T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) AHŞAP TEKNOLOJİSİ ELDE RENDELEME ANKARA 2006

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ RENDELEME İŞLEMİNDE KULLANILAN ARAÇLAR Bileme Bileme Makineleri ve Gereçleri Kaba Bileme İnce Bileme İş Tezgâhı Tanıtılması Çeşitleri Kullanım ve Bakımı Ölçme Markalama ve Kontrol Aletleri Tanıtılması Çeşitleri Kullanımı ve Bakımı Ağaçlar Tanıtılması Yapısı Kısımları Çeşitleri Kurutulması ve İstiflenmesi Hastalık ve Özürleri Rendeler Tanıtılması Çeşitleri Kullanımı ve Bakımı...51 UYGULAMA FAALİYETİ...52 DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ...57 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...59 ÖĞRENME FAALİYETİ EL PLANYA MAKİNESİ İLE ENDELEME YAPMAK El Planya Makinesi Önemli Kısımları Kısımların Özellikleri Bıçakların Bilenmesi ve Yerine Takılması El Planya Makinesinde Çalışma Güvenliği Sayısal özellikleri Bakımı...68 UYGULAMA FAALİYETİ...69 DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ...70 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...71 MODÜL DEĞERLENDİRME...73 CEVAP ANAHTARLARI...75 KAYNAKÇA...78 i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR MODÜLÜN KODU 543M00036 ALAN Ahşap Teknolojisi DAL / MESLEK Alandaki Tüm Dallar MODÜLÜN ADI Elde Rendeleme MODÜLÜN TANIMI Ahşap teknolojisi alanında elde rendeleme işleminin, El Rendesi ve El Planya Makinesiyle yapılışı ve bu işlem sırasında izlenecek tekniklerin uygulamayla verildiği öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL İlk öğretimi tamamlamış olmak YETERLİK Elde rendeleme yapmak Genel Amaç Uygun ortam sağlandığında, bu modülle; düzgün, ölçüsünde, tekniğine uygun olarak elde rendeleme yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir şekilde MODÜLÜN AMACI uygun El Rendesini kullanarak ahşap malzemeye yüz, cumba ve makta yönünde rendeleme işlemi yapabileceksiniz. 2. Düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir şekilde el planya makinesinin kesicilerini söküp takabilecek ve rendeleme işlemi yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇMEVE DEĞERLENDİRME Rende, tezgâh, iş parçası, sağlıklı çalışma ortamı, bileme araçları, ölçü, kontrol ve markalama aletleri, el planya makinesi, iş parçası, bileme makinesi Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Ahşap teknolojisi alanı işlevsel değerleri ile mekânların kullanışlığını, estetik değeriyle de yaşadığımız ve çalıştığımız mekânların sıcak, sevimli ve renkli bir ortam hâline gelmesini sağlar. Bu alan sanatı ve tekniği birleştirerek ürünü ortaya çıkarır. Alanda ahşap ve ahşap ürünleriyle birlikte boya, vernik, renk, cam, plastik, çelik ve metal gibi gereçler de kullanılmaktadır. Bu alanın sağladığı istihdam olanakları, mevcut ve potansiyel olarak sahip olduğu katma değer yaratma gücüyle, ülkemizin önemli faaliyet sektörlerinden birisidir. Günümüzde teknolojinin ulaştığı nokta hayal sınırlarımızı zorlamaktadır. Bu teknolojik gelişmeler mesleğimize de yansımaktadır. Bilgisayar kontrollü (CNC) makineler yavaş yavaş ahşap teknolojisi alanında da yerini almaktadır. Ancak mesleğimizde el becerisine dayalı işlemleri yapabilmek için bazı temel becerilere sahip olmamız gerekir. Bu temel becerilerden bir tanesi de elde rendeleyebilme becerisidir. Elde rendeleme becerisi kazanırken aynı zamanda kullanılan rendeleri, iş tezgâhlarını, bileme makinelerini, ölçme markalama ve kontrol aletlerini, ağaçları ve el planya makinelerini tanıyacak kullanmayı öğreneceksiniz. Elde rendeleme modülü sonunda kullanılan rendeleri, iş tezgâhlarını, bileme makinelerini, ölçme markalama ve kontrol aletlerini, ağaçları ve el planya makinelerini kullanma becerisine sahip olacak ve elde rendeleme yapmak yeterliğine sahip olacaksınız 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir şekilde uygun rende kullanarak ahşap malzemeye yüz, cumba ve makta yönünde rendeleme işlemi yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Bileme çeşitlerini araştırınız. Bileme aletlerinin kullanım amaçlarını ve şekillerini araştırınız. Araştırma işlemleri için kesici alet kullanan iş yerlerini gezmeniz gerekmektedir. Kontrol ve vida sıkma aletlerinin kullanım şekil ve amaçları için ise bu aletleri kullanan kişilerden ön bilgi edininiz. 1. RENDELEME İŞLEMİNDE KULLANILAN ARAÇLAR 1.1. Bileme Bileme Makineleri ve Gereçleri Ahşap teknolojisi alanında kullanılan zımpara taşı ve çeşitli gereçler, kullandığımız kesici aletlerin bilenmesinde kullanılır Zımpara Taşı Makinesi Kaide veya bir tezgâha bağlı olan bu makine miline iki yönden bağlı bulunan zımpara taşları sayesinde kesici aletleri biler. Resim 1.1: Tezgah tipi zımpara taşı makinesi 3

8 Resim 1.2: Ayaklı tip su soğutmalı zımpara taşı makinesi Doğal Zımpara Taşları Doğal korund: Kilin kristalleşmiş şeklidir. Bunların taneleri polisaj işlemlerinde ve zımpara yapımında kullanılır. Kuvars: Bileşiminde en çok silisyum oksit bulunur. Zımpara yapımında kullanılır. Kösele taşı: Kuvars kristallerinin kil ile birleşmesinden meydana gelir. Kesici aletlerin bilenmesinde kullanılır Yapay Zımpara Taşları Elektrokorund, Alüminyum Oksit: Eriyik haldeki korund içine silisyum oksit,titanoksit gibi maddeler katılarak oluşturulur. İçindeki alüminyum oksit oranı yüksek olduğundan kesme, taşlama işlemlerinde başarıyla kullanılır. 4

9 Resim 1.3: Alüminyum oksit zımpara taşları Silisyum oksit, Karborundum: %60 kuvars kumu ile %40 petrol koku fırınlarda eritilerek hazırlanır. Dengeli yapısı elması andırır. Her türlü sert metal malzemenin taşlanmasında ve kesici alet bilenmesinde kullanılır. Resim 1.4: Değişik zımpara taşları Yağ Taşları Bunlar çok ince dokulu taşlardır. Üzerlerine yağ damlatılarak kullanılır. Bilenmiş kesici aletlerin ağızlarındaki kılağıyı gidermede kullanılır. 5

10 Resim 1.5: Değişik yağ taşları Kaba Bileme Bu tip bileme genel olarak zımpara taşı makinesinde yapılır. Kesme özelliğini yitirmiş rende tığları veya diğer kesiciler uygun açılarda zımpara taşı makinesinde bilenir. Bileme makinesinde bileme yapılırken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. Resim 1.6: Makinede rende tığı bileme Bileme makinesinde çalışırken mutlaka koruyucu gözlük kullanılmalıdır. Kesicinin ağız açısına dikkat edilmelidir. Bileme esnasında kesici ağzı yakılmamalı sık sık suyla soğutulmalıdır. Kesici ağız bilenirken siper üzerinde gezdirilmelidir. Bileme işlemi sonuçlandığında makine şalteri kapatılmalı ve taşın dönüşünün durması beklenmelidir. 6

11 Şekil 1.1:Gözlüksüz çalışma Resim 1.7: Koruyucu gözlük İnce Bileme İnce bileme işlemi kaba bilemeden sonra kesici ağızda oluşan kılağının alınması amacıyla yapılır. Bu işlem, yağ taşı adı verilen ince dokulu taşlarda yapılır. Yağ taşında bileme esnasında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir: Kesici ağzın taş yüzeyine tam oturması sağlanmalıdır. Yağ taşının dengeli aşındırılması için kesici ağız taş yüzeyinin her tarafında dairesel hareketlerle gezdirilmelidir. Taş yüzeyi sık sık kılağılardan bir üstübü ile temizlenmelidir. 7

