TACİKİSTAN YATIRIM REHBERİ DUŞANBE TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ

Transkript

1 TACİKİSTAN YATIRIM REHBERİ DUŞANBE TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ 0

2 İÇİNDEKİLER TACİKİSTAN EKONOMİSİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER (2015)... 1 TACİKİSTAN IN YATIRIM POLİTİKALARI VE YASAL ALT YAPI... 2 YATIRIM ORTAMI... 3 TACİKİSTAN A YAPILAN DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR... 3 POTANSİYEL YATIRIM ALANLARI... 4 YATIRIM TÜRLERİ... 4 KAYIT İŞLEMLERİ... 5 YATIRIMCILARA SAĞLANAN HAK VE GARANTİLER... 5 YATIRIMCILARA SAĞLANAN İMTİYAZLAR... 6 BANKACILIK İŞLEMLERİ... 7 İSTİHDAM... 8 VERGİLENDİRME... 9 YATIRIM KANALLARI SERBEST BÖLGELERDE YATIRIM İHALELER YOLUYLA YATIRIM ÖZELLEŞTİRME YOLUYLA YATIRIM KAMU-ÖZEL SEKTÖR ORTAKLIĞI (PPP) YOLUYLA YATIRIM KAMULAŞTIRMA KOŞULLARI UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ VE TAHKİM YATIRIMLAR KONUSUNDA TÜRKİYE-TACİKİSTAN YASAL ALTYAPISI FIRSATLAR VE RİSKLER

3 Tacikistan Ekonomisine İlişkin Genel Bilgiler (2015) RESMİ ADI BAŞKENTİ RESMİ DİL BAĞIMSIZLIK TARİHİ DEVLET BAŞKANI BAŞBAKAN DİN YÜZÖLÇÜMÜ NÜFUS ÜYESİ OLDUĞU BAŞLICA ULUSLARARASI KURULUŞLAR GSYİH (Nominal) 7,8 milyar $ GSYİH BÜYÜME (Reel) % 6 İHRACAT 891 milyon $ İTHALAT 3,4 milyar $ ENFLASYON ORANI %5,1 PARA BİRİMİ - PARİTESİ DÜNYA BANKASI İŞ YAPMA KOLAYLIĞI SIRALAMASI (2016) GSMH NİN SEKTÖREL DAĞILIMI DOĞAL KAYNAKLAR BAŞLICA SANAYİ DALLARI BAŞLICA TARIMSAL ÜRETİM Tacikistan Cumhuriyeti Duşanbe Tacikçe (Yaygın olarak Rusça kullanılmaktadır.) 9 Eylül 1991 (SSCB den bağımsızlık) İmamali Rahman Qohir Rasulzoda %90 Müslüman (%85 Sunni, %5 Şii), %10 Diğer km2 8,3 milyon Dünya Ticaet Örgütü, Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, İslam İşbirliği Teşkilatı, Uluslararası Para Fonu, Uluslararası Çalışma Örgütü, Uluslararası Fikri Mülkiyet Teşkilatı Somoni, ABD Doları=7,86 Somoni 132 Tarım ve Hayvancılık %22, Tüketim Malzemeleri Satışı %14, Sanayi ve Enerji %13, Vergi %12, İnşaat %12, İletişim ve Ulaştırma %11 Çinko, Bizmut, Tungsten, Bakır, Altın, Gümüş, Antimon, Demir, Magnezyum, Tuz, Uranyum Alüminyum, Çimento Pamuk, Yaş meyve ve sebze 1

