Yüksek Öğretime Özelleşmiş Öğrenme Yönetim Sistemi Çözümü: Açık Kaynak Kodlu Sakai İşbirliği ve Öğrenme Ortamı

Transkript

1 Yüksek Öğretime Özelleşmiş Öğrenme Yönetim Sistemi Çözümü: Açık Kaynak Kodlu Sakai İşbirliği ve Öğrenme Ortamı Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, Eskişehir Özet: Yüksek öğrenime özelleşmiş, dünya üzerinde yaygın kullanıma sahip ve açık kaynak kodlu bir öğrenme yönetim sistemi olan Sakai hakkında; kurulumu, yapılandırması ve yönetimini içeren bir eğitim semineridir. Öncelikle tarihçesi, SakaiFoundation organizasyon yapısı, destekleyenler, kullananlar, geliştirenler ve uygulamalar hakkında genel bilgi verilecektir. Ardından Sakai kurulum ve yapılandırma sürecinin nasıl yapılandırılacağı, kaynak kodlarının derlenmesi hakkında geliştiricilere bilgi verilecektir. Sakai nin yapılandırılması sırasında meydana gelen problemler ve kurulum için gerekli paketler hakkında bilgilendirme yapılacaktır. Sakai bünyesinde farklı ihtiyaçlara cevap verebilecek birçok araç bulunmaktadır. Son olarak yüksek öğretime özgü olarak Genel İşbirliği Araçları, Eğitim ve Öğretim Araçları, Yönetim Araçları, Yetkilendirme, Kullanıcı Yönetimi, Çalışma ve Proje Siteleri hakkında bilgilendirme yapılacaktır. Çevrimiçi ve Web Destekli olarak ders yürütme seçenekleri, sistem yönetim deneyimleri paylaşılacaktır. Türk Telekom IDC altyapısını ve sanal sunucu hizmeti kullanılarak oluşturulan sakai.ttidc.com.tr platformu ve Türk Telekom Açık ve Uzaktan Öğrenme Ar-Ge Çalışmaları deneyimleri paylaşılacaktır. Anahtar Sözcükler: Sakai CLE, Sakai İşbirliği ve Öğrenme Ortamı, Öğrenme Yönetim Sistemi. Giriş eöğrenme ve uzaktan eğitim uygulamalarının yaygınlaşmasıyla birlikte eğitim içeriği ve uygulamalarının elektronik ortamdaki yönetimi giderek önem kazanmış, buna paralel olarak öğrenme yönetim sistemi (learning management system) kavramı gündeme gelmiştir. Öğrenme yönetim sistemi, eğitim içeriklerinin yönetimine, öğrenenler ve öğretenlerin izlenmesine, öğrenme öğretme süreçlerinin bireyselleştirilebilmesine olanak sağlayan bütünleşik bir sistemdir. Öğrenme yönetim sistemlerinin amacı, e-öğrenme faaliyetlerini kolaylaştırmak ve daha sistematik, planlı bir şekilde gerçekleştirmektir. Öğrenme materyali sunma, sunulan öğrenme materyalini paylaşma ve tartışma, dersleri yönetme, ödev alma, sınavlara girme, bu ödev ve sınavlara ilişkin geribildirim sağlama, öğrenme materyallerini düzenleme, öğrenci, öğretmen ve sistem kayıtlarını tutma, raporlar alma gibi işlevleri sağlamaktadır. 865 Günümüzde çeşitli organizasyon ve kurumlar tarafından üretilmiş gerek ticari gerekse açık kaynak kodlu farklı öğrenme yönetim sistemleri mevcuttur. Sakai, yüksek öğrenime özelleşmiş, dünya üzerinde yaygın kullanıma sahip ve açık kaynak kodlu bir öğrenme yönetim sistemidir. Indiana Üniversitesi, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü, Stanford Üniversitesi, Michigan Üniversitesi ve ValenciaPolytechnic Üniversitesi önderliğin de oluşturulan Sakai Foundation organizasyon yapısı altında akademik, ticari ve bireysel katılımlarla geliştirilen işbirliği ve öğrenme ortamıdır. Sakai Nedir? Sakai, daha çok yüksek öğrenime özelleşmiş ve dünya üzerinde yaygın kullanıma sahip açık kaynak kodlu bir öğrenme yönetim sistemidir. Indiana Üniversitesi, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü, Stanford Üniversitesi, Michigan Üniversitesi ve Valencia Polytechnic Üniver-