12 Resim 1.8: Yağ Taşında İnce Bileme 1.2. İş Tezgâhı Bu öğrenim faaliyetinde rendeleme ve diğer iş parçası yüzey işleme işlemlerinde kullanılan iş tezgâhlarını tanıyacak ve iş tezgâhlarında çalışma kuralları hakkında bilgi sahibi olabileceksiniz Tanıtılması İş tezgâhı, üzerinde çeşitli işlemlerin yapıldığı ahşap malzemeden üretilmiş bir masadır. Bir tezgâh çeşitli kısımlardan meydana gelir. Resim 1.9: Tezgahın bölümleri 8

13 Resim 1.10: Tezgah demiri Tabla ağaç, özüne dikey biçilmiş kalasların kinişli olarak yan yana yapıştırılmasından oluşur. Ön mengene, kutusu mengeneyi taşıyan kısımdır. Uzun ve geniş tablaların bağlanmasına yarar. Arka mengene, kutusu tezgâhın delikli ön kalası boyunca çalışır. Çok çeşitli bağlama işlemlerinde kullanılır. Mengene kolları, iç ve dış vidalı olup mengenelerin açılıp kapanmasını sağlar. Takım yuvası, kullanılan bazı takımların konulmasını sağlar. Ayaklar, dikme, kalaslardan oluşur. Kayıtlar, ayakları birbirine dengeli ve paralel bir şekilde bağlar. Kayıt cıvataları, kayıt başlarını sıkarak ayak sistemini bağlamaya yarar. 9

14 Çeşitleri Alman Tipi Tezgâh Okul atölyelerinde ve ahşap endüstrisinde bu tip tezgâhlar kullanılır. Resim 1.11: Alman tipi tezgah Fransız Tipi Tezgâh Sadece ön mengene yapısı yönünden alman tipinden ayrılır. Resim 1.12: Fransız tipi tezgah 10

15 Amerikan Tipi Tezgâh Amerikan tipi tezgâhın ayak kısmı dolap şeklinde ve metaldendir. Üst tablanın dört köşesine birer mengene bağlanmıştır. Üzerinde aynı anda dört kişi çalışabilir. Özel Tip Tezgâhlar Resim 1.13: Amerikan tipi tezgah Özel amaçlar için değişik tiplerde tezgâhlar üretilir. Resim 1.14:Özel tip tezgahlar 11

16 Kullanım ve Bakımı Kullanımı Bir tezgâh üzerinde kusursuz ve verimli bir çalışma yapabilmek için kullanmaya başlamadan önce aşağıdaki şartların sağlanması gerekir. Tezgâh tablasının düzlemliği, Mengenelerin boşluksuz ve sıkışmasız rahatça çalışması, Arka mengene kutusunun, tabla ile aynı düzlemde bulunması, Tezgâh demirlerinin rahatça takılıp çıkarılabilmesi, Mengene ağızlarının birbirine tam çakışması, Çalışırken tablanın veya tezgâhın sallanmaması, Bağlantı cıvatalarının sağlamca sıkılmış olması, Yardımcı eklentilerin rahatça çalışır durumda olması Tezgâhın her noktasının bezir ile yağlanması ve ince bir kat vernikle verniklenmesi. Tezgâhı kullanırken aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir. Tezgâh mengenelerini gereğinden çok sıkmayınız. Tezgâh tablasını kesici vurucu aletlerle zedelemeyiniz. Tezgâh üzerinde tutkallama yaparken tablan tablaya tutkal bulaştırmayınız. Mengene kutuları üzerinde vurucu darbe gerektiren işlemler yapmayınız. Tırnak demirleri üzerine çekiçle vurmayınız. Kullanılmayan aletleri alet yuvasına kesici ağızlarını koruyacak şekilde Bakımı koyunuz. İş tezgâhları günlük olarak tozdan arındırılmalı mengeneler sıkılı bırakılmamalıdır. 12

17 Mengene vidaları ara sıra gres yağı ile yağlanmalıdır. Tutkal akıntıları ve nemden korumak amacıyla en az yılda bir kez bezir yağıyla yağlanmalıdır. 1.3.Ölçme Markalama ve Kontrol Aletleri Tanıtılması Bu kısımdaki ölçme, markalama ve kontrol aletleri mesleğinizle ilgili malzemeleri tam ölçülerde ve verimli bir şekilde kullanabilmeniz için gerek duyacağınız aletlerdir. Örneğin ahşap iş parçalarının kalınlıklarını ve uzunluklarını ölçme, açılarını kontrol etme ve üzerlerine marka çizgilerini çizmede kullanacağınız aletlerdir. Bunlardan bazılarını çevrenizde çok sık gördünüz. Hatta bazılarını kullandınız. Boyunu ölçmeye çalıştınız veya sonuna kadar açıp kapatarak kendinize göre bazı oyunlar oynadınız ya da çeşitli şekiller çıkartmaya çalıştınız. Şimdi de bunları nasıl kullanacağını doğru bir ölçme markalama ve kontrolün nasıl yapılacağını öğreneceksiniz. Ayrıca başka nelerin ve nasıl ölçülebileceğini de öğreneceksiniz Çeşitleri Metre Kumpas Gönye Çizecek ve bız Su terazisi Pergel Nişangeç Metre Yaylı olarak 2, 3, 5 ve 10 metrelik olarak üretilen bu metreler bırakıldığında ise kendiliğinden kutusu içine toplanır. 10, 20 ve 50 metre uzunluğunda yapılan metreler ise bir makara üzerine sarılmış olup inşaat işlerinde arazi ölçümünde kullanılır. Bu metreler temiz tutulur ve dikkatli kullanılırsa yazıları silinmeden yayları bozulmadan uzun süre kullanılabilir. Yaylı metrelerin üzerinde bulunan toka sayesinde kemere takılarak rahatlıkla taşınabilir. 13

18 Resim 1.15:Şerit metre Resim 1.16: Büyük metre Kumpas Resim 1.17: Katlanır metre Kumpaslar hassas ölçüm araçları olup mm den küçük değerleri ölçmeye yarar. Verniyeli Kumpaslar Bu aletlerde ölçü cetveli üzerinde kayan sürgüde verniye denilen bir ölçüm düzeneği vardır. Bu aletle 20 santimetreye kadar derinlik, genişlik ve kalınlık ölçülebilir. Milimetrenin yüzde onu, yüzde beşi ve yüzde ikisi oranında hassas ölçmeler yapılabilir. Bir sabit çenesi bir de ve hareketli çenesi vardır. Her iki çenede de karşılıklı ölçü ağızları bulunur. Sabit çeneye bağlı bir cetvel ve bu cetvelin bir kenarında inç, diğer kenarında milimetre bölüntüleri vardır. 14

19 Resim 1.18: Verniyeli kumpas Hareketli çenede de verniye denilen inç ve milimetre ondalık bölüntüleri bulunur. Ayrıca hareketli çeneye bağlı kılıç denilen bir parça vardır. Bununla da çeşitli derinlikler ölçülebilir. Yine hareketli çene üzerinde alınan ölçülerin bozulmaması için kaymayı önleyen tespit vidası veya mandalı bulunur. Alt çene tam kapalı iken cetvelin sıfır çizgisi ile verniyenin sıfır çizgisi çakışmış durumdadır Resim 1.19: Verniyeli kumpas kullanımı 15

20 Çap Kumpasları Dış veya iç kalınlıkları kontrol etmeye veya dolaylı yoldan ölçmeye yarar. Üzerlerinde ölçü bölüntüsü olmadığı için çene açıklıkları bir cetvel veya metre ile ölçülebilir Gönye Resim 1.20: Çap kumpasları Yüzeyler arasındaki açıları ve yüzeylerin düzlemselliğini kontrol etmeye yararlar. Mesleğimizde kullanılan iki çeşidi vardır. 90 derece ve ayarlı gönye yüzeylere açılı veya düz paralel çizgiler çizmeye de yarar. Resim 1.21: 90 ve ayarlı gönye 16