4 Tacikistan ın Yatırım Politikaları ve Yasal Alt Yapı Tacikistan Yönetimi, ülke ekonomisinin gelişmesi ve sürdürülebilir bir büyüme sağlanması amacıyla ülkeye yabancı yatırım çekmeye çalışmakta ve bu kapsamda ülkedeki reformları sürdürmektedir. Nitekim ülke ekonomisinin temel problemlerinden birini ülkeye yabancı yatırımın çekilememesi olarak tanımlayan 2015 Dönemi Tacikistan Cumhuriyeti Ulusal Kalkınma Programı nın temel amaçlarından biri de ekonomik özgürlüklerin genişletilmesi, mülkiyet haklarının güçlendirilmesi, hukukun üstünlüğü çerçevesinde özel sektörün geliştirilmesi ve ülkeye yatırım çekilmesi olarak belirlenmiştir. Söz konusu Programda ülkenin büyük ölçekli yatırımları cezbedememesinin nedeni olarak ülkenin sahip olduğu ekonomik koşullar ve coğrafi konumu gösterilmekte, aynı zamanda yönetimin neden olduğu engeller, yolsuzluk, kamu ve özel sektör kesim altyapısındaki yetersiz gelişmeler, temel ekonomik göstergelerdeki zayıflıklar da temel engeller arasında sayılmaktadır. Ülkeye yabancı yatırımcıların çekilmesi amacıyla 2014 yılından itibaren her yıl Ekim ayının ikinci haftası Tacikistan Yatırım Haftası olarak değerlendirilmekte ve bu dönemde çok sayıda uluslararası etkinlik gerçekleştirilmektedir yılında söz konusu hafta kapsamında gerçekleştirilen Forumda yaptığı konuşmada Tacikistan Cumhurbaşkanı İmomali Rahman, Tacikistan Hükümetinin özel sektörün ve yatırımların geliştirilmesini ve yatırım ortamının iyileştirilmesini uzun dönemli kalkınma stratejisi olarak belirlediğini ifade etmiştir. Ülkeye yatırımın çekilmesi amacıyla birçok yasal düzenleme hayata geçirilmiş olup, yatırım alanındaki temel yasalar aşağıda belirtilmektedir: 1. Tacikistan Cumhuriyeti Yatırımlar Yasası, 30 Nisan Tacikistan Cumhuriyeti İmtiyazlar Yasası, 15 Mayıs Tacikistan Cumhuriyeti Serbest Bölgeler Yasası, 25 Mart Tacikistan Cumhuriyeti Kamu ve Özel Sektör İşbirliği Yasası, 28 Aralık Tacikistan Cumhuriyeti Üretim Paylaşma Anlaşmasına Dair Yasa, 5 Mart Tacikistan Cumhuriyeti Yatırım Anlaşması Yasası, 19 Mart Aralık 2006 tarihli Karara göre Tacikistan da yatırım ortamına ilişkin yasal düzenleme ve politika oluşturma yetkisi Tacikistan Cumhuriyeti Yatırım ve Devlet Mülkleri Yönetimi Komitesine aittir. Komiteye ilişkin detaylı bilgiye ve yatırım mevzuatına sitesinden ulaşılabilir. 2

5 Yatırım Ortamı Tacikistan Yönetiminin ülkeye yatırım çekilmesi yönündeki güçlü iradesi, devam eden reform süreci, siyasi istikrar ve birçok sektörün yatırıma açık olması yatırım ortamının olumlu yanları olarak ön plana çıkmaktadır. Öte yandan, Tacikistan a yatırım çekilmesini teminen birçok çalışma gerçekleştirilse de uluslararası kuruluşların yatırımlara ilişkin sıralamalarında Tacikistan üst sıralarda yer alamamaktadır. Dünya Bankası tarafından hazırlanan 2015 Yılı İş Yapma Raporu na göre Tacikistan iş yapma kolaylığı açısından 189 ülke arasında 166 ncı sırada yer almaktadır. Öte yandan, söz konusu raporda Tacikistan yıllarında iş yapma kolaylığı alanında en fazla gelişme kaydeden ilk 10 ülke arasında gösterilmektedir. Buna göre Tacikistan döneminde işe başlama, inşaat izinleri, kredi temini ve vergi ödemeleri konularında ilerleme kaydetmiştir. Öte yandan yüksek yolsuzluk algısı da ülkeye yapılacak yatırımları olumsuz yönde etkilemektedir. Uluslararası Şeffaflık Örgütünün 2014 Yolsuzluk Algısı Endeksi nde Tacikistan 175 ülke arasında 152 nci sırada yer almaktadır. Tacikistan a Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar Tacikistan'a Yapılan Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımı (milyon $)

