cm.ye kadar çıkar. Ağaç işlerinde kullanılan şerit lamaları ise 3 5 cm genişliğindedir. Önemli kısım ve parçaları A - Deveboynu gövde B - Ayarlanabilir tabla C Siper D - Alt kasnak ve koruyucu kapağı E - Üst kasnak ve koruyucu kapağı F - 45 derece yatırma aparatı G - Kılavuz düzeni ve koruyucu kapak mili H - Kılavuz düzeni I - Üst kasnak ayar volanları J - Üst kasnak hareket kızakları K - Koruyucu kapak L - Siper ayar mili M - Alt kasnak yan koruyucu kapağı N - Üst koruyucu kapak O Motor P - Şartel R - Testere yarığı ve kapağı ile testere boşluğu ve kapağı S - Şerit testere laması