2 Yüksek Öğretime Özelleşmiş Öğrenme Yönetim Sistemi Çözümü: Açık Kaynak Kodlu Sakai İşbirliği ve Öğrenme Ortamı sitesi önderliğin de oluşturulan SakaiFoundation organizasyon yapısı altında akademik, ticari ve bireysel katılımlarla geliştirilen işbirliği ve öğrenme ortamıdır (Collaboration and Learning Environment (CLE). Uygulamanın geliştirilmesi Sakai Foundation yapısı altında üyelik esasına dayalı olarak kar amacı gütmeden bireysel, eğitim kurumları ve üniversiteler tarafından yapılmaktadır. Ayrıca bu topluluk eğitim ve araştırma toplulukları için açık standartların belirlenmesi, yazılım çözümleri ve bunların entegrasyonu konusunda çalışmalar yapmaktadır. Sakai, dünya çapında 350 ın üzerinde eğitim kurumunun kullandığı, 1000 nin üzerinde kişinin desteklediği her bir sistem için 200 den kadar değişen kullanıcı sayısıyla, ücretsiz ve eğitimi destekleyen birçok özelliği ile web tabanlı, platform bağımsız bir uygulamadır (Who is Using Sakai?, 2011). İlk sürümleri projeyi destekleyen kurumların kullanmakta oldukları araçlara dayanmakla birlikte temelini Michigan Üniversitesi nin ders yönetim sistemi CHEF oluşturmaktadır. Sakai ismi CHEF ismine de esin kaynağı olan Japon televizyon programı Iron Chef in meşhur Japon şefi Hiroyuki Sakai den esinlenilerek verilmiştir (Wikipedia, 2009 ) yılının şubat ayında ilgili kurumların girişimiyle düzenlenen toplantıya Indiana Universitesi Oncourse CL uygulaması, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü Stellar uygulaması, Stanford Universitesi: CourseWork uygulaması, Michigan Üniversitesi CHEF uygulama çatısını temel alan CTools uygulaması, Valencia Polytechnic Universitesi CourseTools ve Open Knowledge Initiative uportal uygulamasıyla ile katılmıştır. Projeye her bir kurum kendi geliştirmiş olduğu ders yönetim sistemiyle katkıda bulunmuştur. Sakai nin ilk sürümünün herkese açık hale gelmesiyle birlikte kurucu 5 üniversite diğer kurumları Sakai Partners Program adını verdikleri birlikteliğe davet etmişler, böylece ortakların projeyi mali yönden desteklemeleri ve kod gönderiminde bulunmaları sağlamışlardır. Şekil 1. Dünya genelinde Sakai Kullanımı (Sakai around the World, 2010) İşbirlikli çalışma ortamı sunan araçları ile araştırmacıların ve proje gruplarının kullanımına da uygundur. Uygulama, ders yönetim sistemlerinin sahip olduğu birçok ortak özelliğin yanında bilgi\belge dağıtımı, ödev aktarma, çevrimiçi ölçme değerlendirme ve not defteri ve canlı sohbet modüllerini içermektedir. Sakai nin Tarihsel Gelişim Süreci Şekil 2. Sakai Yol Haritası Sakai uygulamasının yıllar içerisindeki gelişimini aşağıdaki gibi özetleyebiliriz: Sakai aslen Sakai Projesi olarak Mellon Vakfı tarafından hibe ile desteklenen bir proje olarak hayata geçtimiştir (Seevrance, 2007) SAKAI 1.5 (Pilot) LMES (Learning Management & Evaluation System) olarak adlandırıldı,