21 Resim 1.22: 90 gönye Çizecek ve Bız Çizecek metal, yüzeylere hassas markalama çizgisi çizmeye yarayan çelikten üretilmiş kalemdir. Bız ise ahşap yüzeylere küçük vida delikleri delmeye yarar Su Terazisi Su terazisi, metalden bir gövde içine yerleştirilmiş bir cam tüpten ibarettir. Tüpün içi, içinde hava kabarcığı bırakılmış ispirtolu veya eterli bir sıvı ile doldurulmuştur. Yüzeylerin yer düzlemine paralelliğini veya dikliğini kontrol eder. Resim 1.23: Su terazisi 17

22 Pergel İş parçası yüzeyine dairesel çizgilerin marka edilmesinde kullanılır. Pergelin sivri ayağı parça yüzeyine batırılır, diğer ayağa kalem bağlanır ve markalama işlemi yapılır. Resim 1.24: Pergel Nişangeç İş parçalarının yüzeyine paralel çizgiler çizerek kalınlık ve genişlik marka etmeye yarayan bir el aletidir. Kollar üzerinde bulunan çizici uç iş parçasının kenar ve yüzeylerine istenilen kalınlık ve genişlikte çizgiler çizer. Resim 1.25: Nişangeç Kullanımı ve Bakımı Kullanımı Ölçme ve kontrol aletlerinin her an kullanıma hazır durumda olması çok önemlidir. Bozuk ölçme ve kontrol aletiyle çalışmak hem ekonomik kayba hem de zaman kaybına neden olur. 18

23 Bakımı 1.4. Ağaçlar Tanıtılması Günlük-haftalık bakım o o o o Aylık-yıllık bakım o o o Ölçme ve kontrol aletleri günlük olarak tozlardan arındırılmalıdır. Çalışma bitiminde takım dolaplarına kaldırılmalıdır. Ölçme ve kontrol aletlerinin üzerinde reçine artıkları varsa temizlenmelidir. Sık sık doğruluk kontrolü yapılmalıdır. Ölçme ve kontrol aletleri kontrol edilmeli bozulma varsa onarılmalı veya kullanılmamalıdır. Ahşap nişangeç gönye gibi aletlerin gövdelerinde çizilme ve dökülme olduğunda ince bir vernik katmanı ile verniklenmelidir. Metal gövdeli ölçme ve kontrol aletleri paslanma ve korozyona karşı ara sıra hafifçe yağlanmalıdır. Ağaç; tek gövdesi bulunan, beslenmeyi ana ve yan köklerden alan 4 5 m boyundaki odunsu bitkidir. Toprağa düşen tohumdan en önce fide meydana gelir. Fide bir yıl sonra fidan halini alır. Hücrelerinin çoğalmasıyla dal ve yapraklar, gövde ve kök olarak üç parçadan ibaret bir ağacın küçük bir modeli olur. Her yıl ağacın dallarında ve köklerinde yeni sürgünler çıkarken gövdede de bir tane yıllık halka meydana gelir. Bu halkalar, ağacın enine büyüyerek yaptığı odun tabakasıdır. Yağışı bol yıllarda, geniş bir halka; kurak geçen yıllarda ise, ince ve küçük bir halka meydana gelir. Bu halkalardan ağacın yaşı kolayca anlaşılabilir Yapısı Gövdesinden enine kesilen bir ağaç incelenecek olursa en dışta kabuk, sonra yıllık halkaları meydana getiren hücre tabakaları ve en içte de öz kısım görülür. 19

24 Resim 1.27: Ağaç baş kesiti Şekil Ağaç hücresi Bir ağacın gerçekten canlı olan biricik kısmı, kabuğun altında odunun yüzeyindeki ince bir hücre tabakasıdır. Bu tabaka ağacı geliştiren ve büyümesini sağlayan tabakadır. Genç bir ağaca çivi çakıldığında veya ağaç bir dal verdiğinde, çivinin ve dalın yerden yüksekliği hiç değişmez. Bütün canlı varlıklar gibi ağacın da dokularının arasında devamlı bir su dolaşımı olur. Bu su dolaşımının sağlanabilmesi için ağacın devamlı ve bol miktar suya ihtiyacı vardır. Çok büyük bir kayın ağacı, kuru ve sıcak bir günde 250 litre, küçük bir ayçiçeği ise 1 litre su harcar. Okaliptüs ağaçları ise günde ortalama 400 litre su harcadıklarından bataklıkları kurutmada faydalanılır. Bir ağaç kendi besinini doğrudan doğruya toprak ve havadan güneş ışığı vasıtasıyla üretir. Bu, hiçbir canlı hayvan vücudunun yapamadığı son derece karmaşık bir hadisedir. Yapraklardaki klorofil denilen yeşil madde sayesinde havanın karbondioksitinden, güneş ışığı altında fotosentez denilen olay sonucunda kendisi ve diğer canlılara faydalı besinleri meydana getirir. 20

25 Ağaçlar günlük hayatın her kısmında son derece çeşitli ve o derece yaygın olarak kullanılır. Kâğıt yapımından mobilya yapımına, meyvelerinin besin olarak kullanımından süs ağaçlarına kadar, sayısız denebilecek kullanılış yeri vardır. Büyük ağaç toplulukları olan ormanlar ise bir memleketin iklimini, hatta ekonomisini etkileyecek kadar önemlidir Kısımları Kökler Ağacın toprak altındaki bölümü olup toprağa sıkıca tutunmasını ve beslenmesini sağlar. Kök vasıtasıyla topraktan emilen su ve besin maddeleri yapraklara kadar ulaşır. Gövde Ağacın kökleri ile dalları arasında bulunan ve kereste üretimine yarayan bölümüdür. A: Kambiyum B: İç Kabuk C: Dış Kabuk D: Dışodun E: İçodun F: Öz G: Özışınları Şekil 1.4.2: Ağaç başkesitinde bölümler Kambiyum Dış odun ile kabuk arasında bulunur. Ağacın yaşamını ve büyümesini sağlayan bölümdür. İçkabuk Ağacın yaşamında önemli bir görev yüklenen ve yapısı gereği yumuşak olan deri dokunun dışı iç kabukla sarılıdır. İç kabuk deri dokuyu korur. Kambiyum tarafından her yıl oluşturulan yeni gözelerin çok sayıda olmalarına karşın bunların % 6 20 kadarı iç kabuğun gelişmesine katılır. 21

26 Dışkabuk Ağacın gövdesini saran en dış katmandır. Yıllık büyüme ağacı kalınlaştırır. Bu ölçü değişikliği iç kabuğu çatlatır. İç kabuğu yapan canlı gözeler ölür. Üst üste yığılan ölü gözeler mantar görünüşlü dış kabuğu oluştururlar. Dışodun İçodunla kabuk arasındaki bölümdür. İçodundan daha yumuşak olup yaşayan dokulardan oluşmuştur. Dışodun ağaçta aşağıdan yukarıya doğru besisuyu iletimini sağlar. Dış odun yumuşak ve açık renklidir. Böcekler tarafından kolayca yıkıma uğrar. İğne yapraklı bazı ağaçlarda içodun ile dışodun arasında pek fark olmamasına karşın meşe gibi bazı ağaçlarda dışodun değersizdir ve ahşap sanayinde pek kullanılmaz. İçodun Özün çevresindeki bölümdür. Yaşamını tamamlamış, sertleşmiş ve odunlaşmış gözelerden oluşur. Çoğunlukla koyu renklidir. İçodunu koyu renkli olmayan ağaçlar da vardır. Yaşayan ağaçta içodunun kalınlığı her yıl artar. Özellikleri bakımından üstün özellikler taşır. Öz Sağlıklı büyümüş ağaçlarda gövdenin ortasında bulunur. Gövde boyunca uzanır. Yuvarlak veya çok kenarlı olabilir. Ağacın türüne göre 1 3 mm çapındadır. Özışınlar Başkesitte bulunan ve daha önce anlatılanların dışında, ağacın gövdesinde bulunan önemli bir dokular grubu daha vardır. Bunlar deridokudan öze doğru, bisiklet tekerleğindeki ince tellere benzer bir dağılım gösteren özışınlardır. Özışınlar, besin maddelerini yatay yönde iletmeye ve gerekli hallerde depo etmeye yararlar. Yapraklar Köklerin topraktan emdiği ve içinde eriyik halde tuzlar bulunan özsu ağacın yapraklarında işlenir. Yaşamı için çok gerekli olan bu değişim ağacın geniş veya iğne yapraklarının birlikte oluşturdukları taç bölümünde gerçekleşir. Fotosentez adı verilen ve yapraklarda gerçekleşen bir kimyasal olay sonucunda ağacın yaşamını ve büyümesini sağlayan işlem gerçekleşir Çeşitleri Yerli Ağaçlar Ülkemizde yetişen ağaçlar iğne yapraklı ve geniş yapraklı ağaçlar olmak üzere iki gruba ayrılır. 22