6 Potansiyel Yatırım Alanları Ekonomik kalkınmasına devam eden Tacikistan daki tüm sektörler yatırıma açık bir nitelik taşımaktadır. Nitekim ülkedeki üretim düzeyi ve sanayi kapasitesi son derece düşüktür. Sanayi sektörünün 2015 yılı ülke GSYİH ndaki payı enerji sektörü ile birlikte %13 olmuştur. Orta Asya nın en büyük hidro enerji kaynaklarına sahip olan Tacikistan da, başta hidroelektrik santralleri olmak üzere enerji alanındaki yatırımlar ön plana çıkmaktadır. Tacikistan ekonomisinden kaynaklanan nedenlerden dolayı ülkedeki enerji projeleri, diğer yatırım projeleri gibi, büyük ölçüde uluslararası kuruluşlar ve yabancı ülkelerin teknik yardım kuruluşları tarafından finanse edilmektedir yılında enerji alanındaki 7 proje uluslararası fon kaynakları ve donör ülkeler tarafından finanse edilmiştir. Ayrıca denize kıyısı bulunmayan Tacikistan da taşımacılığın yaygın olarak karayolu ile gerçekleştirilmesi ve ülkenin dağlık coğrafi koşulları nedeniyle ulaştırma alanındaki yatırımlar da ön plana çıkmaktadır. Yine söz konusu yatırımların finansmanında yabancı kuruluşların kredi ve hibeleri kullanılmaktadır yılında Tacikistan a sağlanan yatırım fonlarının %44 ü ulaştırma alanındaki projeler için kullanılmıştır. Tacikistan ın ulusal ürünü olarak da görülen pamuk Tacik ekonomisi açısından önem taşımaktadır. Ancak, ülke pamuğu daha ziyade ham olarak değerlendirmekte, ancak tekstil sektörünün ülkenin geleceğinde önemli bir rol oynayacağı düşünülmektedir. Bu kapsamda özellikle tekstil alanında yatırımlar teşvik edilmektedir. Diğer taraftan, ülkenin küresel ekonomiye entegrasyonunun henüz tamamlanmamış olduğu ve ülkedeki üretim altyapısının tam olarak gelişmediği dikkate alındığında ülkedeki birçok alanın yatırım açısından değerlendirilebilir olduğu düşünülmektedir. Yatırım Türleri Tacikistan Yatırım Kanunu (3/2 madde) uyarınca yabancı kişiler tarafından doğrudan yatırım faaliyeti yürütülebileceği gibi yabancı kişiler ile Tacikistan Cumhuriyetindeki yasal kişilerin ortak yatırım faaliyetinde bulunmaları da mümkündür. Tacikistan Hükümeti ile gerçekleştirilecek olan yatırım projeleri ise Yatırım Anlaşması Yasası kapsamında düzenlenmiştir. Söz konusu yasa uyarınca, Tacikistan Hükümeti ile imzalanan yatırım anlaşmaları özel haklar ve istisnalar sağlayabilmektedir. Bu çerçevede, Tacikistan Hükümeti ile imzalanacak olan yatırım anlaşmalarının Tacikistan Temsilciler Meclisi ile Milli Meclisinde onaylanması gerekmektedir. Diğer taraftan, yabancı yatırımcının Tacikistan daki devlet şirketlerine, maden çıkarmak için toprak üzerinde bina inşa etmesine, su kaynaklarını, hava/su sahasını ve Tacikistan Hükümetince yasaklanmayan diğer doğal kaynaklarını geçici süre kontrol etmesine imkan sağlayan İmtiyaz Anlaşmaları ile de Tacikistan da yatırım yapılması mümkündür. Söz konusu İmtiyaz Anlaşması yatırımcı ile Tacikistan Cumhuriyeti veya yetkili imtiyaz kuruluşu arasında imzalanır. Bu kapsamdaki yatırımlar İmtiyazlar Yasası ile düzenlenmiştir. 4

7 Kayıt İşlemleri İş Kayıt Kanunu, farklı şirket türlerinin kayıt işlemlerinin tek merkezden gerçekleştirilmesi amacıyla tek durak (one stop) prensibine göre yenilenmiştir. Böylece, kayıt işlemlerinin kolaylaştırılması ve zaman kaybının önlenmesi amaçlanmaktadır. İş Kayıt Kanunu, birçok evrakın ibrazını gerektirmekte olup, kayıt sertifikasının alınması 5 işgünü sürebilmektedir. Tüm belgeler Vergi Teftiş Birimi tarafından dosyalanmaktadır. Kayıt sertifikası; şirket, temsilcilik ofisi veya şubelerin yasal kuruluşunu gösteren tek belgedir. Vergi Teftiş Birimi tarafından uygun görülen başvurulara, Tek Kimlik Numarası (TKN) ve vergi işlemleri için bireysel Mükellef Numarası (MN) verilir. Firmanın verdiği bilgiler ve Vergi Teftiş Birimi tarafından sağlanan bilgiler, Tek Devlet Kaydına (TDK) girilir. Firmanın istatistiklerinin tutulması ve sosyal güvenlik işlemleri için TDK kapsamında olması gerekmektedir. Öte yandan, ayrıca sosyal güvenlik işlemleri için Sosyal Kimlik Numarası (SKN) alınması da gerekmektedir. TDK daki bilgilerin güncel tutulması yasal bir zorunluluktur. Bu nedenle firmalar, yapılan değişiklikleri 5 işgünü içinde Vergi Teftiş Birimine yazılı olarak bildirmekle yükümlüdür. Yatırımcılara Sağlanan Hak ve Garantiler Tacikistan ın yatırım mevzuatı yabancı yatırımcılara güvenceler sağlayan, uluslararası standartlara uygun liberal bir yapı kurmaktadır. Yatırım Kanunu ile yabancı yatırımcılara sağlanan yasal haklar ve garantiler aşağıdaki tabloda özetlenmektedir: Yatırımcıların Yasal Hakları Banka hesabı açma ve döviz işlemleri gerçekleştirme (madde 8) Devlet düzenlemelerine erişebilme (madde 9) Yatırımcının sahip olduğu hakların sigorta sözleşmesi koruması altında diğer kişilere devredilebilmesi (madde 12) Fikri mülkiyet haklarının korunması (madde 15) Doğal kaynakların kullanım hakkı (madde 16) Yatırımcılara Sağlanan Garantiler Yabacı yatırımcı ile Tacik yatırımcı arasında ayrımcılı yapılmaması (madde 4) Yatırımcının ve yatırımının yasal olarak korunması (madde 5) Yabancı yatırımcınn seyahat özgürlüğü (madde 6) Elde edilen gelirin kullanımı (madde 7) Kaynak: Tacikistan Cumhuriyeti Yatırım ve Devlet Mülkleri Yönetimi Komitesi Devlet kurumlarının yatırıma müdahale etmemesi (madde 10) Kamulaştırma halinde yatırımcının haklarının korunması (madde 11) Yatırımcının mülkiyet hakkı (madde 14) Yeniden yatırım garantisi (madde 17) 5

