"TT-' S6o/or. süt anlamındaki galaktos tan mı geliyor? Bunu tartışmak gereksiz. Bizans için Galata, pek hoşlanmadıkları

Transkript

1

2 Kentler vardır, ebedidir. Güzellikleri ve ihtişamlarıyla nesilleri büyülerler, isimleri sık sık geçmeden insanlığın destanı yazılamaz. Semtler vardır, kentleri kadar şöhretlidir. Bir arşıncık yere sığışsalar da, bir uzun tarihin icra edildiği sahnelerdir onlar. Galata bunların başında gelir; iki dünya imparatorluğunun başkentinde nereden baksanız, tarihin hangi sayfasını çevirseniz, Evet, gene ben, der. Oysa ki, İstanbul halkı Galata ya hep kuşkuyla, hep yabancı diye baktı. Çünkü o, Akdeniz in batısını, hatta Atlantik i temsil ediyordu. Uzaktan güzel, ama yabancı görünümlüydü. Bizans halkı oraya Pera- Karşı dedi. Osmanlı Türkleri eski adı Galata yı tekrarladı. Galata ismi İtalyanca merdivenli yol demek olan calata dan mı yoksa süt anlamındaki galaktos tan mı geliyor? Bunu tartışmak gereksiz. Bizans için Galata, pek hoşlanmadıkları Venedikli tüccar kolonisinin oturduğu bölgeydi te Konstantinopolis halkı ayaklandı. P e ra d ak ilerle uzun süren çatışmalar oldu. Venedik Cumhuriyeti 1204 Haçlı Seferi ni, impara- There are cities which are eternal, bewitching generation after generation with their beauty and splendour, their names turning up again and again in the epic story of mankind. And there are districts as famous as the cities of which they are a part. However small they might be, they are stages where history has strutted for long centuries. Galata is such a place. Wherever you look in Istanbul, capital to two empires, whichever page of history you turn, it declares, Yes, me again Yet the people of Istanbul have always looked on Galata with suspicion as a stranger in their midst. Galata represented the western Mediterranean, and even the Atlantic, and did not belong here. The Byzantines called it Pera, the opposite shore, and the Ottoman Turks used the ancient name Galata, fo r which two etymologies are posited: either the Italian calata meaning streets o f steps or galactos meaning milk. But there is no need to go into that Bir arjincik yere sığıysa da uzun bir tarihin icra edildiği semtlerden Galata. Galata Kulesinden İstanbul u keyfetmek mümkün: Üstte, kuleden tarihi yarımada ve Galata Köprüsü; altta, Kuledibi. / Galata is a small district of Istanbul, but boasts a long and fascinating history. Galata Tower is the place to explore Istanbul from a bird's eye vantage point. Above, the peninsula of historic Istanbul and Galata Bridge. Below, Kuledibi. debate here. Galata was home to a Venetian trading colony 2 6 SKYLIFE TEM M UZ J-» JU LY 2000 "TT-' S6o/or

3 torluğun kalbi olan şehre yönelterek bu olayların acısını çıkardı. Bu tarihten sonra Karşı ya hınç daha da arttı, Latin işgalinin üzerinden yarım yüzyıl geçtikten sonra başşehre dönen muzaffer Pa de yaptırılan Galata Kulesi günümüzde turistik bir tesis olarak kullanılıyor. Galata nın etrafını saran tahkimat sisteminin bir parçası olan kule, tarihte pek çok kez onarımdan geçti (üstte). Avusturya Sinagogu semtteki Ejkenaz Yahudilerinin ibadethanelerinden (altta). / Galata Tower was built in 1348 and today houses a restaurant and café. It was a part of the fortification system and was repaired on many occasions over the centuries (above). The Austrian Sinagogue serves the district s community of Ashkenazi Jews (below). leolog Hanedanı, Pera'da Cenevizlileri Venedik aleyhine himaye ettiğinde dahi bu nefret azalmadı. Ceneviz Podestası (koloni halkının reisi) ve Pera daki zengin Ceneviz halkı bu imtiyazlarını ünlü Galata Kulesi ile perçinledi. Bugünkü Şişhane ve Tünel ile deniz arasında surlarla çevrili (ıntra muros) bölge, 15. yüzyıl sonuna kadar Galata yı oluştuaıyordu. İstanbul u fetheden ünlü hükümdar I I. Mehmed (Fatih) devrinde surların dışına da yerleşildi, her şeyden önce Tersane (arsenal) semti Kasımpaşa büyüdü, daha önce Surithat the Byzantines viewed with mistrust. In 1185 mistrust boiled over into outright hostility, and fighting between the populations of Constantinople and Galata went on for some time. In 1204 the Republic of Venice got its revenge by diverting the Fourth Crusaders against Constantinople. From that time on hatred of the opposite shore increased still further. After over half a century under Latin occupation, Constantinople was restored to the victorious Paleologan dynasty, who now granted privileges to the Genoese o f Pera instead o f the Venetians, although this failed to dispel public illfeeling. The Genoese podesta, leader of the colony, and wealthy Genoese inhabitants of Pera consolidated their new status by erecting the fam ous Galata Tower. Galata was surrounded by its own walls enclosing the area from the sea up to what is now Şişhane and Tünel. During the reign of the Turkish conqueror of Istanbul Mehmed II ( ) the first settlement commenced beyond these walls. First the district of Kasımpaşa, where the naval arsenal was situated, grew apace, and then the Venetian bailos, as their ambassadors were called, who had formerly lived within the walls of Istanbul settled outside the walls of Galata. Their Palazzo Venezia was built after the Turkish conquest, and it was probably in reference to the Venetian bailo that the area above Galata became known as Beyoğlu, meaning Son of a Lord'. The Italians of Galata had numerous churches, including St Anne's, St Benedict s, St 27 SKYLIFE TEM M UZ JU LY 2000