27 İğne Yapraklı Ağaçlar Çam Sarıçam, karaçam ve kızılçam gibi çeşitleri vardır. Kuzey ve Orta Avrupa, Güney İspanya, Kuzey İtalya, Makedonya, Türkiye, Kafkaslar ve İran gibi ülkelerde ormanlar oluşturur. Diriodun 5-10 cm genişlikte, sarımsı ile kırmızımsı beyaz renkte, özodun kırmızımsı sarı, kahverengimsi, kırmızı olup giderek koyulaşır. Odunu reçinelidir. İşlenme Özellikleri Kolay işlenir, reçine fazlalığı nedeniyle aletlerin çalışmasında güçlükler çıkarabilir. Boyanabilir, cilalanabilir, tornalanabilir, soyulabilir, iyi çivi tutar, renk verilebilir. Fazla reçineli materyalde tutkallamada güçlük çıkar. Kullanıldığı yerler Binalarda ağaç malzemenin kullanılabileceği her yerde değerlendirilebilir. Kaplamacılıkta, oymacılıkta, tornacılıkta, tel direği maden direği, su içi inşaatlarda, travers olarak kullanılır. Resim 1.28: Çam Resim 1.29: Çam ağacı 23

28 Köknar Dış odun ve içodun arasında renk farkı yoktur. İçodun özelliklerinde ve sarımsı beyaz ile hemen hemen beyaz renktedir. Islak içodun oluşumu bulunduğunda dışodun kısmının koyu bir renk aldığı görülür. Mantar ve böceklere maruz kalabilir. Dayanıksızdır. Dışodun kolay içodun orta derecede emprenye edilir. Hızlı bir şekilde kurutulabilir. Yarılmaya ve çatlamaya eğilimi azdır. Bununla beraber budaklar çatlayabilir ve düşebilir. İşlenme Özelikleri İşlenme özellikleri bakımından ladin ağacıyla benzerlik göstermekle beraber budakları daha az sakınca yaratmaktadır. Kolay işlenir, yumuşaktır, çivileme ve vidalama özelliği iyidir. Renk verilebilir. Yapışma özelliği iyidir. Kullanıldığı Yerler Binalarda iç kısımlarda, marangozluk ve doğramacılıkta, kutu ve sandık yapımında, ara tabakalarda, lif kâğıt odunu olarak kontrplak endüstrisinde iç tabakalarda kullanılır. Resim 1.30: Köknar Ladin Avrupa, Batı Rusya bölgelerinde yetişir. Diriodun ve özodun renk bakımından farklı değildir. Orta kısmı olgun odun özelliklerine sahip olup, odunu sarımsı beyaz renktedir. Böceklere karşı hassastır. Odunu dayanıksızdır. Emprenyesi güçtür. İşlenme Özellikleri Kolay işlenir, Soyulabilir, çivi ve vidalama özelliği iyidir. İyi yapıştırılır, renk verilebilir. Boyanması ve cilalanması iyidir. Hızlı ve iyi kurutulur, çatlamaya meyili azdır. Ancak, lif kıvrıklığı olan malzemede az miktarda çarpılma söz konusudur. 24

29 Kullanıldığı Yerler Genellikle iç marangozluk işleri ve doğramalarda, kutu ve sandık yapımında, müzik aletlerinde, tel direği, maden direği, ambalaj ve kâğıt lif odunu, kontrplak yapımında, gemi direği yapımlarında kullanılır. Resim 1.31: Ladin Sedir Batı, Orta ve Doğu Toroslarda doğal olarak bulunur. Kuzeyde Erbaa ve Niksar yörelerinde küçük ve izole bir yayılış gösterir. Dört sedir türünden biri olan Toros sedirinin dünya üzerindeki en geniş doğal ormanları Türkiye'dedir. Ülkemizde hektar sedir ormanı bulunmaktadır. 40 m kadar boylanabilir. Gençlikte piramide benzer bir forma sahip olan ağacın tepesi zamanla bozulur ve yayvanlaşır. İğne yaprakları kısa, sivri, batıcı ve sürgün denilen tutam üzerinde çoğu bir aradadır. Fıçı ya da yumurta biçimindeki kozalakları olgunlaşınca pulları köknarlarda olduğu gibi dağılır ve eksenleri sürgün üzerinde kalır. İşleniş Özellikleri Hafif ve yumuşak bir ağaçtır. Az çeker, az çalışır. Hava koşullarının değişiminden az etkilenir. Eş yapılıdır kolay işlenir. Kolay yarılır. Kullanıldığı Yerler Saunalarda, dış ortamlarda, yeraltında köprü ayaklarında ve katran üretiminde kullanılır. Böceklere karşı dayanıklıdır. Bol budaklıdır. Kokulu bir ağaç türüdür. Resim 1.32:Sedir 25

30 Ardıç Yayılışı: Doğu Afrika,Kenya,Tanzanya,Uganda,Türkiye.Diriodun, dar ve beyazımsı renktedir, öz odundan kolayca ayrılır.özodun sarımsı kahverengi ile morumsu kırmızı renkli kesimden sonra kırmızımsı kahverengine dönüşür.tekstür ince,lifler düzgün radyal yüzeyler dekoratif görünüşte.dayanıklıdır,diriodun orta derecede,özodun son derece güç emprenye edilir.yavaş ve dikkatli kullanılmalıdır,yüzeysel çatlaklar meydana gelebilir. İşlenme Özellikleri Aletlerle iyi ve kolay işlenebilir. Körleştirme etkisi azdır. Yarılmaya müsait olduğundan çivileme ve vidalamada ön delme işlemine gerek vardır. Yapıştırma ve cilalama özellikleri iyidir. Kullanış Yerleri En önemli kullanış yeri kurşun kalem yapımıdır. Tornacılıkta, oymacılıkta, mobilya yapımında, marangozluk ve doğramacılık işlerinde kullanılır. Resim 1.33: Ardıç Geniş Yapraklı Ağaçlar Kayın Odunu kırmızımsı beyaz renkte olup olgun odun özelliklerine sahiptir. Seksen yaşın üzerinde bazı ağaçlarda orta kısımda daha kırmızımsı kahverenginde koyu şeritli bir özodun oluşmaktadır. İşlenme Özellikleri Yetişme şartları ve rutubet miktarı ile ilgili olarak işlenme özellikleri değişir. El aletleri ve makinelerde işlemede orta derecede direnç gösterir. Çok iyi tornalanma özelliğine sahiptir, buharlama ile bükülme özellikleri çok daha iyi hale getirilir. Çivilemede ön delme işlemine gerek vardır. Kolay yapıştırılır, renk verebilir, çok iyi cila kabul eder. Böceklere karşı hassas olup kuru odun termitlerinin de zarar verdiği tespit edilmiştir. Genellikle odunu çok dayanıksızdır. 26