8 Yatırımcılara Sağlanan İmtiyazlar Yatırım Kanunu uyarınca üç alanda yatırımcılara imtiyaz sağlanacak olup bunlar (i) vergilendirme, (ii) gümrükler ve (iii) devlet yardımları olarak belirtilmektedir. Vergilendirme ve gümrükler konusunda sağlanacak imtiyazlar Vergi Kanunu ve Gümrükler Kanunu ile düzenlenirken, devlet yardımları konusunda Tacikistan Cumhuriyeti Hükümeti yetkili kılınmaktadır. Tacikistan ekonomisi için öncelik taşıyan pamuk, alüminyum, madencilik ve enerji sektörlerinde yapılacak yatırımlar büyük ölçüde gümrük vergisi ve katma değer vergisinden (KDV) muaf tutulmaktadır. Yatırımcılara gümrük vergisi ve KDV başta olmak üzere sağlanan vergi avantajları aşağıda özetlenmektedir: 1. Uluslararası kuruluşlar, yabancı devletlerin hükümetleri, yabancı devletler veya yasal kişilerce verilen teknik yardımların araçları olan ve harcamaları / kredileri Tacikistan Hükümeti tarafından onaylamış olan projelerin hayata geçirilmesi amacıyla ithal edilen mallar gümrük vergisi ve KDV den muaftır. 2. İnsani yardım amaçlı sağlanan hizmetler, iş uygulamaları ve mal dağımı, gümrük vergisi ve KDV den muaftır. 3. Ham pamuk haricindeki malların, pamuk ipliğinin ve birincil alüminyumun ihracatında uygulanan KDV sıfırdır. 4. İmalat alanında kurulan yeni işletmeler, devlet kayıtlarını yaptırdıkları yıl boyunca ve devlet kayıtlarını takip eden yılın dan başlayarak; a. Değeri 500,000 Dolara kadar olan yatırımlar için 2 yıl, b. Değeri 500,000-2, Dolar arasında olan yatırımlar için 3 yıl, c. Değeri 2,000,000-5,000,000 Dolar arasında olan yatırımlar için 4 yıl, d. Değeri 5,000,000 Dolardan fazla olan yatırımlar için 5 yıl gelir vergisinden muaf tutulur. 5. Tacikistan topraklarında hidroelektrik santralleri inşası süresince ana müteahhit ve inşaat müşterileri KDV, karayolu kullanım vergisi, kar vergisi, işletme çıkarı vergisi, arsa vergisi, motorlu taşıt vergisi, anapara vergisi ve çalıştırılan işçilerin sosyal vergilerinden muaf tutulurlar. 6. Önemli bir proje olan hidroelektrik santrallerinin inşası için ithal edilen mallar gümrük vergisi ve KDV den muaftır. 7. Hidroelektrik santrali inşasında doğrudan çalışan gerçek ve yasal kişiler KDV, motorlu taşıt ve sosyal vergilerden muaftır. 8. Pamuk ipliğinden nihai ürün elde edilmesini teminen yeni kurulan işletmelerin ihtiyaçlarının karşılanması için ithal edilen mallar gümrük vergisi ve KDV den muaftır. 6