4 19. yüzyılda oluşan Bankalar Caddesi ndeki binalardan biri günümüzde Sabancı Üniversitesi olarak kullanılıyor (üstte solda). Yahudi banker Avram Camondo nun yaptırdığı Camondo merdivenleri Bankalar Caddesi ne iniyor (üstte sağda). Yüksekkaldırım 19. yüzyılda (altta). / One of the buildings on Bankalar Caddesi dating from the 19th century now houses Sabancı University (above left). Camondo Steps built by the Jewish banker Avram Camondo leads down to this street (above right). Yüksekkaldırım in the 19th century (below). çi İstanbul'da oturan Venedik elçileri baglio lar, Pera da surların dışına yerleşti. Bugünkü Palazzo Venezia fetihten sonra ortaya çıktı. Muhtemelen Venedik elçisine izafeten Pera da Galata surlarının dışındaki bölge Beyoğlu diye anılır oldu. Galata da Italyanlar Santa Anna, San Benedetto, San Giovanni, San Sebastiani, San Antonio, San Giorgio, Santa Maria ve San Francesco gibi kiliselerde ibadetini yapardı. Karaköy deki yıkım, sahili açınca göze çarpan Arap Camii, bu dönemden kalma yüzyılda oluşan Bankalar Caddesi Osmanlı Imparatorluğu'ndaki finans kapitalin kendini gösterdiği; neorönesans, oryantal ve 19- yüzyılın Bizantino-Mor üslubundaki binalarla bezenmiştir. Bunların bazısı eski sahiplerinin elinde. Bir kısmı da Merkez Bankası, Sabancı Üniversitesi gibi kurumlara el değiştirdi. Bizans Perası nda Latinlerin kalabalık olduğu anlaşılıyor. Osmanlı döneminde ise daha fethin ilk yüzyıllarında Müslüman ve Rumlar eşit ağırlıktaydı. Ondan sonra Latin cemaati geliyordu. Çeşitli milletlere mensup AvrupalI ve Batı Akdenizlilerden oluşan bu cemaat, ilk asırlarda yaygın dil olan İtalyanca'yı konuşurdu. 19. yüzyılda Levanten dediğimiz bu grubun dili Fransızca oldu. Gazeteleri tiyatrolarıyla Pera da Fransızca, bir lingua franca oldu. John s, St Sebastian s, St Anthony s, St George s, St M ary s and St Francis. Arap Mosque, which became visible after the extensive demolition along the waterfront in Karakoy, also dates from this period. In the 19th century, this area became Istanbul s financial centre, and Banks Street (Bankalar Caddesi) is lined by buildings in neo-renaissance, oriental and Byzantine-Moorish style. Some of these buildings still house their original institutions, while others have changed hands and now belong to institutions like the Central Bank and Sahanci University. In Byzantine times the Latin population o f Peru was in the majority, but under the Ottomans they were outnumbered by both the Muslim and Greek communities. The Latins, or Levantines as they later became known, consisted of people from diverse European countries, predominantly those of the western Mediterranean. Their shared language was Italian until the 19th century, when it was superseded by French, which became the lingua fra n ca o f newspapers, theatres and business life of Pera. The walled district o f Galata, however, retained its own individual character, and the people here thought of themselves as Istanbuli- 2 8 SKYLIFE TEM M UZ JU LY 2000