31 Kullanış Yerleri Diğer yapraklı ağaçlardan daha geniş bir kullanım yerine sahiptir. Özellikle masif mobilya, lambri, spor aletleri, oyuncak, bobin, alet sapları, tornacılıkta, müzik aletleri yapımında, kontrplak, parke, kaplama levha, fıçı sanayicinde, lif ve kâğıt odunu olarak karoser yapımı, odun kömürü, odun katranı, asetik asit eldesinde ve emprenye edildiği takdirde travers yapımında kullanılır. Türkiye piyasasında bol miktarda bulunur. Resim 1.34: Kayın ağacı Meşe Avrupa, Türkiye, Kuzey Afrika bölgelerinde yayılır. Diriodun 2 5 cm genişlikte, sarımsı beyaz renkte, özodun açık kahverenginde giderek koyulaşır. Taze halde yetişme yeri olarak hafif kırmızımsı renkte olanları vardır. Kurutmanın ilk safhalarında çok yavaş bir uygulanmalıdır. Çatlamaya ve yarılmaya eğilimi olduğundan çok yavaş kurutulmalıdır. Açık havada kurutmada ince istif lataları kullanılmalı ve enine kesitleri korunması için kurutma söz konusu olduğundan iç çatlaklar ve çarpılmalar görülebilir. Diriodun az dayanıklı, özodun dayanıklıdır. Tomruklara böcekler arız olabilir, bekletilmemelidir. Diriodun kolay, özodun son derece güç emprenye edilir. İşlenme Özellikleri Orta ile şiddetli derecede körleştirme etkisi vardır. Aletler keskin olmalıdır. Çivileme güç olduğundan ön delme işlemine gerek vardır. Yapıştırılması iyidir, ancak alkali tutkallarla lekelenme gelebilir, renk verilebilir. Yüzeyler doldurulduktan sonra iyi cila kabul eder. Metallerle temasta mavi renk oluşur. Kullanış Yerleri Trakelerin gözeleri tıkalı olması, sıvıların geçmesini engellediği için konyak, şarap ve bira fıçılarının yapımında ideal bir malzemedir. Masif olarak mobilya, küçük gemi yapımında limanlarda, su içi inşaatlarda, vagon yapımında ve toprakla temas eden her çeşit 27

32 kullanım yerinde değerlendirilir. Yüksek kalite marangozluk işlerinde, oymacılık, parke, karoser yapımı ve kesme kaplama levhaları olarak mobilya ve lambride kullanılır. Resim 1.35: Meşe Ceviz Yayılışı: Avrupa, Türkiye, Güneybatı Asya. Diriodun grimsi beyaz ile kırmızımsı beyaz renkte, özodun ağaç yaşı ve yetişme yeri ile ilgili olarak çok değişken olup gri ile koyu kahverenginde ve koyu şeritli olabilir. Özodun orta derecede dayanıklıdır. Yavaş kurutulmalıdır. İşlenme Özellikleri Kolay ve düzgün bir şekilde işlenir, düzgün yüzeyler elde edilir. Orta derecede körleştirme etkisi vardır. Soyulabilir, çivileme ve vidalanması iyidir, orta derecede yapıştırılabilir, çok iyi renk verilir ve çok iyi cila kabul eder. Diriodun kolay, özodun güç emprenye edilir. Kullanılış Yerleri Masif ve kaplama levha halinde yüksek kalite mobilya üretiminde en uygun ağaç malzemedir. Tüfek kundak ve dipçiği yapımında, tornacılıkta, oymacılıkta, spor aletleri, müzik aletleri yapımında, marketride kullanılır. Kök kısımlarından da değişik görünüşlü levhalar elde edilir. Resim 1.36: Ceviz 28

33 Dışbudak Yayılışı; Avrupa, Kafkaslar, Türkiye, Kuzey Afrika. Diriodun çok geniş ve beyazımsı ile sarımsı renkte, özodundan farklı değil, bazı tomruklarda koyu kahverenginde özodun bulunur. Zeytin odununa benzeyen bir renktedir. Böceklere karşı hassas olup odunu dayanıksızdır. Orta derecede emprenye edilir. İşlenme Özellikleri İşlenmesi iyidir, körleştirme etkisi orta derecede olup çivilemede ön delme işlemine gerek vardır. Kolay renk verilir, çok iyi cila kabul eder, kesilebilir, soyulabilir, yapıştırılması iyidir. Oldukça iyi kurutulabilir. Ancak, yüzeysel çatlaklara ve yarılmalara dikkat edilmelidir. Kullanış Yerleri Dinamik eğilme direnci yüksek olduğundan, en fazla spor aletleri ve vurucu alet sapları yapımında kullanılmaktadır. Raket, hokey sopaları, jimnastik aletleri, kriket ve bilardo sopaları, küçük gemilerin bükme kısımları ile iskelet ve döşemelerinde, masif mobilya yapımında, karoser ve araba tekerlerinde, kontrplak ve kaplama levha üretiminde, lambri ve marketride kullanılır. Kebapçılar ve kasaplar et doğrama tezgâhı olarak kullanmaktadırlar. Kavak Resim 1.37: Dişbudak Yayılışı: Avrupa, Rusya, Türkiye, Kuzey Afrika, Hindistan. Diriodun beyazımsı ile sarımsı beyaz renkte, özodun açık kahverengi ile açık yeşilimsi kahverengi, öz çevresi hafif kırmızı renkte bazen çok donuk kahverengi ile pembemsi kahverengi renginde, lifler düzgün, ince iğne çizikli, az dekoratif. Böceklere karşı hassas ve çok dayanıksızdır. Diriodun kolay, özodun güç emprenye edilir. İşlenme Özellikleri Hafif körleştirme etkisi vardır. Pürüzlü yüzey oluşmaması için keskin ve ince uçlu aletler kullanılmalıdır. Kesilebilir soyulabilir çivilenmesi ve yapıştırılması iyidir. Renklendirme iyi sonuç vermemektedir. Boyanma ve cilalanma özellikleri iyidir. 29

34 Kullanış Yerleri Mobilyaların iç kısımlarında ve çekmecelerde, oyuncak kutu ve sandık imalinde, kontrplak, kibrit yapımında dekoratif olmayan tornacılık işlerinde ambalaj, talaşı, protezler, kurşun kalem, lif ve kâğıt endüstrisinde kullanılır. Akçaağaç Resim 1.38: Kavak Yayılışı: İngiltere, Orta Avrupa, Türkiye ve Batı Kafkasya Diriodun, özodundan farklı değildir. Odunu sarımsı beyaz ile kahverengimsi beyaz renkte, taze halde hafif kırmızımsı tonda olup giderek koyulaşır. Lifler düzgün, bazen dalgalı veya hareli, ince iğne çizikli, ipek gibi parlak ve çok dekoratiftir. İşlenme Özellikleri El aletleri ve makinelerle kolay işlenir ve düzgün yüzeyler elde edilebilir. Kesilebilir, soyulabilir, çok iyi çivi ve vida tutar, yapıştırılabilir, renk verilebilir, iyi cilalanır. Kullanış Yerleri Kesme ve soyma kaplama levha olarak özellikle enine dalgalı görünüşlü olan kaplama levhalar mobilya endüstrisinde, parke yapımında, müzik aletlerinde, kemanın alt tablasının yapımında, bobin, makara, fırça sapı, gıda maddesi, ambalaj kapıları imalinde ve marketride kullanılır. Resim 1.39: Akçaağaç 30

35 Ihlamur Yayılışı Avrupa. Diriodun ve özodun arasında renk farkı yoktur. Olgun odun özelliklerine sahiptir. Odunu beyazımsı ile sarımsı, bazen kırmızımsı ve açık kahverengimsi tondadır. Biraz çarpılma eğilimi olmasına rağmen iyi ve oldukça çabuk kurutulur. İyi sonuç alabilmek için yavaş kurutulmalıdır. Az dayanıklı olup, mantar ve böceklere karşı hassastır. Kolay emprenye edilir. İşlenme Özellikleri Kolay ve çabuk işlenir. Ancak pürüzlü yüzeyler teşekkül etmemesi için ince ve keskin aletler kullanılmalıdır. Tornalanabilir, çivilenebilir, vidalanabilir, yapıştırılması iyidir. Renk verilebilir, cilalanabilir. Kullanış Yerleri Her yönde yarılmaya karşı direnç gösterdiğinden oymacılıkta en önemli ağaç türlerindendir. Arı kovanı iskeleti, şapka, kalıpları, müzik aletlerinde, rezonans tablası olarak, piyano, arp, oyuncaklar, yassı fırça sapları, tornacılık, bobin ve makaralar ile kaplama levha imali, ambalaj talaşı, teslimat masaları, modeller ve siyaha boyanarak abanoz imitasyonlar yapımında kullanılır. Armut Resim 1.40: Ihlamur Yayılışı: Avrupa, Türkiye, Batı Asya. Olgun odun özelliklerine sahip olup, Diriodun ile özodun arasında renk farkı bulunmamaktadır. Odun rengi sarımsı ile açıl kırmızımsı kahverengindedir. Çarpılmaya eğilimi dolayısıyla yavaş kurutulur. En iyisi, fırında kurutulmasıdır. Kolay emprenye edilir. İşlenme Özellikleri Biçilmesi orta derecede güçtür. Son derecede iyi tornalanabilir, çivi ve vidayı iyi tutar, iyi yapıştırılır. Özellikle renk verilmesi ve cilalanması iyidir. Siyah renk verilerek abanoza benzetilir, buharlama suretiyle kırmızımsı kahverengi bir renk elde edilir. Armut ağacından elde edilen tomruklar, mayıs sonuna kadar işlenmelidir. Kesilen kısımlarda çatlama tehlikesi olduğundan havadar bir yerde istif edilmemelidir. 31