3 SCORM destek araçı dahil edildi (Java Applet kullanılarak) 2006 SAKAI 2.0 ve SAKAI 2.1 yükseltmesi Test & Quiz, Gelişmiş notlandırma (değerlendirme), JForum tartışma platformu, Wiki & RSS Haberler, Sakai 1.5 ten 2.0 a geçişte temel yapıdaki değişikliklerden dolayı SCORM desteği 2.0 ve 2.1 sürümlerinde eksik kaldı LMES 2.1 için SCORM desteği AJAX kullanılarak SCORM desteği yenilendi Kaynak araçları entegre edildi Kaynaklara erişim izleme ve raporlama araçları 2008 SAKAI 2.4 yükseltmesi Ödev, değerlendirme, not defteri, test araçları geliştirildi Birçok araçla daha iyi grup desteği sağlandı E-posta, Günlük (Blog), Podcast ve Anketler 2009 yılı içinde çekirdeğinde yapılan güncelleme ve düzenlemelerle SAKAI 2.5 sürümü yayınlanmıştır (Sakai 2.5 Release Notes, 2009) yılı sonuna doğru kararlı sürüm olarak arayüz duzenlemlerıyle birlikte SAKAI 2.6 sürümü yayınlanmıştır yılının Nisan ayında yayınlanan SAKAI 2.7 sürümünde diğer araçlarla ilgili hata ayıklamalarının dışında; Profil, Ödev, Not ve Değerlendirme araçları yenıden yazılmışlardır. Paralel olarak yeni bir anlayışla düzenlenen mevcut Sakai CLE uygulamasından bağımsız Sakai 3.0 prototip çalışmaları devam etmektedir (Sakai 3.0, 2011). Sakai Ortamı Sakai bünyesinde farklı ihtiyaçlara cevap verebilecek birçok araç bulunmaktadır. Bunları aşağıdaki tabloda, dört ana başlıkta şu şekilde toplayabiliriz; Genel İşbirliği Araçları Duyurular (Announcements) Kaynaklar (Resources) Katılımcı Listeleri (Site Roster) Eposta Arşivi ( Archive) Viki (Wiki) Günlük (Blog) Ajanda (Calendar) Sohbet (Chat) Tartışma Ortamı (Discussion Forum) Sözlük (Glossary) Web Sayfası (Web Page) Haberler (News) : RSS destekli dinamik içerik sunumu Eğitim ve Öğretim Araçları Müfredat (Syllabus) Ders Oluşturma Aracı (Lesson Builder) Ödev\Değerlendirme (Assignments) Özel Dosya Paylaşımı (Drop Box) Not Defteri (Gradebook) Test ve Kısa Sınav (Tests & Quizzes) Yönetim Araçları Hesap Yönetimi (Accounts) Üyelik (Membership) Site Oluşturma Aracı (Site Setup): Proje, Ders ve Grup olmak üzere üç farklı amaca uygun site oluşturabiliyorsunuz. Site Editörü (Site Editor): Mevcut sitelerin yapısını, içerik ve kullanıcılarının yönetimi için Bölüm Bilgisi (Section Info): Her bir ders sitesinin bilgilerinin, kullanıcılarının, rollerinin v.b. tanım bilgilerinin yönetildiği bölüm. Yetkili Kullanıcı (Super User (SU)) : Farklı amaçlara yönelik (destek, sorun çözme..) farklı kullanıcı tanımları Kullanıcılar (Users) Yetkilendirme ve Roller (Realms) İstatistikler (On-Line): Sunucu takibi ve sistem kullanım istatistikleri Görev Yöneticisi (Job Selector): Mevcut sistemlerinize entegre olarak çalışması amacıyla tanımlanmış veri entegrasyonu ve veri ambarı görevleri için 867

4 Yüksek Öğretime Özelleşmiş Öğrenme Yönetim Sistemi Çözümü: Açık Kaynak Kodlu Sakai İşbirliği ve Öğrenme Ortamı Portfolyo (Ürün dosyası) Araçları Portfolyo tasarlamak, yayınlamak, paylaşmak ve görüntülemek için Sihirbazlar ve Matrisler (Wizards & Matrices): Kullanıcıların kolayca yapılandırılmış belge oluşturmalarına yönlendirme ve yardım sağlayan araç ve sihirbazlar Değerlendirme (Evaluations) Raporlar (Reports) Düzen ve Tasarımlar (Layouts & Styles) Portfolyo Temaları (Portfolio Templates) Tablo 1: Sakai Araçları Bunlara ek olarak farklı ihtiyaçlara yönelik Sakai ile entegre çalışabilen çeşitli bileşenlerin başlıcaları şunlardır; Kullanım Amacı Ders İçerik Yönetimi (Course Content Management Tools) Ders ve Ders verenleri değerlendirme aracı (Evaluation System Tool) Çevrimiçi Toplantı Modülü (Online Meeting Tool) Sakai de tema, menü ve arayüz düzenleme aracı Mobil Uygulamalar Sakai ile Entegre Portal uygulamaları Öğrenme Etkinlikleri Yönetim Aracı Sunum Yayın Araçları Araçlar, Kurulum ve Yapılandırma Bilgisi Modules (Melete Projesi): etudesproject.org/melete.htm Mycourses portlet: com/p/my-courses-portlet/ OCW Tools: org/ confluence/display/ocw/home confluence/display/ EVALSYS/ Installation+Guide AGORA: OpenMeetings: com/p/ openmeetings/ Fluid: /11/20/the-sakai-pda-portal/ Liferay; Jasig; uportal LAMS (learning activity management system) org/display/lamsdocs/sakai Epresence: Tablo 2: Sakai Bileşenleri ve Kurulum ve Yapılandırma Bilgileri 868 Sakai nin Kurulum ve Yapılandırması Sakai öğrenme yönetim sistemi Java dili ile geliştirilmiş eğitim kurumları ve üniversitelerin katılımının yanı sıra bireysel katılımlarla da yürütülen açık kaynak kodlu bir projedir. Sakai öğrenme yönetim sisteminin Windows, Linux/Unix ve Macintosh işletim sistemlerine desteği mevcut olup bu işletim sistemleri üzerinde nasıl yapılandırılacağı ile ilgili kurulum dokümantasyonu web sitesinde (sakaiproject. org) yer almaktadır. Sakai öğrenme yönetim sisteminin yapılandırılmasına ilişkin web sitesinde farklı üç paketi türü mevcuttur. Bunlar demo kurulumu, kaynak kodlarının derlenmesi ile gerçekleştirilen kurulum ve uygulama geliştiricilere sunulan kaynak kodlardır. Sakai kurulumu için aşağıda listelenen paketlerin işletim sisteminde daha önceden yapılandırılmış olması gerekmektedir. Bu paketlerin sürümü kurulum için son derece önem arz etmekte olup farklı sürümler kurulduktan sonra Sakai nin yapılandırılmasına problemler meydana gelmektedir. Kurulum için gerekli paketlerin listesi şu şekildedir; Java Apache Tomcat Maven Subversion (İsteğe bağlı) MySQL veya Oracle veri tabanı Sakai paketi Sakai nin sürümüne göre kurulacak olan Java nın sürümü de değişmektedir. Java kurulumu gerçekleştirildikten sonra çevresel değişkenlerin atanması ve hafıza yönetimi için uygun alanların Apache Tomcat için tahsis edilmesi gerekmektedir. Bu hususlar dikkate alınmadığı takdirde Sakai nin kurulumu başarıyla gerçekleşmesine rağmen servisin başlatılmasında hata meydana gelecek ve servis duracaktır. Sakai öğrenme yönetim sistemi varsayılan olarak HSQLDB veri tabanını kullanmaktadır. HSQLDB veri tabanı demo ve test kurulumlarında kullanılmak üzere yerel olarak oluşturul-

5 muş dâhili bir veri tabanıdır. Gerçek uygulamalarda ve büyük ölçekli sistemlerde HSQLDB yerine Oracle veya MySQL veri tabanlarının kullanılması önerilmektedir. Sakai öğrenme yönetim sisteminin yapılandırma dosyaları XML tabanlı olup, kurulumdan sonraki gerekli tüm ayarların bu dosyalar üzerinden yapılması son derece basittir. Yerelleştirme dosyaları için ayrı sistem dosyaları mevcut olup bu dosyaları UTF-8 kodlama formatında yerelleştirmek gerekmektedir. Sonuç ve Öneriler Dünyada üç yüzü aşkın yüksek öğretim kurumu gerek uzaktan eğitim gerekse örgün eğitimi desteklemek amacıyla Sakai kullanmaktadır. Açık kaynak kodlu ve eğitim lisanslı bir uygulama olarak yüzün üzerinde destekçi kuruluş ve Stanford, Michigan, Indiana, MIT ve Berkeley gibi üniversitelerin öncülüğünde yaygın bir kullanım, geliştirme ve destekçi grubu bulunmaktadır. Bunun yanında ticari olarak uygulamanın sistemlere entegresine destek veren şirketler de bulunmaktadır. 