9 9. Pamuk ipliğinden nihai ürün elde edilmesini teminen yeni kurulan işletmelerin mal ihracatı KDV den muaftır. 10. Pamuk ipliğinden nihai ürün elde edilmesini teminen yeni kurulan işletmeler, kar vergisinden, işletme faydası vergisinden, anapara vergisinden ve toprak vergisinden muaftır. 11. Bir girişimin yasal fonunun oluşturulması ve genişletilmesi için veya bu eşya ile sağlanan ürünün yeniden donatılması için doğrudan kullanılacak ürünler için; yatırımın kurucu anlaşması uyarınca sağlanan hizmetler ve iş uygulamaları için; mevcut kategoriler içinde söz konusu eşyalar yer almıyorsa, kendi ihtiyaçları için yabancı yatırım sağlayan girişimlerin iş sahipleri ve yabancı çalışanlarınca Tacikistan a ithal edilen kişisel eşyalar için Tacikistan Cumhuriyetine ithal edilen ürün ve teknolojik ekipmanlar gümrük vergisinden ve KDV den muaftır. Diğer taraftan Tacikistan mevzuatında yabancı yatırımcılara yönelik bir teşvik programı veya destek mekanizması halihazırda oluşturulmamıştır. Bu çerçevede, yabancı yatırımcıların yatırımlarına ilişkin tüm özel koşulların Yatırım Anlaşmasında belirtilmesi önem kazanmaktadır. Bankacılık İşlemleri Halihazırda Tacikistan da 17 banka, 141 mikro kredi mevduat kurumu, 42 mikro kredi kurumu, 36 mikro kredi fonu ve 1 banka harici kredi kurumu olmak üzere 137 finansal kredi kuruluşu faaliyet göstermektedir. Ülkede toplam banka şube sayısının 426 ya ulaşması, halkın kredi kaynaklarına ulaşımını kolaylaştırmıştır. Ülkede şubesi bulunan yabancı bankalar National Bank of Pakistan ve Access Bank tır. Yatırım Kanunu uyarınca ülkede yatırım yapan yabancı yatırımcılar; Tacikistan daki bankalarda ulusal para birimi veya döviz cinsinden hesap açma, faaliyetlerinden elde ettikleri gelirleri vergilerin ve yasal açıdan zorunlu olan diğer ödemelerin yapılmasının ardından istedikleri şekilde kullanma ve yatırımlarından elde ettikleri gelirleri ve maaşları döviz cinsinden yurtdışına transfer etme haklarına sahiptir. Banka hesabı ve para transferi alanlarında sağlana kolaylıkların yanı sıra yatırımcıların ülkedeki döviz işlemleri de Yatırım Kanunu ile yasal güvence altına alınmıştır. Buna göre yabancı yatırımcılar, yatırım faaliyetiyle ilgili ödemeleri için ulusal para birimini serbestçe yabancı para birimine çevirme hakkına sahip olup, söz konusu hak sadece kara para aklama faaliyetinin önlenmesi için sınırlandırılabilmektedir. Ülkedeki bankalar akreditif (L/C) ile işlem yapma kapasitesine ve tecrübesine sahiptir. Ancak Tacikistan Milli Bankasının verilerine göre 2015 yılında L/C yöntemiyle herhangi bir ödeme gerçekleştirilmemiştir. 7

10 İstihdam İşçi ile işveren arasındaki istihdam sözleşmeleri esnek (standard) sözleşme veya sabit sözleşme olarak gerçekleştirilmektedir. Esnek sözleşmelerde süre kısıtlaması bulunmamakta olup; 3-6 ay arasında deneme süresi öngörmektedir. Firmalar, İş Kanunu uyarınca sözleşmeyi feshetmeden bir ay önce işçiye bildirimde bulunmak zorundadır. Sabit sözleşmeler ise belirli bir sürenin sonunda otomatik olarak feshedilmektedir. Sözleşmenin yenilenmesi işverenin inisiyatifindedir. Sabit sözleşmeler en az 6 aylık bir süre için yapılabilir. Sözleşme, 6 aylık süre sona ermeden, sözleşme süresi kadar en fazla iki kez uzatılabilir. İşveren ile işçi arasındaki ilişkilerin koşulları yazılı sözleşme ile belirlenebileceği gibi, sözlü yapılan sözleşmeler de kabul edilebilmektedir. Sözleşmelerin Tacikçe yapılması tercih edilse de, işverenin seçeceği bir dilde de sözleşme yapılabilmektedir. Sözleşmeden kaynaklanan uyuşmazlıkların mahkemeye intikal etmesi halinde, sözleşmenin Tacikçeye tercüme edilmesi gerekmektedir. Sözleşmeler için belirlenmiş bir şekil şartı olmamakla birlikte, imzalanacak olan sözleşmelerin aşağıda belirtilen hususları içermesinde fayda görülmektedir: 1. Faaliyet alanı ve iş tanımı, 2. Sabit sözleşmeler için başlangıç süresi ve sözleşmenin geçerli olduğu tarih, 3. Çalışma saatleri, 4. Fesih süreci, 5. Ücret (net veya brüt olarak) 6. Seyahat izni, 7. İşten çıkarma koşulları, 8. Ücretin gizliliğine dair beyan, 9. Yıllık izinler, 10. Sözleşme ihlali durumunda uygulanacak müeyyideler. İş veren; sosyal güvenlik katkısı, ikramiyeler ve gelir vergisini düştükten sonra işçiye ücretini öder. Öte yandan, işçi tazminatı taraflar arasındaki görüşmeler sonucunda belirlenir. Ülkedeki çalışma saatleri esnektir. İş Kanunu uyarınca işçiler haftada 40 saat çalışabilir. Cumartesi günleri resmi olarak çalışma günü olsa da, söz konusu uygulama özel sektör için zorunlu değildir. Pazar günleri ise genel olarak tatil olarak değerlendirilmektedir. Fazla mesai yapılması durumunda işçiye ilave tatil veya fazla ödeme yapılması gerekmektedir (Çalışma saati haftada en fazla 120 saat olabilir). Yaklaşık Ücretler ($) Ekonomist veya avukat (İngilizce ve IT bilgisi olan) Müdür, Yönetici Asistanı Tercüman IT Uzmanı 800 Sekreter 600 Muhasebeci 800 Şoför 500 8