36 Kullanış Yerleri Güzel görünüşlü tornalanmış malzeme elde etmede ve oymacılıkta geniş çapta kullanılır. Fırça sapı, şemsiye sapı, ölçme aleti, cetvel takımı ve T cetveli yapımında, siyaha boyanmış kısımlar keman, gitar, blok flüt, piyano yapımında, seçilmiş uygun çap ve boydaki tomruklar dekoratif kesme kaplama levhalar elde edilir, ısıyı geçirmez, eli ısıtmadığından pipo yapılır, sıcak kalıplarda şişe fabrikalarında kullanılır. Karaağaç Resim 1.41: Armut Yayılışı: Avrupa, Asya, Güney Sibirya, Türkiye, Kuzey Afrika, Kuzey ve Orta Avrupa Diriodun sarımsı beyaz ile gri renkte ve oldukça geniş, özodun ova karaağacında çikolata kahverenginde, dağ karaağacında açık kahverenginde. Lif yapısı nispeten düzgün, fakat lif kıvrıklı ve düzensiz liflilik görülebilir. Kaba iğne çizikli, parlak, çok dekoratiftir. Odunu dayanıksız olup Diriodun böceklere karşı hassastır. Diriodun kolay özodun güç emprenye edilir. Çabuk kurutulabilir, ancak özellikle kalın materyal çarpılmaya eğilimlidir ve kolellaps teşekkül edebilir. Fırında kurutma kusurları klimatize yoluyla giderilebilir. İşlenme Özellikleri El aletleri ve makinelerle oldukça kolay işlenir. Keskin aletler kullanılmalıdır. Planyalamada güçlükler ortaya çıkabilir, kesilebilir. Çivilenme ve yapıştırılma, renk verme ve cilalanması iyidir. Buharlanmış malzeme bükülme özelliklerine sahiptir. Kullanış Yerleri Masif mobilya, parke, lambri, tornacılıkta, küçük gemi, vagon yapımında, emprenye edildikten sonra dok ve liman inşaatlarında, seçilmiş tomruklardan dekoratif kesme kaplama levhaların imalinde, spor aletleri, alet sapları yapımında ve oymacılıkta kullanılır. Resim 1.42: Karaağaç 32

37 Porsuk Yayılışı: Avrupa, Kuzey Afrika, Kafkaslar. Diriodun dar, sarımsı, öz odun, sarı ile kırmızımsı kahverenginde, bazen koyu morumsu ve kahverengi şeritli. Lifler düzgün, bazen düzensiz, çok dekoratif, dar yıllık halkalı, yıllık halka sınırları belirgin ve dalgalı, Porsuk, Avrupa da ve ülkemizde iğne yapraklı ağaçların en ağır ve sert olanıdır. Dayanıklıdır, emprenyesi güçtür, hızlı ve iyi bir şekilde kurutulabilir. Ancak halka çatlaklarına dikkat etmeli ve mevcut halka çatlaklarının büyümesi önlenmelidir. Çarpılma dikkate alınmayabilir. İşlenme Özellikleri Son derece iyi tornalanır, çivileme ve vidalamada ön delme işlemine gerek vardır. Yapıştırılması iyidir, renk verilebilir ve çok iyi cila kabul eder. Kesilebilir ve soyulabilir. Kullanış Yerleri Tornacılıkta ve dekoratif maksatlar için kullanımda iyi materyaldir. Çit direği ve bahçe kapısı dikmelerinde ve diğer toprakla temas eden kısımlarda kullanılmaktadır. Son derece dekoratif kaplama levhalar elde edilerek mobilyacılıkta lambri ve marketride kullanılır. Ancak kaplama levhaların kırılabilme özelliğinde olması nedeniyle dikkatli çalışmak gerekmektedir. Ayrıca yüzyıllarca ok atmada kullanılan yay yapımında değerlendirilmiştir Yabancı Ağaçlar Pelesenk Resim 1.43 Porsuk Yayılışı: Orta ve Güney Amerika, Meksika, Batı Hint adaları, Honduras, Panama, Kolombiya, Venezüella, Nikaragua, Guatemala. Diriodun dar, sarımsı; özodun yeşil ile zeytuni renkte olup sonraları koyulaşır, düzensiz koyu şeritli, yabancı maddelerden dolayı yağlı görünüştedir. İşlenme Özellikleri El aletleri ve makinelerde işlenmesi çok güçtür. Güç yarılır, iyi tornalanır ve şekil verilir. Yüksek derecede cilalanabilir. Yağlı yapısı dolayısı ile yapıştırılması güçtür. 33

38 Kullanış Yerleri Kendi kendine yağlanma özelliği dolayısı ile alet yatak ve başlıkları olarak makine kısımları, fırça sapları ve gemilerde uskur şaftı yapımında, tornacılıkta, ayrıca ekstraktı likör esansı olarak kullanılır. Paduk Resim. 1.44: Pelesenk Yayılışı: Batı Afrika, Nijerya, Kamerun, Ekvator Gine si, Gabon, Kongo, Zaire, Angola. Diriodun 6 10 cm genişlikte, beyazımsı ile krem renginde, özodun kırmızımsı renkte, kesimden sonra morumsu kahverengine dönüşür, koyu siyah şeritli. Lif yapısı düzgün ve girift, kaba iğne çizikli parlak ve çok dekoratiftir. Diriodun mantar ve böceklere karşı hassas, özodun mantar ve böceklere karşı dayanıklı, termitlere karşı ise çok dirençlidir. İyi bir şekilde kurutulabilir. Çatlama ve çarpılmaya eğilimi azdır. Diriodun orta derecede güç, özodun oldukça güç emprenye edilir. İşlenme Özellikleri Körleştirme etkisi azdır. Makinelerle kolay işlenir. Çivi ve vida tutma özelliği iyidir. Kolay yapıştırılır, yüzeyler doldurulduğunda iyi cila kabul eder. Zımpara tozu hapşırtır. Kullanış Yerleri Özellikle kesme kaplama levha yapımında kullanılır. Resim 1.45:Paduk 34

39 Teak Yayılışı: Güneydoğu Asya, Hindistan, Burma, Tayland, Kamboçya, Vietnam, Java. Diriodun 2,5 cm genişlikte, sarımsı renkte ve belirgin, özodun sarı ile sarımsı kahverenginde, giderek koyulaşır. Kısmen koyu morumsu kahverengi ile s iyah şeritli, şeritlerin genişliği 2-8 mm. dır. Lifler düzgün, bazen dalgalı, kaba iğne çizikli, dokunulduğunda yağlı bir his verir. Taze halde deri kokusu verir. Dekoratiftir. Dikili ağaçlar kesimden 3 yıl önce çevrelenerek dikili halde kurumaya bırakılır. Yavaş kurutulmalıdır. Kurutmada büyük farklılıklar gösterir. Mantar ve termitlere karşı çok dayanıklı ancak, böceklere karşı hassastır, güç yanar. Diriodun düşük permeabilitede, özodun son derecede güç emprenye edilir. İşlenme Özellikleri İşlenmesi orta derecede güçtür, son derecede fazla körleştirme etkisi vardır. Bu nedenle tungsten karpit uçlu testereler kullanılmalıdır. Çivileme ve vidalamada ön delme işlemine gerek vardır. Yeni planyalanmış ve zımparalanmış yüzeyler iyi yapışır. Yapıştırmada rutubet %6-10 arasında olmalıdır. İyi renk verilir, oldukça iyi derecede cilalanır. Kullanış Yerleri Gemilerde güverte kaplamalarında çok kullanılır. Mobilya yapımında iç ve dış marangozluk işlerinde, kapı, pencere doğramalarında, parke, bahçe mobilyası, lambri, asitlere karşı dayanıklı olduğu için kimyasal kaplarda, laboratuar masalarında, ayrıca her türlü kontrplak ve dekoratif üst yüzey kaplama levhaları yapımında, tornacılık ve oymacılıkta kullanılır. Resim 1.46: Teak Maun Batı, orta,ve doğu Afrika, Liberya,fildişi sahili, Gana, Nijerya, Kamerun, Gabon, Kongo, Angola, Zaire, Uganda bölgelerinde yayılmıştır.. Diriodun 3-8 cm genişlikte, beyazımsı ile sarımsı renkte, özodun koyu kırmızımsı kahverengi ile morumsu kahverengidir. 70 ila 80 cm kuturlu tomruklar daha kalitede olup bunlar tercih edilmeli. Çarpılma özelliğine dikkat edilerek oldukça çabuk kurutulabilir. Bu nedenle düşük sıcaklık ve düşük nispi rutubetle kurutulmalıdır. Diriodun böceklere hassas, özodun böceklere karşı 35