3.0 ile servis daha da esnek ve modüler bir yapıya bürüneceği ve kurumların mevcut uygulamalarına entegrasyonunun daha pratik olacağı öngörülmektedir. Kaynaklar [1] Ozan, Ö. (2009). CMS, LMS, LCMS Kavramları. Akademik Bilişim Harran Üniversitesi: Şanlıurfa [2] Ozan, Ö. (2008). Öğrenme Yönetim Sistemlerinin (Learning Management Systems- Lms) Değerlendirilmesi. XIII. Türkiye de İnternet Konferansı. Orta Doğu Teknik Üniversitesi: Ankara [3] Özarslan, Y. (2008). Uzaktan Eğitim Uygulamaları için Açık Kaynak Kodlu Öğrenme Yönetim Sistemleri. XIII. Türkiye de İnternet Konferansı. Orta Doğu Teknik Üniversitesi: Ankara [4] Sakai 2.5 Release Notes. (2009, Temmuz 23). Retrieved Ağustos 6, 2009, from Sakai: DOC/Release+Notes+(2.5) Sakai Windows, Linux, Unix, MacOs işletim sistemlerini destekleyen Java tabanlı servis mimarisine dayalı uygulama paketi ölçeklenebilinir, platform bağımsız genişletilebilir bir yapıya sahiptir. Sakai nin yapısı modüler olup kurulumundan sonra ek modüller ile daha işlevsel ve amaca yönelik uygulamalar eklenebilmektedir. Her ne kadar teknik olarak Java tabanlı olması Sakai için bir artı değerse de; Türkiye için Java Tabanlı olması ve kurulumun piyasadaki diğer öğrenme yönetim sistemleri kadar kolay hayata geçirilebilir olmaması, dil desteğinin bulunmaması gibi sebeplerle pek rağbet görmemektedir. Sakai 2.7 ile birlikte Türkçe dil seçeneği çalışmalara tarafımızdan dahil edilmiştir. Türkçe dil seçeneğinin eklenmesi, arkasında yer alan konsorsiyumun sunduğu imkanlar ve araçların zenginliği ile Türkiye deki yüksek öğretim kurumları için ideal bir ortam sunmaktadır. Sakai 869 [5] Sakai 2.5 Tools and Features. (2009). Retrieved Ağustos 8, 2009, from Sakai Collaboration and Learning Environment (CLE): sakai-home/page/7447bd72-e4a d73-12bfd4706e5f [6] Sakai 3.0. (2009). Retrieved Ağustos 6, 2009, from Sakai 3 Information: org/portal/site/sakai-home/page/89473b2c- 31dd c31a79e55532 [6] Sakai around the World. (2009). Retrieved Ağustos 4, 2009, from Sakai Project: d89dabbf-a f-80c4-a b26 [7] Seevrance, C. (2007). Overview Report Sakai Project. The Andrew W. Mellon Foundation.

6 Yüksek Öğretime Özelleşmiş Öğrenme Yönetim Sistemi Çözümü: Açık Kaynak Kodlu Sakai İşbirliği ve Öğrenme Ortamı [8] Wan, W. (2009). Sakai in Hong Kong, Center for Enhanced Learning & Teaching. Hong Kong: The Hong Kong University of Science & Technology. [9] Who is Using Sakai? (2009). Retrieved Ağustos 7, 2009, from Who is Using Sakai?: sakai-home/page/41344e39-89f5-40cd-a d9 [10] Wikipedia. (2009, Temmuz 29). Retrieved Ağustos 8, 2009, from Sakai Project: en.wikipedia.org/wiki/sakai_project Sakai de Site Oluşturma Ekran Görünümü Ekler Sakai de Örnek Ders Sitesi (Öğrenci Görünümü) Sakai Genel Görünüm (Yapılandırılmamış Anasayfa ve Kullanıcı Girişi) Sakai Örnek Bir Ders Bilgilendirme Sayfası (Öğrenci Görünümü) Yönetici Ekranından Bir Görünüm 870

7 Sakai Örnek Ders Raporlama Ekranı Sakai 3.0 Kullanıcı Çalışma Alanı Sakai 3.0 Ekran Görünümleri 871