11 Ülkedeki sosyal güvenlik sistemi, işveren ve işçi tarafından finanse edilmekte olup, devletin herhangi bir katkısı bulunmamaktadır. İşçinin sosyal güvenlik katkısı (SGK), işçinin yıllık toplam ücretinden %3, işçi ücretinden %25 ve işverenden %13 katkı ile oluşmaktadır. Birçok yabancı işveren ücreti belirlerken %25 lik SGK payını da ücrete dahil etmekte ve söz konusu meblağı aylık ödeme dengesinde otomatik olarak beyan etmektedir. Sistem, SGK payının doğrudan transferine izin vermektedir. Ülkede çalıştırılan yabancı işçiler de sosyal güvenlik sisteminden faydalanmakta olup, yabancı işçilerin Sosyal Koruma Numarası alması gerekmektedir. Vergilendirme Ülkedeki vergilendirmeler Tacikistan Vergi Kanunu çerçevesinde yapılmaktadır. Tacikistan vergi sistemi 19 farklı vergi öngörmekte olup, bu vergilerin 16 sı ulusal 3 ü ise yerel vergilerdir. Başlıca vergi türleri; gelir vergisi, kar vergisi, KDV, toprak vergisi, yol kullanım vergisi ve gayrimenkul vergisidir. Ülkedeki şirketler hem ulusal hem de yerel düzeyde vergilendirilmektedir. Şirketler ulusal düzeyde %15 oranında gelir vergisine tabidir. Ortaklıklar ise %13 oranında kişisel gelir vergisine tabi tutulmaktadır. Her iki vergi de Ulusal Hükümet tarafından uygulanmaktadır. Yerel düzeyde ise tüm ticari işlemler ticaret vergisine tabidir. Ticaret vergisi, işletmenin bulunduğu yerel idare tarafından uygulanmaktadır. Ülkedeki vergi toplama işlemleri Tacikistan Hükümeti Vergi Komitesi tarafından toplanmaktadır. Ayrıca, Tacikistan daki tüm ticari işlemlerden %3 oranında ticaret vergisi tahsil edilmektedir. Katma Değer Vergisi (KDV) %18 oranında uygulanmaktadır. KDV hesaplanırken ürün fiyatları esas alınmakta olup, şirketler KDV belgelerini aylık olarak vergi birimine ibraz etmek zorundadır. Öte yandan, pamuk ve alüminyum için farklı bir vergilendirme süreci izlenmekte olup, söz konusu ürünler için özel hukuki danışmanlık alınması tavsiye edilmektedir. 9

12 Yatırım Kanalları Serbest Bölgelerde Yatırım Ülkedeki serbest bölgelerin yasal zeminini Serbest Bölgeler Yasası teşkil etmektedir. Söz konusu yasada; Tacikistan daki serbest bölgelerin sanayi, ticaret, hizmetler ve yenilik/araştırma türlerinde olabileceği ve serbest bölgelerde özel vergi rejimi, gümrük rejimi, kur rejimi, istihdam koşulları ve diğer şartların sağlanabileceği ifade edilmektedir. Bu kapsamda serbest bölgelerde faaliyette bulunan firmalara özellikle vergi konusunda muafiyetler tanınmaktadır. Yatırım Kanunu ile yabancı yatırımcıya sağlanan garanti ve haklar serbest bölgelerdeki yatırımcılara sağlanmaktadır. Ayrıca serbest bölgeye ithal edilen mallar gümrük vergisinden ve, serbest bölgeden ithal edilen malların gümrük sahası dışından ithal edildiği kabul edildiği için, Tacikistan kanunlarınca konulan diğer vergilerin yanış sıra ekonomik yasaklama ve kısıtlama kararlarından muaf tutulmaktadır. Serbest bölgeye ithal edilen yerli mallar da gümrük vergisinden muaftır. Altyapının geliştirilmesi amacıyla serbest bölge idaresince veya serbest bölgede faaliyet gösteren firmalarca gerçekleştirilen sınai ve inşaat ekipmanları da gümrük vergisinden muaf tutulmaktadır. Serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar, sosyal vergiler ve gelir vergisi hariç, Tacikistan Vergi Kanununda belirtilen diğer tüm vergilerden muaftır. Ülkede faaliyet gösteren serbest bölgeler: 1. Sughd Serbest Bölgesi 2. Panj Serbest Bölgesi 3. Ishkoshim Serbest Bölgesi 4. Dangara Serbest Bölgesi İhaleler Yoluyla Yatırım Ülkedeki projeler Tacikistan ın ekonomik koşulları nedeniyle genellikle uluslararası kuruluşlar tarafından finanse edilmektedir. Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası gibi uluslararası kuruluşların yanı sıra, ülkelerin kalkınma ajansları da Tacikistan da birçok proje gerçekleştirmektedir. Uluslararası kuruluşların finanse ettiği projelerde, ihale başvuru işlemleri için ilgili Tacik kurumu koordinatör olarak belirlenmekte ve ihale sonucuna oluşturulan komisyon karar vermektedir. Bu kapsamda, uluslararası kuruluşlarca finanse edilen projelerin ihale süreci şeffaf bir şekilde gerçekleştirilmektedir. 10