40 orta derecede dayanıklı, deniz hayvanlarına karşı dayanıksızdır. Diriodun orta derecede güç, öz udun güç emprenye edilir. İşlenme Özellikleri El aletleri ve makinelerle güçlük çıkarmadan işlenir. Ancak, girift liflilik makinelerle işlemede etkili olmaktadır. Çivileme, vidalama ve yapıştırma özellikleri iyidir.çok iyi cila kabul eder. Demiri korozyona uğratır. Kullanış Yerleri Özellikle üst yüzeylerde kesme kaplama levha olarak mobilyacılıkta, lambri, parke ve kapılarda, binalarda, iç ve dış kısımlarda, uçak, vagon, küçük gemi, keman yapımında, marketri, tornacılık ve oymacılık kullanılmaktadır. Limba Resim 1.47: Maun Yayılışı: Batı ve Orta Afrika, Gine, Sierra Leone, Fildişi Sahili, Gana, Nijerya, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo, Zaire, Angola. Diriodun 10 cm kadar genişlikte, Öz odunla aynı renkte, özodun sarımsı kahverengi, bazen koyu renkli şeritler nedeniyle güzel görünüşlü, lif yapısı düzgün ve girift, hafif parlak, dekoratif.özodun mantarlara karşı dayanıksız, termit ve böceklere karşı hassastır. Kurutulması kolay ve hızlıdır. Diriodun orta derecede güç, özodun son derecede güç emprenye edilir. İşlenme Özellikleri El aletleri ve makinelerle kolay işlenir. Hafif körleştirme etkisi vardır. Çivileme ve vidalamada ön delme işlemine gerek vardır. Kesilebilir, soyulabilir, yapıştırılması iyidir. Yüzeyler doldurulduğunda iyi cila kabul eder. 36

41 Kullanış Yerleri Koyu renkli şeritli özodunu son derecede dekoratif kaplama levha imalinde, kontrplaklarda, mobilya, iç marangozluk işlerinde, tornacılık, oymacılık ve marketride kullanılır Kurutulması ve İstiflenmesi Kurutulması Resim 1.48: Limba Ahşap malzeme nem alışverişi sonucu zamanla şekil değişimine uğrar. Bu şekil değişikliği ahşap gereçte bozulmalara yol açar. Bu sakıncanın önüne geçilmesi için ahşap malzemenin nem oranı belli değerlere sahip olmalıdır. Resim 1.49: Kesilmiş Tomruklar Ağaçta Nem ve Ölçülmesi Ağaç, havadaki nem oranına uyar. Havadan fazla neme sahipse nem verir, az neme sahipse nem alır. Nem dengesi oluştuğunda alışveriş durur. Ağacın nem miktarı kuru ağırlığını belirleyerek hesaplanabilir. 37

42 Ahşabın nem oranı, kurutulmuş ağırlığının yüzdesi olarak ifade edilir. Yani, yarısı kuru ahşap lifi ve yarısı da nem olan bir parça ahşabın nem oranı %100 dür. Bu nedenle, yeşil kerestenin nem içeriği %100 den çok daha fazla olabilir. Tartı yöntemi Ahşabın nem oranını belirleme yöntemlerinden birinde, ahşaptan alınan numuneler tartılır, C de kurutulur ve tekrar tartılır. Bunun arkasından, nem içeriği, aşağıdaki formülden belirlenir: (İlk ağırlık - son ağırlık) / Son ağırlık * 100 = % nem içeriği Yeni kesilmiş ağaç kururken, içerdiği nemin, kuru ağırlığının %30'u miktarına düşmesine kadar asıl boyutlarını korur. Lif doygunluk noktası olarak bilinen bu noktadan itibaren, kurudukça büzülür. Benzer şekilde, kuru ahşaptaki nem maksimum %30 oranına kadar arttığında şişer. Nem oranının, bu oranın üzerine çıkması daha fazla genleşmeye sebep olmaz. Nem hareketi, sehim (aşağı eğilme), burkulma ve çatlama gibi şekil değişikliklerini de beraberinde getirebilir. Bu yüzden mobilyada kullanılan ahşap %8 14 nem oranına kadar kurutulmalıdır. Elektronik nem ölçme Nemölçer aleti ile daha seri ölçülür. Cihaz nem miktarının etkilediği elektrik akımına göre ölçme yapar. Endüstride kullanılan nemölçerler, farklı nem içeriklerinin yarattığı elektriksel direnç farklarını ölçmektedirler. Bu ölçüm cihazları, ahşabın elektrik direncinin, ahşabın kuruluğu ile doğru orantılı olduğu esasına göre çalışmakta olup, ahşaba batırılan iğne şeklinde elektrotlar 6-8 mm ahşap içine girip, geçtikleri en nemli bölgenin nem oranını gösterirler. Ahşabın elektrik direnci, lif doygunluk noktasının altında, yani, %25 30 nem içeriğinde önemli ölçüde değişmeye başlamaktadır. Bu yüzden direnç tipi nem ölçüm cihazları, %25 nem içeriğinin üzerinde daha hatalı sonuçlar verirler. Yaklaşık olarak %7 nin altındaki nem oranında, ahşabın iletkenliği keskin bir şekilde azalmakta, cihazlar bu kadar yüksek direnci doğru şekilde ölçememektedir. Ancak, %7 ila %25 arası nem oranı aralığı, ahşabın kullanıldığı birçok hizmet koşulu için uygundur. Belirli bir nem içeriğindeki direnç, farklı türler arasında önemli oranda değişmektedir. Ancak bu değişiklik hesaplanabilir ve özel türlere uygun kalibrasyon ölçekleri uygulanabilir. Ölçüm cihazlarından doğrudan yapılan okumalar genellikle en sık kullanılan keresteler için geçerlidir. Ahşabın liflere dik yöndeki elektrik direnci, liflere paralel yöne göre daha fazladır. Belirli bir nem oranındaki iletkenlik, ahşabın sıcaklığı ile artmaktadır. 38

43 Tomruk Standartları Resim 1.50: Elektronik nemölçerler Ormancılıkla ilgili olarak TSE (Türk Standartları Enstitüsü) tarafından çıkarılmış birçok standart vardır. Bu standartlar ana ürünler, yan ürünler, mamuller ile metot ve kurallar olmak üzere 4 grupta toplanmış olup ana ürün grubunda yer alan tomruklar için çıkarılan standartlara göz atacak olursak; TS Kerestelik Meşe Tomruğu TS Kerestelik Kayın Tomruğu TS Kerestelik Yumuşak Tomruklar (İğne Yapraklılar) TS Kerestelik Kara Kavak Tomruğu TS Soymalık Kayın Tomruğu TS Soymalık Çam Tomruğu TS Kibritlik Kavak Tomruğu 39