5 Arap Camii, Haliç'in Galata yakasındaki en büyük cami (üstte solda). Sts. Pietro e Paulo Kilisesi Eski Banka Sokağı'nın köşesinde yer alıyor (üstte sağda). Haİk arasında Galib Dede Dergâhı olarak bilinen Galata Mevlevihanesi, Galata sırtlarına I d i l de inşa edilmiş (altta). / Arap Mosque m Galata is the largest on the northern shore of the Golden Horn (above left). The Church of Sts Peter and Paul is on the corner of Eski Banka Street (above right). Galata Mevlevi Lodge, popularly known as Galip Dede Dergâhı, was built on the hillside above Galata in 1491 (below). Surların dışına taşmayan Galata ise kendi renkleriyle özgün bir semtti. Halkı da hangi dinden olursa olsun, İstanbulluydu. Camondo merdivenlerini tırmanarak ulaşacağımız paralel sokak Kurt Çınar dır. St. George Avusturya Lisesi, ünlü şair Andrea Chenico nun doğduğu farz edilen St. Pierre Hanı ndaki apartman ve Eski Banka Sokağının köşesindeki Sts. Pietro e Paulo Kilisesi eski Galata nın bugüne kalan en canlı ve hüzünlü örneğidir. Galata büyük şehrin liman semtiydi. Bu nedenle yavaş yavaş suç bölgesine dönüştü. Sonra, 19. yüzyılda İstanbul dünyasıyla bütünleştikçe tüccarlar, gemiciler, 1853 te Kırım Savaşı yıllarında askerler Galata ya doluşunca, Osmanlı hükümeti de ilk modern belediyeyi burada kurdu. Sokakların temizliğine, aydınlatılmasına dikkat edildi. Kumarhane ve kafeşantan gibi yerlerden vergi alınması gibi işlemler ise mutaassıp Müslümanları kızdırdı. Dar sokaklann etrafından çıkan binalar; Katolik misyon okulları, hastaneler, Kırım Savaşında askerler için inşa ans, whatever their race or creed. Climbing Camondo Steps to the street o f Kurt Çınar brings you to the Austrian Lycée of St George, the apartment in St Pierre Han where the renowned poet Andrea Chenico is thought to have been bom, and on the comer o f Eski Banka Street the Church of Sts Peter and Paul, the most vivid and nostalgic reminder of old Galata. Galata was the dock area behind the harbour, and gradually acquired a notorious reputation for crime and debauchery. It was a place of merchants and seamen, and in 1853 during the Crimean War, when allied troops poured into Galata, it was here that the Ottoman government fomied the first modem municipality to keep the streets clean and well lit. The decision to tax gambling saloons, music halls and similar establishments here rather than close them down angered conservative Muslims. But there were other reputable institutions in the narrow streets of Galata, such as Catholic mission schools and hospitals. The British built a hospital 30 SKYL1FE TEM M UZ JU LY 2000