13 Ülkedeki ihaleler adresinde yayınlanmaktadır. Ayrıca projenin bir uluslararası kuruluş tarafından finanse edilmesi halinde söz konusu ihale duyuruları internet sitelerinde de yayınlanmaktadır. Son olarak ülkedeki güncel ihale ilanlarına portalının Tacikistan sayfasındaki Duyurular bölümünde yer verilmektedir. Özelleştirme Yoluyla Yatırım Ülkenin bağımsızlığının ilan edilmesinin ardından piyasa odaklı bir ekonomi tesis edilmesine yönelik politikalar kapsamında ülkede özelleştirmeler gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda madencilik ve kimya sektörleri tamamen özelleştirilmiş olup, anılan sektörlerde devletin yönetiminde bulunan bir girişim bulunmamaktadır. Tarım alanında ise devletin sahip olduğu tarımsal girişimlerin tamamına yakını özelleştirilmiş olup, bilimsel çalışmaları için sadece İlimler Akademisi girişimlere sahiptir. Dünya Bankasına göre 1998 yılında ekonomide 1,500 devlet şirketi faaliyet gösterirken bu rakam 2013 yılında 687 ye düşmüştür. 1 Ancak halihazırda tamamen devlet yönetiminde olan orta ve büyük ölçekli işletmeler ekonomik faaliyetlerine devam etmektedir. Ülkenin en önemli ihracat kalemi olan birincil alüminyumu üreten Tacik Alüminyum Şirketi (TALCO), Dushanbe Uluslararası Havalimanı, Hojand Uluslararası Havalimanı, Tajik Air, Tajik Air Navigaiton, Tacikistan Demiryolları, Amonatbank ve Tojikcement ülkedeki en büyük devlet şirketleri arasında yer almaktadır. Ülkedeki özelleştirme uygulamalarının esasları Mayıs 1997 tarihli Tacikistan Cumhuriyetinde Devlet Mülklerinin Özelleştirilmesi Yasası ile belirlenmiş olup, söz konusu yasanın 10 uncu maddesi uyarınca yabancı kişiler de özelleştirmelere iştirak edebilmektedir. Özelleştirmeler satış yoluyla yapılabileceği gibi ihaleler bazında parça parça özelleştirmeler de yapılabilmektedir. Enerji, inşaat, iletişim ve ulaştırma alanlarında faaliyet gösteren ve 100 den fazla işçi istihdam eden büyük ölçekli firmaların özelleştirmeleri ihaleler yoluyla gerçekleştirilmektedir. Kamu-Özel Sektör Ortaklığı (PPP) Yoluyla Yatırım Tacikistan da kamu-özel sektör işbirliği ile gerçekleştirilecek projelere ilişkin düzenlemelere Kamu-Özel Sektör Ortaklığı Kanunu nda yer verilmektedir. Söz konusu Kanun çerçevesinde PPP Anlaşmaları kapsamında değerlendirilebilecek olan projeler altyapı projeleri (tasarım, inşaat, yeni altyapı imkanının kullanımı veya geliştirilmesi, modernizasyon, mevcut bir altyapının işletilmesi veya genişletilmesi) ile sosyal hizmet projeleridir. Söz konusu projelere yabancı yatırımcılar da iştirak edebilmektedir. Ancak yetkili otorite, yabancı yatırımcının Tacikistan kanunlarına paralel olarak ülkede kayıt yaptırmasını talep edebilir. Bahse konu yasada PPP anlaşması kapsamında yatırım yapacak olan yabancı yatırımcılara sağlanacak destekler açıkça belirtilmemektedir. Ancak, gerekli olması halinde özel sektör ortağının kullanımı için arazi tahsis edilebileceğine yer verilmektedir. 1 Policy Note.5 Fiscal Risks from State Owned Enterprises, Worldbank,