44 HANGİ AHŞAP HANGİ NEM ORANINDA KURUTULMALI? Kullanım alanı Nem oranı (%) Zeminde (yerden ısıtmalı) 6-10 Zeminde (daimi ısıtmalı) 9-12 iç doğrama (daimi ısıtmalı) 8-12 iç doğrama (kesintili ısıtmalı) Dış doğrama Taşıyıcı olarak Ağaçta kurutma doğal yollarla yani açık havada bekletilerek kurutulabildiği gibi, kurutma fırınlarında ileri teknoloji kullanılarak kurutulur. Doğal yollarla kurutma işlemi çok zaman alması ve istenilen nem oranına kadar kurutulamaması gibi nedenlerle pratik bir uygulama değildir Fırınlarda Kurutma Ahşap sanaysiinde kullanılacak keresteler, kurutma fırınının kamarasına dengeli ve düzenli aralıklarla istif edilir. İstiflemede oluşturulacak hava kanalları kereste ile havanın temasını kolaylaştıracak biçimde olmalıdır. Resim 1.51: Kurutma fırını Fırın sıcaklığında kerestelerdeki nem, su buharı olarak açığa çıkar ve hava akımı ile atılır. Santrifüjle fırına verilen havanın bağıl nemi azaltıldıkça higroskopik denge için kerestelerin nemi de azalacaktır. Fırınlarda kurutma işlemi nemli sıcak hava ile yapılır. Böylece tıkızlaşma olayı (ağacın dış yüzünün çabuk kuruyup, içerisinin ıslak kalmasıyla oluşan dengesizlik) önlenir. 40

45 Resim 1.52:Kurutma fırını kontrol ünitesi Keresteler mamul veya yarı mamul olarak kurutma fırınlarına alınmaktadır. Teknik kurutma fırınları tamamen kapalı devre çalışmakta, kontroller bilgisayar aracılığıyla yapılmaktadır. Bilgisayar devamlı olarak fırın odalarının içindeki ısıyı, nispi nemi, malzemelerin ısısını ve nispi nemlerini ölçmekte; hava dolaşımını kontrol etmektedir. Kurutulacak malzemenin cinsine ve evsafına göre kurutma süresini belirlemekte, fırınların ısısını ve içindeki nispi nemi kontrol eden aygıtları çalıştırmakta, gerektiği zaman devreye almakta, böylece nem yoğunlaşmasını önlemekte, aşırı veya düşük ısıyı ayarlamakta, aygıtlara ihtiyaç kalmadığında da devreden çıkarmaktadır. Şekil1.1.43: Kurutma fırını kesiti 41

46 Şekil : Kurutma fırını şematik görünümü Fırınlardaki malzemelerin kuruma durumları her zaman fırın kapıları açılmadan bilgisayar ekranlarından gözlemlenebilmekte, yapılması gerekli olan müdahaleler bilgisayar aracılığıyla anında otomatik şekilde yapılmaktadır. Böylece, fırındaki malzemeler aşırı veya eksik kurutma, nem yoğunlaşması ve çatlama nedeniyle, zarar görmeden amaçlanan kuruluk özellikleri elde edilmektedir. Bilgisayarlar, bir malzemenin kurutma süresindeki nem ve ısı değişikliklerini devamlı kayıt ettiğinden benzer malzemenin tekrar kurutulma işlemi sırasında bu eski kayıtlar ve istatistikler kullanılarak tecrübe birikimine de imkân vermektedir. Fırınların ısı ihtiyacı üretim aşamasında çıkan bıçkı artıkları ve talaş ile sağlanmaktadır. Böylece artık malzemeler fabrika içinde entegre bir şekilde değerlendirilmektedir. Baca filtresi ve yağmurlama üniteleri ile de çevre kirliliğinin önlenmesine ve ekolojik dengenin korunmasına önem verilmekte ve özen gösterilmektedir İstiflenmesi Ormandan kesilen ağaçlar tomruk haline getirildikten sonra çeşitli kalınlıklarda lata, kalas ve tahtalara ayrılarak katrak adı verilen makinelerde biçilir. Resim 1.53: İstifleme 42

47 Belli başlı biçme çeşitleri Basit Biçme: Tomruk olduğu gibi katrağa verilir. Prizmatik Biçme: Tomruğun iki tarafından iki kalın kapak alınır, çevrildikten sonra katrağa verilir. Tamamıyla biçilir. Çeyrek Biçme: (Oyma Biçme) Tomruk önce 4 parçaya bölünür ve bunlar merkezi olarak biçilir. Diyoğram Biçmeleri: Değerli ağaç tomrukları en iyi desen elde edilecek şekilde çeşitli doğrultularda çevrilerek biçilir. Şekil : Katrakta tomruk biçme İstiflemede dikkat edilecek noktalar Kereste hava akımı, güneş, yağmur, kar etkilerinden korunmalıdır. Kerestenin istif edildiği zemin nemsiz olmalıdır. Keresteler istif çıtalarının üzerine düzgün sıralarlarla yerleştirilmelidir. Kerestenin alın yüzeyleri katran, kağıt ile dış etkilerden korunmalıdır. İstifler yılda bir yeniden düzenlenmelidir. İstifler ağaç cinslerine göre gruplandırılıp numaralandırılmalıdır. 43

48 Hastalık ve Özürleri Çürük Kovuk mantarların neden olduğu bir kusurdur. Genellikle bu kusura sahip dikili ağaçların Diriodun kısmı daha sağlam kalmaktadır. Bazı çürük kovuklar ağaç kesilmeden anlaşılamamaktadır. Kereste verimini önemli derecede düşüren etkili bir kusurdur. Öz çürüklüğü küçükse bu tomruğun öz kısmından elde edilecek tek bir kalasta bırakılmalıdır. Öz çürüklüğünün geniş olması durumunda, çürüklük prizma kesişle uzaklaştırılmalıdır. Özellikle radyal biçilmiş kaliteli kereste üretiminde öz çürüklüğü kesinlikle uzaklaştırılmalıdır. Renklenme Özellikle kereste kalite verimi üzerine etkilidir. Ormanda veya fabrika depolarında hatalı depolama sonucu tomruklarda mantarlardan kaynaklanan çeşitli lekelenmeler meydana gelmektedir. Renklenme yüzeysel ise renklenmiş kısımlar tomruktan prizma kesişle uzaklaştırılmalıdır. Böylece öz odunundan kaliteli parçalar elde edilebilmektedir. Renklenme fazla ise tomruklar keskin kesişle biçilebilir. Bu durumda elde edilen parçalar 3. veya 4. sınıf kalite olmaktadır. Yıllık Halka Düzensizlikleri Tomruk enine kesitinde yıllık halka genişliği az veya çok farklılık gösterir. Bu farklılığın çok belirginleşmesi, dar yıllık halkaların ani olarak geniş veya geniş yıllık halkaları hemen dar yıllık halkalar takip ettiği ya da halka genişliğinin devamlı değişmesi halinde bir kusur teşkil eder. Bu kusur ağaç malzemenin çalışma, sertlik gibi özelliklerinin homojen olmadığına işarettir. Bu, malzemenin işlenme ve kurutma özelliklerini etkiler. Bazı ağaçlarda yıllık halkaların dalgalı bir durum alması her kullanış yerinde bir kusur sayılmamaktadır. Örneğin; yüksek dağlarda yetişen ladin ve köknarda rastlanan dalgalı liflilik dolayısıyla meydana gelen yıllık halka dalgalılığı teğet kesitte güzel şekiller oluşturduğundan dekoratif bakımdan kullanılan ağaç malzemede faydalı bir özellik sayılmaktadır. Yer yer içeriye doğru girintili yıllık halkalara sahip ladin, aynı zamanda yaylı müzik aletleri yapımında makbul bir malzeme teşkil etmektedir. Budaklar Ağaç malzemenin kullanılışında teknik bakımdan çeşitli sakıncalar meydana getirdiğinden çürüklüklerden sonra en önemli bir kusur sayılmakta ve kaliteyi düşürmektedir. Budaklar, gövdenin her yıl bir yıllık halka oluşturarak ve çap artımı yaparak genişlemesi ve dalların veya dal çıkıntılarının gövde odunu içerisine gömülmesiyle oluşmaktadır. Yaşayan bir dalın gövde içerisine gömülmesi ile meydana gelen budaklar, dalın etrafındaki gövde odunu ile kaynaşmış olması nedeniyle kaynamış budak adını alır. Doğal dal temizliği ile ölü ve kuru dalın koparak düşmesi, gövde üzerinde bıraktığı kuru ve ölü dal çıkıntısının artım yapan ağaç gövdesi tarafından örtülerek gövde içerisine gömülmesi ile oluşan budaklara ise düşen budak denmektedir. Bu tür budaklar gövde ile kaynaşmamış 44