6 edilen hastane ve İngiliz karakol binası dış dünyayla ilişkileri gösteriyor. 19. yüzyılda Doğu Avrupa ve Rusya dan OsmanlI imparatorluğu na sığınan Eşkenaz Yahudileri, Tofre Begadim (terziler) ve asıl büyük Avusturya Sinagogu (büyük Eşkenaz Sinagogu) bu göçün kalıntıları. Galata nın yıkılan surlarının içinde hâlâ Yahudi kültürü devam ediyor. Karaköy de Ziilfaris Sinagogu şimdi Türk-Yahudi müzesi olarak düzenleniyor. Yüksekkaldırım musikisevenlerin yeri. Kentin sayılı şapkacıları burada. Asıl önemlisi, Galata nın sınırında yer alan Galata Mevlevihanesi (bugün Divan Edebiyatı Müzesi) ve mevlevihanenin haziresindeki mezartaşları, İstanbul kültür tarihinin kalıntıları. Galata İtalyanları bir zaman Perone, Fornetti, Doria, Negri, Draperis, Navoni, Samsoni, Brutti (aslında Draçlı Arnavutlar), Cavalorsa, Salvagi, Alessio, Paterio ve ünlü Dragonum ailesi Testalar gibi Venedikli hanedanları içeriyordu. İmparatorlukta konuşulan her dilin yanında bölgede Eduardo d'amicis i bile hayrete düşüren özgün karışık bir ttalyanca vardı. 19. yüzyılda genişleyen Galata, İtalya nın taşçı, inşaat ustası gibi nüfusunu da çekti, Zamanla şehrin İtalyanları eridi veya göç ettiler. Bugün bölgedeki Katolik kiliselerinde İtalyanca dan çok Türkçe ayin yapılıyor. Galata nın fizik dokusu İstanbul'un diğer semtle- İngiliz Hastanesi (en üstte) Kırım Savaşı sırasında askerler için inşa edilmiş. Eski karakol binası (üstte) günümüzde cafe olarak hizmet veriyor. Koruma altına alınan Doğan Apartmanının yapımının 1895 te tamamlandığı söylenebilir (altta). / The British Hospital (top) was constructed during the Crimean War for wounded soldiers. The old police station in Galata is now a cafe (above). Doğan Apartment Building constructed in I89S is now under conservation (below). here for its soldiers during the Crimean War, and a British police station to keep order. Ashkenazi Jews fleeing eastern Europe and Russia in the 19th century who took refuge in the Ottoman Empire formed a large com m unity in Galata. The Ashkenazi Synagogue is just one of numerous Jewish sites in an area which still has its Jewish tailors, the tofre begadim. The Zolfaris Synagogue in Karaköy is now being renovated as a Turko-Jewish museum. Yuksekkaldmm, the steep street leading up from Galata Tower, is famous for its music shops, and above all for Galata Mevlevihane, or dervish lodge, today the Museum o f Divan Literature, where the dervishes still perform their whirling ceremonies. At one time the Italians of Galata included such illustrations Venetian fam ilies as Perone, Fornetti, Doria, Negri, Draperis, Navoni. Samsoni, Brutti (actually of A lbanian origin from Dürres), Cavalorsa, Salvagi, Alessio, Paterio and Testa (whose members were fam ous interpretors). All the languages of the Ottoman Empire could he heard in this polyglot area, and the inhabitants tended to mix up several languages in one sentence, as Eduardo d Amicis noted with surprise in the late 19th century. In this time o f new building Galata attracted builders and stonemasons from Italy,

7 İstanbul un en işlek ticaret ve iş merkezlerinden biri olan Galata ya artık sanatçılar, aydınlar ve İstanbul da yaşayan yabancılar iltifat ediyor. Semtin Galata Kulesi nden gece görünümü (altta). / Galata, once one of Istanbul s busiest commercial districts, is now attracting artists, intellectuals and foreign residents. Galata seen by night from Galata Tower (below). rine göre iyi korunuyor. 19. yüzyıla ait resimlerle bugünkü arasında çarpıcı farklar yok. Semtin kültürel ve sosyal dokusu hızla değişiyor lardan sonra fakirleşen bir semtti. Şimdiyse buraya aydınlar, sanatçılar ve İstanbul daki yabancılar iltifat ediyor. Bir zamanların ünlü Germania Apartmanı (Serdar-ı Ekrem Sokak taki Murat Apartmanı) bu değişimin tipik örneği. Tünelin kendisi ve civarı bu değişimi yaşıyor; Galata Kulesi nin etrafı artık eski sefalet muhiti olmaktan çıkıyor. Yakın gelecekte Galata, İstanbul a Batı Akdeniz kentlerinin havasını taşıyan, İstanbul u en güzel noktalarından seyreden, pitoresk bir semt olarak hayatına devam edecek. Galata bir zaman, bir sınıf halkın eğlence bölgesine açılan bir yöreydi. Şimdi ise bütün İstanbul un bilhassa gençlerin günlük hayatı geçirdiği bölgenin başlangıcı. Henüz Taksim ve Galatasaray arasındaki renkli kalabalık buraya ulaşmadı. Bu kalabalık hücum etmeden tadını çıkarmak gerek. * Prof. Dr. llber Ortaylı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Öğretim Üyesi. but as time went on the Italian population dwindled. Today more Turkish than Italian is used at the services in the Catholic churches of Galata. Galata has preserved its historic buildings to a greater extent than most of the districts of Istanbul, and 19th century pictures reveal no startling changes. But the same is not true of the cultural and social structure of Galata, which sinking into poverty from the 1960s, is now on the upturn and attracting a new influx of intellectuals, artists and foreigners. The famous Germania apartment block (now Murat Apt. on Serdar-i Ek.rem Sokak) is a typical example o f this upward trend. The area around the Galata Tower is gradually losing its shabby appearance, and Galata promises to soon become a picturesque district with a flavour of southwest Europe, looking out across the Golden Horn to old Istanbul. As it attracts young people, the area is joining the process of rejuvenation which has transformed Beyoglu in recent years, so perhaps we should all go before the crowds move in. * Prof Dr fiber Ortayli is a lecturer at the Political Science Faculty o f Ankara University. 33 SKYLIFE TEM M UZ JU LY 2000 Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Taha Toros Arşivi