14 Kamulaştırma Koşulları Doğal afet, bulaşıcı hastalık, salgınlar ve diğer zorunlu hallerde kamu faydasındaki mal, kamulaştırmanın bedelinin ödenmesi suretiyle, mülk sahibinden geri alınabilir. Kamulaştırma bedelinin taraflar tarafından kabul edilebilir bir meblağ olması ve geçerli bir döviz cinsinden mülk sahibine ödenmesi gerekmektedir. Yine de mülk sahibinin kamulaştırma bedelini uygun görmemesi halinde mahkemeye başvurma hakkı bulunmaktadır. Ayrıca mülk sahibinin uluslararası mahkemelere ve tahkim mahkemelerine gitme hakkı bulunmaktadır. Uyuşmazlıkların Çözümü ve Tahkim Yatırım Kanununda yatırıma ilişkin uyuşmazlıkların, ilkesel olarak, taraflar arasında imzalanmış olan anlaşma kuralları kapsamında; böyle bir anlaşma olmaması halinde taraflar arasındaki görüşmeler yoluyla çözüleceği belirtilmektedir. Ayrıca, yine anlaşmada uyuşmazlıklara ilişkin herhangi bir hükmün bulunmaması halinde taraflar Tacikistan mahkemelerini veya tahkim mahkemelerine uyuşmazlıkla ilgili olarak başvurabilir. Taraflar arasındaki uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözülmesine ilişkin hususlar Tahkim Mahkemeleri Kanunu ile düzenlenmiş olup, taraflar arasında bir Tahkim Anlaşmasının bulunması halinde doğan ticari uyuşmazlıklar tahkim mahkemesine taşınabilmektedir. Ancak söz konusu yasanın 1 inci maddesinde de belirtildiği üzere bu mahkemelerin yetkisi uluslararası ticari uyuşmazlıkları kapsamamaktadır. Öte yandan Tacikistan, uluslararası tahkimin tesis edilmesinde önemli bir adım olan New York Konvansiyonuna 2012 yılında üye olmuş, Tacikistan Milli Meclisi ile Temsilciler Meclisi 2015 yılı Şubat ayında onay işlemlerini tamamlamıştır. Ancak halihazırda söz konusu Anlaşmanın hayata geçirilmesine yönelik kurumsal yapılanma teşkil edilememiştir. Yatırımlar Konusunda Türkiye-Tacikistan Yasal Altyapısı YKTK Anlaşmaları, yabancı bir ülkede yatırım yapan yatırımcılar için büyük önem taşıyan; yatırımcıya ev sahibi ülke tarafından uygulanacak muamelenin sınırlarının belirlenmesi, yatırım yaptıkları ülkelerdeki temel hak ve menfaatlerinin uluslararası hukuk temelinde korunması, kar transferlerinin güvence altına alınması, ev sahibi devletçe yapılması muhtemel kamulaştırma işlemlerinin şartlarının belirlenmesi ve uyuşmazlık halinde uluslararası tahkime başvurulması gibi hükümler içeren temel nitelikte bir anlaşmadır. Tacikistan ın tahkim uygulamaları ise Tahkim Mahkemesi Kanunu ile düzenlenmiş olup, söz konusu yasanın uluslararası ticari tahkimi kapsamadığı ğı açık bir şekilde belirtilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti ile Tacikistan Cumhuriyeti Arasında Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunmasına Dair Anlaşma (YKTK) 1996 yılında imzalanmış olup, halihazırda yürürlükte bulunmaktadır. Söz konusu Anlaşmanın metnine portalından ulaşılabilir. 12

15 Fırsatlar ve Riskler FIRSATLAR Ülkedeki üretim düzeyinin düşük olması nedeniyle tüm sektörlerde yatırıma ihtiyaç duyulması. Ülkedeki Serbest Bölgelerin yabancı yatırımcılara sunduğu teşvikler RİSKLER Serbest Bölgelerin SSCB zamanından kalma eski binalardan oluşması ve alt yapısının (özellikle enerji alanında) yetersiz kalması Teknik konularda nitelikli eleman sağlanamaması Türkçe bilen genç nüfus ve ucuz işgücü Yabancı yatırımcılara uluslararası tahkim yolunun hâlihazırda kapalı olması ve uyuşmazlıkların çözümünde Tacik mahkemelerin yetkili kılınması Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyeliği Türkiye ile YTKT Anlaşmasının bulunması Avrasya Ekonomik Birliği üyesi ülkelere gümrük vergisiz ihracat imkanı ve Afganistan-Pakistan pazarına yakınlık Yabancı yatırımcılar için yasal alt yapının oluşturulmuş olması Ülkeye yönelik yolsuzluk ve rüşvet algısının yüksek oluşu 13